Katarzyna Karczewska Joanna Makiła- Mazurowska. (Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Starogardzie Gdańskim)

Transkrypt

1 Psychologiczne i pedagogiczne aspekty funkcjonowania dziecka z cukrzycą w przedszkolu i szkole- sposoby pomocy i rodzaje dostosowań ułatwiające nabywanie wiedzy i umiejętności Katarzyna Karczewska Joanna Makiła- Mazurowska (Poradnia Psychologiczno- Pedagogiczna w Starogardzie Gdańskim)

2 1. Ujęcie psychologiczne dziecka chorego przewlekle. 2. Specjalne potrzeby edukacyjne dziecka z cukrzycą w przedszkolu i szkole. 3. Organizowanie wsparcia i pomocy psychologiczno- pedagogicznej dziecku we współpracy z rodzicami.

3 UJĘCIE PSYCHOLOGICZNE DZIECKA CHOREGO PRZEWLEKLE

4 Choroby przewlekłe Jedną z najczęściej występujących u dzieci i młodzieży chorób przewlekłych jest cukrzyca.

5 Jednolity obraz dziecka z cukrzycą.. nie istnieje. Każde dziecko jest inne, każde może napotykać inne trudności i mieć różny stosunek do siebie i swojej choroby.

6 Funkcjonowanie poznawcze dziecka z cukrzycą Dziecko z cukrzycą ma te same potencjalne możliwości, co jego rówieśnicy. Rozwój poznawczy i emocjonalny dzieci i młodzieży z cukrzycą nie różni się od rozwoju dzieci zdrowych i zależy w większym stopniu od powodów pozachorobowych niż przyczyn bezpośrednio związanych z cukrzycą.

7 Co wpływa na trudności napotykane przez dziecko z cukrzycą? Niekorzystny stan somatyczny dziecka, spowodowany niedostatecznym wyrównaniem poziomu cukru ( stan hipolub hiperglikemii) wpływa niekorzystnie na przebieg procesów poznawczych i emocjonalnych oraz na zachowanie dziecka, a tym samym- okresowe pogorszenie jakości wykonywania zadań.

8 Funkcjonowanie społeczno- emocjonalne dziecka z cukrzycą Dzieci z cukrzycą (tak jak z innymi chorobami przewlekłymi) często (choć nie zawsze) czują się inne, gorsze. Wstydzą się swojej choroby, boją się odrzucenia przez rówieśników.

9 Trudności emocjonalne u dzieci z cukrzycą Dzieci i młodzież mogą czuć się: Niezrozumiali przez nauczycieli i rówieśników, Bezradni wobec choroby, Uzależnieni od leków i urządzeń ratujących życie. Bywa, że młodzież buntuje się przeciwko ograniczeniom (wynikającym z choroby) i zaniedbuje obowiązki wynikające z choroby, by poczuć się jak inni. Pojawić się mogą choroby towarzyszące (np. psychiczne- m.in. depresja, zaburzenia jedzenia) bądź trudności w zachowaniu.

10 cd. Trudności emocjonalne mogą występować zarówno u ucznia wcześniej zdrowego, u którego rozpoznano cukrzycę, jak i u osób, które z cukrzycą żyją od dawna.

11 Niektóre z trudnych uczuć pojawiających się u ucznia w związku z chorobą: Strach/ lęk Smutek Gniew Wyparcie Poczucie winy

12 Funkcjonowanie (ogólne) dziecka może ponadto zależeć od tego, w jakim jest wieku a także tego, od jak dawna choruje.

13 Sygnały dobrej adaptacji emocjonalnej ucznia do cukrzycy Sygnały złej adaptacji emocjonalnej ucznia do cukrzycy: Akceptuje chorobę, stosuje samokontrolę, przestrzega zaleceń lekarskich. Poszukuje coraz szerszej wiedzy o cukrzycy i stosuje ją. Jest w stanie rozmawiać o cukrzycy bez wstydu i zakłopotania Zaprzecza chorobie, nie stosuje się do zaleceń lekarskich Ma niewystarczającą wiedzę na temat choroby Ukrywa swoją chorobę, wstydzi się o niej mówić. Szuka i akceptuje pomoc, nie odrzuca wsparcia Rezygnuje z profesjonalnej pomocy, sam eksperymentuje z cukrzycą, lub odwrotnie jest nadmiernie zależny od zespołu, który go leczy. Ma dobrą samoocenę, nie czuje się inny, utrzymuje satysfakcjonujące kontakty społeczne Chorobę traktuje jako część swojego życia. Nie akceptuje siebie, nie docenia swoich możliwości, nie wierzy we własne siły i czuje się bezradny. Ogranicza kontakty społeczne lub nadmiernie ich poszukuje, usilnie zabiegając o akceptację grupy. Może ujawniać niekorzystne stany, emocje i zachowania: lęk, żal, smutek i rozpacz, apatię, gniew, złość i agresję.

14 Strach w związku z cukrzycą- kto oprócz ucznia może go przeżywać? Rodzice (obawiają się powierzenia części opieki nad dzieckiem innym osobom w placówkach edukacyjnych. Boją się o bezpieczeństwo swoich dzieci oraz niezrozumienie ich potrzeb zdrowotnych i emocjonalnych), Nauczyciele.

15 SPECJALNE POTRZEBY EDUKACYJNE DZIECKA Z CUKRZYCĄ W PRZEDSZKOLU I SZKOLE

16 Dzieci z cukrzycą należą do szerokiej grupy dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych i wymagają indywidualizacji procesu pedagogicznego w szkole. Każde dziecko z cukrzycą funkcjonuje inaczej i będzie miało inne potrzeby, wiec nie ma jednego sposobu pomocy. U dziecka z cukrzycą typu 1 codziennie obecne są wahania stężenia glukozy we krwi. Jeśli są znaczne, mogą niekorzystnie wpływać na samopoczucie dziecka, jego nastrój oraz możliwości koncentracji uwagi i uczenia się. Ogromnie istotnym jest, by uczeń z cukrzycą nie został sam w tej trudnej dla niego sytuacji i mógł liczyć na wsparcie innych, często także wychowawców czy psychologa szkolnego.

17 Czynniki ułatwiające funkcjonowanie chorego dziecka w szkole: kompetencje nauczyciela, dostosowanie wymagań, organizacja zewnętrzna.

18 Sposoby pomocy dziecku choremu możliwe do zrealizowania na terenie szkoły: Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego oraz zaufania do grupy i nauczyciela, Przygotowanie dzieci zdrowych na spotkanie chorego kolegi, pomoc w akceptacji; poinstruowanie uczniów, jak należy chronić chorego kolegę i w jaki sposób można mu pomagać; zawarcie na ten temat umowy z klasą,

19 Wykazywanie zainteresowania sprawami dziecka: jego samopoczuciem, terminem badań kontrolnych i wynikami badań, nastrojem, sytuacją domową, a także sprawami związanymi z chorobą, Umożliwienie uczestniczenia we wszystkich rodzajach aktywności na równi z kolegami i koleżankami. Cukrzyca nie jest chorobą, która powinna ograniczać jakiekolwiek funkcjonowanie Twojego ucznia, tylko wymaga właściwej samokontroli i obserwacji Wzmacnianie poczucia własnej wartości poprzez przydzielanie odpowiednich do jego możliwości zadań i ról społecznych na zajęciach; eksponowanie tych dyspozycji ucznia, które mogą zwiększyć jego atrakcyjność w grupie.

20 Gdy zauważysz u swojego ucznia: osłabienie, zmęczenie, ziewanie/ senność, zaburzenia mowy, widzenia i równowagi, zmianę charakteru pisma, nielogiczne odpowiedzi, bladość skóry, nadmierna potliwość, drżenie rąk, problemy z koncentracją, niemożność skupienia się i zapamiętania, napady agresji lub wesołkowatości przypominające stan upojenia alkoholowego, chwiejność emocjonalną, nadpobudliwość, niepokój, nietypowe dla dziecka zachowania/ nagła zmiana nastroju,

21 mogą być to objawy HIPOGLIKEMII Które powodować mogą m. in - PROBLEMY Z PRAWIDŁOWYM TOKIEM MYŚLENIA I FORMUŁOWANIEM MYŚLI, - TRUDNOŚCI W SKUPIENIU SIĘ NA WYPOWIEDZI NAUCZYCIELA, - UCZEŃ MOŻE NIE PRZEKAZAĆ CAŁEJ SWOJEJ WIEDZY NP. PODCZAS SPRAWDZIANU, ODPOWIEDZI, - TRUDNOŚCI W PISANIU- NADĄŻANIU ZA DYKTOWANYMI TREŚCIAMI, - GUBIENIE SIĘ W TOKU LEKCJI.

22 Co może zrobić nauczyciel? pozwolić uczniowi napisać sprawdzian jeszcze raz, warto dać mu jeszcze jedną szansę odpowiedzi, np. na następnej lekcji, należy mu zezwolić na wykonanie pomiaru bez względu na to, co się dzieje na lekcji, zezwolić na spożycie posiłku, wypicie napoju.

23 Gdy obserwujesz: wzmożone pragnienie, potrzebę częstego oddawania moczu, rozdrażnienie, zaburzenia koncentracji, złe samopoczucie, osłabienie, przygnębienie, apatię, ból brzucha, głowy, nudności i wymioty MOŻE TO BYĆ HIPERGLIKEMIA POZWÓL UCZNIOWI: WYJŚĆ DO TOALETY, NAWET KILKUKROTNIE PODCZAS LEKCJI, ODPOCZĄĆ. Wystarczy zmierzyć poziom cukru we krwi, aby mieć pewność, że dziecko nie wykorzystuje choroby jako pretekstu do wyjścia z klasy.

24 Klasówki i egzaminy Nie ma uzasadnienia do tego, by dziecko nie miało pisać sprawdzianów, być odpytywane lub zdawać egzaminów. Wszyscy nauczyciele powinni mieć jednak świadomość, że stany związane z cukrzycą w szczególności niedocukrzenie mogą istotnie wpłynąć na wynik pracy ucznia.

25 Podczas niedocukrzenia może dojść do upośledzenia funkcji poznawczych, takich jak pamięć, kojarzenie, UCZEŃ: trudniej konstruuje myśli, wolniej kojarzy fakty, zapomina rzeczy, które były mu znane. a także funkcji percepcyjnomotorycznych. czynnikiem zwiększającym stężenie cukru we krwi jest STRES

26 Szkolny Kodeks Praw Dziecka z Cukrzycą każdemu dziecku z cukrzycą typu 1 należy zapewnić w szkole: możliwość zmierzenia poziomu glukozy na glukometrze w dowolnym momencie także w trakcie trwania lekcji, możliwość podania insuliny, możliwość zmiany zestawu infuzyjnego w przypadku leczenia osobistą pompą insulinową w odpowiednich warunkach zapewniających bezpieczeństwo i dyskrecję,

27 możliwość uczestniczenia w pełnym zakresie w zajęciach wychowania fizycznego oraz różnych zajęciach pozaszkolnych np. wycieczkach turystycznych, zielonych szkołach, właściwe leczenie niedocukrzenia zgodnie ze schematem ustalonym z pielęgniarką szkolną i rodzicami dziecka, możliwość spożycia posiłków o określonej godzinie, a jeśli istnieje taka potrzeba, nawet w trakcie trwania lekcji, możliwość zaspokojenia pragnienia oraz możliwość korzystania z toalety, także w czasie trwania zajęć lekcyjnych.

28 Co jeszcze powinien zrobić nauczyciel, by ułatwić dziecku prawidłowe funkcjonowanie w szkole? Poszerzać swoją wiedzę na temat cukrzycy, objawów wahania poziomu cukru. Obserwować ucznia, reagować na zmiany w jego funkcjonowaniu/ zachowaniu. Korzystać z pomocy innych osób (rodzice, lekarze, psycholog, pedagog itd.). Przyjąć postawę empatyczną, wspierać w trudnych momentach. Wzmacniać samodzielność i niezależność dziecka. Dbać o właściwy odbiór dziecka w grupie rówieśniczej, zaznajomić uczniów z tematyką cukrzycy. W przypadku pobytu ucznia w szpitalu dbać o stały kontakt z klasą.

29 ORGANIZOWANIE WSPARCIA I POMOCY PSYCHOLOGICZNO- PEDAGOGICZNEJ DZIECKU WE WSPÓŁPRACY Z RODZICAMI

30 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach

31 Opieka nad dzieckiem z cukrzycą wymaga współpracy pomiędzy dziećmi, ich rodzicami i zespołem terapeutycznym (m.in. lekarz, pielęgniarka edukacyjna, dietetyk, psycholog) oraz nauczycielami.

32 Rola dyrektora przedszkola/ szkoły Wiodącą rolę w zapewnieniu właściwych warunków pobytu dziecka przewlekle chorego w przedszkolu, szkole i placówce pełni dyrektor. Zgodnie z obowiązującymi przepisami art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie oświaty do obowiązków dyrektora należy m.in. sprawowanie opieki nad uczniami oraz stwarzanie warunków do ich rozwoju psychofizycznego poprzez aktywne działania prozdrowotne. Obowiązkiem dyrektora szkoły/ przedszkola jest zapewnienie kompetentnej opieki psychologicznopedagogicznej na terenie szkoły oraz stworzenie warunków pozwalających na zabezpieczenie potrzeb dzieci przewlekle chorych.

33 W jaki sposób przedszkole/ szkoła powinny się przygotować? Spotkanie z rodzicami dziecka, lekarzem prowadzącym oraz innymi osobami współpracującymi z dzieckiem Szkolenia rady pedagogicznej Procedura postępowania w przypadku trudności (np. stan hipo- lub hiperglikemii)

34 Dlaczego tak ważny jest kontakt z rodzicami dziecka? Są oni pierwszym i najważniejszym źródłem informacji o dziecku i jego chorobie. Są oni osobami decyzyjnymi w sprawach swojego dziecka.

35 O co nauczyciel powinien zapytać rodziców? Co to jest cukrzyca? Na czym polega choroba? W jaki sposób wygląda leczenie u ucznia, którym nauczyciel będzie się opiekował? Jakie obowiązki będą spoczywać na nauczycielu jako opiekunie? Jakich sytuacji ma się szczególnie obawiać? Jakie objawy najczęściej występują u ich dziecka w czasie hipoglikemii (niedocukrzenia)? Co zrobić, jeśli z dzieckiem dzieje się coś dziwnego? Co robić, kiedy poziom glukozy jest wysoki? Przy jakich wartościach glukozy i niepokojących objawach wzywać pielęgniarkę i zawiadamiać rodziców? Co dziecko z cukrzycą powinno jeść, a jakich produktów powinno unikać? Nauczyciel może, a wręcz powinien poprosić o ściągawkę, na której zapisane byłyby informacje, co podać w razie wystąpienia objawów hipoglikemii, a także spis niezbędnych telefonów (telefony do rodziców, telefon do poradni diabetologicznej).

36 Z jakich form pomocy psychologiczno- pedagogicznej może skorzystać uczeń z cukrzycą w szkole? - Zajęcia korekcyjno- kompensacyjne - Socjoterapia - Zajęcia dydaktyczno- wyrównawcze - Konsultacje/ spotkania z psychologiem i/lub pedagogiem szkolnym ALE TAKŻE: - Zajęcia rozwijające zainteresowania i zdolności.

37 Z jakich form pomocy może skorzystać rodzic dziecka z cukrzycą w szkole? Konsultacje z wychowawcą i nauczycielami/ specjalistami pracującymi z dzieckiem, Spotkania z psychologiem/ pedagogiem szkolnym.

38 Rola Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej W Poradni można: - wykonać (na wniosek rodzica) badanie (psychologiczne, pedagogiczne, logopedyczne, pod kątem wyboru szkoły/ kierunku dalszego kształcenia), - uzyskać opinię wspierającą dla dziecka z chorobą przewlekłą, - skorzystać z konsultacji specjalistycznych, - skorzystać z terapii specjalistycznych.

39 O tym warto wiedzieć: Podawanie dzieciom przewlekle chorym leków lub wykonywanie innych czynności przedmedycznych przez nauczycieli może być prowadzone tylko na zasadzie dobrowolnego zobowiązania się nauczyciela wobec rodziców (opiekunów prawnych) ucznia do wykonywania powyższych zabiegów lub czynności przed medycznych ustalonych dla dziecka i wynikających z zaleceń lekarskich. Profesjonalną opiekę medyczną na terenie szkoły mogą bowiem zapewnić uczniom przewlekle chorym tylko wykwalifikowane służby medyczne, tj. pielęgniarka lub higienistka szkolna.

40 Dostosowania na egzaminach- co roku są aktualizowane przez OKE

41 To warto przeczytać: rzycy.aspx

42 A to w każdej szkole jest

43 Filmy edukacyjne dla dzieci dwuq ORqZA B0iM

44 Bibliografia One są wśród nas. Dziecko z cukrzycą w szkole i przedszkolu. Informacje dla pedagogów i opiekunów MEN DZIECKO Z CUKRZYCĄ W ŚRODOWISKU NAUCZANIA, informacje dla nauczycieli. Materiał edukacyjny PFED Cukrzyca. Mały poradnik dla nauczycieli i wychowawców dzieci młodszych. Cukrzyca. Poradnik dla nauczycieli dzieci starszych.

45 DZIĘKUJEMY ZA UWAGĘ

46 Pytania i odpowiedzi dotyczące cukrzycy

47 KTO MOŻE ZROBIĆ ZASTRZYK? Każdy, kto się tego podejmie: nauczyciel, wychowawca, pielęgniarka szkolna.

48 CZY MOŻNA ZROBIĆ DZIECKU KRZYWDĘ PODCZAS ZASTRZYKU? Nie. Zastrzyk podskórny nie wiąże się z żadnym ryzykiem dla zdrowia bądź życia dziecka. Najważniejsze jest, aby dawka insuliny była podana zgodnie z zaleceniami rodziców.

49 CO ROBIĆ, KIEDY DZIECKO STRACI PRZYTOMNOŚĆ? Należy natychmiast wezwać pogotowie i powiadomić rodziców. Podać zastrzyk z glukagonu.

50 CZY MOŻNA ZEPSUĆ POMPĘ INSULINOWĄ? Nie, pompa jest urządzeniem odpornym na uszkodzenia mechaniczne. Również jej elementy elektroniczne są zabezpieczone przed niewłaściwą obsługą.

51 CZY NAUCZYCIEL JEST OBCIĄŻONY KONSEKWENCJAMI, JEŚLI U DZIECKA WYSTĄPI PRZECUKRZENIE LUB NIEDOCUKRZENIE? Nie. Są to sytuacje, które zdarzają się u dziecka z cukrzycą. Ważne jest, aby umieć odpowiednio postępować oraz udzielić pomocy.

52 CO MOŻNA DZIECKU PODAĆ, ŻEBY PODNIEŚĆ POZIOM CUKRU? W sytuacji obniżonego poziomu cukru możemy podać dziecku tabletkę dekstrozy/glukozy, kostkę cukru lub coś słodzonego do picia (np. wodę z cukrem, osłodzoną herbatę).

53 JAK SZYBKO PO PODANIU CZEGOŚ SŁODZONEGO POZIOM CUKRU SIĘ PODNIESIE? Poziom cukru podnosi się na ogół po około minutach. Należy wykonać ponowny pomiar, żeby to potwierdzić.

54 CZY POWINNI RODZICE ZAPEWNIĆ CUKIER, GLUKAGON ITP. NA WYPADEK HIPOGLIKEMII? Tak, rodzice dziecka mają obowiązek zapewnić dekstrozę, cukier i glukagon.

55 CO ZROBIĆ, KIEDY INNE DZIECKO MA URODZINY I CZĘSTUJE SŁODYCZAMI GRUPĘ? Przede wszystkim dziecko z cukrzycą również powinno być poczęstowane. Warto przekonać wszystkie dzieci, aby zjadły słodycze po posiłku; w tym czasie można ustalić z rodzicami, o ile należy zwiększyć dawkę insuliny.

56 CZĘSTO NAGRODAMI W RÓŻNYCH KONKURSACH SĄ SŁODYCZE. CO ROBIĆ W PRZYPADKU DZIECKA Z CUKRZYCĄ? Warto zastanowić się, czy nie zamienić tej tradycyjnej formy gratyfikacji dzieci na inne nagrody, np. kredki, skakanki, kolorowe gumki itp. Również ze względu na to, że coraz więcej dzieci nawet w wieku przedszkolnym jest otyłych. Dziecko z cukrzycą powinno być traktowane jak dziecko bez tej choroby, a więc powinno otrzymać nagrodę, jeśli na nią zasłużyło. Warto przekonać je, aby pochwaliło się rodzicom swoją nagrodą czyli aby nie jadło otrzymanych słodyczy w szkole/przedszkolu.