rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy Po zrealizowaniu tego działu spróbuj ocenić swoje wiadomości i umiejętności w skali od 1 6:

Transkrypt

1 rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy Po zrealizowaniu tego działu spróbuj ocenić swoje wiadomości i umiejętności w skali od 1 6: Czy potrafisz: Ocena wymienić powtarzające się elementy podręcznika i wskazać rolę, jaką one spełniają? wskazać inne przykładowe źródła wiedzy? odnaleźć Portal Ucznia w serwisie chemia.zamkor.pl i wymienić kategorie, według których gromadzone są tam materiały dla ucznia? wskazać w swoim najbliższym otoczeniu produkty przemysłu chemicznego? wymienić różne dziedziny chemii oraz wskazać przedmiot ich zainteresowań? wymienić chemików polskiego pochodzenia, którzy wnieśli istotny wkład w rozwój chemii? wymienić najważniejsze zasady, które należy przestrzegać na lekcjach chemii? interpretować podstawowe piktogramy umieszczane na opakowaniach? opisać zasady postępowania w razie nieprzewidzianych zdarzeń mających miejsce w pracowni chemicznej? podać nazwy najczęściej używanych sprzętów i szkła laboratoryjnego, wskazać ich zastosowanie? opisywać eksperymenty chemiczne, rysować proste schematy, formułować obserwacje i wnioski? interpretować proste schematy doświadczeń chemicznych? wykonywać proste czynności laboratoryjne: przelewanie cieczy, ogrzewanie w probówce i zlewce, sączenie?

2 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 2 Uwagi dotyczące zasad oceniania na lekcjach chemii notatki z lekcji

3 ROZDZIAŁ 1.1 CZY MOŻNA PRZEŻYĆ DZIEŃ BEZ CHEMII? Chemia dziedzina wiedzy Rozdział 1 3 notatki z lekcji

4 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 4 trening czyni mistrza 1. Czy znasz swój podręcznik? Do tabeli wpisz cyfry opisujące zadanie, jakie mają spełnić poszczególne części podręcznika. Część główna Wprowadzenie Przypomnij sobie z lekcji przyrody Będzie o tym mowa też na lekcji To ważne Sprawdź, czy rozumiesz Dowiedz się więcej Domowe laboratorium Czy wiesz, że... Repetytorium Sprawdź się Wprawki egzaminacyjne 1. Zawiera definicje pojęć. 2. Pozwala sprawdzić wiadomości z całego działu. 3. Pomaga przygotować się do egzaminu. 4. Pozwala sprawdzić, czy rozumiem i potrafię zastosować treści opisane w paragrafie. 5. Porządkuje wiadomości. 6. Prowokuje mnie do szukania informacji w dodatkowych źródłach. 7. To lubię najbardziej, czyli jak pobałaganić w kuchni. 8. Wprowadza w tematykę działu. 9. Zawiera ciekawe krótkie artykuły. 10. Pokazuje, że pewne treści omawiane są również na różnych przedmiotach. 11. Przypomina mi, że już coś o tym wiem. 2. Co możesz znaleźć w Portalu Ucznia w serwisie chemia.zamkor.pl? Wymień kategorie, według których pogrupowane są materiały w Portalu Ucznia w serwisie chemia.zamkor.pl.

5 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział Podaj nazwy trzech produktów przemysłu chemicznego, które można znaleźć w: a) kuchni b) łazience c) szkole d) garażu.... Podręcznik Świat chemii, s. 13. odpowiedz na pytania z podręcznika

6 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 6 dowiedz się więcej Uzupełnij tabele 1. Alchemia prekursor chemii Pojęcie Kamień filozoficzny Wyjaśnienie Eliksir młodości Panaceum Najważniejsze odkrycia alchemii 2. Michał Sędziwój polski alchemik Wiek, w którym żył Miejsca, w których mieszkał Najważniejsze odkrycia

7 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział Wkład Polaków w rozwój chemii Postać Okres i miejsce życia Ważne odkrycia Jędrzej Śniadecki Zygmunt Wróblewski Karol Olszewski Ignacy Mościcki Maria Skłodowska- -Curie Kazimierz Funk 4. Różne dziedziny chemii Przykładowe dziedziny chemii Przedmiot badań Biochemia Radiochemia Chemia analityczna Chemia kwantowa Chemia fizyczna

8 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 8 ROZDZIAŁ 1.2 JAK ZACHOWAĆ SIĘ W LABORATORIUM CHEMICZNYM? notatki z lekcji

9 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział 1 9 Przeczytaj uważnie regulamin pracowni chemicznej. Jeśli czegoś nie rozumiesz, poproś Nauczyciela o wyjaśnienie. Następnie potwierdź własnoręcznym podpisem fakt zapoznania się z regulaminem i z zasadami pracy na lekcjach chemii. REGULAMIN PRACOWNI CHEMICZNEJ 1 A. Przepisy ogólne 1. W laboratorium chemicznym uczniowie mogą przebywać tylko w obecności nauczyciela. Zabrania się uczniom wchodzenia na zaplecze pracowni bez wyraźnego polecenia nauczyciela. 2. Podczas zajęć należy postępować dokładnie według wskazówek podanych przez nauczyciela. 3. Doświadczenia można wykonywać tylko na wyraźne polecenia nauczyciela. 4. Zabrania się w laboratorium próbowania jakiejkolwiek substancji. Substancje chemiczne wolno dotykać lub wąchać jedynie za zgodą nauczyciela. 5. Każdy uczeń jest odpowiedzialny za utrzymanie porządku na stanowisku pracy. Na ławkach i stołach laboratoryjnych mogą się znajdować wyłącznie przedmioty niezbędne do pracy. 6. W pracowni chemicznej niedozwolone jest jedzenie i picie! Produktów spożywczych nie wolno kłaść na ławkach i stołach laboratoryjnych. 7. Z pracowni nie wolno wynosić substancji chemicznych ani sprzętu bez pozwolenia nauczyciela. 8. Jeżeli uczeń zauważy uszkodzony sprzęt, szkło laboratoryjne lub wyposażenie, powinien natychmiast zgłosić to nauczycielowi. 9. Każdy uczeń powinien znać miejsce, gdzie w pracowni znajduje się: zestaw pierwszej pomocy, gaśnica, koc gaśniczy itp. 10. O każdym nieszczęśliwym zdarzeniu (skaleczenie, poparzenie, nieplanowane zapalenie się substancji, rozlanie lub rozsypanie związku chemicznego, rozbicie naczynia itp.) należy niezwłocznie zawiadomić nauczyciela i podać okoliczności wypadku. Uczeń może samodzielnie uprzątnąć (zetrzeć) jedynie niewielkie ilości rozsypanych bądź rozlanych nieszkodliwych substancji, natomiast jest zobowiązany zgłosić nauczycielowi każde zdarzenie. 11. W razie kontaktu substancji chemicznej ze skórą, oczami lub odzieżą należy przemywać zanieczyszczone miejsce dużą ilością bieżącej wody, przez co najmniej 15 minut. 1 Powyższy regulamin pracowni chemicznej został opracowany przez pracowników Wydziału Chemii UJ: dr Iwonę Maciejowską i dr. Jarosława Wilamowskiego, w ramach projektu programu Leonardo da Vinci o akronimie CHLASTS (Chemical Laboratory Safety Training System).

10 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 10 B. Przepisy bezpieczeństwa dotyczące wykonywania przez uczniów doświadczeń chemicznych Przed przystąpieniem do wykonywania doświadczenia uczniowie powinni: Zapoznać się z: dokładnym opisem doświadczenia; właściwościami używanych substancji, stwarzanymi przez nie zagrożeniami oraz bezpiecznym sposobem postępowania z nimi; zasadami bezpieczeństwa obowiązującymi podczas wykonywania doświadczenia i ściśle ich przestrzegać. Pamiętać o: założeniu niezbędnych środków ochrony osobistej zgodnie z poleceniem nauczyciela (fartuch, okulary ochronne, rękawice); pobraniu niezbędnego sprzętu i odczynników oraz przygotowaniu miejsca pracy zgodnie ze wskazówkami nauczyciela; spięciu długich włosów; zdjęciu lub zabezpieczeniu (np. poprzez założenie fartucha laboratoryjnego) luźnej odzieży, krawatów, chustek itp., by nie stwarzać niepotrzebnego zagrożenia. Sprawdzić, czy: używany sprzęt jest sprawny; szkło laboratoryjne jest czyste i nieuszkodzone (bez pęknięć lub wyszczerbień). Wszelkie usterki należy niezwłocznie zgłosić nauczycielowi lub laborantowi. Nie wolno wykonywać doświadczeń, posługując się uszkodzonym lub brudnym szkłem laboratoryjnym albo niesprawnymi urządzeniami. Podczas wykonywania doświadczenia należy pamiętać, że: Wykonywanie doświadczenia można rozpocząć tylko na wyraźne polecenie nauczyciela. W trakcie przeprowadzania doświadczeń należy się skoncentrować na nim, zachować spokój i nie prowadzić głośnych rozmów. Jeżeli uczeń chce omó wić przebieg doświadczenia z nauczycielem lub innym uczniem, powinien to robić ściszonym głosem.

11 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział 1 Nie wolno samodzielnie modyfikować wykonywanych doświadczeń, w tym zwiększać ilości stosowanych odczynników, bez uprzedniego zezwolenia nauczyciela. Należy ściśle przestrzegać reguł wykonywania podstawowych czynności laboratoryjnych (przelewanie, pipetowanie, ogrzewanie itp.), zasad postępowania z substancjami niebezpiecznymi oraz instrukcji obsługi urządzeń znajdujących się w pracowni. Nie wolno pozostawiać żadnych substancji w naczyniach bez etykiety (opisu). Po użyciu należy natychmiast zamknąć wszystkie butelki i słoiki. Jeżeli są jakiekolwiek wątpliwości, jak postępować w trakcie wykonywania doświadczenia, lub zaobserwuje się jego nieoczekiwany, nietypowy przebieg, natychmiast należy poprosić nauczyciela o radę. 11 Po zakończeniu doświadczenia należy: Zagospodarować odpady chemiczne po doświadczeniach w sposób podany przez nauczyciela. Do zlewu nie wolno wrzucać żadnych substancji stałych (papierów, szkła, metali, substancji chemicznych itp.). Dokładnie umyć szkło laboratoryjne. W przypadku problemów z umyciem używanej aparatury trzeba zwrócić się o pomoc do nauczyciela. Wszystkie pojemniki z odczynnikami, czyste szkło laboratoryjne oraz sprzęt odkłada się na właściwe miejsce. Należy również uprzątnąć i zetrzeć blat roboczy. Umyć dokładnie ręce po ukończeniu pracy i uporządkowaniu swojego stanowiska. + dobrej praktyki laboratoryjnej podczas wykonywania podstawowych czynności w laboratorium chemicznym A. Używanie palników Przed zapaleniem palnika należy upewnić się, że w pobliżu nie znajdują się żadne łatwopalne substancje, oraz sprawdzić, jeżeli jest to palnik gazowy, szczelność jego podłączenia do instalacji gazowej. Nie wolno nachylać się nad żadnym palnikiem, zbliżać do niego rąk, włosów, ubrania (szczególnie luźnej odzieży) ani innych palnych przedmiotów, nawet gdy palnik wygląda na zgaszony!

12 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 12 B. Ogrzewanie Naczyń z substancjami łatwopalnymi nie wolno ogrzewać bezpośrednio nad palnikiem. W tym wypadku jako źródło ciepła mogą służyć elektryczne płytki bądź płaszcze grzejne lub łaźnie wodne. Ogrzewanie można prowadzić tylko w odpowiednich naczyniach chemicznych (kolby okrągłodenne, probówki, zlewki, tygle, parownice). Nie wolno ogrzewać naczyń grubościennych ani wlewać do nich gorących roztworów. Nie wolno ogrzewać substancji w szczelnie zamkniętej aparaturze. Ogrzewając substancję w probówce, należy pamiętać, aby: - nie napełnić probówki powyżej 1/5 objętości; - wylot probówki skierować w przeciwnym kierunku do wykonującego doświadczenie i pozostałych osób; - cały czas poruszać probówką nad płomieniem, często wstrząsając, aby zawartość była dobrze wymieszana i równomiernie ogrzana; - podczas ogrzewania ciał stałych probówkę należy trzymać prawie poziomo, z wylotem lekko uniesionym ku górze. C. Badanie zapachu substancji Nigdy nie należy wąchać żadnych substancji chemicznych, chyba że jest to wyraźnie zalecane w instrukcji do ćwiczenia. W żadnej sytuacji nie wolno nachylać się nad naczyniem ani zbliżać jego otworu do nosa. Zapach substancji bada się, trzymając pojemnik z substancją w odległości około 20 cm od nosa, kierując pary wachlującym ruchem dłoni w stronę nosa. Nie należy brać głębokich wdechów. Oświadczam, że zapoznałem się z regulaminem obowiązującym na lekcjach chemii:...

13 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń opisujących zachowanie się w pracowni chemicznej, wpisując literę P jeśli zdanie jest prawdziwe, lub literę F jeżeli jest fałszywe. Napisz poprawną wersję zdań fałszywych. trening czyni mistrza Instrukcja wykonywania doświadczenia obowiązuje tylko do doświadczeń wykonywanych w formie pokazu. W pracowni chemicznej nie należy spożywać drugiego śniadania. Każdy uczeń odpowiada za porządek na swoim stanowisku pracy. Miejsce przechowywania gaśnicy oraz apteczki powinien znać tylko nauczyciel. W razie rozsypania substancji należy ją samodzielnie zsypać z powrotem do naczynia.

14 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy O jakim zagrożeniu informują nas poniższe piktogramy? 3. Na opakowaniach środków czystości producenci umieszczają piktogramy. Odszukaj w domu te środki, wypisz ich nazwy i napisz, jakie są ich niebezpieczne cechy. 4. Zaprojektuj własny piktogram, który będzie ostrzegał przed potencjalnym niebezpieczeństwem związanym z wykonywaniem eksperymentów chemicznych.

15 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział 1 15 Podręcznik Świat chemii, s. 15. odpowiedz na pytania z podręcznika Na stronie 15 podręcznika wskazano adres strony internetowej, na której można znaleźć kartę charakterystyki rozpuszczalnika THETA. Przeczytaj ją uważnie i napisz, co należy zrobić w razie: kontaktu z oczami dowiedz się więcej spożycia jej zapalenia

16 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 16 ROZDZIAŁ 1.3 JAKIE CZYNNOŚCI WYKONUJE POCZĄTKUJĄCY CHEMIK? JAKIM POSŁUGUJE SIĘ SPRZĘTEM? notatki z lekcji

17 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział Podaj nazwy przedstawionych na schematach elementów szkła i sprzętu laboratoryjnego i napisz, jakie jest ich przeznaczenie. nazwa przeznaczenie trening czyni mistrza 2. Przedstaw schematycznie następujące czynności laboratoryjne: a) Ogrzewanie cieczy w probówce (pamiętaj o dopuszczalnej objętości cieczy).

18 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 18 b) Wyznaczanie objętości wody za pomocą cylindra miarowego. c) Rozdrabnianie cukru w moździerzu ceramicznym. d) Odparowanie mieszaniny wody z cukrem w parownicy.

19 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział Dopasuj nazwy do oznaczonych cyframi elementów szkła i sprzętu laboratoryjnego: a) lejek b) rozdzielacz c) parownica d) moździerz e) palnik f) probówka g) zlewka Podręcznik Świat chemii, s. 21. odpowiedz na pytania z podręcznika

20 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 20 dowiedz się więcej 1. Co oznacza słowo ekstrakcja i gdzie w Twoim otoczeniu taki proces jest wykorzystany? 2. W jakim zakresie temperatur posługujemy się termometrem rtęciowym? Jakie znasz inne rodzaje termometrów? 3. Do jakich procesów (czynności) alchemicy stosowali alembik? 4. Jakie urządzenia i aparaty stosowane do dziś w pracowniach i laboratoriach chemicznych skonstruowali alchemicy?

21 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział 1 21 ROZDZIAŁ 1.4 JAK OPISYWAĆ EKSPERYMENTY CHEMICZNE? notatki z lekcji

22 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 22 doświadczenie lekcyjne Uzupełnij pełny opis doświadczenia: Doświadczenie Temat: Działanie kwasu solnego na marmur (lub skorupki z jajek) Schemat: kwas solny 10% Sprzęt laboratoryjny: marmur Odczynniki: Obserwacje: Wniosek: Doświadczenie Temat: Ogrzewanie cukru Schemat: Sprzęt laboratoryjny: cukier Odczynniki: Obserwacje: Wniosek:

23 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział Ustaw poniższe sformułowania w takiej kolejności, aby stanowiły one pełny opis eksperymentu chemicznego. W puste miejsce w tabeli wpisz odpowiednie cyfry (od 1 do 6). Opis doświadczenia Sformułowane obserwacje trening czyni mistrza Schematyczny rysunek Temat doświadczenia Wnioski wynikające z obserwacji Zestaw sprzętu laboratoryjnego i odczynników 2. Które z poniższych stwierdzeń są opisem obserwacji, a które sformułowaniem wniosku? Uzupełnij tabelę, zapisz odpowiednio literę O lub W, przyporządkuj do wskazanej obserwacji rodzaj zmysłu, za pomocą którego została ona poczyniona. Stwierdzenie Obserwacja/wniosek Rodzaj zmysłów dla obserwacji Siarka jest substancją palną Siarka pali się niebieskim płomieniem Zapach dezodorantu rozchodzi się po całej klasie Zapach rozprzestrzenia się w powietrzu dzięki zjawisku dyfuzji Otrzymanym gazem jest wodór Otrzymany gaz spala się z charakterystycznym trzaskiem

24 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 24 odpowiedz na pytania z podręcznika 1. W podręczniku na stronie 25 opisano doświadczenie: Badanie rozpuszczalności cukru i mąki w wodzie, ale zamieszczony opis zawierał błędy. Opisz to doświadczenie w sposób prawidłowy. Temat doświadczenia: Badanie rozpuszczalności cukru i mąki w wodzie. Sprzęt:.... Odczynniki:.... Rysunek: Obserwacja: Wniosek: 2. Wykonaj schematyczny rysunek ilustrujący eksperyment, którego fragment opisu i obserwacji jest następujący: Do kolby stożkowej zawierającej cynk wlano niewielką ilość kwasu, wydzielił się bezbarwny gaz. dowiedz się więcej 1. Na czym polega proces liofilizacji? 2. Do czego służy w laboratorium chemicznym dygestorium?

25 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział 1! pamiętaj, by zapytać o zgodę Rodziców zanim zaczniesz eksperymentować! Pomiar objętości (1/1) 25 domowe laboratorium Wykorzystywany sprzęt: Czy wystarczyło pięć razy napełnić strzykawkę?... Co jest dokładniejszym narzędziem do pomiaru objętości? Ważenie substancji (1/2) Wykorzystywany sprzęt:... Masa podana na opakowaniu sody: Wskazanie wagi:... Czy Twoja waga jest dokładna?... Sączenie (1/3) Sprzęt zgromadzony do sączenia: Ogrzewanie (1/4) Konieczne środki ostrożności, które należy zachować podczas ogrzewania:

26 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 26! podsumowanie 1. Jakimi narządami zmysłu można dokonać obserwacji eksperymentu? Do określeń z kolumny I dobierz właściwy rysunek z kolumny II, uzupełnij poniższą tabelę. Wykorzystaj wszystkie możliwości. Kolumna I a) wydzielanie ciepła 1. Kolumna II b) zmiana zabarwienia roztworu 2. c) wydzielanie gazu 3. d) powstawanie substancji o ostrym zapachu 4. Rodzaj zmysłu Obserwowana czynność Narzędzie zmysłu słuch wzrok dotyk węch 2. Rozwiąż krzyżówkę, której rozwiązaniem jest nazwa sprzętu laboratoryjnego. Napisz, w jaki sposób wykorzystuje się ten sprzęt w laboratorium.

27 Chemia dziedzina wiedzy Rozdział podsumowanie ! 1. Z niej wywodzi się chemia. 2. Pokrewna chemii nauka przyrodnicza. 3. Jego przestrzeganie jest warunkiem bezpiecznego wykonywania eksperymentów chemicznych. 4. Znak umieszczany na opakowaniach niebezpiecznej substancji. 5. Pod nim umieszcza się palnik gazowy. 6. Najsłynniejszy polski alchemik. 7. Wykonany z bibuły krążek, który wykorzystuje się do rozdzielania cieczy i ciała stałego. 8. Miejsce wykonywania eksperymentów chemicznych. 9. Przyrząd służący do pomiaru temperatury. 10. Służy do ogrzewania i odparowywania roztworów. 11. Przyrząd pomiarowy, którym oznaczamy masę. 12. Czynność laboratoryjna, do której wykonania niezbędny jest palnik. 13. Najczęściej używane naczynie laboratoryjne. 14. Jeśli posiada podziałkę, to można ją wykorzystać do odmierzania objętości cieczy. 15. Rodzaj palnika używanego w szkolnej pracowni chemicznej. Odpowiedź:

28 Rozdział 1 Chemia dziedzina wiedzy 28! podsumowanie 3. Podaj nazwę przyrządu, który wykorzystasz do wykonania następujących czynności: a) pomiar objętości.... b) wyznaczanie masy substancji.... c) zwiększanie temperatury cieczy.... d) rozdrobnienie kryształu cukru... e) mycie probówek Podaj nazwy czynności laboratoryjnych, które przedstawiają poniższe rysunki Jak powinna być oznaczona butelka z niebezpieczną substancją, której cechy opisano poniżej? Do fragmentów kart charakterystyki dobierz właściwy piktogram. a) Działa drażniąco na skórę. Działa szkodliwie przez drogi oddechowe i po po- łknięciu; stwarza poważne zagrożenie dla zdrowia człowieka w następstwie długotrwałego narażenia. b) Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; może powodować długo utrzy- mujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym. c) Powoduje poważne oparzenia. d) Substancja łatwopalna. Działa szkodliwie przez drogi oddechowe. e) Może być przyczyną raka. Stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następ- stwie narażenia długotrwałego a b c d e