PROGRAM NAUCZANIA JĘZYKA NIEMIECKIEGO

Transkrypt

1 PROGRAM NAUCZANIA JĘZYKA NIEMIECKIEGO 27 Informacje ogólne 27 Wstęp 28 Ogólna koncepcja programu Specyfika programu 29 Adresaci programu Kwalifikacje nauczycieli Charakterystyka uczniów w wieku licealnym 30 Warunki realizacji założeń programowych Liczebność grup językowych Czas realizacji programu Wyposażenie sal lekcyjnych i materiały dydaktyczne Cele nauczania Ogólne cele nauczania i zadania szkoły Cele wychowawcze w nauce języka obcego Cele szczegółowe w nauce języka obcego

2 33 51 Zakres tematyki i treści nauczania Treści nauczania wymagania szczegółowe Funkcje językowe i intencje komunikacyjne poszczególnych bloków tematycznych Poziom IV.0 dla początkujących Poziom IV.1 dla kontynuujących naukę (zakres podstawowy) na podbudowie wymagań poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego Zagadnienia gramatyczne Realizacja założeń programowych Praca na lekcji Pomoce naukowe Materiały do nauczania, podręczniki Organizacja pracy na lekcji Cele i techniki nauczania podstawowych sprawności językowych Sprawność słuchania ze zrozumieniem Sprawność czytania ze zrozumieniem Sprawność mówienia Sprawność pisania Interakcja i mediacja ustna i pisemna Nauczanie słownictwa Nauczanie gramatyki Nauczanie wymowy Nauczanie pisowni Przykładowy scenariusz lekcji Strategie samodzielnego uczenia się Praca z Europejskim portfolio językowym Ocenianie i kontrola osiągnięć uczniów Zakładane umiejętności ucznia w szkole Słuchanie Czytanie Mówienie Pisanie Reagowanie ustne Reagowanie pisemne Ustne lub pisemne przetwarzanie wypowiedzi mediacja Techniki oceniania wypowiedzi ustnych i pisemnych Kryteria oceniania wypowiedzi ustnych i pisemnych Kryteria oceniania wypowiedzi ustnych Kryteria oceniania wypowiedzi pisemnych Przykładowe wymagania na poszczególne oceny w zakresie wypowiedzi ustnych Przykładowe wymagania na poszczególne oceny w zakresie wypowiedzi pisemnych Rozwijanie umiejętności samooceny Ocenianie wewnątrzszkolne 72 Bibliografia 26

3 Krystyna Łuniewska Urszula Tworek Zofia Wąsik Program nauczania języka niemieckiego w liceum ogólnokształcącym, liceum profilowanym i technikum Kurs podstawowy dla rozpoczynających naukę na poziomie IV.0 lub ją kontynuujących na poziomie IV.I Informacje ogólne Przedmiot: język niemiecki Typ szkoły: liceum ogólnokształcące, liceum profilowane, technikum Etap nauki: IV etap nauki, poziom IV.0 dla rozpoczynających naukę i IV.1 dla kontynuujących naukę Autorki: Krystyna Łuniewska, Urszula Tworek, Zofia Wąsik Krystyna Łuniewska absolwentka filologii germańskiej na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz podyplomowych studiów w zakresie filologii germańskiej (Pädagogische Hochschule Potsdam), wykładowca Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych w Białymstoku oraz konsultantka do spraw języka niemieckiego w Centrum Edukacji Nauczycieli w Białymstoku. Posiada stopień nauczyciela dyplomowanego, ma ponadto uprawnienia egzaminatora maturalnego, prowadzi zajęcia warsztatowe oraz kursy doskonalące dla nauczycieli języków obcych. Jest autorką i współautorką serii podręczników do nauki języka niemieckiego w szkołach ponadgimnazjalnych oraz licznych materiałów dydaktycznych do nauczania języka niemieckiego. Urszula Tworek absolwentka filologii germańskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie i studiów podyplomowych w zakresie filologii germańskiej (Pädagogische Hochschule Potsdam). Nauczycielka języka niemieckiego w Zespole Szkół im. E. Kwiatkowskiego w Myszkowie i wykładowca w Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Posiada stopień nauczyciela dyplomowanego. Jest współautorką serii podręczników do nauki języka niemieckiego w szkołach ponadgimnazjalnych oraz materiałów pomocniczych do nauki języka niemieckiego (testy maturalne). Zofia Wąsik absolwentka Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Wydziału Humanistycznego w zakresie filologii germańskiej oraz podyplomowych studiów w Kolegium Zarządzania i Finansów w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Posiada stopień nauczyciela dyplomowanego, ma uprawnienia egzaminatora maturalnego. Jest nauczycielką języka niemieckiego z wieloletnim stażem. Obecnie pracuje w I LO im. St. Staszica w Lublinie. Jest współautorką serii podręczników do nauki języka niemieckiego w szkołach ponadgimnazjalnych oraz materiałów pomocniczych do nauki języka niemieckiego (testy maturalne). Wstęp Umiejętność porozumiewania się w kilku językach niesie ze sobą wiele korzyści: przełamuje stereotypy kulturowe, ułatwia zrozumienie i akceptację innych ludzi, umożliwia studiowanie w innym kraju, zwiększa możliwości na rynku pracy. Już w 2002 roku na szczycie w Barcelonie szefowie państw i rządów Unii Europejskiej wezwali do nauczania co najmniej dwóch języków obcych począwszy od bardzo młodego wieku. Celem długoterminowym Komisji Europejskiej jest zwiększenie wielojęzyczności u jednostek w takim stopniu, aby każdy nabył praktycznych umiejętności porozumiewania się w dwóch językach poza językiem ojczystym 1. W Polsce, podobnie jak w większości państw członkowskich Unii Europejskiej, uczniowie uczą się najczęściej 1 Nowa strategia ramowa w sprawie wielojęzyczności, Komunikat Komisji do Rady, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów z dnia r., dokument dostępny pod adresem pl/com/2005/com2005_0596pl01.pdf. 27

4 języka angielskiego jako pierwszego języka obcego, jednak z perspektywy polskiej wybór języka niemieckiego jako pierwszego lub drugiego nauczanego języka obcego jest jak najbardziej wskazany. Jest to bowiem język sąsiadującego z Polską kraju o dużym znaczeniu gospodarczym, zajmujący drugą (obok języka francuskiego) pozycję wśród najpowszechniej poznawanych języków w Europie. Nowa podstawa programowa 2, obowiązująca od roku szkolnego 2009/2010, uwzględnia wymienione powyżej aspekty i wprowadza obowiązkowe nauczanie drugiego języka obcego począwszy od gimnazjum. Zakłada ona, iż absolwenci szkół ponadgimnazjalnych powinni umieć skutecznie porozumiewać się w mowie i piśmie w co najmniej dwóch językach obcych. Wydaje się, że będzie to możliwe dzięki zmienionemu podejściu do nauczania języków obcych. W świetle nowej podstawy programowej pierwszy język obcy jest nauczany od początku szkoły podstawowej. W gimnazjum uczeń kontynuuje naukę tego języka oraz rozpoczyna naukę drugiego języka obcego. Przyjmuje się, że jednym z tych języków będzie język angielski jeśli uczeń nie uczył się go w szkole podstawowej, powinien rozpocząć naukę tego języka w gimnazjum. Każdy uczeń liceum i technikum uczy się więc obowiązkowo co najmniej dwóch języków obcych. Może kontynuować naukę obu języków, których uczył się w gimnazjum lub kontynuować naukę jednego języka z gimnazjum oraz rozpocząć naukę nowego języka. Można uczyć się w szkole dwóch lub trzech języków obcych, jednak nauka pierwszego języka obcego musi być kontynuowana od szkoły podstawowej do końca gimnazjum. Szkoła podstawowa Pierwszy język obcy lub Szkoła podstawowa Pierwszy język obcy lub Gimnazjum Drugi język obcy Gimnazjum Drugi język obcy Liceum Liceum Trzeci język obcy Szkoła podstawowa Pierwszy język obcy Gimnazjum Drugi język obcy Liceum Trzeci język obcy Nowa podstawa programowa zakłada, że uczniowie przechodzący na następny etap nauczania powinni mieć możliwość kontynuowania nauki języków. Ponadto powinni uczyć się w grupie osób reprezentujących zbliżony poziom umiejętności językowych. Oznacza to, że na lekcjach języków obcych będzie obowiązywał podział na grupy w zależności od stopnia zaawansowania znajomości języka. Czasem może to oznaczać odejście od typowego systemu klasowo-lekcyjnego i przydzielanie uczniów do grupy językowej niezależnie od przydziału do klasy. Takie rozwiązania organizacyjne mogą spowodować obniżenie liczebności grup, co sprzyjać będzie bardziej efektywnej nauce. Podstawą zakwalifikowania ucznia do odpowiedniej grupy zaawansowania powinien być przeprowadzony na początku roku szkolnego test różnicujący. Umożliwi on określenie poziomu językowego uczniów rozpoczynających naukę w liceum lub technikum (IV poziom edukacyjny) i pomoże zakwalifikować ich do odpowiedniej grupy zaawansowania. Warto jednak zachować pewną elastyczność przy podziale na grupy zaawansowania i dopuścić możliwość zmiany grupy przez pewien początkowy okres (np. dwa tygodnie) oraz umożliwić przesunięcia do grup wyższych i niższych (w zależności od postępów ucznia) w trakcie całego roku szkolnego. Mamy nadzieję, że opracowany przez nas program ułatwi nauczycielom organizację procesu dydaktycznego i pozwoli na osiągnięcie jak najlepszych wyników nauczania. Ogólna koncepcja programu Niniejszy program opiera się na założeniach ujętych w nowej Podstawie programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych. Zawarty w tym dokumencie opis wymagań w zakresie języka obcego na wszystkich etapach edukacyjnych jest powiązany z Europejskim systemem opisu kształcenia językowego 3, opracowanym na zlecenie Rady Europy. Wykorzystano w nim 2 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 4 z 2009 r., poz. 17). 3 Council of Europe: D. Coste, B. North, J. Sheils, J. Trim, Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie, Warszawa 2003, Wydawnictwa Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli. Odwołując się do Europejskiego systemu opisu kształcenia językowego, będziemy w dalszej części posługiwać się skrótem ESOKJ. 28

5 między innymi poziomy kompetencji językowej do opisu efektów kształcenia na koniec każdego etapu edukacyjnego. Zgodnie z ESOKJ nauczanie na etapie szkoły ponadgimnazjalnej powinno lekko przewyższać poziom A2 w przypadku rozpoczynania nauki języka (poziom IV.0 dla początkujących) oraz prowadzić do poziomu B1 w przypadku kontynuacji nauki w zakresie podstawowym (poziom IV.1 na podbudowie III.0) w sześciostopniowej skali poziomów biegłości w zakresie poszczególnych umiejętności językowych. Wymagania zawarte w nowej podstawie programowej do nauczania języka obcego odzwierciedlają także zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europy w kwestii rozwijania tzw. kompetencji kluczowych. Zadaniem nauczyciela, oprócz kształcenia umiejętności porozumiewania się w języku obcym, jest doskonalenie u uczniów dodatkowych kompetencji (np. posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjnymi, umiejętności wykorzystywania posiadanych wiadomości do wykonywania zadań i rozwiązywania problemów, krytycznej analizy informacji, właściwego odbioru i wykorzystywania mediów, posługiwania się strategiami komunikacyjnymi, umiejętności pracy w zespole, świadomości społecznej i obywatelskiej itp.). Wydaje się też potrzebne, by uczeń nabył w szkole umiejętność czerpania satysfakcji z własnych osiągnięć i motywowania się do koniecznej w zmieniającym się świecie nauki przez całe życie. Kształtowanie postaw umożliwiających odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym świecie należy bez wątpienia do jednego z ważniejszych celów kształcenia ogólnego. Kolejnym ważnym celem powinno być przygotowanie uczniów do egzaminu maturalnego z języka niemieckiego zdawanego na poziomie podstawowym. SPECYFIKA PROGRAMU Prezentowany program w całości uwzględnia założenia ujęte w nowej podstawie programowej, odwołuje się do standardów zaproponowanych w ESOKJ i kładzie stosowny nacisk na rozwiniętą w tym dokumencie koncepcję Europejskiego portfolio językowego 4. Program uwzględnia też wymogi egzaminu maturalnego z języka niemieckiego zdawanego na poziomie podstawowym przedstawione w informatorze przygotowanym przez Centralną Komisję Egzaminacyjną 5. Program promuje otwartość na odmienne dziedzictwo 4 M. Pawlak, Europejskie portfolio językowe dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych i studentów, Warszawa 2006, Wydawnictwa Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli. Odwołując się do Europejskiego portfolio językowego, będziemy w dalszej części posługiwać się skrótem EPJ. 5 Centralna Komisja Egzaminacyjna, Informator o egzaminie maturalnym z języka obcego nowożytnego od roku szkolnego 2011/2012, dokument dostępny pod adresem kulturowe, kształtuje postawy szacunku dla innych narodów, rozwija tolerancję i kształtuje pozytywne nastawienie do wielokulturowości naszego kontynentu, wychowuje w kulturze dialogu i wzajemnego zrozumienia. Program jest oparty na komunikacyjnej metodzie nauczania. Został pomyślany w taki sposób, że poszczególne elementy języka przedstawiane są zawsze w konkretnych kontekstach komunikacyjnych po to, by uczeń jak najczęściej był konfrontowany z żywym językiem, a przedstawione treści tematyczne były zgodne z zainteresowaniami młodzieży, prowokowały do dyskusji, zajmowania sprecyzowanych stanowisk i stosowania odpowiedniej argumentacji. Szczególny nacisk został położony na równomierne rozwijanie wszystkich sprawności językowych, jednak zawsze w kontekstach komunikacyjnych. Program uwzględnia rozwiązania metodyczne wspierające rozwój odpowiedzialności i autonomię ucznia, np. trening strategii uczenia się, wykorzystywanie nowoczesnych technologii informacyjnych i zachęcanie do uczenia (się) poprzez działanie, proponując realizację ciekawych projektów. Prezentowany program proponuje nauczanie języka niemieckiego stosownie do potrzeb, zdolności i możliwości uczniów. Adresaci programu Użytkownikami programu mogą być: nauczyciele języka niemieckiego, którzy posiadają wymagane przez władze oświatowe kwalifikacje do nauczania języka niemieckiego w szkołach ponadgimnazjalnych, uczniowie i ich rodzice w celu zapoznania się z wymaganiami na tym etapie edukacji, władze szkolne (dyrektorzy szkół) w celu zapewnienia optymalnych warunków, umożliwiających realizację przedstawionych koncepcji programowych. KWALIFIKACJE NAUCZYCIELI Kwalifikacje do nauczania języków obcych w szkołach ponadgimnazjalnych określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli 6. Kwalifikacje do nauczania języka niemieckiego, m.in. w szkołach, posiada osoba, która: 6 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (Dz. U. Nr 50, poz. 400). 29

6 1. ukończyła studia magisterskie na kierunku filologicznym w specjalności języka niemieckiego lub lingwistyki stosowanej w zakresie języka niemieckiego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub 2. ukończyła studia wyższe w kraju, w którym językiem urzędowym jest język niemiecki oraz posiada przygotowanie pedagogiczne; 3. ukończyła studia pierwszego stopnia: a) na kierunku filologicznym w specjalności języka niemieckiego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne lub b) w specjalności języka niemieckiego lub lingwistyki stosowanej w zakresie języka niemieckiego oraz posiada przygotowanie pedagogiczne, lub 4. ukończyła nauczycielskie kolegium języków obcych w specjalności języka niemieckiego, lub 5. ukończyła studia wyższe na dowolnym kierunku (specjalności) i legitymuje się: a) świadectwem złożenia państwowego nauczycielskiego egzaminu z języka niemieckiego stopnia II, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia, lub b) świadectwem znajomości języka niemieckiego w stopniu zaawansowanym lub biegłym, o którym mowa w załączniku do rozporządzenia, oraz posiada przygotowanie pedagogiczne. Od nauczyciela należy oczekiwać, że będzie sprawdzał wartość poznanych lub samodzielnie opracowanych strategii i technik nauczania, przewidywał ich konsekwencje, rozważał zalety i wady. Refleksyjny praktyk ze stosownym wykształceniem i starannym przygotowaniem pedagogicznym, doskonalący swój warsztat zawodowy, potrafiący zaktywizować uczniów, pomóc im rozwijać wszystkie sprawności i umiejętności językowe, jest nauczycielem, którego oczekują uczniowie i ich rodzice 7. CHARAKTERYSTYKA UCZNIÓW W WIEKU LICEALNYM Poziom rozwoju społeczno-emocjonalnego, sprawności umysłowej oraz zdolności młodzieży w wieku licealnym jest zróżnicowany, różne jest bowiem tempo ich rozwoju, różny też wiek wkraczania w okres dojrzewania i osiągania dojrzałości. Należy też wziąć pod uwagę stres związany ze zmianą środowiska szkolnego. Nie wszyscy uczniowie potrafią zaakceptować nową szkołę, nowe środowisko, dlatego nauczyciel powinien stwarzać 7 Warto zapoznać się z publikacją H. Komorowskiej, Metodyka nauczania języków obcych w Polsce ( ), w: Języki Obce w Szkole, Zeszyt specjalny nr 6, Warszawa 2007, Wydawnictwa Centralnego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli. atmosferę życzliwości, szacunku i akceptacji, która zachęci uczniów do współpracy. Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych mają rozwinięte poczucie sprawiedliwości, potrzebę niezależności i akceptacji, poszukują wzorców do naśladowania i podkreślają swoją dorosłość. Potrafią systematyzować nabytą wiedzę i są w stanie rozwijać umiejętności pracy indywidualnej i zespołowej, a w starszych klasach sterować własnym uczeniem się. Warunki realizacji założeń programowych Efektywność nauczania języka niemieckiego, według proponowanego programu, zależy od warunków, w jakich jest on realizowany. Ważne są m.in. takie elementy, jak: liczebność grup językowych, odpowiednie wyposażenie pracowni językowych, dostęp do materiałów dydaktycznych. LICZEBNOŚĆ GRUP JĘZYKOWYCH Efektywna nauka języka obcego jest możliwa tylko w małej grupie, liczącej do 15 osób. Taka liczba uczniów umożliwia nauczycielowi aktywizację uczących się języka obcego oraz indywidualne podejście do każdego ucznia, sprzyja też rozwijaniu wszystkich sprawności językowych, głównie mówienia. Zakładamy jednak, że odpowiednia organizacja pracy na lekcji umożliwi realizację tego programu nawet w większych grupach (do 24 osób). Prowadzenie zajęć jest wówczas znacznie trudniejsze dla nauczycieli i zdecydowanie mniej efektywne dla uczniów. Przy podziale na grupy należy uwzględnić stopień zaawansowania językowego. CZAS REALIZACJI PROGRAMU Program jest dostosowany do nauki języka niemieckiego w zakresie podstawowym dla uczniów rozpoczynających naukę (poziom IV.0) lub ją kontynuujących (poziom IV.I), dlatego optymalny czas jego realizacji to 2 3 godziny tygodniowo. WYPOSAŻENIE SAL LEKCYJNYCH I MATERIAŁY DYDAKTYCZNE W celu realizacji założeń niniejszego programu nauczania konieczne jest korzystanie z odpowiednio wyposażonych pracowni języka niemieckiego. Niezbędnym narzędziem pracy będzie odtwarzacz płyt kompaktowych, 30

7 bez którego nie da się pracować z nagraniami przeznaczonymi do rozwijania i ćwiczenia sprawności słuchania ze zrozumieniem. Przydatny może być też sprzęt wideo i DVD. Zalecany jest także komputer z dostępem do internetu i rzutnikiem multimedialnym. Jeśli nie będzie to możliwe, nauczyciel i uczący się języka niemieckiego powinni mieć zapewniony dostęp do pracowni komputerowej. Pracownia lub, jeśli nie ma takiej możliwości, biblioteka szkolna powinna być wyposażona w słowniki jedno- lub dwujęzyczne, mapy, podręczniki do gramatyki, opracowania na temat kultury krajów niemieckojęzycznych, płyty CD oraz DVD. Dobrze byłoby udostępnić uczniom prasę niemieckojęzyczną lub poinformować o odpowiednich witrynach internetowych. W pracowni powinno być także miejsce przeznaczone na ekspozycję prac uczniów i prezentację materiałów zrealizowanych w ramach prac projektowych 8. Cele nauczania OGÓLNE CELE NAUCZANIA I ZADANIA SZKOŁY Nowa podstawa programowa jasno nakreśla nadrzędny cel pracy edukacyjnej każdego nauczyciela. Jest nim dążenie do wszechstronnego rozwoju osobowego uczniów (w wymiarze zdrowotnym, psychicznym, intelektualnym, moralnym i duchowym) i ich rozwoju społecznego. Konieczna jest harmonijna realizacja zadań w zakresie nauczania, kształcenia umiejętności i wychowania 9. Do najważniejszych umiejętności zdobywanych przez ucznia w trakcie kształcenia ogólnego na IV etapie edukacyjnym należą: czytanie umiejętność rozumienia, wykorzystywania i refleksyjnego przetwarzania tekstów, w tym tekstów kultury, prowadząca do osiągnięcia własnych celów, rozwoju osobowego oraz aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa; myślenie matematyczne umiejętność wykorzystywania narzędzi matematyki w życiu codziennym oraz formułowania sądów opartych na rozumowaniu matematycznym; myślenie naukowe umiejętność wykorzystywania wiedzy o charakterze naukowym do identyfikowania i rozwiązywania problemów, a także formułowania 8 Por. Podstawa programowa z komentarzami. Tom 3. Języki obce w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum, dokument dostępny pod adresem s Tamże, s Tamże, s. 1. wniosków opartych na obserwacjach empirycznych dotyczących przyrody i społeczeństwa; umiejętności komunikowania się w języku ojczystym i w językach obcych, zarówno w mowie, jak i w piśmie; umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-komunikacyjnymi; umiejętność wyszukiwania, selekcjonowania i krytycznej analizy informacji; umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb edukacyjnych oraz uczenia się; umiejętność pracy zespołowej 10. Z podstawy programowej wynikają także cele ogólne nauczania języka obcego na etapie edukacji ponadgimnazjalnej. Główne cele dotyczące nauki niemieckiego jako drugiego języka w zakresie podstawowym, gdy nauczanie tego języka stanowi kontynuację nauczania w gimnazjum na podbudowie wymagań poziomu III.0, są następujące: opanowanie języka na poziomie zapewniającym w miarę sprawną komunikację w odniesieniu do spraw życia codziennego; przygotowanie do egzaminu maturalnego z języka niemieckiego na poziomie podstawowym. Celem nauczania niemieckiego jako trzeciego języka, rozpoczynającego się od poziomu zerowego (IV.0), jest opanowanie języka na poziomie zapewniającym minimum komunikacji językowej. Treści nauczania na etapie ponadgimnazjalnym mają koncentrować się na rozwijaniu poszczególnych sprawności językowych: rozumienia ze słuchu, mówienia, czytania ze zrozumieniem, pisania, interakcji i mediacji ustnej oraz pisemnej. Treści nauczania powinny: umożliwiać nabywanie ogólnych wiadomości na temat kultury krajów niemieckojęzycznych; służyć stałemu poszerzaniu zakresu funkcji językowych umożliwiających posługiwanie się językiem niemieckim w sytuacjach życia codziennego; przyczyniać się do opanowania struktur gramatycznych umożliwiających uczniom formułowanie prostych wypowiedzi w odniesieniu do teraźniejszości, przeszłości i przyszłości; umożliwiać rozróżnianie formalnego i nieformalnego stylu języka (poziom IV.1); umożliwiać nabywanie umiejętności językowych poprzez kontakt z autentycznymi wypowiedziami ustnymi i pisemnymi oraz umiejętności korzystania z technik komputerowych (poziom IV.1). 31

8 Realizacja programu pozwoli uczniom zaczynającym naukę języka niemieckiego w szkole ponadgimnazjalnej osiągnąć poziom A2+, a kontynuującym B1, względnie B1+ (zgodnie z ESOKJ). Szkoła powinna zapewnić uczniom wszechstronną pomoc w rozwijaniu poczucia własnej wartości oraz wiary we własne możliwości. Szczególnie istotnym zadaniem liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum jest przygotowanie uczniów do podjęcia studiów i pracy. Uczniom należy pomóc w doskonaleniu umiejętności samodzielnego, efektywnego uczenia się języka niemieckiego, stwarzać im okazje do samooceny postępów w nauce, doskonalenia umiejętności korzystania z różnych źródeł informacji, w tym autentycznych materiałów, których wybór odpowiada zadaniom wychowawczym. Ważne jest także zapewnienie uczniom kontaktu z językiem niemieckim (np. przez organizowanie wymiany ze szkołami w Niemczech), możliwości wykorzystania znajomości języka przy wykonywaniu prac zespołowych (np. projektów), czy uczestniczenie w programach międzynarodowych. Z pewnością rozwija to w uczniach otwartość na świat, ciekawość i tolerancję wobec innych kultur, ale także tożsamość opartą na dziedzictwie kultury ojczystej. CELE WYCHOWAWCZE W NAUCE JĘZYKA OBCEGO Nauczanie i wychowanie na tym etapie kształcenia stanowią naturalną konsekwencję nauczania i wychowania na etapie poprzednim. Ze względu na konieczność zachowania ciągłości i spójności między poszczególnymi etapami kształcenia i wychowania należy stosować odpowiednio zasady ogólne, przyjęte dla szkoły podstawowej i gimnazjum, uwzględniając poziom rozwoju społeczno-emocjonalnego młodzieży w wieku licealnym. W pracy wychowawczej nauczyciele powinni wspierać rodziców w ich zadaniach wychowawczych, tak aby umożliwiać uczniom stopniowe przejmowanie odpowiedzialności za własne życie i zmierzenie się z takimi wyzwaniami współczesnego świata, jak integracja, globalizacja, postęp naukowo-techniczny 11. Nauczanie języka obcego sprzyja kształtowaniu i rozwijaniu u uczniów m.in.: ciekawości i otwartości wobec innych kultur, w szczególności niemieckiego obszaru językowego; umiejętności słuchania, podejmowania dialogu z przedstawicielami innych kultur i religii; tolerancji i zrozumienia wobec innych kultur i religii; umiejętności pracy i współdziałania w zespole; otwartości na potrzeby drugiego człowieka przez kształtowanie takich cech charakteru, jak koleżeństwo, przyjaźń, wrażliwość na potrzeby innych, gotowość do udzielania pomocy, współodpowiedzialność, poczucie użyteczności; wykorzystywania doświadczeń nabytych w uczeniu się innych przedmiotów, w szczególności języka polskiego, historii, innych języków obcych. CELE SZCZEGÓŁOWE W NAUCE JĘZYKA OBCEGO Cele szczegółowe powinny uwzględniać opanowanie wszystkich sprawności językowych na podstawowym poziomie biegłości komunikacyjnej zgodnie z: nową podstawą programową, standardami dydaktyki nauczania języków obcych, wymaganiami stawianymi maturzystom przystępującym do egzaminu maturalnego w zakresie podstawowym. Na poziomie IV.0 uczniowie rozpoczynający naukę języka niemieckiego powinni: w ramach znajomości środków językowych posługiwać się podstawowym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych), umożliwiającym realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych; w ramach rozumienia wypowiedzi rozumieć proste i krótkie wypowiedzi ustne, artykułowane wyraźnie i powoli, w standardowej odmianie języka, a także krótkie i proste wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych; w ramach tworzenia wypowiedzi samodzielnie formułować bardzo krótkie, proste i zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych; w ramach reagowania na wypowiedzi uczestniczyć w prostej rozmowie i w typowych sytuacjach reagować ustnie lub pisemnie w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych; w ramach przetwarzania wypowiedzi zmieniać formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. 11 Tamże, s

9 Na poziomie IV.1 uczniowie kontynuujący naukę języka niemieckiego na podbudowie poziomu III.0 powinni: w ramach środków językowych posługiwać się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych (leksykalnych, gramatycznych, ortograficznych oraz fonetycznych) umożliwiających realizację pozostałych wymagań ogólnych w zakresie tematów wskazanych w wymaganiach szczegółowych; w ramach rozumienia wypowiedzi rozumieć proste, typowe wypowiedzi ustne, artykułowane wyraźnie, w standardowej odmianie języka, a także proste wypowiedzi pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych; w ramach tworzenia wypowiedzi samodzielnie formułować krótkie, proste, zrozumiałe wypowiedzi ustne i pisemne w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych; w ramach reagowania na wypowiedzi uczestniczyć w rozmowie i w typowych sytuacjach reagować w sposób zrozumiały, adekwatnie do sytuacji komunikacyjnej, ustnie lub pisemnie w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych; w ramach przetwarzania wypowiedzi zmieniać formę przekazu ustnego lub pisemnego w zakresie opisanym w wymaganiach szczegółowych. Ponadto uczniowie powinni opanować następujące umiejętności: dokonywanie samooceny (np. przy użyciu portfolio językowego) i wykorzystywania techniki samodzielnej pracy nad językiem (np. korzystanie ze słownika, poprawianie błędów, prowadzenie notatek, zapamiętywanie nowych wyrazów, korzystanie z tekstów w języku niemieckim); współdziałanie w grupie, np. w lekcyjnych i pozalekcyjnych pracach projektowych; korzystanie ze źródeł informacji w języku niemieckim (np. z encyklopedii, mediów, instrukcji obsługi), również za pomocą technologii informacyjno-komunikacyjnych; stosowanie strategii komunikacyjnych (np. domyślanie się znaczenia wyrazów z kontekstu, rozumienie tekstu zawierającego nieznane słowa i zwroty) oraz strategii kompensacyjnych (np. zastąpienie innym wyrazem, opis) w przypadku, gdy nie znają lub nie pamiętają jakiegoś wyrazu; znajdowanie podobieństw i różnic między językami 12. Realizacja przedstawionych tutaj celów inaczej będzie przebiegać w grupach rozpoczynających naukę języka 12 Tamże, s od poziomu zerowego (IV.0) i kontynuujących naukę po kursie w gimnazjum (IV.1). W tej drugiej grupie uczniowie przygotowujący się do egzaminu maturalnego na poziomie podstawowym będą posługiwać się w miarę rozwiniętym zasobem środków językowych, rozumieć trudniejsze teksty, uczestniczyć w rozmowach wymagających argumentowania, negocjowania, przekonywania itp. Szczegółowe cele dotyczące podstawowych sprawności językowych zostaną omówione w punkcie Cele i techniki nauczania podstawowych sprawności językowych. Zakres tematyki i treści nauczania TREŚCI NAUCZANIA WYMAGANIA SZCZEGÓŁOWE Zakres tematyczny obowiązujący uczniów szkół ponadgimnazjalnych jest określony przez nową podstawę programową. Niniejszy program umożliwia realizację podstawowych wymagań ogólnych w zakresie następujących bloków tematycznych: człowiek, dom, szkoła, praca, życie rodzinne i towarzyskie, żywienie, zakupy i usługi, podróżowanie i turystyka, kultura, sport, zdrowie, nauka i technika, świat przyrody, państwo i społeczeństwo, elementy wiedzy o krajach niemieckiego obszaru językowego oraz o kraju ojczystym. Każdy z tych zakresów obejmuje zagadnienia cząstkowe. Powinny one być wybierane w zależności od poziomu językowego uczniów i wymagań maturalnych oraz zrealizowane w ciągu 3 4 lat. Proponujemy spiralną organizację treści kształcenia. Spiralny układ treści obejmuje elementy już znane, które poprzez powtarzanie utrwalają się i pogłębiają, oraz elementy nowe, związane z poprzednimi i wykraczające poza nie. 33

10 FUNKCJE JĘZYKOWE I INTENCJE KOMUNIKACYJNE POSZCZEGÓLNYCH BLOKÓW TEMATYCZNYCH Poziom IV.0 dla początkujących Ogólne zakresy tematyczne Człowiek Dom Szkoła Praca Tematyka szczegółowa Dane personalne Wygląd zewnętrzny Cechy charakteru Uczucia i emocje Zainteresowania Problemy etyczne Miejsce zamieszkania Opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia Wynajmowanie mieszkania Przedmioty nauczania Oceny i wymagania Życie szkoły Kształcenie pozaszkolne Zawody i związane z nimi czynności oraz warunki zatrudnienia Praca dorywcza Funkcje językowe / Intencje komunikacyjne uzyskiwanie i udzielanie informacji dotyczących danych osobowych, np. nazwiska, wieku, miejsca zamieszkania itp.; nawiązywanie i kończenie rozmowy: powitanie i pożegnanie; prowadzenie rozmowy przez telefon; informowanie o niezrozumieniu, prośba o powtórzenie lub wolniejsze mówienie; pytanie o znaczenie wyrazów lub zwrotów, literowanie opisywanie wyglądu osób; uzyskiwanie i udzielanie informacji na ten temat opisywanie i charakteryzowanie osób udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat stanów emocjonalnych, sympatii, antypatii, niechęci; przedstawianie własnej opinii na temat związków uczuciowych pomiędzy ludźmi (rodzina, miłość, przyjaźń itp.); wyrażanie pozytywnych i negatywnych stanów emocjonalnych pytanie o zainteresowania innej osoby; udzielanie informacji na temat własnych zainteresowań uzyskiwanie informacji na temat postaw i poglądów etycznych innych ludzi; odmowa udzielania informacji, kiedy dany temat jest sprzeczny z poglądami i systemem wartości rozmówcy udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat miejsca zamieszkania, adresu itd. opisywanie miejsc i przedmiotów w domu i jego okolicy, rodzajów mieszkań, pomieszczeń, sprzętów i ich układu; udzielanie i uzyskiwanie informacji na ten temat opisywanie miejsc, przedmiotów i czynności związanych z wynajęciem mieszkania; uzyskiwanie i udzielanie informacji dotyczących warunków mieszkaniowych, potrzeb, zakazów, pozwoleń; negocjowanie np. warunków wynajmu mieszkania, wysokości czynszu; formułowanie ogłoszeń nazywanie przedmiotów szkolnych, opisywanie czynności wykonywanych na lekcjach; wyrażanie i uzasadnianie opinii o przedmiotach szkolnych udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat ocen i wymagań; opisywanie czynności (np. w czasie zajęć języka obcego) relacjonowanie wydarzeń z życia szkoły i klasy (spotkania, wycieczki, dzień sportu, wymiana międzyszkolna, konflikty, przemoc); opisywanie ludzi, miejsc i czynności udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat zajęć pozaszkolnych opisywanie ludzi, miejsc i czynności związanych z różnymi zawodami; wyrażanie opinii na temat predyspozycji do danego zawodu, oczekiwań związanych z przyszłym zawodem i miejscem pracy; uzyskiwanie i udzielanie informacji dotyczących warunków zatrudnienia; formułowanie listu motywacyjnego i życiorysu uzyskiwanie i udzielanie informacji związanych z pracą dorywczą; opisywanie miejsc i czynności 34

11 Ogólne zakresy tematyczne Życie rodzinne i towarzyskie Żywienie Zakupy i usługi Tematyka szczegółowa Okresy życia Członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele Czynności życia codziennego Formy spędzania czasu wolnego Święta i uroczystości Styl życia Konflikty i problemy Artykuły spożywcze Przygotowanie potraw Posiłki Lokale gastronomiczne Rodzaje sklepów Towary Sprzedawanie i kupowanie Reklama Korzystanie z usług Środki płatnicze Funkcje językowe / Intencje komunikacyjne opisywanie ludzi, zjawisk i czynności związanych z różnymi etapami życia; przedstawianie własnych planów i działań uzyskiwanie i udzielanie informacji dotyczących członków rodziny, kolegów i przyjaciół; opisywanie ludzi, ich cech charakteru, zainteresowań, upodobań i niechęci opisywanie czynności życia codziennego; uzyskiwanie i udzielanie informacji na ten temat; relacjonowanie wydarzeń uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat form spędzania czasu wolnego; relacjonowanie wydarzeń; opisywanie osób, miejsc i czynności; wyrażanie i obrona własnych opinii relacjonowanie wydarzeń (przyjęcie urodzinowe, przygotowania do świąt, np. Bożego Narodzenia, i ich przebieg); opisywanie ludzi i czynności opisywanie ludzi, miejsc, zjawisk i czynności; uzyskiwanie i udzielanie informacji na ten temat relacjonowanie wydarzeń; udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat konfliktów i problemów w domu i szkole uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat artykułów spożywczych, np. ich ilości, pochodzenia i jakości; opisywanie przedmiotów i miejsc opisywanie przygotowania potraw (składniki, czynności); udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat sposobów przygotowania potraw udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat posiłków, np. czasu i miejsca ich spożywania, ulubionych potraw, umiejętności ich przyrządzania nawiązywanie rozmowy z kelnerem/kelnerką; uzyskiwanie informacji, np. na temat cen; wyrażanie pozytywnych i negatywnych opinii na temat walorów smakowych potraw udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat rodzajów sklepów i ich położenia; opisywanie miejsc, ludzi i czynności związanych z tym tematem uzyskiwanie i udzielanie informacji, np. na temat oferty towarowej, cen, promocji; opisywanie przedmiotów inicjowanie i kończenie rozmowy; udzielanie i uzyskiwanie informacji; relacjonowanie zdarzeń, np. z pobytu w centrum handlowym i zrobionych tam zakupów przekazywanie informacji o produktach prowadzenie rozmów w typowych sytuacjach związanych z korzystaniem z usług (poczta, salon fryzjerski itp.); udzielanie i zasięganie informacji dotyczących danej usługi udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat form płacenia (gotówka, karta) 35

12 Ogólne zakresy tematyczne Podróżowanie i turystyka Kultura Sport Zdrowie Nauka i technika Tematyka szczegółowa Środki transportu Informacja turystyczna Baza noclegowa Wycieczki Zwiedzanie Dziedziny kultury Twórcy i ich dzieła Uczestnictwo w kulturze Media Dyscypliny sportu Sprzęt sportowy Imprezy sportowe Sport wyczynowy Samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie Higieniczny tryb życia Odkrycia naukowe Obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych Technologie informacyjno- -komunikacyjne Funkcje językowe / Intencje komunikacyjne uzyskiwanie i udzielanie informacji (kasa biletowa, informacja kolejowa itp.); wyrażanie preferencji związanych ze środkami transportu (zalety i wady wybranych środków transportu) uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat atrakcji turystycznych, możliwości spędzania czasu w danym miejscu, w danej miejscowości itp. uzyskiwanie i udzielanie informacji związanych z bazą noclegową, rezerwacją miejsc hotelowych, standardem usług itd.; nawiązywanie i prowadzenie rozmowy z obsługą hotelową uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat oferty biur podróży opisywanie miejsc wartych zwiedzenia; udzielanie i zasięganie informacji na temat atrakcji turystycznych, zabytków, muzeów i ich lokalizacji opisywanie miejsc, zjawisk i czynności związanych z poszczególnymi dziedzinami kultury (film, teatr, literatura, sztuka, muzyka, muzeum, galeria, koncerty itd.) uzyskiwanie i udzielanie informacji na ten temat uzyskiwanie i udzielanie informacji (kasa biletowa, informacja telefoniczna o repertuarze, koncertach itd.); wyrażanie własnej opinii, np. zachwytu, znudzenia udzielanie i zasięganie informacji związanych z mediami; prośba o opinię i wyrażanie opinii własnej; przedstawianie odmiennego punktu widzenia udzielanie i zasięganie informacji na temat uprawiania różnych dziedzin sportu opisywanie przedmiotów wykorzystywanych do uprawiania sportu relacjonowanie wydarzeń związanych z imprezami sportowymi (np. dzień sportu w szkole); udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat imprez sportowych (terminy, bilety) opisywanie ludzi, miejsc i czynności związanych z wyczynowym uprawianiem sportu zasięganie i udzielanie informacji dotyczących samopoczucia; nawiązywanie rozmowy w celu umówienia się na wizytę u lekarza; negocjowanie w sprawie terminu wizyty u lekarza; opisywanie dolegliwości w trakcie wizyty u lekarza; zasięganie informacji na temat leków, czasu trwania leczenia, zaleceń lekarza; relacjonowanie wydarzeń związanych z chorobą, leczeniem zasięganie informacji na temat trybu życia; udzielanie informacji na temat czynności i zachowań składających się na higieniczny tryb życia udzielanie i zasięganie informacji na temat odkryć naukowych, które mają dzisiaj ważne znaczenie, zarówno negatywne, jak i pozytywne uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat obsługi sprzętów udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat współczesnych mediów elektronicznych; opisywanie czynności i zjawisk związanych z korzystaniem z komputera i internetu 36

13 Ogólne zakresy tematyczne Świat przyrody Państwo i społeczeństwo Elementy wiedzy o krajach niemieckiego obszaru językowego oraz kraju ojczystym z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz problematyki integracji europejskiej Klimat Tematyka szczegółowa Świat roślin i zwierząt Krajobraz Zagrożenie i ochrona środowiska naturalnego Klęski żywiołowe Konflikty wewnętrzne i międzynarodowe Przestępczość Polityka społeczna Wiadomości krajoznawcze i kulturoznawcze na temat Niemiec, Austrii i Szwajcarii Wiadomości na temat kraju ojczystego Funkcje językowe / Intencje komunikacyjne uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat pogody wyrażanie opinii na temat roli zwierząt w życiu człowieka; opisywanie miejsc występowania roślin i zwierząt, np. parku, lasu opisywanie krajobrazu i jego elementów (krajobraz miejski, wiejski, morze, góry, las itp.) opisywanie czynności i zjawisk zagrażających środowisku naturalnemu człowieka; udzielanie i uzyskiwanie informacji o organizacjach ekologicznych, sposobach i celach ich działania; udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat działań mających na celu ratowanie i ochronę środowiska naturalnego opisywanie zjawisk i czynności dotyczących klęsk żywiołowych (powodzie, pożary); uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat rodzaju klęski, wyrządzonych szkód, pomocy poszkodowanym udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat takich wydarzeń, jak wojny, demonstracje, akty przemocy i terroru relacjonowanie wydarzeń (np. kradzieży); zasięganie i udzielanie informacji na ten temat udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat polityki społecznej w Polsce i innych krajach oraz instytucji zajmujących się realizowaniem jej założeń uzyskiwanie i udzielanie informacji kulturoznawczych; opisywanie miejsc, ludzi i zjawisk charakterystycznych dla tych krajów (miast, zabytków, sławnych ludzi, kultury, kuchni itp.) udzielanie informacji na temat kraju ojczystego, swojego regionu, miasta, wsi (zabytki, możliwości spędzania wolnego czasu, atrakcje turystyczne, sposób życia, kultura, kuchnia) 37

14 Poziom IV.1 dla kontynuujących naukę (zakres podstawowy) na podbudowie wymagań poziomu III.0 dla III etapu edukacyjnego Ogólne zakresy tematyczne Człowiek Dom Szkoła Tematyka szczegółowa Dane personalne Wygląd zewnętrzny Cechy charakteru Uczucia i emocje Zainteresowania Problemy etyczne Miejsce zamieszkania Opis domu, pomieszczeń domu i ich wyposażenia Wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania Przedmioty nauczania Oceny i wymagania Życie szkoły Kształcenie pozaszkolne System oświaty Funkcje językowe / Intencje komunikacyjne uzyskiwanie i udzielanie informacji dotyczących danych osobowych, np. nazwiska, wieku, miejsca zamieszkania itp.; nawiązywanie i kończenie rozmowy: powitanie i pożegnanie; prowadzenie rozmowy przez telefon; informowanie o niezrozumieniu, prośba o powtórzenie lub wolniejsze mówienie; pytanie o znaczenie wyrazów lub zwrotów, literowanie i prośba o przeliterowanie (imienia, nazwiska, nazwy miejscowości) opisywanie wyglądu osób oraz uzyskiwanie i udzielanie informacji na ten temat opisywanie i charakteryzowanie ludzi; przedstawianie opinii własnej i osób trzecich na temat cech danych osób i ich zachowań udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat stanów emocjonalnych, sympatii, antypatii, niechęci; przedstawianie własnej opinii na temat związków uczuciowych pomiędzy ludźmi (rodzina, miłość, przyjaźń itp.); wyrażanie pozytywnych i negatywnych stanów emocjonalnych pytanie o zainteresowania innej osoby; udzielanie informacji na temat własnych zainteresowań wyrażanie własnych poglądów w kwestiach etycznych; uzyskiwanie informacji na temat postaw i poglądów etycznych innych ludzi; odmowa udzielania informacji, kiedy dany temat jest sprzeczny z poglądami i systemem wartości rozmówcy udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat miejsca zamieszkania, adresu itd.; opisywanie miejsca i lokalizacji opisywanie miejsc i przedmiotów w domu i jego okolicy, rodzajów mieszkań, pomieszczeń, sprzętów i ich układu; udzielanie i uzyskiwanie informacji na ten temat opisywanie miejsc, przedmiotów i czynności związanych z wynajęciem, kupnem lub sprzedażą mieszkania; uzyskiwanie i udzielanie informacji dotyczących warunków mieszkaniowych, potrzeb, zakazów, pozwoleń; negocjowanie np. warunków wynajmu mieszkania, wysokości czynszu itd.; formułowanie ogłoszeń opisywanie miejsc i czynności związanych z poszczególnymi przedmiotami szkolnymi; wyrażanie i uzasadnianie opinii udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat ocen i wymagań; opisywanie czynności (np. w czasie zajęć języka obcego); wyrażanie swojej opinii i oczekiwań dotyczących zajęć lekcyjnych relacjonowanie wydarzeń z życia szkoły i klasy (spotkania, wycieczki, dzień sportu, wymiana międzyszkolna, konflikty, przemoc); opisywanie ludzi, miejsc i czynności; przedstawianie i uzasadnianie własnych opinii i stanów emocjonalnych udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat zajęć pozaszkolnych; relacjonowanie wydarzeń udzielanie i uzyskiwanie informacji dotyczących systemu oświaty w Polsce i krajach niemieckojęzycznych 38

15 Ogólne zakresy tematyczne Praca Życie rodzinne i towarzyskie Życie rodzinne i towarzyskie Żywienie Tematyka szczegółowa Zawody i związane z nimi czynności oraz warunki pracy i zatrudnienia Praca dorywcza Rynek pracy Okresy życia Członkowie rodziny, koledzy, przyjaciele Czynności życia codziennego Formy spędzania czasu wolnego Święta i uroczystości Styl życia Konflikty i problemy Artykuły spożywcze Przygotowanie potraw Posiłki Lokale gastronomiczne Diety Funkcje językowe / Intencje komunikacyjne opisywanie ludzi, miejsc i czynności związanych z różnymi zawodami; wyrażanie opinii na temat predyspozycji do danego zawodu, oczekiwań związanych z przyszłym zawodem i miejscem pracy; uzyskiwanie i udzielanie informacji dotyczących warunków zatrudnienia; formułowanie listu motywacyjnego i życiorysu uzyskiwanie i udzielanie informacji związanych z pracą dorywczą; opisywanie miejsc i czynności; relacjonowanie wydarzeń (praca w czasie wakacji) uzyskiwanie i udzielanie informacji dotyczących sytuacji na rynku pracy; opisywanie miejsc, ludzi, zjawisk i czynności związanych z tym tematem opisywanie ludzi, zjawisk i czynności związanych z różnymi etapami życia; relacjonowanie wydarzeń; przedstawianie własnych planów i działań uzyskiwanie i udzielanie informacji dotyczących członków rodziny, kolegów i przyjaciół; opisywanie ludzi, ich cech charakteru, zainteresowań, upodobań i niechęci opisywanie czynności; uzyskiwanie i udzielanie informacji na ten temat; relacjonowanie wydarzeń uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat form spędzania czasu wolnego; relacjonowanie wydarzeń; opisywanie osób, miejsc i czynności; negocjowanie; wyrażanie i obrona własnych opinii relacjonowanie wydarzeń (przyjęcie urodzinowe, przygotowania do świąt i ich przebieg); opisywanie ludzi i czynności uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat stylu życia; opisywanie ludzi, miejsc, zjawisk i czynności, wyrażanie opinii na temat postaw i wzorców zachowań relacjonowanie wydarzeń; udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat konfliktów i problemów w domu i szkole; negocjowanie np. podziału obowiązków domowych; proponowanie rozwiązań w sytuacjach konfliktowych uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat artykułów spożywczych, np. ich ilości, pochodzenia i jakości; opis przedmiotów i miejsc opis przygotowania potraw (składniki, czynności); relacjonowanie wydarzeń (przyjęcia z okazji urodzin, uroczystości rodzinnych oraz świąt z uwzględnieniem przygotowanych lub podawanych potraw); udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat sposobów przygotowania potraw udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat posiłków, np. czasu i miejsca ich spożywania, ulubionych potraw, umiejętności ich przyrządzania nawiązywanie rozmowy z kelnerem/kelnerką; uzyskiwanie informacji np. na temat cen; wyrażanie pozytywnych i negatywnych opinii na temat walorów smakowych potraw; negocjowanie (propozycja wyboru innego lokalu, reklamacja w sprawie np. wysokości rachunku lub jakości podanej potrawy); relacjonowanie wydarzeń; opis wnętrza lokalu, ludzi i czynności uzyskiwanie informacji na temat żywienia, np. w czasie wizyty u lekarza; wyrażanie własnego zdania na temat żywienia i zdrowego odżywiania 39

16 Ogólne zakresy tematyczne Zakupy i usługi Podróżowanie i turystyka Tematyka szczegółowa Rodzaje sklepów Towary Sprzedawanie i kupowanie Reklama Korzystanie z usług Środki płatnicze Banki Ubezpieczenia Środki transportu Informacja turystyczna Baza noclegowa Wycieczki Zwiedzanie Wypadki Funkcje językowe / Intencje komunikacyjne udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat rodzajów sklepów i ich położenia; opisywanie miejsc, ludzi i czynności związanych z tym tematem uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat oferty towarowej, cen, promocji; opisywanie przedmiotów itp. inicjowanie i kończenie rozmowy; udzielanie i uzyskiwanie informacji; relacjonowanie zdarzeń (np. pobytu w centrum handlowym i robionych tam zakupów); formułowanie ogłoszeń, np. w sprawie sprzedaży podręczników, biletów na koncert przekazywanie informacji o produktach i ich prezentacja; opisywanie zjawisk i czynności związanych z reklamą; wyrażanie opinii prowadzenie rozmów w typowych sytuacjach związanych z korzystaniem z usług (poczta, salon fryzjerski, fotograf itp.); udzielanie i zasięganie informacji dotyczących danej usługi; negocjowanie, np. w sprawie terminu wykonania usługi udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat form płacenia (gotówka, karta, możliwość zrealizowania czeku) uzyskiwanie i udzielanie informacji w typowych kontaktach z instytucjami bankowymi, np. w sprawie zakładania rachunku uzyskiwanie i udzielanie informacji w sprawie ubezpieczeń (wykupowanie polisy ubezpieczeniowej, wypłata świadczeń itd.); wypełnianie formularzy uzyskiwanie i udzielanie informacji (kasa biletowa, informacja kolejowa itp.); wyrażanie preferencji związanych ze środkami transportu (zalety i wady wybranych środków transportu) uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat atrakcji turystycznych, możliwości spędzania czasu w danym miejscu, w danej miejscowości, zakupu biletów wstępu itp.; udzielanie informacji na temat walorów turystycznych własnej miejscowości lub regionu uzyskiwanie i udzielanie informacji związanych z bazą noclegową, rezerwacją miejsc hotelowych, standardem usług itd.; nawiązywanie i prowadzenie rozmowy z obsługą hotelową; relacjonowanie wydarzeń uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat oferty biur podróży; prowadzenie rozmowy w celu zarezerwowania miejsca; relacjonowanie wydarzeń związanych z wycieczkami opisywanie miejsc wartych zwiedzenia; udzielanie i zasięganie informacji na temat atrakcji turystycznych, zabytków, muzeów i ich lokalizacji; relacjonowanie wydarzeń związanych ze zwiedzaniem; negocjowanie w sprawie zmiany planów dotyczących zwiedzania nawiązanie i prowadzenie rozmowy prośba o pomoc, informowanie i zasięganie informacji o wydarzeniu, okolicznościach wypadku, awarii, możliwości uzyskania pomocy; relacjonowanie wydarzeń 40

17 Ogólne zakresy tematyczne Kultura Sport Zdrowie Zdrowie Zdrowie Tematyka szczegółowa Dziedziny kultury Twórcy i ich dzieła Uczestnictwo w kulturze Media Dyscypliny sportu Sprzęt sportowy Imprezy sportowe Sport wyczynowy Samopoczucie, choroby, ich objawy i leczenie Higieniczny tryb życia Niepełnosprawni Uzależnienia Ochrona zdrowia Funkcje językowe / Intencje komunikacyjne opisywanie miejsc, zjawisk i czynności związanych z poszczególnymi dziedzinami kultury (film, teatr, literatura, sztuka, muzyka, muzeum, galeria, koncert itd.) uzyskiwanie i udzielanie informacji związanych ze znanymi twórcami kultury uzyskiwanie i udzielanie informacji (kasa biletowa, informacja telefoniczna o repertuarze, koncertach itd.); relacjonowanie wydarzeń: uczestnictwo w koncertach, wystawach itp.; wyrażanie własnej opinii, np. zachwytu, znudzenia; negocjowanie w sprawie zmiany planów dotyczących udziału w danej imprezie kulturalnej udzielanie i zasięganie informacji związanych z mediami; prośba o opinię i wyrażanie własnej opinii; przedstawianie odmiennego punktu widzenia udzielanie i zasięganie informacji na temat uprawiania różnych dziedzin sportu opisywanie przedmiotów potrzebnych do uprawiania sportu relacjonowanie wydarzeń związanych z imprezami sportowymi, np. dzień sportu w szkole; udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat imprez sportowych (terminy, bilety) opisywanie ludzi, miejsc i czynności związanych z wyczynowym uprawianiem sportu zasięganie i udzielanie informacji dotyczących samopoczucia; nawiązanie rozmowy w celu umówienia się na wizytę u lekarza; negocjowanie w sprawie terminu wizyty u lekarza; opisywanie dolegliwości w trakcie wizyty u lekarza; zasięganie informacji na temat leków, czasu trwania leczenia, zaleceń lekarza; relacjonowanie wydarzeń związanych z chorobą, leczeniem, pobytem w szpitalu udzielanie informacji na temat czynności i zachowań składających się na higieniczny tryb życia; zasięganie informacji na ten temat udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat problemów osób niepełnosprawnych; wyrażanie własnej opinii na temat integracji społecznej osób niepełnosprawnych i trudnościach z tym związanych zasięganie i udzielanie informacji na temat rodzajów uzależnień, powodów, dla których młodzi ludzie sięgają po środki odurzające; negocjowanie (odmowa alkoholu lub zażycia innego środka odurzającego) opisywanie ludzi, przedmiotów, miejsc i czynności związanych z ochroną zdrowia (pierwsza pomoc, pogotowie lekarskie, przychodnia, szpital) 41

18 Ogólne zakresy tematyczne Nauka i technika Świat przyrody Państwo i społeczeństwo Tematyka szczegółowa Odkrycia naukowe Wynalazki Obsługa i korzystanie z podstawowych urządzeń technicznych Awarie Technologie informacyjno- -komunikacyjne Klimat Świat roślin i zwierząt Krajobraz Zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego Klęski żywiołowe Katastrofy Przestrzeń kosmiczna Struktura państwa Urzędy Organizacje międzynarodowe i społeczne Funkcje językowe / Intencje komunikacyjne udzielanie i zasięganie informacji na temat odkryć naukowych, które mają dzisiaj ważne znaczenie, zarówno negatywne, jak i pozytywne prezentowanie historii wielkich wynalazków i ich znaczenia w życiu codziennym uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat obsługi sprzętów; opisywanie przedmiotów i czynności wykonywanych przy korzystaniu z urządzeń technicznych udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat rodzaju awarii i jej skutków; prośba o pomoc udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat współczesnych mediów elektronicznych; opisywanie czynności i zjawisk związanych z korzystaniem z komputera, telefonu komórkowego i internetu opisywanie miejsc o różnym klimacie oraz charakterystycznych zjawisk pogodowych; uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat pogody wyrażanie opinii na temat roli zwierząt w życiu człowieka; opisywanie miejsc występowania roślin i zwierząt, np. zoo, parku, lasu opisywanie krajobrazu i jego elementów (krajobraz miejski, wiejski, morze, góry, las itp.) opisywanie czynności i zjawisk zagrażających środowisku naturalnemu człowieka; udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat działań mających na celu ratowanie i ochronę środowiska naturalnego; udzielnie i uzyskiwanie informacji o organizacjach ekologicznych, sposobach i celach ich działania; relacjonowanie wydarzeń związanych z pracą na rzecz środowiska naturalnego (udział w projektach, kółkach zainteresowań, akcji sprzątania świata) opisywanie zjawisk i czynności dotyczących klęsk żywiołowych (powodzie, pożary); relacjonowanie wydarzeń związanych z tym tematem; uzyskiwanie i udzielanie informacji na temat rodzaju klęski, wyrządzonych szkód, pomocy poszkodowanym zasięganie i udzielanie informacji związanych z katastrofami (np. kolejowymi, lotniczymi), ich skutkami oraz pomocą udzielaną poszkodowanym wyrażanie własnego zdania na temat powodów, dla których ludzie chcą badać kosmos; opisywanie miejsc i czynności związanych z ważnymi wydarzeniami historycznymi, np. lądowaniem na Księżycu, lotami promów kosmicznych itp. opisywanie miejsc, ludzi, czynności i instytucji tworzących struktury urzędowe prowadzenie rozmowy z urzędnikiem w celu załatwienia jakiejś sprawy urzędowej udzielanie i zasięganie informacji na temat działalności międzynarodowych organizacji, np. charytatywnych 42

19 Ogólne zakresy tematyczne Państwo i społeczeństwo Elementy wiedzy o krajach niemieckiego obszaru językowego oraz kraju ojczystym z uwzględnieniem kontekstu międzykulturowego oraz integracji europejskiej Tematyka szczegółowa Konflikty wewnętrzne i międzynarodowe Przestępczość Polityka społeczna Gospodarka Wiadomości krajoznawcze i kulturoznawcze na temat Niemiec, Austrii i Szwajcarii Wiadomości na temat kraju ojczystego Funkcje językowe / Intencje komunikacyjne udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat takich wydarzeń, jak wojny, demonstracje, akty przemocy i terroru relacjonowanie wydarzeń (kradzieży, mobbingu itp.); zasięganie i udzielanie informacji na ten temat udzielanie i uzyskiwanie informacji na temat polityki społecznej w Polsce i innych krajach oraz instytucji zajmujących się realizowaniem jej założeń udzielanie i uzyskiwanie informacji na tematy ekonomiczne (dziedziny gospodarki, ich stan, perspektywy itd.); wyrażanie opinii na temat wspólnego rynku, globalizacji itd. uzyskiwanie i udzielanie informacji kulturoznawczych; relacjonowanie wydarzeń (wyjazdów, wymiany międzyszkolnej, wycieczek); opisywanie miejsc, ludzi i zjawisk charakterystycznych dla tych krajów (miast, zabytków, sławnych ludzi, sposobu życia, kultury, kuchni itp.) udzielanie informacji na temat kraju ojczystego, swojego regionu, miasta, wsi (zabytków, możliwości spędzania wolnego czasu, atrakcji turystycznych, sposobu życia, kultury, kuchni) ZAGADNIENIA GRAMATYCZNE Poniższe zestawienie prezentuje zakres wiedzy gramatycznej potrzebnej do posługiwania się językiem na poziomie IV.0. Opracowany został na podstawie Profi le Deutsch. Gemeinsamer Europaischer Referenzrahmen. 13 Kategorie gramatyczne Regularna i nieregularna odmiana czasownika Czasownik ich schlafe, du schläfst Przykłady Czasowniki posiłkowe sein, haben, werden odmiana i zastosowanie Czasowniki zwrotne Czasowniki rozdzielnie i nierozdzielnie złożone Czasowniki modalne w trybie oznajmującym czasu teraźniejszego i czasu przeszłego Präteritum Sie ist gerade gekommen. Ich habe das schon geschrieben. Es wird langsam hell. Ich interessiere mich für Sport. Ich wasche mir die Hände. Ich rufe dich morgen an. Wann besucht ihr uns? Wir können heute in die Pizzeria gehen. Ich konnte nicht schlafen. 13 Profile Deutsch. Gemeinsamer Europaischer Referenzrahmen, praca zbiorowa, München 2002, Langenscheidt. 43

20 Kategorie gramatyczne Czasowniki modalne w trybie przypuszczającym (Konjunktiv Präteritum) Imiesłów czasu przeszłego Partizip II Formy czasowe w stronie czynnej: Präsens, Präteritum, Perfekt Tryb rozkazujący Tryb przypuszczający Konjunkitv Präteritum czasownika haben Przykłady Was möchtest du in Zukunft machen? gemacht, gegangen, eingeschlafen, gearbeitet Er kommt gern mit. Wo wart ihr gestern? Sie hat in den Ferien gearbeitet. Ruf(e) / Ruft / Rufen Sie mich bitte an! Ich hätte gern ein Glas Cola. Rekcja wybranych czasowników, np. denken an (Akk.), fragen nach (Dat.), sich freuen auf/über (Akk.), sich interssieren für (Akk.) Rodzajnik określony, nieokreślony, użycie rzeczownika z rodzajnikiem określonym, nieokreślonym, bez rodzajnika, formy liczby mnogiej rzeczowników Ich denke schon an die Ferien. Er hat uns nach dem Weg gefragt. Ich freue mich auf die Party. Sie interessiert sich auch für Sport. Rzeczownik i rodzajnik Ich brauche einen Kalender. Ich habe Angst. Sie sucht die CD von Anne. Ich lese gern Bücher. Odmiana rzeczownika przez przypadki (Nominativ, Akkusativ, Dativ) Rzeczowniki złożone Rzeczowniki zdrobniałe z końcówkami -chen i -lein Rzeczowniki określające zawód i wykonawcę czynności Rzeczowniki tworzone od nazw miast, krajów i części świata Rzeczowniki tworzone od bezokoliczników Przymiotnik jako orzecznik Przymiotnik jako przydawka Odmiana przymiotnika po rodzajniku określonym Odmiana przymiotnika po rodzajniku nieokreślonym, zaimku dzierżawczym i przeczeniu kein Odmiana przymiotnika bez rodzajnika Regularne i nieregularne stopniowanie przymiotnika der Freund, den Freund, dem Freund die Zusammenarbeit, der Wohnwagen das Häuschen, das Büchlein die Lehrerin, der Fahrer, der Fuballspieler der Wiener, der Deutsche, die Europäerin das Essen, das Rudern Przymiotniki Der Pullover ist schon alt. Das ist ein alter Pullover. das alte Haus ein interessantes Gesicht, meine neue Wohnung, keine gute Idee guter Kaffee, kalte Cola klein kleiner der, die, das kleinste / am kleinsten groß größer der, die, das größte / am größten 44