STANOWISKO KOMISJI MEDYCZNEJ FEDERACJI ZWIĄZKÓW ALPINISTYCZNYCH CZĘŚĆ 5

Transkrypt

1 THE INTERNATIONAL MOUNTAINEERING AND CLIMBING FEDERATION UNION INTERNATIONALE DES ASSOCIATIONS D ALPINISME Office: Mnbijustrasse 61 Pstfach CH-3000 Berne 23 SWITZERLAND Tel.: +41 (0) Fax: +41 (0) ffice@uiaa.ch STANOWISKO KOMISJI MEDYCZNEJ FEDERACJI ZWIĄZKÓW ALPINISTYCZNYCH CZĘŚĆ 5 Biegunka pdróżnych prfilaktyka i leczenie w górach Przeznaczne dla lekarzy, sób zaintereswanych, peratrów wypraw trekkingwych i ekspedycji Th. Küpper, V. Scheffl, J. Milledge 2008 [tłumaczenie: Maciej Uchwicz, krekta: Paweł Pdsiadł] Wersja 2-1 Strna: 1 / 11

2 Wprwadzenie Biegunka pdróżnych jest jednym z najważniejszych prblemów medycznych sptykanych na wyprawach trekkingwych i ekspedycjach górskich. Chciaż szczegółwe dane wciąż są przedmitem analizy, nie ma wątpliwści, że utrata płynów i elektrlitów znacząc upśledza sprawnść fizyczną raz psychiczną, a dwdnienie pdwyższa ryzyk strej chrby górskiej (AMS, acute muntain sickness), zakrzepicy / zatrwści, dmrżeń raz innych schrzeń związanych z wyskścią lub niską temperaturą. Dlateg każda sba przebywająca w górach ma bwiązek unikania biegunki pdróżnych w najlepszy mżliwy spsób raz leczenia bjawów. W przeciwieństwie d nrmalnej biegunki pdróżnych występującej na pzimie mrza, w śrdwisku wyskgórskim znaczne dwdnienie mże w knsekwencji przyczynić się d ddatkweg zwiększenia ryzyka, dlateg leczenie należy rzpczynać wcześniej i pwinn być n bardziej agresywne niż w przypadku zwykłych turystów dwiedzających śrdki wypczynkwe i parki nardwe na niskich wyskściach. Higiena / Odkażanie wdy, patrz: Rekmendacja Kmisji Medycznej UIAA nr 6! Mikrrganizmy wywłujące biegunkę pdróżnych Istnieje wiele mikrrganizmów mgących wywłać biegunkę, należących c najmniej d jednej z czterech dmiennych grup rganizmów: wirusów, bakterii, pierwtniaków i pasżytów. Dlateg brak jest jedneg i jedyneg schematu prfilaktyki biegunki pdróżnych. Chciaż na niektóre z patgenów istnieją szczepinki (np. żółtaczki typu A, pli, duru brzuszneg), w większści przypadków jedną szansę zminimalizwania ryzyka stanwią różne spsby utrzymania higieny sbistej i zbirwej. Ale nawet w najlepszych warunkach, >75% uczestników wypraw ppełnia isttne pmyłki w higienie (żywnściwej). Czynniki wpływające na ryzyk Ryzyk wystąpienia biegunki pdwyższa kilka czynników: wiek < 30 lat, dwiedzany rejn (np. biegunka pdróżnych w Alpach - k. 4%, w Nepalu - d 80%), pra deszczwa, długść pbytu, typ wyprawy ( wyprawa w nieznane, wyprawa wyskgórska), zmniejszna prdukcja kwasów żłądkwych (blkery H 2, leki absrbujące kwas itp.), bniżna dprnść, cukrzyca lub wcześniejszy pbyt w kraju rzwijającym się przez > 6 miesięcy. Należy jednakże pamiętać, że ryzyk dla knkretnej sby jest wysce zmienne. Niektóre bserwacje wskazują, że stały pbyt w kraju rzwijającym się przez > 6 miesięcy zmniejsza ryzyk biegunki, być mże z pwdu udprnienia jelit. Osby z jednym lub więcej czynników pwinny uzyskać indywidualną pradę u lekarza specjalizująceg się w medycynie pdróżniczej. Strna: 2 / 11

3 Szczególną uwagę i edukację należy kierwać d każdej sby - pdróżnika lub człnka persnelu miejscweg, mających kntakt z żywnścią. Pdstawwe znaczenie ma higiena rąk (mycie rąk przed kntaktem z prduktami!) i czyszczenie pwierzchni lub wypsażenia (talerze, łyżki, nże...) wchdzących w stycznść z żywnścią. Dbrym pmysłem jest ddzielenie prduktów mięsnych d warzyw, wców i jaj każdy prdukt, który mże być zakażny mikrrganizmami patlgicznymi należy trzymać ddzielnie. Strna: 3 / 11

4 Lista czynników ryzyka biegunki u sób pdróżujących 1. Pżywienie Bezpieczne Względnie bezpieczne Niebezpieczne lub niepewne Grące, dług przygtwywane (grillwane, gtwane, smażne) Fabrycznie przygtwane i zapakwane Warzywa i wce gtwane (p braniu) Prdukty suche Prdukty hipersmlarne (np. dżem, syrp) Warzywa i wce myte Sałaty ssy i salse wce mrza i zimne mięs niegtwane lub niedgtwane (np. salami), wce niebrane, prdukty mleczne niepasteryzwane, zimne desery 2. Napje Bezpieczne Względnie bezpieczne Niebezpieczne lub niepewne Napje gazwane Sk ze świeżych wców Wda ze źródeł lub studni (niedkażna) Fabrycznie przygtwana wda gazwana Wda gtwana, kawa lub herbata Wda dkażna (patrz: Rekmendacja Kmisji Medycznej UIAA nr 6) Wda butelkwana (prdukcji lkalnej) Lód, fabrycznie przygtwany i zapakwany Wda wdciągwa Kstki ldu lub lód pkruszny d napjów Mlek niepasteryzwane lub niesterylizwane Strna: 4 / 11

5 3. Żywienie zbirwe Bezpieczne Względnie bezpieczne Niebezpieczne lub niepewne Dbrze znane restauracje międzynardwym standardzie Dmy prywatne, restauracje plecane jak wyskiej klasy w międzynardwych przewdnikach Uliczni sprzedawcy, bazary, restauracje plecane w przewdnikach jak tanie Strna: 5 / 11

6 Prfilaktyka biegunki pdróżnych Utrzymanie ścisłej higieny w dniesieniu d wdy i utylizacji ludzkich prduktów przemiany materii (patrz również: Rekmendacja Kmisji Medycznej UIAA Nr 6) Utrzymanie ścisłej higieny sbistej szczególnie: mycie rąk przed kntaktem z prduktami żywnściwymi, wdą lub napjami Spżywanie napjów przygtwywanych na bazie wdy pchdzącej wyłącznie z bezpiecznych źródeł (gtwanej lub dkażnej) lub bezpiecznych napjów fabrycznych - ważna jest również higiena stmatlgiczna! Unikanie niegtwaneg mleka lub prduktów mlecznych Mięs musi być dbrze wysmażne Unikanie sałat Owce wyłącznie brane Obierane sbiście, w innym wypadku prblem mże pzstać nierzwiązany (nadal istniejące zagrżenie) Uwaga: Niektóre wce pzstają niebezpieczne, nawet p braniu! Melny na przykład są sprzedawane na wagę. P wstrzyknięciu wdy przez szypułę lub uschniętą część kwiatu, wc będzie cięższy i dlateg drższy, ale wstrzyknięta wda jest niebezpieczna; wda i cukier zawarty w wcu jest najlepszym pdłżem dla inkubacji bakterii, szczególnie jeśli wc jest przechwywany na słńcu! Unikanie zimnych ssów lub prduktów wytwrznych ze świeżych jajek bez gtwania Mycie naczyń, zastawy i garnków zawsze bezpieczną wdą Przynajmniej kńcwe czyszczenie. Jeśli bezpieczna wda jest prblemem, d mycia pdstawweg mżna użyć wdy niebezpiecznej Człnek wyprawy, który ma biegunkę, mże być niezdlny d kntynuwania wejścia / wyprawy. Nie wln g prsić przygtwywanie pżywienia lub pracę w kuchni dla pwracających z wyjścia/ wspinania! Strna: 6 / 11

7 Uwaga! Pwiedzenie bierz, przygtuj i ugtuj lub zapmnij nie gwarantuje bezpieczneg pżywienia! Pnieważ niektóre mikrrganizmy prdukują tksyny, jakść prduktów które będą gtwane jest bardz ważna, niezależnie d spsbu bróbki. Lub, jak afrykańscy lekarze mówią mieszkańcm wisek: Jeśli gtujesz gówn, będziesz jadł gtwane gówn! (cytat z kursu zdrwia publiczneg). Należy upewnić się, że jakść każdeg spżyteg prduktu (przetwrzneg lub nie) jest dbrej jakści. Wart pamiętać, że pięcigwiazdkwy htel mże mieć zergwiazdkwą kuchnię, jeśli nie ma w niej dpwiedniej infrastruktury przeznacznej d mycia rąk przez persnel. Należy upewnić się, że każda sba uczestnicząca w bróbce lub przygtwaniu pżywienia regularnie myje ręce przed kntaktem z pżywieniem lub wypsażeniem kuchennym raz przed jedzeniem! W wielu sytuacjach bezpieczna wda będzie występwać w granicznej ilści. W takiej sytuacji, d czyszczenia rąk, naczyń i zastawy mżna użyć chusteczki higieniczne nasączne śrdkiem dkażającym (p wstępnym czyszczeniu niebezpieczną wdą). Strna: 7 / 11

8 Objawy biegunki pdróżnych Pczątek: w większści przypadków występuje 3 dni p przybyciu (kres inkubacji d 6 gdzin d kilku dni) Czas utrzymywania się bjawów (nielecznych): 3-4 dni 10% >1 tygdnia 1% - biegunka przewlekła (> 3 tygdni) Przebieg chrby Zapalenie żłądkw jelitwe / jelitw krężnicze (większść przypadków) Wdnista, w niektórych przypadkach śluzwa biegunka Rzlany ból brzucha Wymity Temperatura ciała d 38.5 C Uwaga: dbijanie z przykrym smakiem, wzdęcia z przykrym zapachem z ust i nudnści mgą wskazywać na infekcję lamblią (relatywnie częstą w Indiach i Nepalu). Spsby leczenia: [1]: metrnidazl mg/dzień przez 5 dni (3x 250 mg) lub tynidazl 2g w pjedynczej dawce u drsłych. U dzieci 6 r.ż mg/kg/dzień w 2-3 dawkach przez 7 dni). Nie istnieje jeden lek zdlny d skuteczneg wyleczenia wszystkich pacjentów z lamblią. Jeśli bjawy utrzymują się, należy zastswać drugi lek. Czerwnka (kł 10% pacjentów) stlec rpny lub krwisty parcie na stlec Grączka d >40 C W większści przypadków samwyleczalne! Leczenie biegunki pdróżnych Nawdnienie! Wcześnie rzpcząć, aby graniczyć knsekwencje! Okł ¼ l na stlec (= 1 szklanka) dla drsłych (dzieci: 1/2 szklanki) Z wyjątkiem minimalnych bjawów, nawdnienie należy uzupełnić elektrlitami (dustne preparaty nawadniające, ORS: tabela 1). Uwaga: niektóre kmercyjnie dstępne prdukty są przeznaczne wyłącznie dla sób drsłych! W przypadku stswania u dzieci należy pamiętać dpwiedniej dawce. Strna: 8 / 11

9 Objawy umiarkwane Nawdnienie plus Lperamid 1. dawka: 4 mg (2 kapsułki) następnie 1 kapsułka p każdym płynnym wypróżnieniu (nie więcej niż 12 mg/dzień lub pnad 48 gdzin) wyłącznie dla pacjentów w wieku > 8 lat (dla wieku 2-8 lat istnieje dpwiednia dawka) Objawy nasilne Nawdnienie plus Lperamid (patrz wyżej) plus chinln (np. flksacyna, 400 mg/d lub cyprflksacyna, 500 mg/d) Uwaga: Częstą przyczyną biegunki pdróżnych w Nepalu jest Campylbacter. W tym kraju raz innych bszarach Azji płudniw wschdniej zalecana jest azytrmycyna (500 mg 1x/d przez 3 dni). Jeśli ten antybityk nie da pżądaneg efektu, należy jak przyczynę należy rzważyć mikrrganizmy niebakteryjne (zastswać metrnidazl w schemacie pisanym pwyżej) lub zamienić na lewflksacynę (500 mg/dzień przez 5 dni). Kntakt z z lekarzem w następujących sytuacjach: Grączka >39 C Wymity nie ustające przez > 2 dni Czerwnka (pis pwyżej) Objawy utrzymujące się > 5 dni Ciąża Małe dzieci ( 6-8 lat) Osba starsza ( 65 lat) Brak dalszeg wchdzenia, aż d ustąpienia bjawów i uzyskania pełneg nawdnienia pacjenta! Strna: 9 / 11

10 Składnik zalecenie WHO Substytut dmwy Sól stłwa 3.5 gr 1 łyżeczka sli stłwej Dwuwęglan sdu 2.5 gr ½ łyżeczki prszku d pieczenia Chlrek ptasu 1.5 gr 1 banan Glukza 20.0 gr 4 łyżeczki lub zwykły cukier 40.0 gr 8 łyżeczek Tabela 1: Składniki d przygtwania 1 litra dustneg rztwru nawadniająceg (ORS) ze sterylną wdą. Dawkwanie (p każdym luźnym stlcu): dzieci w wieku przedszklnym (2-5 lat): 1 kubek, dzieci (6-12 lat): 2 kubki, młdzież i drśli: 4 kubki. [bjętść kubka 250 ml] Strna: 10 / 11

11 Piśmiennictw 1. Adachi, J.A., H.D. Backer, and H.L. DuPnt, Infectius diarrhea frm wilderness and freign travel, in Wilderness Medicine, P.S. Auerbach, Editr. 2007, Msby Inc.: St. Luis (Missuri, USA). p Człnkwie Kmisj Medycznej UIAA (w prządku alfabetycznym) C. Angelini (Włchy), B. Basnyat (Nepal), J. Bgg (Szwecja), A.R. Chicni (Argentyna), S. Ferrandis (Hiszpania), U. Gieseler (Niemcy), U. Hefti (Szwajcaria), D. Hillebrandt (Wielka Brytania.), J. Hlmgren (Szwecja), M. Hrii (Japnia), D. Jean (Francja), A. Kukutsi (Grecja), J. Kubalva (Republika Czeska), T. Kuepper (Niemcy), H. Meijer (Hlandia), J. Milledge (Wielka Brytania), A. Mrrisn (Wielka Brytania), H. Msaedian (Iran), S. Omri (Japnia), I. Rtman (Republika Czeska), V. Scheffl (Niemcy), J. Shahbazi (Iran), J. Windsr (Wielka Brytania) Histria niniejszych zaleceń Wersja przedstawina pwyżej zstała zaakceptwana na sptkaniu Kmisji w Adrspachu Zdnvie (Republika Czeska) w 2008 rku. Strna: 11 / 11