EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA Materiały pomocnicze dla nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych

Transkrypt

1 EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA Materiały pomocnicze dla nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Romuald Florczak Kuratorium Oświaty w Opolu

2 Edukacja dla bezpieczeństwa Materiały pomocnicze dla nauczycieli gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych Publikacja powstała z inicjatywy: Opolskiego Kuratora Oświaty Koncepcja i opracowanie: Romuald Florczak Konsultacja merytoryczna: dr Kazimierz Burtny, Jerzy Kiełb Redakcja: Rafał Rippel Projekt logo programu Przyhamuj, życie przed Tobą : Andrzej Popiołek Wydawca: Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego w Opolu ul. Oleska 127, Opole tel. (+ 48) word@word.opole.pl 2

3 Spis treści 1. Wprowadzenie 4 2. Miejsce i rola edukacji dla bezpieczeństwa w systemie oświaty 5 3. Podstawy prawne edukacji dla bezpieczeństwa 6 4. Sposób realizacji edukacji dla bezpieczeństwa 6 5. Cele kształcenia i wychowania 8 6. Treści nauczania 8 7. Sposoby osiągania celów Zadania szkoły Podstawowe wyposażenie szkoły Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnieć Klasy mundurowe Proponowane kierunki zmian Wybrane programy dotyczące brd Przykładowe scenariusze lekcji Przykłady dobrych praktyk Podsumowanie 34 3

4 1. Wprowadzenie Niniejsza broszura jest kontynuacją zapoczątkowanego w 2014 roku podczas Opolskiej Kampanii Edukacyjnej Przyhamuj, życie przed Tobą, cyklu publikacji Kuratorium Oświaty w Opolu, dotyczącego bezpieczeństwa w ruchu drogowym (brd). Pierwotnym celem tej, skierowanej przede wszystkim do uczniów szkół ponadgimnazjalnych, akcji było uświadomienie zagrożeń wynikających z kierowania pojazdami mechanicznymi, uwrażliwienie na sytuacje kryzysowe występujące w ruchu drogowym oraz wykształcenie pożądanych reakcji na niewłaściwe zachowania kierowców, zwłaszcza w kontekście prowadzenia pojazdów mechanicznych po spożyciu alkoholu lub środków odurzających. Powodzenie kampanii realizowanej w ubiegłym roku szkolnym, a także oczekiwania społeczne zadecydowały o potrzebie kontynuacji cyklu spotkań z młodzieżą, których celem jest podniesienie świadomości w zakresie bezpiecznego uczestnictwa w ruchu drogowym. Stąd też, kampania w roku szkolnym 2014/2015 objęła również uczniów ze szkół gimnazjalnych województwa opolskiego. Tak duże zainteresowanie społeczności szkolnych prowadzoną kampanią zrodziło potrzebę opracowania materiału pomocniczego, który umożliwiłby nauczycielom wprowadzenie zagadnień dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego do realizowanych programów szkolnych. Szczególne braki wydawnicze w tym zakresie zauważalne są na III i IV etapie edukacyjnym. Często pokutuje tu mylne przeświadczenie, że ośrodki szkolenia kierowców przejmą za szkoły odpowiedzialność w kształceniu młodzieży w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego. Dynamiczny rozwój motoryzacji, w tym ułatwiony dostęp młodzieży do środków lokomocji, głównie jednośladów spowodował wzrost, często bagatelizowanego zagrożenia, jakim jest ciągle zwiększający się udział młodych ludzi w zdarzeniach drogowych. Analizy prowadzone przez służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo obywateli niezbicie dowodzą, że jedną z najliczniejszych grup uczestników, a nierzadko też sprawców zdarzeń drogowych stanowi młodzież w wieku do 25 lat, a więc w wieku obejmującym kształcenie ponadgimnazjalne. Zgodnie z obecnie obowiązującymi w Polsce przepisami prawa młodzież szkół ponadgimnazjalnych może ubiegać się o prawo jazdy na wszystkie pojazdy mechaniczne. Dzisiaj szkoleniem i przygotowaniem do egzaminu uprawniającego kandydatów do uzyskania prawa jazdy w naszym kraju zajmują się ośrodki szkolenia kierowców, jednostki wojskowe w zakresie szkolenia żołnierzy na potrzeby Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz jednostki organizacyjne służb podległych lub nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych w zakresie szkolenia osób na potrzeby tych służb. Zgodnie z przepisami kierującym pojazdem może być osoba, która osiągnęła wymagany wiek i jest sprawna pod względem fizycznym i psychicznym oraz spełnia jeden z następujących warunków: 1) posiada umiejętność kierowania pojazdem w sposób niezagrażający bezpieczeństwu, nieutrudniający ruchu drogowego i nienarażający kogokolwiek na szkodę oraz odpowiedni dokument stwierdzający posiadanie uprawnienia do kierowania pojazdem; 2) odbywa w ramach szkolenia naukę jazdy; 3) zdaje egzamin państwowy. Podmioty odpowiedzialne za prowadzenie szkoleń i przygotowanie do egzaminu prawa jazdy nie są odpowiedzialne za edukację w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego, słuszną wydaje się być teza, że najwłaściwszą platformą kształcenia w tym zakresie, szczególnie na III i IV poziomie edukacyjnym, jest przedmiot Edukacja dla bezpieczeństwa. Niniejsze opracowanie nie jest programem. Jest to poradnik zawierający zbiór materiałów, które mogą być wykorzystane przez nauczycieli do opracowania programów autorskich z tego przedmiotu oraz mogą być inspiracją w realizacji szeregu zagadnień programowych. Struktura niniejszej publikacji, choć nie jest programem nauczania zawiera jego wybrane elementy. 4

5 2. Miejsce i rola edukacji dla bezpieczeństwa w systemie oświaty Potrzeba poczucia bezpieczeństwa jest obecna od początku istnienia życia na Ziemi i jest podstawową egzystencjalną i zdecydowanie najważniejszą potrzebą każdego człowieka. Z tego też względu w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej znalazły się zapisy gwarantujące obywatelom życie w suwerennym, bezpiecznym państwie, szanującym wolność i prawa człowieka. Przełom XX i XXI wieku zapoczątkował okres rewolucyjnych przeobrażeń w zakresie bezpieczeństwa nie tylko w Europie Środkowo Wschodniej, w tym w Polsce, ale i na całym świecie. Analiza współczesnych systemów bezpieczeństwa pokazuje, że ich charakterystyczną cechą jest wzajemne współwystępowanie i przenikanie się zagrożeń militarnych i pozamilitarnych, z których najgroźniejsze to: terroryzm i międzynarodowa przestępczość zorganizowana, regiony o nadmiernej koncentracji potencjału militarnego, proliferacja broni masowego rażenia wraz ze środkami ich przenoszenia oraz zagrożenia związane z cyberprzemocą. W 1999 roku w Polsce zapoczątkowano wieloletnią, kompleksową i radykalną reformę strukturalną i programową systemu edukacji. Reforma była procesem zmian zaplanowanych na kilka etapów realizowanych w kolejnych latach. Wprowadzenie zmian miało na celu podwyższenie poziomu edukacji oraz znaczne zbliżenie się do standardów panujących w tym względzie w Unii Europejskiej. Mając to na uwadze oraz wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społecznym Minister Edukacji Narodowej i Minister Obrony Narodowej zawarli 21 października 2008 roku porozumienie pomiędzy MEN i MON o współpracy na rzecz edukacji obywatelskiej, patriotycznej i proobronnej młodzieży szkolnej. Skutkiem zawartego porozumienia było zastąpienie w roku szkolnym 2009/2010 dotychczasowego Przysposobienia obronnego nowym przedmiotem Edukacja dla bezpieczeństwa. Koncepcja tego przedmiotu wyraża się w kompleksowym ujęciu zagadnień bezpieczeństwa z przeniesieniem punktu ciężkości działań edukacyjnych na problematykę zagrożeń w czasie pokoju i sposobów zachowań w sytuacjach o charakterze kryzysowym, mogących wystąpić w każdym miejscu i czasie. Rysunek 1. Zastąpienie dotychczasowego Przysposobienia obronnego nowym przedmiotem Edukacja dla bezpieczeństwa (rok szkolny 2009/2010). 5

6 3. Podstawy prawne Edukacji dla bezpieczeństwa Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r. Nr 241, poz. 2416, z późn. zm.) określa obowiązki obywateli RP w zakresie obrony cywilnej jako: 1. odbywanie: a. służby w obronie cywilnej, b. edukacji dla bezpieczeństwa, c. szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony ludności; 2. wykonywaniu innych zadań przewidzianych w ustawie. W art. 166 niniejszej ustawy określono obowiązek edukacji dla bezpieczeństwa uczniów gimnazjów, zasadniczych szkół zawodowych, liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i techników, z wyjątkiem uczniów szkół dla dorosłych. Edukacja dla bezpieczeństwa jest obowiązkowym przedmiotem nauczania ww. wymienionych typach szkół i realizowana jest w wymiarze jednej godziny. Szczegółowy sposób realizacji przedmiotu określony został w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2009 roku w sprawie sposobu realizacji edukacji dla bezpieczeństwa (Dz. U Nr 139, poz. 1131). Inne akty prawne istotne dla nauczania Edukacji dla bezpieczeństwa: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 4, poz. 17) Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 6 stycznia 2009 r. w sprawie dopuszczenia do użytku szkolnego programów wychowania przedszkolnego, programów nauczania i podręczników oraz cofania dopuszczenia (Dz. U. Nr 4, poz. 18) Ustawa z dnia 8 września 2006r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U Nr 191, poz. 1410) Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 sierpnia 2009 r. w sprawie przygotowania nauczycieli do prowadzenia zajęć edukacyjnych w zakresie udzielania pierwszej pomocy (Dz. U Nr 139, poz. 1132). 4. Sposób realizacji Edukacji dla bezpieczeństwa 1. Podczas zajęć z Edukacji dla bezpieczeństwa obejmujących prowadzenie ćwiczeń w zakresie udzielania pierwszej pomocy w oddziałach liczących więcej niż 30 uczniów obowiązuje podział na grupy. W oddziałach liczących nie więcej niż 30 uczniów mogą one być dzielone na grupy podczas ćwiczeń, o których mowa powyżej, za zgodą organu prowadzącego szkołę, z zastrzeżeniem: - w szkole specjalnej i oddziale specjalnym w szkole ogólnodostępnej oraz w szkole integracyjnej i w oddziale integracyjnym w szkole ogólnodostępnej podczas ćwiczeń, obowiązuje podział na grupy, z tym że grupa nie powinna liczyć mniej niż 5 uczniów. 2. W czasie ferii letnich dla uczniów, którzy ukończyli pierwszą klasę zasadniczej szkoły zawodowej, liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego lub technikum, mogą być organizowane specjalistyczne obozy szkoleniowo-wypoczynkowe z zakresu edukacji dla bezpieczeństwa na zasadach określonych w przepisach w sprawie warunków, jakie muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także zasad jego organizowania i nadzorowania. Programy Edukacji dla bezpieczeństwa opracowuje się na kanwie podstawy programowej wprowadzonej na mocy Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół 1. 1 Dziennik Ustaw z 2009 r. Nr 4, poz.17. 6

7 W broszurze również przyjęto układ treści programowych, zgodnych z podstawą programową, które służą pogłębianiu wiedzy oraz umiejętności nabytych i ukształtowanych podczas wcześniejszych etapów edukacyjnych (dominacja układu spiralnego) oraz rozwijaniu zainteresowań uczniów. III etap edukacyjny: gimnazjum: 1. Powszechna samoobrona i ochrona cywilna 2. Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy 3. Bezpieczeństwo 4. Pierwsza pomoc IV etap edukacyjny: liceum - tylko zakres podstawowy: 1. System obronności i bezpieczeństwa państwa 2. Zagrożenia czasu pokoju 3. Zagrożenia czasu wojny 4. Bezpieczeństwo i pierwsza pomoc W obu cyklach nauczania wskazane jest by rozpocząć zajęcia tematem: "Organizacja pracy na lekcjach edukacji dla bezpieczeństwa", podczas których należy ustalić zasady pracy z uczniem w cyklu kształcenia i określić wymagania od niego odpowiedniej postawy w trakcie uroczystości państwowych i szkolnych, a także zawodów sportowych. Program powinien być zrealizowany w ciągu jednego roku. W kształtowaniu pożądanego zaangażowania uczniów i osiągania wysokich wyników bardzo pomocne są aktywizujące metody nauczania. Szczególnie przydatne podczas zajęć edukacji dla bezpieczeństwa są: praca w grupach, symulacje, gry sytuacyjne: odgrywanie ról, socjodramy, inscenizacje, dyskusje i debaty, rozwiązywanie problemów, burza mózgów, wywiady, kwestionariusze, quizy, analiza dokumentów źródłowych, w tym dokumentów prawnych, analiza przypadku, podejmowanie decyzji metodą drzewa decyzyjnego, analiza SWOT, analiza argumentów za i przeciw, gry i zabawy edukacyjne, praca w terenie (wycieczki, wizyty w urzędach itp.), metody audiowizualne, projekt indywidualny i grupowy. Wymienione wyżej metody dalekie są od teoretycznego przekazu abstrakcyjnych wiadomości; angażują uczniów emocjonalnie, budzą ich zainteresowanie oraz motywację, uczą samodzielnego myślenia i działania. Jednak nie mniej ważnym jest stosowanie tradycyjnych metod dydaktycznych prezentacji, mini-wykładów, rozmowy nauczającej czy pamięciowego opanowania fragmentów materiału z podręcznika. W trakcie zajęć warto skupiać uwagę uczniów na przykładach dotyczących ich bezpośredniego otoczenia (np. stosując metodę analiza przypadku"). W IV etapie edukacyjnym, gdy większość uczniów planuje lub jest w trakcie ubiegania się o uprawnienia do prowadzenia pojazdów mechanicznych, warto, omawiając zagrożenia cywilizacyjne, zwrócić uwagę na skalę zagrożeń związanych z udziałem młodzieży w zdarzeniach drogowym. Szczególnie przydatne będą tu metody analizy przypadku i projektu ( indywidualnego lub grupowego). Program nauczania uwzględnia możliwość rozszerzenia tematyki o treści dodatkowe, które należy wybierać i realizować zgodnie z zainteresowaniami uczniów i profilem kształcenia. Realizując treści z zakresu pierwszej pomocy należy kłaść główny ciężar na ćwiczenia praktyczne, podsumowaniem których powinna być prezentacja indywidualna lub zespołowa uczniów, dotycząca działań 7

8 ratowniczych w wypadkach komunikacyjnych, gdzie istnieje możliwość sprawdzenia reakcji ucznia na większość występujących zagrożeń w ratownictwie medycznym. Tematyka pierwszej pomocy może być kontynuowana na zajęciach dodatkowych, np. w ramach szkolnego koła pierwszej pomocy. Do realizacji przedmiotu Edukacja dla bezpieczeństwa w klasach technikum należy uwzględnić rozszerzenie treści zgodnie z kierunkiem kształcenia ucznia o zakres tematyczny szczególnie przydatny w przyszłej pracy, a związany z zagrożeniami zawodowymi. 5. Cele kształcenia i wychowania Zgodnie z podstawą programową ogólne cele kształcenia to: 3.1. III etap edukacyjny: gimnazjum I. Znajomość powszechnej samoobrony i ochrony cywilnej. Uczeń rozumie znaczenie powszechnej samoobrony i ochrony cywilnej II. Przygotowanie do działania ratowniczego. Uczeń zna zasady prawidłowego działania w przypadku wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia. III. Nabycie umiejętności udzielania pierwszej pomocy. Uczeń umie udzielać pierwszej pomocy w nagłych wypadkach 3.2. IV etap edukacyjny: liceum I. Znajomość struktury obronności państwa Uczeń rozróżnia struktury obronności państwa, rozumie ich rolę oraz zna formy spełniania powinności obronnych przez organy administracji i obywateli. II. Przygotowanie do sytuacji zagrożeń Uczeń zna zasady postępowania w przypadku wystąpienia zagrożenia życia, zdrowia lub mienia; zna zasady planowania i organizowania działań. III. Opanowanie zasad pierwszej pomocy Uczeń umie udzielać pierwszej pomocy poszkodowanym w różnych stanach zagrażających życiu lub zdrowiu. Szczegółowe cele kształcenia 1. Przekazanie uczniom niezbędnej wiedzy w zakresie systemu bezpieczeństwa i obronności państwa, w tym przygotowania instytucji państwa do działania w sytuacjach kryzysowych. 2. Wyposażenie uczniów w wiedzę i umiejętności niezbędne do skutecznej oceny zagrożenia, a także racjonalnych działań prewencyjno-ratowniczych. 3. Przygotowanie uczniów do udzielania poszkodowanym pierwszej pomocy, możliwej w określonych warunkach. 4. Kształtowanie postaw ochrony życia i zdrowia własnego, a także innych osób. 5. Kształtowanie u uczniów postaw gotowości do niesienia pomocy potrzebującym, humanitaryzmu i altruizmu. 6. Rozwijanie u uczniów zdolności organizatorskich i komunikacyjnych oraz umiejętności przywódczych. 6. Treści nauczania W ramowych planach nauczania na III i IV etapie kształcenia przewidziano na realizację treści edukacyjnych podstawy programowej 30 godzin dydaktycznych. W proponowanym rozkładzie materiału na realizację przewidziano 25 jednostek lekcyjnych. Pozostałe godziny należy wykorzystać na lekcje 8

9 powtórzeniowe i utrwalanie wiedzy. Kalendarz roku szkolnego powoduje, że nauczyciel może dysponować większą liczbą godzin dydaktycznych. Godziny te zostaną zrealizowane w rocznym planie pracy nauczyciela. Proponowana tematyka zajęć (III poziom edukacyjny): 1. Organizacja zajęć na lekcjach edukacji dla bezpieczeństwa I. Powszechna samoobrona i ochrona cywilna 1. Podstawowe zasady organizacji i funkcjonowania Obrony Cywilnej w Polsce i w innych krajach. 2. Sposoby alarmowania i powiadamiania ludności o zagrożeniach. 3. Sytuacje kryzysowe. II. Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy 1. Pojęcie, geneza i główne zadania Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego. 2. Zasady organizacji działań ratowniczych. 3. Ratownictwo medyczne w Krajowym Systemie Ratowniczo Gaśniczym. III. Bezpieczeństwo 1. Podział i charakterystyka zagrożeń 2. Zagrożenia naturalne. 3. Zagrożenia cywilizacyjne 4. Regionalne zagrożenia ekologiczne. 5. Zagrożenia czasu wojny. 6. Działania ratownicze w ochronie przed skutkami różnorodnych zagrożeń. 7. Ogólne zasady zachowania się podczas wypadków i katastrof komunikacyjnych. 8. Ewakuacja ludności i zwierząt z terenów zagrożonych. IV. Pierwsza pomoc 1. Geneza i podstawowe pojęcia pierwszej pomocy. 2. Aspekty prawne funkcjonowania pierwszej pomocy w Polsce. 3. Zasady postepowania na miejscu wypadku. 4. Łańcuch przeżycia. 5. Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u osób dorosłych. 6. Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u dzieci. 7. Automatyczna defibrylacja zewnętrzna. 8. P/pomoc w przypadku urazów kostno stawowych. 9. P/pomoc w przypadku krwotoków i zranień. 10. P/pomoc w przypadku urazów termicznych i chemicznych. 11. P/pomoc w przypadku zatruć. 12. Przypadki szczególne. Proponowana tematyka zajęć (IV poziom edukacyjny): 1. Organizacja zajęć na lekcjach edukacji dla bezpieczeństwa I. System obronności i bezpieczeństwa państwa 1. Uwarunkowania zewnętrzne polskiego systemu bezpieczeństwa i obronności państwa. 2. Powinności obronne władz lokalnych, instytucji i obywateli. 3. Struktura, zadania i podstawowe wyposażenie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. 4. Szkolnictwo służb mundurowych. II. Zagrożenia czasu pokoju 1. Podział i charakterystyka współczesnych zagrożeń. 2. Zagrożenia lokalne. 3. Terroryzm. Zagrożenia w szkole. 4. Bezpieczeństwo w ruchu drogowym. 9

10 III. Zagrożenia czasu wojny 1. Podział i charakterystyka współczesnych środków rażenia. 2. Broń konwencjonalna i BMR. 3. Ochrona ludności. 4. Międzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych. IV. Pierwsza pomoc 1. Zagrożenia zdrowia. Stany zagrożenia życia. 2. Postępowania na miejscu wypadku. 3. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa. 4. Przypadki szczególne. 7. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania Zmiany w otaczającej nas rzeczywistości, a także interdyscyplinarny charakter edukacji dla bezpieczeństwa wymagają od nauczycieli bogatego warsztatu pracy, a co za tym idzie konieczność stałego kształcenia się i podnoszenia kwalifikacji. Nie wystarczy ukończyć studia kierunkowe i kurs kwalifikacyjny uprawniający do nauczania pierwszej pomocy, by móc z powodzeniem realizować podstawę programową tego przedmiotu. Specyfika przedmiotu oraz szeroki wachlarz zagadnień realizowanych podczas zajęć wymuszają na nauczycielu konieczność ciągłego doskonalenia się i aktualizowania wiedzy. Ścisły związek z obowiązującymi przepisami prawa, a także cyklicznie zmieniające się wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacyjnej, warunkują potrzebę ciągłego śledzenia zachodzących zmian. Celową wydaje się być również potrzeba zapoznania się nauczyciela z zakresem podstaw programowych przedmiotów takich jak: geografia, biologia, chemia, fizyka i innych, których związek z zagadnieniami realizowanymi podczas zajęć Edukacji dla bezpieczeństwa jest nierozerwalny. Tylko ścisłe korelacje z wieloma dziedzinami nauki, np. medycyną, mogą gwarantować sukces w osiąganiu celów edukacyjnych. Niemożliwym jest nauczanie zagadnień związanych z ratownictwem medycznym bez podstawowej wiedzy nt. anatomii i fizjologii człowieka. Podobnie w przypadku realizacji problematyki dotyczącej zagrożeń naturalnych. Elementarna wiedza i zrozumienie przyczyn narodzin światowego terroryzmu wydają się być niezbędne. Przykładów tego typu zależności można by tu mnożyć bez końca. Dlatego tak ważnym jest, by nauczyciel Edukacji dla bezpieczeństwa, charakteryzujący się wysoką kulturą pracy i bardzo dobrym przygotowaniem warsztatowym, potrafił sam poszukiwać nowych sposobów realizacji poszczególnych zagadnień. Częstym błędem, z którym można się spotkać w szkołach, jest przydział godzin Edukacji dla bezpieczeństwa nauczycielowi innego przedmiotu, przyjmując, jako jedyne kryterium, potrzebę uzupełnienia etatu. Decyzja, kto powinien realizować podstawę tego przedmiotu, powinna być decyzją głęboko przemyślaną. Nieumiejętny dobór nauczyciela może skutkować szybkim znudzeniem się uczniów problematyką poruszaną na lekcjach Edukacji dla bezpieczeństwa i uznanie przedmiotu za zupełnie zbędny w edukacji szkolnej. Uczeń, który przyzwyczajony zostanie do marginalnego traktowania bezpieczeństwa, podobny punkt widzenia będzie prezentował przez całe swoje dorosłe życie. Błędy popełnione na tym etapie mogą być już błędami nieodwracalnymi, a próba podejmowania edukacji społeczeństwa w momencie wystąpienia zagrożenia może okazać się zabiegiem mocno spóźnionym, a wręcz bezcelowym. W dobie dynamicznie rozwijających się narzędzi współczesnych technologii informacyjnych ułatwione staje się zdobywanie aktualnych informacji, chociażby poprzez wykorzystanie Internetu. Dlatego, nie należy wahać się przed wprowadzaniem tego typu rozwiązań do swoich zajęć, co dodatkowo może ułatwić komunikację z uczniami. Ważne jest jednak, by pamiętać o równoważnym dobieraniu metod i środków realizacji zajęć. Do pozyskania nowych obszarów, podczas planowania sposobu i miejsca realizacji zajęć, warto jest rozważyć możliwość podjęcia współpracy z lokalnymi przedstawicielstwami centrów zarządzania kryzysowego, straży pożarnej, policji, ratownictwa medycznego i innych. 10

11 8. Zadania szkoły 1. Zapewnienie niezbędnych pomocy dydaktycznych, szczególnie do realizacji problematyki dotyczącej ratownictwa medycznego, w tym ćwiczeń praktycznych. 2. Stwarzanie warunków do realizacji zajęć w grupach, np. w ramach ćwiczeń praktycznych tworzenie zespołów ratowniczych. 3. Wspieranie uczniów w pogłębianiu wiedzy i doskonaleniu umiejętności z zakresu edukacji dla bezpieczeństwa oraz zapewnienie im optymalnych warunków rozwoju zdolności i zainteresowań. 4. Kształtowanie postaw humanitarnych i obywatelskich oraz promowanie przykładów tzw. dobrych praktyk. 9. Podstawowe wyposażenie szkoły w środki dydaktyczne do realizacji treści nauczania 1. Fantomy resuscytacyjne różnych typów (obowiązkowo osoby dorosłej) 2. Defibrator szkoleniowy AED 3. Zestawy do imitacji urazów ciała; 4. Apteczka pierwszej pomocy z pełnym wyposażeniem 5. Koce 6. Środki ochrony ratownika (np. maseczki do sztucznego oddychania, rękawiczki lateksowe) 7. Kołnierz ortopedyczny (np. typu Schantza) 8. Szyna ortopedyczna( np. Kramera) 9. Maseczka do sztucznego oddychania 10. Trójkąt ostrzegawczy 11. Kamizelka odblaskowa 12. Maski przeciwgazowe (np. typu wojskowego MP 5 lub cywilnego 3M) 13. Odzież ochronna (np. lekka odzież filtracyjna) 14. Filmy, prezentacje, foliogramy, plansze dydaktyczne 15. Plan budynku szkoły 16. Komputer wraz z urządzeniami peryferyjnymi 17. Projektor multimedialny 10. Propozycje kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć ucznia Podstawą oceny osiągnięć ucznia w sensie prawnym są zasady przyjęte w wewnątrzszkolnym systemie oceniania oraz kontrakt zawarty między zespołem klasowym a nauczycielem przedmiotu. W Polsce funkcjonuje wiele modeli oceniania i sprawdzania osiągnięć ucznia. Najpopularniejsza jest Taksonomia ABC odnosząca się do dziedziny poznawczej. Jest ona ponadprzedmiotowa, tzn. jej terminologia jest neutralna, niezwiązana z żadną dziedziną przedmiotową, co pozwala na jej szerokie stosowanie. Zadania, które uczeń otrzymuje do rozwiązania, mają na celu sprawdzenie poziomu jego zapamiętania (A) lub zrozumienia (B) wiedzy, umiejętności jej zastosowania w sytuacjach typowych(c) lub nietypowych (D) 2 A - zapamiętanie wiadomości - oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać. B - zrozumienie wiadomości - oznacza, że uczeń potrafi je przedstawić w innej formie, niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, uczynić podstawą prostego wnioskowania. C - stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych - oznacza opanowanie przez ucznia, umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu uprzednio wzorów. Cel, do 2 Tzw. Taksonomia ABC B. Niemierki. 11

12 którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych. D - stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych - oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów, wartościowania przedmiotów według pewnych kryteriów. Według Juliana Ochenduszko 3 praca nad tworzeniem wewnątrzszkolnego systemu oceniania wymaga refleksji nad istotą systemu. W przypadku braku zrozumienia istoty podejścia systemowego grozi ich twórcom stworzenie sztywnych regulaminów oceniania sklejonych z pewnej liczby luźno zestawionych działań nauczyciela i uczniów. System jest zwartą i niepodzielną całością, którą można wyodrębnić z otoczenia. Pogląd ten staje się nad wyraz aktualny w przypadku specyficznego przedmiotu nauczania, jakim jest edukacja dla bezpieczeństwa. Wymagane jest tu pełne zaangażowanie się nauczyciela w proces tworzenia WSO, na którego podstawie stworzy kontrakt oceny uczniów z ich osiągnięć. Bez wcześniejszej analizy zakładanych celów i precyzyjnego określenia czytelnych kryteriów oceny, nauczyciel nie będzie w stanie w sposób wiarygodny dokonać stopnia opanowania przez uczniów zrealizowanego materiału. W myśl współczesnej myśli pedagogicznej, nauczyciel może w pełni korzystać z dostępnych narzędzi dydaktycznych. Istotnym jest, by umiejętnie je powiązać z nauczanym przedmiotem. Poziomy wymagań według Bolesława Niemierki 4 K - wymagania konieczne na ocenę dopuszczającą: obejmujące wiedzę i umiejętności proste, łatwe do opanowania i zapamiętania dla każdego ucznia, niezbędne w dalszej edukacji, często przydatne w życiu; P wymagania podstawowe na ocenę dostateczną: zasób wiedzy i umiejętności możliwy do opanowania przez uczniów przeciętnych, średnio uzdolnionych, niewykraczający poza wymagania podstawy programowej, przydatny w życiu, znaczący w dalszej edukacji; wraz z wymaganiami poziomu K tworzą zasób najistotniejszych wiadomości i umiejętności; R wymagania rozszerzające na ocenę dobrą: obejmują wiedzę i umiejętności bardziej złożone, o wyższym poziomie trudności, wymagające twórczego podejścia, stanowiące rozwinięcie wymagań opisanych wcześniej, zarówno w odniesieniu do szczegółowości, jak i przydatności w życiu codziennym; nie są niezbędne w dalszej nauce; D wymagania dopełniające na ocenę bardzo dobrą: stanowią zasób wiedzy i umiejętności trudny do opanowania, wymagający dużego nakładu pracy, korzystania z różnych źródeł wiedzy; w życiu codziennym bywają przydatne rzadko, pośrednio; W wymagania wykraczające na ocenę celującą: obejmują wiedzę i umiejętności wykraczające poza program nauczania: obrazują indywidualny wkład pracy i osobiste zainteresowanie uczniów. 3 Z materiałów pokonferencyjnych, Kalisz B. Niemierko, Między oceną szkolną a dydaktyką, WSIP, Warszawa

13 11. KLASY MUNDUROWE Niebagatelną rolę, z punktu widzenia edukacji dla bezpieczeństwa, odgrywają tworzone w szkołach ponadgimnazjalnych na terenie całego kraju klasy o tzw. profilu mundurowym. Według oficjalnych danych Ministerstwa Obrony Narodowej w roku szkolnym 2014/2015 w Polsce powstało 1340 klas mundurowych, w tym 700 o profilu wojskowym. Fakt ten jest o tyle istotny, że tworzenie klas o profilach mundurowych pozwala nauczycielowi realizującemu przedmiot edukacji dla bezpieczeństwa w znacznym stopniu poszerzyć zakres realizowanych zagadnień. Rysunek 2. Klasy mundurowe utworzone w roku szkolnym 2014/ Na terenie województwa opolskiego funkcjonuje obecnie 14 klas o tzw. profilu mundurowym, z czego 8 przyjęło profil wojskowy, 4 policyjny, 1 strażacki i 1 geopolityczny. Dodatkowo jedna szkoła uruchomiła profil ratowniczo medyczny, działający w obrębie edukacji dla bezpieczeństwa. 5 Zestawienie pochodzi z materiałów przedstawionych podczas V Forum Szkół Prowadzących Klasy Mundurowe, Wrocław 2014; autor prezentacji płk Waldemar Osypiuk - szef oddziału współpracy ze społeczeństwem MON. 13

14 12. Proponowane kierunki zmian Departament Promocji Obronności MON, jako jeden z priorytetów działalności w zakresie współpracy ze szkołami przyjął dążenie do stworzenia jednolitego programu kształcenia klas mundurowych oraz edukacji dla bezpieczeństwa, uwzględniającego potrzeby obronne państwa i zmiany ustawowe (rys. 5 i 6). Jednym z zakładanych celów tych działań, oprócz wychowania proobronnego młodzieży szkolnej, jest zwiększenie atrakcyjności klas mundurowych, jako poszerzonej oferty edukacyjnej Rysunek 3. Harmonogram prac związanych z wprowadzeniem nowego programu szkolenia 6 SKRÓCONY PROGRAM SZKOLENIA PODSTAWOWEGO. SKRÓCONY PROGRAM SZKOLENIA PODSTAWOWEGO SIŁ ZBROJNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Szkolenie wg ujednoliconego Programu szkolenia podstawowego SZ RP Szkolenie wg Skróconego programu szkolenia podstawowego SZ RP. Absolwenci szkół realizujących innowacyjne programy nauczania. Art. 98d pkt3 W RESORCIE OBRONY NARODOWEJ POZA RESORTEM OBRONY NARODOWEJ W RESORCIE OBRONY NARODOWEJ Rysunek 4. System szkolenia w oparciu o nowy program. 6 Źródło: Sztab Generalny Zarząd Szkolenia P7- Materiały prezentowane podczas V Forum Szkół we Wrocławiu. 14

15 13. Wybrane programy dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego W ostatnich latach powstało w naszym kraju wiele programów, w tym edukacyjnych, których wspólnym celem, w trosce o nasze bezpieczeństwo, jest ciągła poprawa jego stanu. Ze względu na ograniczoną objętość tego opracowania poniżej przytoczę jedynie założenia wybranych programów, które moim zdaniem można z powodzeniem wykorzystać podczas realizacji zagadnień dotyczących problematyki bezpieczeństwa w ruchu drogowym w ramach zajęć programowych i pozalekcyjnych przedmiotu Edukacja dla bezpieczeństwa. Narodowy Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Dokument przyjęty przez Krajową Radę Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w dniu r. Główne założenia programu: Doświadczenie polskie, jak i międzynarodowy dorobek w programowaniu bezpieczeństwa ruchu drogowego, wskazują, że program powinien być wdrażany z uwzględnieniem kilku kluczowych zasad: 1. Zasada systemowego podejścia do zarządzania bezpieczeństwem. 2. Zasada poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego w oparciu o ideę bezpiecznego systemu. 3. Zasada poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego w oparciu o ideę Wizji Zero. 4.Zasada stawiania ilościowych celów, umożliwiających monitorowanie realizacji strategii i formułowanie jednoznacznych ocen. 5. Zasada formułowania działań strategicznych, oparta na podstawowych filarach bezpieczeństwa według ONZ 6. Zasada koncentracji na głównych problemach bezpieczeństwa ruchu drogowego przy ustalaniu priorytetów oraz kierunków działań według podejścia: 4xE:(1) inżynieria (Engineering), (2) nadzór (Enforcement), (3) edukacja (Education) oraz (4) ratownictwo (Emergency). Omówienie głównych założeń programu powinno stanowić punkt wyjściowy wszystkich zajęć dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego. Dostępny (w formacie PDF) na stronie internetowej KRBRD w zakładce programy ( Wojewódzki Program Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego GAMBIT OPOLSKI Dokument opracowany zgodnie z założeniami krajowego programu poprawy brd GAMBIT 2005 i przyjęty do realizacji przez Wojewódzką Radę Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego w Opolu. W dokumencie można znaleźć szereg informacji przydatnych podczas realizacji zagadnień dotyczących bezpieczeństwa ruchu drogowego na terenie województwa opolskiego. Dostępny (w formacie PDF) na stronie internetowej WRBRD w zakładce BRD ( Portal Edukacyjny Wychowania Komunikacyjnego Bezpieczna droga do szkoły Portal służy popularyzacji wśród dzieci, rodziców i nauczycieli zasad bezpieczeństwa dzieci w ruchu drogowym oraz upowszechnieniu skutecznych instrumentów wychowania komunikacyjnego w domu i w szkole. Jest partnerską inicjatywą edukacyjną wojewódzkich ośrodków ruchu drogowego w Warszawie, Radomiu, Ostrołęce, Siedlcach, Ciechanowie i Płocku oraz Grupy IMAGE sp. z o.o. Patronat nad Portalem objęła Mazowiecka Rada Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego. Do Portalu, jako inicjatywy otwartej, mogą przyłączać się inne polskie i zagraniczne organizacje oraz instytucje prowadzące działalność w zakresie edukacji komunikacyjnej. Portal jest otwartym, ogólnodostępnym forum wymiany informacji, wiedzy i doświadczeń. Oferuje użytkownikom dostęp do swoich zasobów wraz z możliwością bezpłatnego pobierania ich w celach niekomercyjnych. Dostępny pod adresem: 15

16 Program edukacyjny Bezpieczeństwo i mobilność dla wszystkich Renault Międzynarodowy program edukacyjny dla szkół podstawowych, którego celem jest edukowanie dzieci na rzecz bezpieczeństwa w ruchu drogowym i przyjaznej dla środowiska motoryzacji. Głównym organizatorem akcji jest koncern Renault. Program składa się w Polsce z trzech uzupełniających się elementów: Pakietów edukacyjnych Droga i Ja unikatowego zestawu dydaktycznego dla uczniów i nauczyciela, składającego się z zeszytów ćwiczeń, testów, materiałów dla nauczyciela oraz plakatu edukacyjnego Konkursu "Twój pomysł, Twoja inicjatywa" polegającego na przemyśleniu przez dzieci problemów związanych z bezpieczeństwem ruchu drogowego i motoryzacją, a następnie wdrożeniu kampanii świadomościowej w szkole i jej otoczeniu Szkolnych Klubów Bezpieczeństwa prowadzących aktywne działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego w swoich miejscowościach. Bezpieczeństwo i mobilność dla wszystkich to największy tego rodzaju program na świecie realizowany przez koncern motoryzacyjny. Swoim zasięgiem obejmuje już 35 na krajów na świecie, udział w nim wzięło do tej pory ponad 12 milionów dzieci, z czego tys. z Polski. Dostępny pod adresem: Program ORLEN. Bezpieczne drogi ORLEN. Bezpieczne drogi to długofalowy program na rzecz poprawy bezpieczeństwa na polskich drogach realizowany przez koncern PKN ORLEN. Głównym założeniem programu jest edukacja w dziedzinie bezpieczeństwa ruchu drogowego, dostarczanie narzędzi pomocnych w zdobywaniu wiedzy oraz prezentowanie dobrych praktyk. Dostępny: Program Razem bezpieczniej Rządowy program ograniczania przestępczości i aspołecznych zachowań, którego głównym koordynatorem działań realizowanych w ramach programu jest Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji. W części dotyczącej bezpieczeństwa ruchu drogowego określono m.in. sposoby wsparcia realizacji zadań, poprzez: Włączenie Wychowania komunikacyjnego do Programu Edukacji dla bezpieczeństwa. Realizacja programów profilaktycznych na rzecz bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Opracowanie i wdrożenie zasad kształtowania bezpiecznej przestrzeni w ruchu drogowym. Dostępny: Radomski program "Edukacja dla bezpieczeństwa" To program opracowany przez zespół policjantów, pedagogów, nauczycieli i przedstawicieli innych służb państwowych i samorządowych, mający na celu przedstawienie dzieciom i młodzieży elementów prawa i pożądanych zachowań, mających służyć ich bezpieczeństwu i przygotować do radzenia sobie ze współczesnymi zagrożeniami. Programu realizowany jest w radomskich szkołach od września 2013 roku. Zawiera szereg materiałów (przykładowych scenariuszy, konspektów, etc.) przydatnych podczas realizacji zajęć z wychowania komunikacyjnego. Dostępny (w formacie PDF) na stronie Komendy Wojewódzkiej Policji w Radomiu w zakładce: Profilaktyka ( 16

17 14. Przykładowe scenariusze lekcji Poniżej prezentujemy kilka wybranych propozycji scenariuszy zajęć edukacji dla bezpieczeństwa, w tym obejmujących zagadnienia obejmujące bezpieczeństwo w ruchu drogowym: III ETAP EDUKACYJNY Temat: BEZPIECZNA DROGA DO SZKOŁY 7 (1 godzina w I roku, 1 godzina w II roku) Cel ogólny: Uświadomienie uczniom potrzeby przestrzegania przepisów drogowych dla własnego bezpieczeństwa. Środki dydaktyczne: film edukacyjny Lepiej widoczni - (źródło: przykładowe prezentacje Metoda i formy pracy: realizacja zadań, metoda projektu Przebieg zajęć: Film Lepiej widoczni przedstawia rolę odblasków w ruchu drogowym. Zachęca do używania ich w życiu codziennym. Prezentacja ma na celu dążenie do samodzielnego poszukiwania wiedzy wokół omawianego tematu. Uczeń sam jest autorem takiej prezentacji i przedstawia całą swoją wiedzę z danej dziedziny. Rolą nauczyciela jest określenie, jakie treści powinny znaleźć się w takiej prezentacji: 1) Strona tytułowa nazwa prezentacji, znaki graficzne, szkoła miejscowość, klasa, autor, rok). 2) Treści powinny zawierać opis niebezpiecznych miejsc w obrębie danej szkoły oraz przedstawiać rozwiązania eliminujące te zagrożenia lub ograniczające je do minimum. 3) Inwencja twórcza autorów. IV ETAP EDUKACYJNY TEMAT: Do czego prowadzi brawura kierowców w ruchu drogowym? Cel zajęć: Celem zajęć jest przedstawienie młodzieży tragicznych skutków wypadków drogowych oraz realnych zagrożeń, jakie niesie ze sobą nierozważne, lekkomyślne zachowanie na drodze, nadmierna szybkość, brawura, łamanie przepisów drogowych. 1. Założenia organizacyjne: a. Uczestnicy: młodzież szkół ponadgimnazjalnych b. Miejsce szkolenia: sala dostosowana do korzystania ze sprzętu audiowizualnego. c. Czas trwania: 90 min. 2. Metoda zajęć: Pokaz, pogadanka interaktywna, rozmowa. 3. Pomoce dydaktyczne: Prezentacja programu Power Point, pt. Niechronieni na płycie CD. Załącznik z komentarzem do slajdów. 4. Przebieg zajęć: rozpoczynamy zajęcia od krótkiego wprowadzenia w zagadnienie i tematykę będącą treścią prezentacji zawartej na płycie CD. Następnie dokonujemy rozeznania czy uczniowie wiedzą, co kryje się pod pojęciem świadomego uczestnictwa w ruchu drogowym, jednocześnie zachęcając ich do krótkiej wymiany poglądów. Poddajemy przytoczone zdania, uwagi i opinie krótkiej ocenie. Następnie wspólnie oglądamy prezentację multimedialną, na bieżąco uzupełnianą komentarzem. Po zakończeniu ponawiamy próbę oceny postępowania i zachowania pieszych i kierujących na drodze, poddajemy ewentualnej weryfikacji wcześniej głoszone poglądy i opinie. Uwagi metodyczne: Załączony do scenariusza zajęć materiał multimedialny w formie prezentacji programu Power Point, pt. Niechronieni został przygotowany przez policjantów Wydziału Ruchu Drogowego Komendy Wojewódzkiej Policji w Radomiu. Konieczność przekazania młodemu pokoleniu treści związanych z zagrożeniami, z jakimi na drogach stykają się piesi i rowerzyści, nazywani niechronionymi uczestnikami ruchu drogowego, narzucają statystyki wypadków drogowych z ich udziałem. Prezentacja opisuje podstawowe przyczyny oraz skutki zdarzeń drogowych. Swoistym uzupełnieniem są zawarte w pokazie spoty filmowe obrazujące najczęstsze przyczyny wypadków drogowych powodowanych przez młodych uczestników ruchu drogowego. Ukazują również tragiczne następstwa nieużywania pasów bezpieczeństwa. Chociaż niektóre z przedstawionych obrazów nie dotyczą niechronionych (od slajdu nr 19), to dotykają niezwykle ważnych aspektów związanych ze 7 i 8 Radomski program Edukacja dla bezpieczeństwa 17

18 świadomym uczestnictwem w ruchu drogowym. Integralną część prezentacji stanowi opis slajdów, który może być wykorzystany, jako merytoryczny komentarz wygłoszony przez nauczyciela, bądź zaproszonego na lekcję przedstawiciela Policji. TEMAT: WYPADKI KOMUNIKACYJNE POROZMAWIAJMY (III etap edukacyjny) Autor: Beata Soczawa 8 Cel ogólny: Przybliżenie uczniom problematyki związanej z wypadkami komunikacyjnymi. Cele szczegółowe: Uczeń: - potrafi wymienić najczęstsze przyczyny powstawania wypadków komunikacyjnych, - ocenia skuteczność różnego rodzaju akcji i programów prewencyjnych z zakresu przeciwdziałania wypadkowości, - potrafi określić skutki wypadków komunikacyjnych dla zdrowia i życia poszkodowanych, - uświadamia sobie konieczność przestrzegania przepisów drogowych, - zna schemat postępowania i umie udzielić pierwszej pomocy przedmedycznej ofiarom wypadków komunikacyjnych. Czas: 2 godziny lekcyjne Metody i formy pracy: - burza mózgów - praca w grupach - kula śniegowa - dyskusja - pogadanka - pokaz Środki dydaktyczne: - film o przyczynach wypadków komunikacyjnych (dostępny w Internecie na stronie: lub ) - duże arkusze papieru (po jednym dla każdej grupy) - markery - magnesy do przyczepiania papieru do tablicy - fantom do ćwiczenia resuscytacji - materiały opatrunkowe Uwagi: Tematyka lekcji obejmuje zagadnienia z podstawy programowej nauczania edukacji dla bezpieczeństwa w gimnazjum. Uczeń omawia zasady zachowania się podczas wypadków i katastrof komunikacyjnych) oraz w szkole ponadgimnazjalnej - zagrożenia czasu pokoju, ich źródła, przeciwdziałanie ich powstawaniu, zasady postępowania w przypadku ich wystąpienia i po ich ustąpieniu. Uczeń przedstawia zasady działania w przypadku zagrożeń czasu pokoju (np. awarii, katastrofy komunikacyjnej, budowlanej), podczas przebywania w domu, szkole, miejscu rekreacji i na trasie komunikacyjnej, wyjaśnia zasady postępowania związane z wyszukiwaniem i wynoszeniem ofiar oraz osób zagrożonych z rejonów porażenia. Pierwsza lekcja powinna być poświęcona w całości tematyce wypadków na drodze, natomiast druga - zasadom zachowania się i udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków komunikacyjnych. Zaleca się, aby zagadnienia związane z udzielaniem pierwszej pomocy przedmedycznej zostały wcześniej zrealizowane - wówczas lekcja ta może służyć, jako podsumowanie wiadomości i umiejętności z tego zakresu. 8 Beata Soczawa jest doradcą metodycznym przedmiotu Edukacja dla bezpieczeństwa w RCRE w Opolu. 18

19 Jeżeli nauczyciel nie ma możliwości technicznych wyświetlenia filmu - pierwszą lekcję można rozpocząć pogadanką na temat jakiegoś głośnego w ostatnim czasie wypadku komunikacyjnego. Ważne, aby zaciekawić uczniów tematyką lekcji. Tok lekcji: 1) wprowadzenie: - nauczyciel wita uczniów, sprawdza obecność i podaje temat lekcji; - nauczyciel włącza film na temat wypadków komunikacyjnych; - nauczyciel prosi uczniów, aby wymienili najczęstsze przyczyny wypadków komunikacyjnych (na podstawie filmu i własnego uznania) - uczniowie zapisują je na tablicy i dokonują oceny, które zdarzają się najczęściej. 2) faza realizacyjna: - nauczyciel dzieli uczniów na grupy i przydziela grupom hasła do opracowania (z zapisanych wcześniej na tablicy), każda grupa otrzymuje jeden lub dwa arkusze papieru (w zależności od liczby grup i ilości haseł) oraz kolorowe markery; nauczyciel prosi, aby uczniowie do każdego hasła dopisali przyczyny i skutki, po kilku minutach arkusze są przekazywane metodą rotacyjną do uzupełnienia przez pozostałe grupy; na koniec wszystkie zostają przytwierdzone do tablicy; - uczniowie czytają efekty swojej pracy i dyskutują na temat przyczyn i skutków wypadków komunikacyjnych; - nauczyciel prosi uczniów, aby zastanowili się, w jaki sposób sami mogą się przyczynić do zmniejszenia ilości wypadków komunikacyjnych - pomysły zostają zapisane na tablicy; nauczyciel podsumowuje pierwszą część lekcji; - nauczyciel zwraca uwagę uczniów na skutki wypadków komunikacyjnych dla zdrowia i życia ludzi - poszkodowanych; - nauczyciel prosi uczniów, aby wymienili zasady postępowania na miejscu wypadku - zostają one zapisane na tablicy; - nauczyciel przypomina kiedy można ewakuować poszkodowanych z pojazdów oraz prezentuje tej sposoby ewakuacji, uczniowie ćwiczą w grupach; - nauczyciel prosi uczniów, aby przypomnieli podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej; - uczniowie w zaimprowizowanych scenkach prezentują nabyte wcześniej umiejętności resuscytacji krążeniowo - oddechowej, tamowania krwotoków, opatrywania ran i złamań, zabiegów przeciwwstrząsowych. 3) podsumowanie: - nauczyciel prosi uczniów, aby podsumowali lekcję - nauczyciel zadaje zadanie domowe: prosi uczniów, aby przygotowali plakaty promujące bezpieczne zachowania na drodze. TEMAT: EWAKUACJA SZKOŁY W WARUNKACH ZAGROŻEŃ Autor: Beata Soczawa Cel ogólny: zapoznanie z procedurami oraz drogami ewakuacji ze szkoły na wypadek wystąpienia zagrożenia Cele operacyjne (uczeń): - zna znaki związane z ewakuacją z budynku oraz ochrony przeciwpożarowej, - potrafi podać zasady zachowania się podczas ewakuacji, - zna drogi ewakuacyjne z budynku szkolnego, - potrafi czytać graficzne plany ewakuacyjne oraz je sporządzać. Czas trwania: 1 godz. lekcyjna Metody i formy pracy: - burza mózgów, - pogadanka, - praca z podręcznikiem, - wycieczka. 19

20 Środki dydaktyczne: - podręcznik, - tablice, foliogramy lub prezentacja z graficznymi znakami ewakuacyjnymi oraz ochrony przeciwpożarowej, - szkolne graficzne plany ewakuacji z budynku. TOK LEKCJI Faza wprowadzająca: - nauczyciel wita uczniów, sprawdza obecność i podaje temat lekcji, - nauczyciel zapisuje na tablicy słowo ewakuacja i pyta uczniów, z czym kojarzy im się to słowo, odpowiedzi zapisuje na tablicy, - nauczyciel przedstawia uczniom znaki graficzne związane z ewakuacją, a uczniowie z pomocą podręcznika je identyfikują, - nauczyciel zwraca uwagę na wspólną cechę wszystkich znaków ewakuacyjnych, - nauczyciel przestawia uczniom podstawowe znaki ochrony przeciwpożarowej, a uczniowie je identyfikują. Faza realizacyjna: - nauczyciel poleca uczniom pozostawić wszystkie rzeczy w klasie i wyprowadza uczniów na wycieczkę po szkole, - w trakcie wycieczki nauczyciel zwraca uczniom uwagę na usytuowanie znaków ewakuacyjnych i ochrony przeciwpożarowej oraz sprawdza, czy uczniowie zapamiętali, co one oznaczają, - nauczyciel zatrzymuje się przy pierwszym napotkanym planie ewakuacji z budynku i objaśnia, co oznaczają poszczególne znaki na planie, uczniowie uczą się czytać plany wskazując drogi ewakuacji z konkretnych pomieszczeń, - nauczyciel pokazuje uczniom usytuowanie wyjść ewakuacyjnych i podaje miejsce zbiórki poza budynkiem na wypadek ewakuacji. Faza podsumowująca: - po powrocie do klasy, nauczyciel przeprowadza pogadankę na temat zasad zachowania się podczas ewakuacji, - nauczyciel podsumowuje lekcję i poleca uczniom zaznajomienie się z wszystkimi, umieszczonymi na szkolnym korytarzu, planami ewakuacji Zadanie domowe: Narysuj plan ewakuacji z własnego domu (mieszkania) z uwzględnieniem głównego wyłącznika prądu i zaworu gazu (jeżeli w domu istnieje instalacja gazowa). Uwagi do realizacji: - lekcja realizuje następujące zapisy podstawy programowej edukacji dla bezpieczeństwa dla IV etapu edukacyjnego: - wskazuje drogi ewakuacji w szkole, omawia zasady ewakuacji (...) - potrafi ewakuować się z budynku w trybie alarmowym. Lekcję przeprowadzamy na jednych z pierwszych zajęć edukacji dla bezpieczeństwa. Wskazane jest, aby w miarę możliwości oprowadzić uczniów po całej szkole i zatrzymać się przy każdym planie ewakuacyjnym. Przy kolejnych planach ewakuacyjnych prosimy innych uczniów o wskazanie przy pomocy planu drogi ewakuacyjnej z konkretnego pomieszczenia. Na następnej lekcji sprawdzamy, czy uczniowie zaznajomili się z drogami ewakuacji z budynku szkolnego, pytając o ewakuację z konkretnych pomieszczeń. Jeżeli dysponujemy czasem, możemy przeprowadzić symulację ewakuacji. 20

21 TEMAT LEKCJI: MANEWRY WYKONYWANE PRZEZ KIERUJĄCEGO ROWEREM LUB MOTOROWEREM: WYMIJANIE, OMIJANIE, WYPRZEDZANIE.ZASADA OSTROZNOSCI ( III etap edukacyjny) Autor: Wiesław Bartoszek 9 Cele operacyjne: Uczeń: zna pojęcia podstawowych manewrów i błędy popełniane podczas ich wykonania, zna technikę i potrafi wykonać manewr wymijania, omijania i wyprzedzania, potrafi prawidłowo i bezpiecznie wykonać manewry na drodze podczas samodzielnej jazdy, rozróżnia oraz rozpoznaje podstawowe manewry, rozumie zasadę ostrożności. Czas trwania: 1 godz. lekcyjna Metody: pogadanka dyskusja pokaz zajęcia praktyczne Formy pracy : indywidualna, zbiorowa, w grupach. Środki dydaktyczne: plansze z manewrami (duże) plansze z manewrami dla każdego ucznia, prezentacje 1. Prezentacja Power Point Podstawowe manewrów w ruchu drogowym 2. Prezentacja Power Point Zasady ostrożności. Rys. Przykład slajdu Rodzaje manewrów w ruchu drogowym 9 Wiesław Bartoszek jest doradcą metodycznym przedmiotu Wychowanie komunikacyjne w RCRE w Opolu. 21

22 TEMAT LEKCJI: OCHRONA BEZPIECZEŃSTWA OSOBISTEGO W SYTUACJACH ZAGROŻEŃ (I klasa liceum) Autor: Bożena Bujacz 10 To temat obszerny, często wymagający przynajmniej dwóch jednostek lekcyjnych. Do tych treści powinno się nawiązywać na wielu lekcjach, gdy tylko nadarzy się okazja. Są one bardzo aktualne i mogą przydarzyć się każdemu. W zależności od czasu, jakim dysponuje nauczyciel ilość grup i ich liczebność można modyfikować. Cele ogólne: Rozwijanie w uczniach umiejętności przewidywania i analizowania różnych przypadków zagrażających bezpieczeństwu na co dzień. Rozwijanie umiejętności znajdowania związków przyczynowo-skutkowych. Kształtowanie postaw wobec ofiar zdarzeń losowych. Cele szczegółowe: Uczeń: - przewiduje, jakie niebezpieczeństwa mogą nam zagrażać, - wskazuje miejsca, które mogą być niebezpieczne, - omawia okoliczności, w których może dojść do zdarzenia zagrażającego bezpieczeństwu osobistemu, - przedstawia sposoby zapobiegania niebezpiecznym sytuacjom, - wskazuje sposoby reakcji na sytuację zagrożenia i pomocy ofiarom zdarzeń losowych. Treści nauczania: - odurzenie środkami psychoaktywnymi wbrew woli, - oszustwa w Internecie, - napad rabunkowy, - kradzież kieszonkowa, - kradzież danych osobowych, - atak ze strony bezpańskich zwierząt, - nieszczęśliwe wypadki w domu, Metody i techniki pracy: - analiza przypadków, - burza mózgów, - drzewo decyzyjne, Formy pracy: - praca w grupach, - praca zbiorowa. Pomoce dydaktyczne: - kartki z historyjkami, - czyste kartki formatu A0, - flamastry, - magnesy do przypinania, Przebieg lekcji: Faza wstępna: Nauczyciel przedstawia uczniom cele lekcji. Nauczyciel dzieli klasę na 10 grup 3 osobowych, wyjaśnia na czym polegać będzie praca w grupach. Faza główna: Nauczyciel rozdaje każdej z grup po jednej kartce z historyjką, prosi o dokładne zapoznanie się z treścią polecenia. Każda z grup, pod kierunkiem lidera, będzie prezentowała swój przypadek na forum. Na czystych kartkach wyznaczony członek grupy zapisuje punkty, hasła, argumenty, rysunki lub inne znaki graficzne, które są wynikiem dyskusji w grupie (drzewo decyzyjne). Czas na analizę przypadku to 5-7 minut. Po tym czasie 10 Bożena Bujacz jest nauczycielem Edukacji dla bezpieczeństwa w V Liceum Ogólnokształcącym w Opolu. 22

23 grupy prezentują swoje zadanie. Na końcu prezentacji członek grupy zapisuje na tablicy dwa najważniejsze wnioski z dyskusji w grupie. Faza podsumowująca: Nauczyciel prosi kolejno uczniów o przeczytanie zapisanych podczas lekcji punktów na tablicy i krótką wypowiedź czy punkt ten jest zasadny. Zadanie domowe będzie polegać na osobistej refleksji i zastanowieniu się na temat: Co mnie może spotkać w drodze do szkoły i jak się zachowywać, by być bezpiecznym. Załącznik 10 historyjek Przeczytajcie poniższą historię, dokończcie ją w ten sposób, by wystąpiła w niej sytuacja zagrażająca bezpieczeństwu bohatera(ów). Następnie zastanówcie się w grupie, jak można zapobiec takiemu zdarzeniu i jak się zachować, kiedy będzie ono miało miejsce. Napiszcie na tablicy dwa najważniejsze wnioski z waszych rozważań. Historia 1 Jest sobotni wieczór. Kolega zaproponował ci wspólne wyjście na dyskotekę. Idziecie we dwójkę. Tłum ludzi, głośna muzyka, duszno. Idziecie do baru po zimny napój Przeczytajcie poniższą historię, dokończcie ją w ten sposób, by wystąpiła w niej sytuacja zagrażająca bezpieczeństwu bohatera(ów). Następnie zastanówcie się w grupie, jak można zapobiec takiemu zdarzeniu i jak się zachować, kiedy będzie ono miało miejsce. Napiszcie na tablicy dwa najważniejsze wnioski z waszych rozważań. Historia 2 Na przerwie rozmawiają dwie przyjaciółki: -Wiesz Anka, wczoraj znowu do północy gadałam z Krzyśkiem w necie. Zaproponował spotkanie. -Gocha, nie znasz go, nic o nim nie wiesz, rozmawiacie dopiero od tygodnia. -On jest super fajny, przystojny, dowcipny. Pójdę na to spotkanie Przeczytajcie poniższą historię, dokończcie ją w ten sposób, by wystąpiła w niej sytuacja zagrażająca bezpieczeństwu bohatera. Następnie zastanówcie się w grupie, jak można zapobiec takiemu zdarzeniu i jak się zachować, kiedy będzie ono miało miejsce. Napiszcie na tablicy dwa najważniejsze wnioski z waszych rozważań. Historia 3 Darek ogląda mecz piłki nożnej, w którym gra Polska z Anglią. Nagle obraz w telewizorze zaczyna się zacinać, potem śnieży. To pewnie wina anteny na dachu. Darek chce ustawić antenę, żeby dokończyć mecz Przeczytajcie poniższą historię, dokończcie ją w ten sposób, by wystąpiła w niej sytuacja zagrażająca bezpieczeństwu bohatera. Następnie zastanówcie się w grupie, jak można zapobiec takiemu zdarzeniu i jak się zachować, kiedy będzie ono miało miejsce. Napiszcie na tablicy dwa najważniejsze wnioski z waszych rozważań. Historia 4 Marta wsiada do zatłoczonego autobusu. Jedzie do szkoły. Ma w kieszeni plecaka portfel, a w nim dokumenty, bilet i pieniądze na szkolną wycieczkę. Przeczytajcie poniższą historię, dokończcie ją w ten sposób, by wystąpiła w niej sytuacja zagrażająca bezpieczeństwu bohatera(ów). Następnie zastanówcie się w grupie, jak można zapobiec takiemu zdarzeniu i jak się zachować, kiedy będzie ono miało miejsce. Napiszcie na tablicy dwa najważniejsze wnioski z waszych rozważań. Historia 5 Wybrałaś się z kolegą pociągiem do Wrocławia odwiedzić znajomego. Pociąg nie jest zatłoczony, bo jest już późno. Znajdujecie wolny przedział. Po chwili dosiadają się do was trzej młodzi ludzie (niewiele starsi od was). Zaczynacie rozmawiać, żartować, okazuje się, że macie wiele wspólnych zainteresowań. Nagle częstują was napojem i zapewniają, że jest bezalkoholowy 23

24 Przeczytajcie poniższą historię, dokończcie ją w ten sposób, by wystąpiła w niej sytuacja zagrażająca bezpieczeństwu bohatera. Następnie zastanówcie się w grupie, jak można zapobiec takiemu zdarzeniu i jak się zachować, kiedy będzie ono miało miejsce. Napiszcie na tablicy dwa najważniejsze wnioski z waszych rozważań. Historia 6 Idziesz boczną uliczką w swojej miejscowości. Jest zimno, ciemno, nie ma żadnych przechodniów. Nagle widzisz sforę dużych psów (ok.6) biegnącą w twoją stronę Przeczytajcie poniższą historię, dokończcie ją w ten sposób, by wystąpiła w niej sytuacja zagrażająca bezpieczeństwu bohatera. Następnie zastanówcie się w grupie, jak można zapobiec takiemu zdarzeniu i jak się zachować, kiedy będzie ono miało miejsce. Napiszcie na tablicy dwa najważniejsze wnioski z waszych rozważań. Historia 7 Jesteś sam w domu. Dzwoni telefon stacjonarny. Rozmówca przedstawia się jako znajomy rodziców i mówi, że mieli oni wypadek. Prosi o dane rodziców tj. imiona, nazwiska, pesel i adres. Możesz je znaleźć w szufladzie z dokumentami. Dane te potrzebne są w szpitalu, do którego trafili twoi rodzice Przeczytajcie poniższą historię, dokończcie ją w ten sposób, by wystąpiła w niej sytuacja zagrażająca bezpieczeństwu bohatera. Następnie zastanówcie się w grupie, jak można zapobiec takiemu zdarzeniu i jak się zachować, kiedy będzie ono miało miejsce. Napiszcie na tablicy dwa najważniejsze wnioski z waszych rozważań. Historia 8 Wracasz ze szkoły. Wysiadasz z autobusu razem z tłumem ludzi, który rozchodzi się w swoje strony. Idziesz w kierunku swojego domu. Obok klatki stoi nieznajomy młody mężczyzna i przypatruje się tobie. Otwierasz domofon a mężczyzna wślizguje się za tobą na klatkę schodową Przeczytajcie poniższą historię, dokończcie ją w ten sposób, by wystąpiła w niej sytuacja zagrażająca bezpieczeństwu bohatera. Następnie zastanówcie się w grupie, jak można zapobiec takiemu zdarzeniu i jak się zachować, kiedy będzie ono miało miejsce. Napiszcie na tablicy dwa najważniejsze wnioski z waszych rozważań. Historia 9 Wychodzisz ze szkoły i jak masz to w zwyczaju zakładasz słuchawki na uszy, włączasz swój ulubiony zespół. Dochodzisz do przystanku. Głośne rozmowy ludzi czekających na autobus powodują, że pogłaśniasz muzykę Przeczytajcie poniższą historię, dokończcie ją w ten sposób, by wystąpiła w niej sytuacja zagrażająca bezpieczeństwu bohatera. Następnie zastanówcie się w grupie, jak można zapobiec takiemu zdarzeniu i jak się zachować, kiedy będzie ono miało miejsce. Napiszcie na tablicy dwa najważniejsze wnioski z waszych rozważań. Historia 10 Jest już po północy, a twój pies domaga się spaceru. Ubierasz się i wychodzisz. Na dworze nikogo nie ma. Spacerujesz z psem po parku i nagle widzisz osobę w kapturze, która patrząc się na ciebie podąża w twoim kierunku 24

25 TEMAT LEKCJI: O OBRONIE CYWILNEJ SŁÓW KILKA ( III etap edukacyjny) Autor: Grzegorz Pielak 11 Zapis w podstawie programowej: Główne zadania ochrony ludności i obrony cywilnej. Uczeń: 1) omawia podstawy prawne funkcjonowania ochrony ludności i obrony cywilnej w Rzeczypospolitej Polskiej; Cel ogólny: zapoznanie uczniów z przyczynami, podstawami prawnymi oraz celami działania Obrony Cywilnej w Polsce Cele operacyjne: - uczeń wymienia i omawia główne przyczyny powstania Obrony Cywilnej w Polsce, -uczeń potrafi opisać Międzynarodowy znak rozpoznawczy Obrony Cywilnej oraz potrafi podać przykłady miejsc, gdzie jest on umieszczany, - uczeń potrafi wymienić współczesne zagrożenia czasu wojny i pokoju, - uczeń potrafi wymienić wybrane przykłady działalności Obrony Cywilnej, - uczeń potrafi wskazać, kto odpowiada za organizację Obrony Cywilnej w Polsce, - uczeń potrafi nazwać podstawowe akty prawne określające funkcjonowanie Obrony Cywilnej w Polsce i wymienić przykłady. Czas: 1 godzina lekcyjna Materiały: 1. Zdjęcie nr 1 Kurs ratownictwa sanitarnego 26 VI 8 VII Parowozownia Lwów (zdjęcie z prywatnej kolekcji Pani Krystyny Marszał). 2. Zdjęcie nr 2 Prawdopodobnie ćwiczenia Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej na jednej ze stacji PKP okręgu lwowskiego (zdjęcie z prywatnej kolekcji Pani Krystyny Marszał). 3. Karta pracy analiza zdjęć. 4. Międzynarodowy znak rozpoznawczy Obrony Cywilnej. 5. Tabela Współczesne zagrożenia czasu wojny i pokoju. 6. Zadania Obrony Cywilnej. 7. Podstawy prawne działania Obrony Cywilnej w Polsce. Przebieg lekcji: 1. Podziel klasę na 4-5 osobowe grupy. Każdej grupie daj dwie fotografie i karty pracy. Powiedz uczniom, że ich zadaniem będzie analiza otrzymanych zdjęć z wykorzystaniem Kart pracy (Materiał pomocniczy nr 3). Nie sugeruj nic uczniom i nie przekazuj im żadnych informacji na temat zdjęć. Określ czas pracy na 5-7 minut. Następnie poproś grupy o zaprezentowanie wyniku prac. Następnie podsumuj ich pracę. 2. Poinformuj uczniów, że początki obrony cywilnej w Polsce to lata dwudzieste, XX wieku. W roku 1921 powstał Społeczny Komitet Obrony Przeciwgazowej, który w 1924 roku przekształcił się w Towarzystwo Obrony Przeciwgazowej. Od połowy 1923 roku działała w Polsce Liga Obrony Powietrznej Państwa. W 1928 r. obydwie te organizacje połączyły się tworząc Ligę Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej. Rada Ministrów potraktowała inicjatywę za ważną dla obywateli naszego państwa i uznała za stowarzyszenie wyższej użyteczności publicznej. Kierunki działalności państwa w zakresie obrony przeciwlotniczej przyjął w formie 11 Grzegorz Pielak jest nauczycielem konsultantem w Miejskim Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Opolu. 25

26 uchwały Sejm RP w formie ustawy w 1934 roku. Pewną ciekawostką może być fakt, że władze powojennej Polski bazowały na tej ustawie aż do roku Zapytaj uczniów - jak sądzą, dlaczego w Polsce i innych państwach europejskich w latach dwudziestych XX wieku dyskutowano a następnie tworzono organizacje, których celem była obrona cywilna (wykorzystaj technikę burza mózgów ). Odpowiedzi zapisuj na tablicy lub plakacie. 4. Podsumuj wypowiedzi uczniów, ewentualnie w razie potrzeby wskaż na: - ofiary I wojny światowej, ze szczególnym uwzględnieniem ofiar cywilnych(w Europie około 6 milionów osób), - zastosowanie w działaniach nowoczesnych, zbrojnych środków technicznych umożliwiających ataki daleko poza linią frontu (np. lotnictwo) oraz gazów bojowych. 5. Spytaj uczniów o znane im konsekwencje II wojny światowej. Czy znają przykłady udziału osób cywilnych w pomocy innym poszkodowanym w wyniku działań wojennych? Rozważ z uczniami czy wobec tego działania pojęte po 1945 roku, których celem była organizacja obrony cywilnej na całym świecie wydają się zasadne. 6. Pokaż uczniom międzynarodowy znak rozpoznawczy obrony cywilnej (Materiał pomocniczy nr 4), a następnie spytaj, czy wiedzą co to jest. Następnie poproś, aby opisali go własnymi słowami, wskazali na trójkąt, jego kolor, umieszczenie oraz kolor tła. Poinformuj uczniów, że umieszcza się go na mundurach, flagach, opaskach naramiennych, pojazdach i obiektach Obrony Cywilnej. 7. Poproś uczniów, aby pracując w parach wypisali współczesne zagrożenia ludności cywilnej w czasie wojny i pokoju (Materiał pomocniczy nr 5). Określ czas pracy do 10 minut. Poproś uczniów, aby na bazie opracowanych zagrożeń, zastanowili się, jakimi sprawami powinna się dzisiaj zajmować Obrona Cywilna w Polsce. Wyniki ich pracy porównaj z Materiałem pomocniczym nr 6 Zadania Obrony Cywilnej. 8. Podsumuj lekcję krótkim wykładem o współczesnej organizacji Obrony Cywilnej według własnego uznania i możliwości czasowych. Poinformuj uczniów m. in., że Szefem Obrony Cywilnej w województwie jest wojewoda, w powiecie lub mieście na prawach powiatu (jak np. Opole) starosta lub prezydent miasta, w gminie wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi są formacje, których celem jest wykonywania zadań ogólnych oraz jednostki specjalistyczne (np. ratownicze). Tworzone decyzją terenowych organów administracyjnych oraz pracodawców. i Poinformuj uczniów o podstawach prawnych funkcjonowania Obrony Cywilnej we współczesnej Polsce. Możesz do tego wykorzystać Materiał Pomocniczy nr W ramach zadania domowego poproś uczniów o wyszukanie informacji o Obronie Cywilnej na terenie własnego miasta, powiatu lub gminy. Materiał pomocniczy nr 1 - Kurs ratownictwa sanitarnego 26 VI 8 VII Parowozownia Lwów (zdjęcie z prywatnej kolekcji Pani Krystyny Marszał) ( ) 26

27 Materiał pomocniczy nr 2 - Prawdopodobnie ćwiczenia Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwgazowej na jednej ze stacji PKP okręgu lwowskiego (zdjęcie z prywatnej kolekcji Pani Krystyny Marszał). Materiał pomocniczy nr 3 Karta pracy analiza zdjęcia 27

28 1. Czy jesteś w stanie określić okres historyczny, w którym zostało wykonane zdjęcie? Jeśli tak, to Kim są osoby na zdjęciu, jakie wykonują zawody? Dokonaj analizy strojów osób na zdjęciu. Jakie informacje z nich wynikają? Jakie są ich funkcje zawodowe lub społeczne? Jakie sprzęty techniczne są widoczne na zdjęciu? Do czego mogą one służyć? W jaki celu zostało wykonane zdjęcie? Czy współcześnie tez robi się takie zdjęcia? Jak sądzisz, czy wyraz twarzy osób na zdjęciu może być także informacją o momencie w dziejach Polski lub przekazywać nam inne informacje?.... Materiał pomocniczy nr 4 - Międzynarodowy znak rozpoznawczy Obrony Cywilnej 13 Materiał pomocniczy nr 5 Tabela Współczesne zagrożenia czasu wojny i pokoju Współczesne zagrożenia: czasu wojny czasu pokoju #facrc=_&imgdii=_&imgrc=8nfROnpttCfsBM%253A%3Bb_udSerkrpK3xM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.gdansk.pl%252Fdownload% 252F2006_01%252F12265.gif%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.gdansk.pl%252Fnasze-miasto%252C221%252C1688.html%3B90%3B90 ( ) 28

29 Materiał pomocniczy nr 6 Zadania Obrony Cywilnej: określenie "obrona cywilna" oznacza wypełnianie wszystkich lub niektórych wymienionych niżej zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych, i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania. Są to następujące zadania: - służba ostrzegawcza; - ewakuacja; - przygotowanie i organizowanie schronów; - obsługa środków zaciemnienia; - ratownictwo; - służby medyczne, włączając w to pierwszą pomoc oraz opiekę religijną; - walka z pożarami; - wykrywanie i oznaczanie stref niebezpiecznych; - odkażanie i inne podobne działania ochronne; - dostarczanie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia; - doraźna pomoc dla przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami; - doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej; - doraźne grzebanie zmarłych; - pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych dla przetrwania; - dodatkowe rodzaje działalności, niezbędne dla wypełnienia któregoś z zadań wyżej wymienionych, w tym planowanie i prace organizacyjne. 14 Materiał pomocniczy nr 7 - Podstawy prawne działania Obrony Cywilnej w Polsce. 1. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U ). 2. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U ). 3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 stycznia 2013 r. w sprawie systemów wykrywania skażeń i powiadamiania o ich wystąpieniu oraz właściwości organów w tych sprawach (Dz. U ). 4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 sierpnia 2009 r. w sprawie sposobu realizacji edukacji dla bezpieczeństwa (Dz. U. Nr 139, poz. 1131). 5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 5 października 2004 r. w sprawie świadczeń osobistych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz. U ). 6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 sierpnia 2004 r. w sprawie świadczeń rzeczowych na rzecz obrony w czasie pokoju (Dz. U ). 7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 września 2002 r. w sprawie odbywania służby w obronie cywilnej (Dz. U ). 8. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin (Dz. U ). 9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1993 r. w sprawie powszechnej samoobrony ludności (Dz. U ). 15 ii 14 ( ) 15 ( ) 29

30 15. Przykłady dobrych praktyk - specjalistyczne obozy szkoleniowo wypoczynkowe Historia organizacji obozów specjalistycznych W województwie lubelskim obozy szkoleniowo-wypoczynkowe przysposobienia obronnego mają wieloletni, sięgającą lat 60.XX wieku, tradycję. Na przestrzeni lat ich cele, organizacja, struktura, program ewoluowały wraz ze zmieniającą się w Polsce sytuacją społeczno-polityczną i prawem oświatowym. W latach 90. XX wieku, kiedy zniknął obowiązek prawny organizowania obozów przysposobienia obronnego(po) przez wojewódzkie kuratoria oświaty, w części województw przetrwały one w zmienionej formule dzięki indywidualnym decyzjom kuratorów oświaty, pracowników nadzoru pedagogicznego i determinacji nauczycieli PO. Niestety, w dużej części roztrwoniono zasoby, infrastrukturę, sprzęt, broń gromadzoną latami. Kiedy w roku 2009 Ministerstwo Edukacji Narodowej wycofało się z celowej dotacji samorządów lokalnych na organizację tych obozów, praktycznie zniknęły one z mapy edukacyjnych przedsięwzięć proobronnych. Przykładowy Zarys programu obozu Specyfika edukacji dla bezpieczeństwa (EDB) wyraża się w wyjątkowej obudowie prawnej, nadającej mu szczególną pozycję w systemie oświatowym. Obowiązek realizacji edukacji dla bezpieczeństwa znalazł swoje odbicie w art. 166 ustawy o powszechnym obowiązku Rzeczypospolitej Polskiej 1, w którym czytamy: uczniowie gimnazjów, zasadniczych szkół zawodowych, liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych i techników podlegają obowiązkowi edukacji w zakresie bezpieczeństwa. Edukacja dla bezpieczeństwa jest obowiązkowym przedmiotem nauczania w wymiarze 1 godziny tygodniowo w cyklu kształcenia w wymienionych szkołach. Jest więc to jedyny szkolny przedmiot nauczania, który został usankcjonowany zapisami w ustawie o powszechnym obowiązku obrony RP. Zgodnie z harmonogramem wdrażania podstawy programowej w kolejnych latach szkolnych przedmiot będzie wchodził do realizacji w IV etapie edukacyjnym (szkoły ponadgimnazjalne), zastępując obecny od 1967 r. przedmiot Przysposobienie obronne Opierając się na doświadczeniach z lat poprzednich, można sformułować przykładowy zarys programu obozu specjalistycznego z zakresu edukacji dla bezpiecznego i wskazówki dotyczące jego organizacji. Aktualna koncepcja programu obozu zakłada: 1. Nabycie umiejętności związanych z szeroko rozumianą edukacja dla bezpieczeństwa zajęcia programowe obejmujące: szkolenie strzeleckie z użyciem broni pneumatycznej i kulowej długiej i krótkiej, kbks oraz zajęcia paintbalowe oraz z użyciem broni ASG (Air Soft Gun) oraz łuków. Oprócz tego demonstracja i opis broni strzeleckiej policyjnej i wojskowej łącznie ze strzelaniem z tej broni dla najlepszych strzelców. surwiwal (nauka technik przetrwania w różnych warunkach terenowych), pomoc przedmedyczna (głównie zajęcia praktyczne - gry symulacyjne), wspinaczkę sportową ( rodzaje węzłów i ich wiązanie, asekuracja, autoasekuracja, osprzęt, wspinaczka, zjazdy na linie), terenoznawstwo (orientacja w terenie bez mapy i przyrządów, posługiwanie się mapą, kompasem, busolą; wyznaczanie azymutu, itp.), biegi na orientację, jazdę na quadach posługiwanie się sprzętem łączności (wojskowym i cywilnym) 2. Kształtowanie umiejętności organizatorskich i działania w zespole, pełnienie służb (np. dyżurnej) i wart (np. nocnej obejmującej ochronę ważniejszych obiektów na terenie obozu), pełnienie funkcji pomocnika dowódcy plutonu (opiekuna grupy), współdziałanie w zespole podczas biegu sprawnościowo - obronnego 30

31 3. Nabycie umiejętności przydatnych w życiu codziennym: samoobsługa planowanie działań 4. Czynny wypoczynek rozruch poranny w formie aerobicu rozgrywki sportowe, olimpiada sportowa kąpiel, pływanie, sprzęt wodny biwak bieg sprawnościowo-obronny 5. Wychowanie patriotyczne ceremoniał obozowy: apel poranny, poczet flagowy, poczet sztandarowy(obóz posiada własny sztandar), zasady zachowania w obecności symboli narodowych, gawędy patriotyczne podczas ognisk, poznawanie historii miejscowości i regionu, spotkania z przedstawicielami lokalnych organizacji kombatanckich. 6. Rozrywkę i rekreację: gry i zabawy dyskoteki ogniska wieczory filmowe W trakcie naboru na obóz uczestnicy deklarują realizację określonego programu szkoleniowego: Program podstawowy: szkolenie z zakresu strzelectwa sportowego, pomoc przedmedyczna, terenoznawstwo, wspinaczka sportowa, Program surwiwal: surwiwal w powiązaniu z pomocą przedmedyczną, terenoznawstwem, wspinaczką sportową. Chętni mają dodatkowe zajęcia ze strzelectwa sportowego. W województwie lubelskim w 2009r. w celu utrzymania ciągłości tradycji, doświadczeń obozów szkoleniowo-wypoczynkowych przysposobienia obronnego oraz wykorzystania doświadczeń tym zakresie Kurator Oświaty powierzył organizację obozów specjalistycznych z tego zakresu organizacji pozarządowej Stowarzyszenie Inicjatyw Edukacyjnych Pro Educatio z Ostrowa Lubelskiego, jednocześnie przekazując jej w użytkowanie posiadany sprzęt ruchomy. Na tej bazie grupa nauczycieli-pasjonatów tej formy kształcenia i wychowania proobronnego młodzieży opracowała koncepcję lubelskiego obozu, dostosowaną do bieżących uwarunkowań prawych, swoich możliwości i potrzeb uczniów - uczestników, która z każdym kolejnym rokiem jest udoskonalana i modyfikowana w miarę potrzeb. 16. Podsumowanie Bezpieczeństwo w ruchu drogowym jest jednym z ważniejszych elementów bezpieczeństwa publicznego, dlatego oddając w Państwa ręce tę publikację wierzymy, że choć w części udało nam się wyeksponować wagę problemu, a w konsekwencji, że nauczyciele realizujący przedmiot Edukacja dla bezpieczeństwa na poziomie szkoły gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej wprowadzą do scenariuszy swoich lekcji również zagadnienia zawierające elementy BwRD. Uczniowie gimnazjów i szkół gimnazjalnych są w wieku uprawniającym do ubiegania się o nabycie uprawnień do prowadzenia pojazdów mechanicznych wszystkich kategorii. Często jednak wraz ze zdobyciem upragnionego certyfikatu potwierdzającego posiadanie odpowiednich umiejętności wiąże się powstanie wielu zagrożeń generowanych przez świeżo upieczonego użytkownika dróg. W tym miejscu należy sobie odpowiedzieć na pytanie: Czy współczesna szkoła, a w szczególności Edukacja dla bezpieczeństwa mogą sobie pozwolić na pominięcie edukacji w zakresie BwRD, z którym łączy się tak wiele zagrożeń związanych ze zdrowiem, a nierzadko i życiem młodego człowieka? Kuratorium Oświaty w Opolu, spełniając swoją misję realizacji skutecznej i profesjonalnej polityki oświatowej, dąży również do wspomagania nauczycieli Edukacji dla bezpieczeństwa. Jedną z przyjętych form 31

32 tej pomocy jest prezentowanie, podczas cyklicznie organizowanych konferencji, obecnie obowiązujących trendów we współczesnym pojmowaniu bezpieczeństwa. Do tej pory udało się zorganizować następujące tematyczne konferencje: 1. Współczesne wyzwania. 2. W promocji zdrowego stylu życia 3. Bezpieczeństwo dzieci i młodzieży w ruchu drogowym 4. Pierwsza pomoc przedmedyczna (realizowana w ramach Grantu Opolskiego Kuratora Oświaty) 5. Zarządzanie kryzysowe. Mile widziane będą wszystkie Państwa uwagi dotyczące dotychczasowych konferencji i publikacji, a także sugestie w zakresie tematyki kolejnych projektów. Wszystkie uwagi i propozycje prosimy przesyłać pocztą elektroniczną na adres: rflorczak@kuratorium.opole.pl 32

33 Dotychczasowe konferencje EDUKACJA DLA BEZPIECZEŃSTWA organizowane przez Kuratorium Oświaty w Opolu Fot.1. Edukacja dla bezpieczeostwa współczesne wyzwania (marzec 2013r.) Fot. 2. Edukacja dla bezpieczeostwa w promocji zdrowego stylu życia (listopad 2013r.) 33

34 Fot. 3 i 4. Edukacja dla bezpieczeostwa. Bezpieczeostwo dzieci i młodzieży w ruchu drogowym (marzec 2014r.) Fot. 5. Edukacja dla bezpieczeostwa pierwsza pomoc przedmedyczna (październik 2014r.) 34