Z a r ządzanie i f i n a n s e. Rozalia Sitkowska 1

Transkrypt

1 Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae Rok 16, Nr 2/212 Wydział Zarządzania i Administracji Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach Z a r ządzanie i f i n a n s e Rozalia Sitkowska 1 ZASTOSOWANIE PROCEDURY PRODUKTOWEJ W DZIAŁANIACH PROJEKTOWYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ NAUKOWYCH 2 (na przykładzie wybranych wyrobów produkcji instrumentów i przyrządów pomiarowych) Wprowadzenie Nasilona konkurencja, stale rosnące tempo postępu technologicznego oraz zróżnicowanie istniejących i powstawanie nowych potrzeb społecznych wyzwalają w przedsiębiorstwach ciągłe dostosowywanie się do zmieniających się warunków i ustalania przewag konkurencyjnych i specjalizacji branżowej, produktowej. Dotyczy to przede wszystkim przedsiębiorstw działających na szybko przeobrażających się i nieprzewidywalnych rynkach, silnie uzależnionych od zmiennych trendów i preferencji odbiorców, w tym szczególnie w odniesieniu do wyrobów sektora wysokiej i średniowysokiej techniki. Pod pojęciem wysoka technika (high technology, high-tech 3 ), w literaturze przedmiotu określa się dziedziny wytwarzania i wyroby odznaczające się wysokim poziomem intensywności B+R, w tym charakteryzującymi się szczególnie 4 : wysokim poziomem innowacyjności, 1 Mgr inż. Rozalia Sitkowska, asystent, Instytut Technologii Eksploatacji PIB w Radomiu. 2 Pracę wykonano w ITeE-PIB Radom w ramach realizacji Programu Strategicznego (PS) POIG pt.: Innowacyjne systemy wspomagania technicznego zrównoważonego rozwoju gospodarki. 3 Statystyka high-tech wykorzystuje obszary i źródła oficjalnej statystyki Eurostatu (CIS, CO- MEXT, HRST, LFS, SBS, SES, PAT i R&D), która zasadniczo wchodzi w skład statystyki nauki, techniki i innowacji (STI). 4 Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć PARP, Warszawa 29; index/more/8516 ( ). 315

2 ścisłą współpracą naukowo-techniczną, w obrębie poszczególnych krajów i na arenie międzynarodowej, pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami badawczymi (instytutami naukowymi, wyższymi uczelniami itp.). W zadaniu prowadzonym w ITeE-PIB w Radomiu w ramach Programu Strategicznego (PS) pn.: Innowacyjne systemy wspomagania technicznego zrównoważonego rozwoju gospodarki przyjęto założenie ograniczenia przedmiotu badań do produktów sektorów wysokiej i średniowysokiej techniki przetwórstwa przemysłowego, tabela 1. Tabela 1. Sektory wysokiej i średniowysokiej techniki przetwórstwa przemysłowego, według działów PKD 27. Poziom techniki Wysoka technika (high-tech) Średnio wysoka technika (medium high-tech) Numer działu PKD 27, nazwa produkcji: 21 - podstawowych substancji farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych 26 - komputerów, wyrobów elektronicznych i optycznych 2 - chemikaliów i wyrobów chemicznych 27 - urządzeń elektrycznych 28 - maszyn i urządzeń, gdzie indziej niesklasyfikowana 29 - pojazdów samochodowych, przyczep i naczep, z wyłączeniem motocykli 3 - pozostałego sprzętu transportowego Źródło: High-technology and knowledge based services aggregations based on NACE Rev. 2. Przemawiały za tym, co najmniej dwa względy: struktura sektorowa, wzrost sektorowy w UE, a głównie międzynarodowa rywalizacja sektorowa przemysłu w UE-27, które są przedmiotem szczególnego zainteresowania i syntezy Departamentu Przedsiębiorstw i Przemysłu (DG Enterprise and Industry) Komisji Europejskiej, a ponadto powiązanie rezultatów PS z wymienionymi sektorami. Badania OECD prezentujące przeciętne roczne tempo wzrostu eksportu w sektorach hightech i medium high-tech na tle przeciętnego wskaźnika w przetwórstwie przemysłowym, pokazują, że polski sektor wysokiej i średniowysokiej techniki plasował się w latach wśród czwórki eksporterów o najwyższym tempie wzrostu, rys. 1. Prezentowane dane pokazują, że zainteresowanie badaczy uzyskiwanymi efektami przetwórstwa przemysłowego w układzie sektorów według poziomów techniki jest aktualne i stanowi dobre uzasadnienie zarówno dla analizy sektorowej jak i analizy produktowej w tych sektorach. Keith Smith (22) 5 podkreśla, że rola sektora wysokiej techniki w ekonomicznym wymiarze gospodarki często jest prze- 5 K. Smith: What is the 'Knowledge Economy'? Knowledge Intensity and Distributed Knowledge- Bases, UNU-INTECH Discussion Paper: DP 22-6 ( publications/discussionpapers/22-6.pdf). 316

3 sadzona, a jego wkład w tworzenie produktu krajowego brutto jest zaskakująco mały. Dlatego też badania wybranych produktów odnosiły się do dwóch sektorów przetwórstwa przemysłowego (wysokiej i średnio-wysokiej techniki). Zaproponowany podział sektorowy często jest wykorzystywany zarówno w badaniach krajowych 6, jak i europejskich sektorowych ocenach innowacyjności 7, 8. w pp Słowacja Czechy Chiny (2-7) Poland Węgry Grecja Turcja Belgia Brazylia (2-7) Rysunek 1. Przeciętne roczne tempo wzrostu eksportu w wybranych krajach OECD w latach Źródło: OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 29. Austria Korea Niemcy przetwórstwo przemysły high-tech przemysły medium-high-tech Hiszpania Russia (2-7) OECD Włochy Kanada USA Japonia Jednym z kryteriów kompleksowej oceny jakości działalności naukowej lub badawczo-rozwojowej jednostek naukowych jest ocena efektów w kontekście osiągnięć międzynarodowych, w tym w zakresie opracowania nowych technologii, materiałów, wyrobów, systemów i usług, etc., a także ocena znaczenia działalności jednostki naukowej dla rozwoju nauki w skali międzynarodowej oraz wzrostu innowacyjności w skali kraju 9. Procedura oceny produktowej wychodzi naprzeciw określeniu miejsca i tendencji rozwojowych polskich wyrobów przemysłowych o zbliżonych parametrach technicznych i funkcjonalnych do rezultatów materialnych działalność B+R w ramach PS, w wytypowanych działach, które charaktery- 6 R. Sitkowska, Ocena innowacyjności subsektorów ICT w Polsce. Problemy Eksploatacji 29, nr 2, s European Innovation Scoreboard: Technical Paper No 4. European Sector Innovation Scoreboard. European Commission, November Exploring Innovation Performances by Sectors. European Trend Chart on Innovation, European Commission, December Ustawa z dnia 3 kwietnia 21 r. o zasadach finansowania nauki. 317

4 zują się najwyższą dynamiką produkcji przemysłowej i rosnącym udziale w produkcji przetwórstwa przemysłowego 1. Preferowane dziedziny badań, w tym przeprowadzanych w ramach PS, powinny między innymi 11 : antycypować wyraźnie odczuwalne potrzeby społeczeństwa polskiego lub przyczyniać się do poprawy innowacyjności i konkurencyjności gospodarki polskiej w Europejskiej Przestrzeni Badawczej i na arenie światowej, brać pod uwagę potrzeby gospodarki narodowej, a zwłaszcza szanse rozwoju oryginalnej produkcji. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie wykorzystania opracowanej w ramach realizacji PS procedury oceny produktowej w działalności projektowej przedsięwzięć naukowych. Procedura oceny produktowej W podejściu produktowym przyjęto za M. Gorynią 12 definicję branży, którą jest grupa przedsiębiorstw oferujących te same produkty, które wybrano przy wykorzystaniu wykazu PRODCOM (np. PrcCode Przyrządy do sterowania). Konkurencję wewnątrzbranżową stanowi rywalizacja międzynarodowa w ramach UE-27 z wytwórcami branży, zwanej także sektorem 14. W ocenie produktowej uwzględniono zasoby bazy ComExt Eurostatu 15 z nowymi standardami obowiązującymi w UE Należy nadmienić, iż podobne badania zostały przeprowadzone w latach 2-25 przez Z. Wysokińską 17, przy czym badania dotyczyły wyrobów wysokiej techniki określonej zgodnie z Klasyfikacją SITC Rev. 3 w połączeniu z PKD 24. W analizie znaczących wyrobów wysokiej i średniowysokiej techniki na rynku europejskim przyjęto opracowaną metodykę oceny produktowej, która zawiera siedem etapów (rysunek 2), opisanych w wykorzystaniu procedury. 1 Rocznik Statystyczny Przemysłu 21 r., GUS, Warszawa 21 r., s. 113, M. Wielec, Nowe możliwości pozyskiwania środków finansowych na naukę; gliwice.pl/rgjbr/startrgjbr.asp?id=34 (grudzień 27). 12 M. Gorynia, E. Łaźniewska, Kompendium wiedzy o konkurencyjności, PWN Warszawa 21, s Numer listy Prodcom, Rozporządzenie Komisji (UE) NR 86/21 z dnia 1 września 21 r. ustanawiające na 21 r. wykaz Prodcom. 14 G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1995, s Witryna internetowa Eurostatu/Prodcom statistics by product. 16 Nowa Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Handlu SITC Rev. 4 została w 21 r. zaprezentowana przez GUS [w:] Nauka i technika w 28 r., GUS Warszawa 21 (wersja internetowa). 17 Z. Wysokińska, E. Stawasz, P. Głodek, Wybrane metody i mierniki oceny transferu technologii w obszarze innowacyjnych projektów i ich efektów rynkowych, ITeE-PIB Radom, 29, s

5 I. Identyfikacja przedmiotu badań, ograniczenie do listy produktów wysokiej techniki (zaawansowanej techniki) przetwórstwa przemysłowego II. Wybór metody zbierania informacji statystycznych dane systemu PRODCOM III. Identyfikacja głównych konkurentów polskich produktów spośród krajów UE-27 IV. Wybór miar do oceny produktowej V. Analiza: atrakcyjności rynku i pozycji konkurencyjnej konkurencyjności cenowej produktów VI. Rezultaty: wskazanie wyrobów wysokich szans rozwojowych działów high i mediumhigh tech VII. Efekty, w tym: publikacje tematyczne Rysunek 2. Procedura oceny produktowej. Wykorzystanie procedury produktowej do oceny wybranych wyrobów produkcji instrumentów i przyrządów pomiarowych w działaniach projektowych przedsięwzięć naukowych I. Identyfikacja przedmiotu badań, ograniczenie do listy produktów wysokiej techniki (zaawansowanej techniki) przetwórstwa przemysłowego W selekcjonowaniu produktów do analizy produktowej uczestniczyli kierownicy bloków tematycznych PS. Taki wybór przedmiotu badań zapewnił po pierwsze odniesienie się rezultatów PS do działów powiązanych z wytyczonymi głównymi kierunkami prac badawczych Foresight 18, a także zaawansowanej techniki (dział 26) oraz średniozaawansowanej techniki (głównie działy 27-28), przy czym zachowano agregację sektorów przedstawioną w tabeli 1. Tok postępowania pokazano na rysunku Zaawansowane technologie przemysłowe i ekologiczne dla zrównoważonego rozwoju kraju projekt realizowany przez ITeE-PIB w Radomiu. 319

6 Sektor dóbr inwestycyjnych Zaawansowana technika przetwórstwa przemysłowego (wysoka technika) Średniowysoka technika przetwórstwa przemysłowego + Wytyczone główne kierunki prac badawczych Foresight I Aparatura II Systemy sterowania III Materiały IV Technologie proekologiczne V - Bezpieczeństwo Produkty wytypowanych działów w powiązaniu z głównymi kierunkami prac badawczych Foresight i rezultatami PS Rysunek 3. Schemat wyboru przedmiotu badań. Przedstawiony w artykule przykład diagnozy odnosi się do I kierunku prac badawczych Foresight pn. Aparatura. II. Wybór metody zbierania informacji statystycznych Do diagnozy produktowej eksperci grup tematycznych PS wytypowali około siedemdziesiąt produktów z listy PRODCOM (398 wyrobów przemysłowych). Dla wyrobów polskich dostępne dane w bazie ComExt Eurostatu dotyczyły lat Lista PRODCOM została tak skonstruowana, że systematyzuje produkty 19 przemysłowe krajów UE-27 w powiązaniu z obowiązującymi klasyfikacjami działalności. Dane te pozwalają określić specjalizację krajów UE-27 w produkcji, imporcie i eksporcie produktów oraz rozpoznać otoczenie konkurencyjne w wymienionych obszarach 2. III. Identyfikacja głównych konkurentów polskich produktów spośród krajów UE-27 W analizie atrakcyjności rynku i pozycji konkurencyjnej polskich produktów niezbędnym krokiem jest wyznaczenie konkurentów dla każdego produktu, które posłużyło do oznaczenia relatywnego udziału polskiego wyrobu w rynku europejskim. IV. Wybór miar do oceny produktowej Ocenę produktową realizowano wykorzystując miary: 19 Wyroby i usługi przemysłowe. 2 Analizowano produkcję sprzedaną, która jest powiązana z handlem zagranicznym (importem, eksportem). Więcej w: Wiliams Brian, Europrom PRODCOM Data. Europroms User Guide (version: ). 32

7 miary wyniku (ang. outcome) - wskaźniki, na podstawie których możliwa jest ocena ogólnej konkurencyjności produktów w Unii Europejskiej, jak również dostęp do rynku produktów (wyrobów i usług); miary rezultatów (ang. result) wskaźniki wykorzystane do identyfikacji udziału w rynku i stymulujące rozwój produktu; miary efektu (ang. output) wskaźniki umożliwiające wyznaczanie pozycji konkurencyjnej. V. Analiza: atrakcyjności rynku i pozycji konkurencyjnej konkurencyjności cenowej produktów W diagnozie przyjęto następujące kryteria: tempo wzrostu rynku polskiego; relatywny udział polskiego produktu w rynku europejskim w odniesieniu do głównego konkurenta; polskie produkty o przeważającym udziale w strukturze produkcji sprzedanej ocenianego działu. VI. Wskazania wyrobów wysokich szans rozwojowych na przykładzie wyrobów produkcji instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych (diagnoza) Światowy eksport przyrządów i aparatury pomiarowej, kontrolnej i analitycznej 21 w latach 2-29 wzrósł o prawie 7% (z mln dolarów do mln dolarów) i stanowił 3,% wartości eksportu Aparatury naukowo-badawczej (n-b) w 29 r., której łączny udział w światowym eksporcie wyrobów wyniósł 3,37%. Ta grupa (874) wyrobów SITC Rev. 4 wykazuje dużą zbieżność, tj. 67 na 8 wyrobów, z klasą (produkcja instrumentów i przyrządów pomiarowych, kontrolnych i nawigacyjnych). W dalszej części artykułu analiza dotyczyła tej klasy wyrobów. Wartość polskiego eksportu Aparatury n-b w 29 r. wyniosła 5199,6 mln zł 22 i była wyższa o ponad jedną trzecią w porównaniu z wartością tego eksportu w 27 r. Grupa 874 była najważniejszą grupą (3,%) światowego eksportu tej Aparatury, której strukturę przedstawiono na rys. 4. Polski eksport Przyrządów i aparatury pomiarowej, kontrolnej i analitycznej (dalej: instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych) zajmował drugie miejsce w eksporcie Aparatury n-b (26,6%), rys. 5. Aparatura n-b w polskim eksporcie wyrobów przemysłowych stanowiła tylko 1,23%, zaś grupa 874,33%. Polski eksport instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych w światowym eksporcie tej branży w 29 r. stanowił,36% 23, zaś Aparatura n-b odpowiednio,4%. 21 Group 874 Measure analyze control device nes ,7 mln zł polska grupa Polski eksport instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych (grupa 874) w 29 r. wyniósł 443,4 mln dolarów, a światowy mln dolarów. 321

8 Przyrządy i aparatura, optyczne, gdzie indziej niewymienione (grupa 871) 17,5% Aparatura i sprzęt fotograficzny, gdzie indziej nie wymieniony (grupa 881) 2,% Aparatura elektrodiagnostyczna do zastosowań medycznych (grupa 774) 8,3% Wyroby optyczne, gdzie indziej niewymienione (grupa 884) 9,6% Przyrządy i aparatura pomiarowa, kontrolna i analityczna (grupa 874) 3,% Instrumenty i urządzenia medyczne (grupa 872) 17,3% Różne wyroby gotowe, gdzie indziej niewymienione (grupa 899) 15,4% Rysunek 4. Struktura rodzajowa światowego eksportu Aparatury naukowo-badawczej w 29 r. Źródło: UN DESA Statistics Division, COMTRADE database w: UNSTAD Handbook 21, p Udział polskiego importu instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych w strukturze rodzajowej Aparatury n-b (26,4%) był podobny do udziału eksportu (26,6%), przy czym wartość importu była wyższa ponad trzykrotnie i wynosiła 3952,2 mln zł. Przyrządy i aparatura, optyczne, gdzie indziej niewymienione (grupa 871),8% Przyrządy i aparatura pomiarowa, kontrolna i analityczna (grupa 874) 26,6% Aparatura i sprzęt fotograficzny, gdzie indziej nie wymieniony (grupa 881),9% Aparatura elektrodiagnostyczna do zastosowań medycznych (grupa 774) 1,8% Wyroby optyczne, gdzie indziej niewymienione (grupa 884) 6,1% Instrumenty i urządzenia medyczne (grupa 872) 28,3% Różne wyroby gotowe, gdzie indziej niewymienione (grupa 899) 35,6% Rysunek 5. Struktura rodzajowa polskiego eksportu Aparatury naukowo-badawczej w 29 r. Źródło: Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 21 r. 322

9 Wartość w 29 r. polskiej produkcji instrumentów i przyrządów kontrolnopomiarowych wyniosła 167,9 mln zł. Popyt krajowy 24 na instrumenty i przyrządy kontrolno-pomiarowe w 29 r. wyniósł 4241,4 mln zł i szacuje się, że w 93% znalazł pokrycie głównie w imporcie. W analizie podstawowych wielkości na wytypowane instrumenty i przyrządy kontrolno-pomiarowe w UE-27 uwzględniono tendencje rozwojowe produkcji, importu, eksportu oraz popytu wewnętrznego, które do 28 r. wykazywały wzrost, a w 29 r. zostały zahamowane, głównie w produkcji, rys. 6. w mln euro UE Produkcja Import Eksport Popyt Rysunek 6. Ogólne wielkości charakteryzujące popyt na wytypowane instrumenty i przyrządy kontrolno-pomiarowe w UE-27. Źródło: Prodcom statistics by product Traditional external trade database access (ComExt) 25. W badaniach uwzględnione zostały relacje udziału i struktury produkcji dla 1 wytypowanych przez eksperta wyrobów polskich i unijnych z klasy powiązanych z rezultatami PS (tabela 2). W ostatnich trzech latach wzrosło zainteresowanie polskiej gospodarki importem wytypowanych wyrobów klasy 26.51, który w głównej mierze pokrywał popyt krajowy, rys Popyt krajowy określono jako sumę wartości produkcji sprzedanej i wartości importu pomniejszoną o wartość eksportu. 25 Źródło to odnosi się również do następnych rysunków i tabel, o ile nie zaznaczono inaczej. 323

10 35 w mln euro Polska Produkcja Import Eksport Popyt Rysunek 7. Ogólne wielkości charakteryzujące popyt krajowy na wytypowane instrumenty i przyrządy kontrolno-pomiarowe w Polsce (eksport zawiera również reeksport). Tabela 2. Stan, struktura i udział wytypowanych polskich wyrobów produkcji instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych w UE-27, w 29 r. Wartość Udział Struktura UE-27 produkcji Polski (%) Lp. Wyszczególnienie w mln polskiej, w UE- UE- PL euro w mln euro 27 (%) Przyrządy do sterowania ,8,8 29,9 21, Przyrządy do kontroli innych 2. wielkości ,8 1,3 19,9 23, Inne aparaty elektroniczne 751,8,1 8,3, Części do automatycznej regulacji ,1 8,2 8, Analizatory gazu 688 8,5 1,2 7,6 8, Elektroniczne do pomiaru cieczy 658,6,1 7,3, Elektroniczne przyrządy geofizyki 612,1,2 6,8, Elektroniczne termometry 66,7,1 6,7, Pozostałe elektroniczne ,3 12,5 3, 34, Przepływomierze elektroniczne 27 1,4,7 2,3 1,4 Łącznie wybrane wyroby, w mln euro ,46 1,1 1 1 Na podstawie analizy danych przedstawionych w tabeli 2 można stwierdzić, iż liderem produkcji unijnej w 29 r., spośród dziesięciu wybranych wyrobów, była produkcja Przyrządów do sterowania, zaś polskiej produkcja Pozostałych elektronicznych. 324

11 Pozycję konkurencyjną badanych wyrobów wyznaczono w oparciu o dwuwymiarową macierz BCG (Boston Consulting Group) 26, która zasadniczo odnosi się do ustalenia pozycji przedsiębiorstwa i jego wyrobów w rynku. Ten sposób graficznej prezentacji wykorzystano dla przedstawienia pozycji wytypowanych polskich wyrobów instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych, o kompletnych danych, w rynku unijnym (UE-27), rys. 8. względny udział polskiego wyrobu, w % 8 DYLEMATY BALASTY 4 Analizatory gazu Pozostałe elektroniczne Przyrządy do kontroli innych wielkości GWIAZDY DOJNE KROWY Elektroniczne do Przyrządy do sterowania pomiaru cieczy Części do automatycznej regulacji Elektroniczne termometry tempo wzrostu rynku, w pp. Rysunek 8. Macierz BCG w produkcji wytypowanych instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych w Polsce w 29 r. Na podstawie zaprezentowanej macierzy można stwierdzić, iż polską gwiazdą spośród wytypowanych instrumentów i przyrządów kontrolno-pomiarowych były Pozostałe elektroniczne przyrządy i aparaty, gdzie indziej niesklasyfikowane 27. Głównymi konkurentami dla branży polskiej produkcji Pozostałych elektronicznych były: Wielka Brytania (48,8 mln euro), Słowacja (47,7 mln euro), Włochy (37,8 mln euro). Polska produkcja tego wyrobu w 29 r. stanowiła ponad 7% rynku głównego konkurenta oraz ponad ¼ rynku trzech najważniejszych producentów unijnych. Polska produkcja Pozostałych elektronicznych ulokowała się w 29 r. na czwartym miejscu w branży unijnej (UE-27), z wartością 34,3 mln euro i udziałem 12,5% w produkcji unijnej), rys. 9. Przeciętna w latach wartość unijnej produkcji Pozostałych elektronicznych w 29 r. wynosiła 267 mln euro, w tym import stanowił uzupełnienie potrzeb rynku europejskiego i stanowił 11,5% wartości produkcji, a na eksport UE-27 przeznaczała ponad ¼ wartości produkcji. Udział Polski w imporcie Pozostałych elektronicznych (1 miejsce) wyniósł 2,9%. 26 G. Gierszewska, M. Romanowska, op.cit., s PrcCode , w skrócie Pozostałe elektroniczne. 325

12 Czechy,4% Bułgaria,5% Litwa,1% 29 r. Pozostałe kraje 22,2% Wielka Brytania 17,8% Niemcy 3,% Dania 4,1% Francja 8,4% Polska 12,5% Włochy 13,8% Słowacja 17,3% Rysunek 9. Międzynarodowe otoczenie konkurencyjne dla polskiej branży produkcji Pozostałych elektronicznych w 29 r. Polska wykazywała rosnące zapotrzebowanie na te wyroby, o czym świadczy sześciokrotny wzrost wartości importu z,3 mln euro do 1,7 mln euro w 29 r., w przeciwieństwie do tendencji występujących w Wielkiej Brytanii - lidera importu Pozostałych elektronicznych w latach 23-27, rys. 1. 2,5 2, 1,5 1,,5, Import, w mln euro Polska - lewa a skala Wielka Brytania - prawa a skala trend (Wielka Brytania) trend (Polska) Rysunek 1. Tendencje w polskim imporcie Pozostałych elektronicznych na tle tendencji w imporcie branży angielskiej (lider do 27 r.) w latach W UE-27 branża wyrobów Pozostałych elektronicznych zajmowała przedostatnie miejsce w produkcji spośród wytypowanych do badań produktów, zaś ostatnie w imporcie i eksporcie. Natomiast pierwsze miejsce w produkcji unijnej uzyskały Przyrządy do sterowania (pełna nazwa: Przyrządy i aparaty do regulacji lub ste- 326

13 rowania, gdzie indziej niesklasyfikowane). Produkcję Przyrządów do sterowania w Unii Europejskiej prowadzą 23 kraje 28, przy czym baza ComExt zawiera dane z 17 krajów. Producentami tych przyrządów są głównie: Niemcy (54,7% rynku unijnego), Wielka Brytania (13,3%), Hiszpania (8,3%), których łączna wartość produkcji w 29 r. wyniosła 264 mln euro. Polska produkcja Przyrządów do sterowania rozwijała się bardzo dynamicznie, z wyjątkiem 29 r., podczas gdy w wiodącej produkcji niemieckiej wystąpił wzrost tylko do 27 r., rys. 11. Produkcja, w mln euro Polska - lewa a skala Niemcy - prawa a skala skala trend (Niemcy) trend (Polska) Rysunek 11. Tendencje w polskiej produkcji Przyrządów do sterowania na tle tendencji w produkcji niemieckiej (lidera) w latach Polska produkcja Przyrządów do sterowania, mimo wysokiej dynamiki, stanowiła w 24 r. tylko,2% produkcji niemieckiej, ale 1,5% w 29 r., podczas gdy przeciętnie niemiecka w latach stanowiła 53% produkcji unijnej. Potrzeby krajowe na te urządzenia były kompensowane przez import, który wzrósł z 43,7 mln euro w 23 r. do 198,8 mln euro w 29 r. i stanowił 5,4% importu unijnego, rys Krajami, w których wystąpiła w latach produkcja zerowa były: Cypr, Dania, Luksemburg i Malta. 327

14 Import, w mln euro Polska - lewa a skala UE-27 - prawa a skala trend (UE-27) trend (Polska) Rysunek 12. Tendencje w polskim imporcie Przyrządów do sterowania na tle tendencji unijnej w latach Wyniki w eksporcie Przyrządów do sterowania (rys. 13) stanowią efekt działalności handlowo-usługowej przedstawicielstw zagranicznych firm producentów zagranicznych (reeksport), bowiem wartość eksportu nie znajduje pokrycia w produkcji, tylko ją przekracza średnio prawie pięciokrotnie, tabela Eksport, w mln euro Polska - lewa a skala UE-27 - prawa a skala trend (UE-27) trend (Polska) Rysunek 13. Tendencje w polskim eksporcie Przyrządów do sterowania na tle tendencji unijnej w latach

15 Przeciętny wskaźnik Grubla-Lloyda 29, mówiący o intensywności handlu wewnątrzgałęziowego (branżowego), wyniósł od,5-1, co oznacza, że specjalizacja jest napędzana przez korporacje międzynarodowe, które do swoich zagranicznych filii przekazują towary w celu ich przetworzenia lub zmontowania 3, tabela 3. Ze względu na ograniczenia rozmiaru artykułu nie przedstawiono wyników dla pozostałych wyrobów. Reasumując zapotrzebowanie na Przyrządy do sterowania naszego kraju wykazywało bardzo wyraźną tendencję wzrostową, bowiem popyt polski na te przyrządy wzrósł w badanym okresie (24-29) ponad trzykrotnie (z 46,5 mln euro do 153,2 mln euro). Pozytywnym symptomem rozwoju tej branży jest wzrastający udział produkcji krajowej, o czym świadczy wzrost wskaźnika pokrycia popytu przez produkcję krajową w badanych latach z 6,1% do 14,2%, a co za tym idzie zmniejszenie się wskaźnika penetracji importowej z 93,9% do 85,8%. Tabela 3. Charakterystyka wybranych wskaźników konkurencyjności i popytu polskiego na Przyrządy do sterowania w latach Wyszczególnienie Przeciętny poziom wskaźnika w latach popyt polski,w mln euro 46,5 174,5 153,2 1,5 wskaźnik pokrycia popytu przez produkcję krajową, w % 6,1 23, 14,2 12,3 relacja eksportu do produkcji, w % 788,5 165,4 39, 48,3 wskaźnik Grubla-Lloyda,51,5,51,57 Podsumowując z przeprowadzonych badań produktowych wynika, że wśród wytypowanych 1 produktów Przyrządów i aparatury pomiarowej, kontrolnej i analitycznej, powiązanych z efektami PS, największą produkcją polską wyróżniały się wyroby (branże): 1. Pozostałe elektroniczne 34,3 mln euro; 2. Przyrządy do kontroli innych wielkości 23,8 mln euro; 3. Przyrządy do sterowania 21,8 mln euro. Najbardziej liczącymi się produktami w imporcie polskim, na kwotę powyżej 3 mln euro, były: 1. Przyrządy do sterowania 198,8 mln euro; 2. Części do automatycznej regulacji 47,7 mln euro; 3. Przyrządy do kontroli innych wielkości 36,4 mln euro. 29 Xit Mit IITit = 1 ; gdzie: X i eksport i-tej branży produkcji, M i import i-tej gałęzi produkcji, Xit Mit t okres analizy. 3 M. Gorynia, E. Łaźniewska, op.cit., s

16 Polska wyznaczała podobne priorytety w imporcie jak UE-27. W polskim eksporcie wytypowanych wyrobów nie zauważa się zbieżności podobnej do trendów występujących w imporcie tych wyrobów. Polska głównie jest importerem Przyrządów i aparatury pomiarowej, kontrolnej i analitycznej, o czym świadczy dość znaczny udział wartości polskiego importu wytypowanych wyrobów (4,%) w wartości unijnego importu, a niski udział wartości polskiego eksportu tych produktów w eksporcie unijnym (1,6%) oraz stale rosnąca relacja wartości polskiego importu badanych wyrobów do wartości eksportu polskiego tychże wyrobów (z 1,2 w 23 r. do 2,7 w 29 r.). Najważniejszymi produktami eksportowymi z badanych wyrobów grupy Przyrządów i aparatury pomiarowej, kontrolnej i analitycznej były (wartość podano dla 29 r.): 1. Przyrządy do sterowania 67,3 mln euro; 2. Manometry Bourdona 34,4 mln euro; 3. Części do automatycznej regulacji 18,6 mln euro. Polska wykazuje samowystarczalność w zapotrzebowaniu na Pozostałe elektroniczne, których popyt krajowy znajduje pokrycie w produkcji krajowej, a nadwyżki przeznaczane są na eksport (4,3%). Podobnie produkcja krajowa Innych aparatów elektronicznych zapewnia całkowicie zapotrzebowanie na te produkty. W kraju istnieje wiele firm handlowo-usługowych przedstawicielstw producentów zagranicznych, które oprócz zaopatrzenia wewnętrznego zajmują się reeksportem. O polskiej specjalizacji eksportowej, a zatem korzystnej relacji procentowej eksportu do produkcji krajowej i niekiedy aktywności firm handlowo-usługowych można mówić w przypadku: Elektronicznych przyrządów geofizyki i Elektronicznych przyrządów do pomiaru cieczy, w obu przykładach występuje bardzo niski wskaźnik pokrycia zapotrzebowania krajowego przez produkcję krajową. Jest to typowy przykład niszy dla producentów krajowych zdolnych zmierzyć się z konkurentami unijnymi i światowymi. Wnioski Na analizowany rozmiar potencjalnych branż wyrobów rynku unijnego miała wpływ dostępność i jakość danych bazy ComExt, zaś posiadane informacje oraz charakterystyki produktu odnosiły się do: sprzedaży netto (vez VAT-u) produktów o zbliżonych parametrach technicznych do wyrobów rezultatów III Grupy Problemowej PS ps. Aparatura badawcza oraz unikatowe urządzenia techniczne dla zaawansowanych technologii zrównoważonego rozwoju, wyselekcjonowanych przez eksperta do badań produktowych. Obecnie na rynku polskim nie brakuje wiodących na świecie dostawców aparatury analitycznej, którzy mogą poszczycić się oferowaniem urządzeń do określania właściwości materiałów wykorzystywanych w pracach badawczych i naukowych, w sterowaniu procesami przemysłowymi oraz w badaniach nad instrumentami i przyrządami kontrolno-pomiarowymi. Stanowi to ogromne wyzwanie dla polskich naukowców sprostania wysokim wymaganiom oferentów zagranicznych dla podjęcia działań, często antyimportowych. 33

17 Przeprowadzona analiza tendencji rozwojowych dla wybranych produktów, której niewielki fragment zaprezentowano w artykule, pozwoli podjąć odpowiednie decyzje uzasadniające celowość kontynuacji badań bądź wycofujące się z nich, uwzględniając niekorzystne tendencje unijne i u głównych konkurentów. Bibliografia: 1. Exploring Innovation Performances by Sectors. European Trend Chart on Innovation, European Commission, December European Innovation Scoreboard: Technical Paper No 4. European Sector Innovation Scoreboard. European Commission, November Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa. PWE, Warszawa Gorynia M., Łaźniewska E., Kompendium wiedzy o konkurencyjności, PWN Warszawa Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć PARP, Warszawa 29; parp.gov.pl/index/more/8516 ( ). 6. Nauka i technika w 28 r., GUS Warszawa 21 (wersja internetowa). 7. OECD Science, Technology and Industry Scoreboard Rocznik Statystyczny Przemysłu 21 r., GUS, Warszawa 21 r. 9. Rozporządzenie Komisji (UE) NR 86/21 z dnia 1 września 21 r. ustanawiające na 21 r. wykaz Prodcom. 1. Sitkowska R., Ocena innowacyjności subsektorów ICT w Polsce. Problemy Eksploatacji 29, nr Smith K., What is the 'Knowledge Economy'? Knowledge Intensity and Distributed KnowledgeBases, UNU-INTECH Discussion Paper: DP 22-6 ( unu.edu/publications/discussionpapers/22-6.pdf). 12. Ustawa z dnia 3 kwietnia 21 r. o zasadach finansowania nauki. Dz.U. 21, nr 96, poz UN DESA Statistics Division, COMTRADE database w: UNSTAD Handbook Wiliams Brian: Europrom PRODCOM Data. Europroms User Guide (version: ). 15. Wielec M., Nowe możliwości pozyskiwania środków finansowych na naukę, (grudzień 27). 16. Witryna internetowa Eurostatu/Prodcom statistics by product: europa.eu/portal/page/portal/prodcom/data/database 17. Wysokińska Z., Stawasz E., Głodek P., Wybrane metody i mierniki oceny transferu technologii w obszarze innowacyjnych projektów i ich efektów rynkowych. ITeE-PIB Radom, 29. Abstrakt W projektowaniu przedsięwzięć naukowych (i innowacyjnych) jednym z zasadniczych zagadnień jest uzasadnienie potrzeb gospodarki. W tym fundamentalnym kontekście ważnym elementem w projektowaniu przedsięwzięć naukowych (i innowacyjnych) jest określenie tendencji rozwojowych oraz potencjalnego miejsca na rynku europejskim badanego wyrobu. W artykule przedstawiono wyniki prac jednego z zadań Programu Strategicznego (PS) pn.: Innowacyjne systemy 331

18 wspomagania technicznego zrównoważonego rozwoju gospodarki, a dotyczącego zastosowania procedury oceny produktowej opracowanej w ITeE-PIB w Radomiu. Product evaluation procedure application for scientific projects planning When planning a scientific (and innovative) project, one of the principal issues is to determine the needs of economy. In this fundamental context, the important elements of scientific and innovative project planning is to identify development tendencies and the analysed product's possible place in the European market. The article presents the research results of one of the tasks of Strategic Programme entitled, Innovative Systems of Technical Support for Sustainable Development of Economy. The task focused on the application of the product evaluation procedure which was developed in the Institute for Sustainable Technologies National Research Institute (ITeE-PIB) in the city of Radom. Engineer Rozalia Sitkowska, junior lecturer, Institute for Sustainable Technologies - National Research Institute (ITeE-PIB) in Radom. 332