dokument opracowany przez Biuro Doradztwa Inwestycyjnego Sp. z o.o.

Transkrypt

1 Raport nr 5 z rynku Zjednoczonych Emiratów Arabskich w zakresie możliwości eksportu wody mineralnej Jantar Premium dla przedsiębiorstwa Jantar Sp. z o.o. dokument opracowany przez Biuro Doradztwa Inwestycyjnego Sp. z o.o. Gdańsk

2 Wstęp : Niniejszy raport jest opracowany w ramach Projektu Wdrażanie planu rozwoju eksportu przedsiębiorstwa Jantar Wody Mineralne sp. z o.o. z siedzibą w Kołobrzegu. Projekt jest realizowany z Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka działanie 6.1 paszport do eksportu. W Do Zjednoczonych Emiratów Arabskich należy 7 Emiratów, ale najbardziej rozwinięty jest Dubaj i w tym Emiracie były przeprowadzone działania promocyjne. Jednym z działań był udział, z własnym stoiskiem, w targach zdrowej żywności które odbywają się co roku w Dubaju. Na tych targach okazało się, że jest duże zainteresowanie zakupem wody mineralnej Jantar, ale ustalano, że proponowana cena jest za wysoka, są proponowane długie terminy płatności i były pytania czy firma Jantar ma stałego przedstawiciela w Dubaju. W ramach projektu, była zorganizowane podróże służbowe w ramach działania Wyszukiwanie i dobór partnerów handlowych. W czasie targów i Podróży służbowej zostało nawiązanie wiele kontaktów gospodarczych. Ustalono że jest duże zainteresowane zakupem unikatowej wody mineralnej Jantar Premium, ale największą barierą jest zbyt niska cena zakupu oferowana przez potencjalnych partnerów handlowych, oraz długie terminy płatności. Ustalono, że w przepadku znacznego obniżenia kosztów produkcji wody mineralnej będą możliwości sprzedaży wody mineralnej na rynek Emiratów Arabskich. Zaleca się zastosowanie eksportu pośredniego lub przy wykorzystaniu przedstawiciela handlowego. Najlepszym rozwiązaniem jest powołanie spółki pomocniczej w Dubaju, w której miejscowy rezydent miałby 10 % udziałów, ale za to poszukiwał by odbiorców produktów firmy Jantar. Wersja taka wiązała by się z opłatą ok USD, z przeznaczeniem na założenie spółki i koszty marketingu. Ustalono, że nie ma specjalnych przepisów w sprawie pozwolenia na sprzedaż wody mineralnej w Dubaju. Polskie dokumenty tj. świadectwo pochodzenia oraz świadectwo sanitarne, przetłumaczone na język angielski są wystarczającymi dokumentami. Przy sprzedaży wody mineralnej należy posiadać : - świadectwo pochodzenia [ wydanego jednorazowo - przez Polski Urząd Celny lub na stale przez Krajową Izbę Gospodarczą ] - świadectwo sanitarne wydane przez Polski Urząd Sanitarny Natomiast dla potencjalnych odbiorców zaleca się posiadanie badań wody np. z Akademii Górniczo Hutniczej oraz normę ISO przetłumaczone na język angielski. Wzory dokumentów i procedura ich uzyskania szczegółowo przedstawiono w raporcie na rynek Belgii

3 Opis kraju eksportu Informacje o Zjednoczonych Emiratach Arabskich Położenie geograficzne Zjednoczonych Emiratów Arabskich Zjednoczone Emiraty Arabskie/Państwo Zjednoczonych Emiratów Arabskich państwo arabskie, leży na Bliskim Wschodzie w Azji Południowo - Zachodniej, nad Zatoką Perską i Omańską, składające się z siedmiu emiratów ze stolicą w Abu Zabi o powierzchni km². Graniczy z Arabią Saudyjską, Omanem i Katarem. Jest to niewielkie państwo, które leży we wschodniej części Półwyspu Arabskiego. Od północy oblewany wodami Zatoki Perskiej, od wschodu Cieśnina Ormuz i Zatoka Omańska. powierzchnia: liczba regionów km2 7 emiratów rządzonych przez emirów ludność: głowa państwa: Premier Prezydent szejk Khalifa bin Zayed Al.-Nahyan szejk Muhammad ibn Rasheed al.-maktoum

4 Charakterystyka Zjednoczonych Emiratów Arabskich Zjednoczone Emiraty Arabskie są federacją siedmiu emiratów, z których każdy jest monarchią absolutną, rządzoną tradycyjnie przez władców wywodzących się z określonego klanu/dynastii. Poszczególne emiraty mają duży zakres autonomii wewnętrznej - szczególnie w sprawach gospodarczych. Organem ustawodawczym państwa, decydującym o podstawach jego funkcjonowania jest siedmioosobowa Najwyższa Rada Federalna (NRF), której członkami są władcy poszczególnych emiratów. NRF wybiera prezydenta i wiceprezydenta Federacji. Biorąc pod uwagę dominującą ekonomiczną i ludnościową pozycję emiratów Abu Zabi i Dubaju, niepisaną zasadą jest, iż prezydentem Federacji jest władca Abu Zabi, a wiceprezydentem i premierem - władca Dubaju. Prezydent (w porozumieniu z NRF) mianuje premiera, który przedstawia prezydentowi do zaakceptowania proponowany skład rządu. Premier stoi na czele rządu federalnego, spełniającego główną funkcję wykonawczą. Na szczeblu emiratów funkcje o charakterze rządu pełnią Rady Wykonawcze, mianowane przez poszczególnych władców. Parlament Federacji stanowi 40-osobowa Federalna Rada Narodowa (FRN), która jest organem doradczym i kontrolnym. Skład Rady jest w połowie mianowany bezpośrednio przez władców emiratów, a w połowie wybierany przez kolegia elektorów wytypowanych przez władców. FRN obraduje 4 razy w roku. Ostatnie wybory do FRN odbyły się w dniu 25 września 2011 roku. Przedstawiciele emiratów Abu Zabi i Dubaju mają w Federalnej Radzie Narodowej realne prawo weta. Podobne zgromadzenia o charakterze doradczym funkcjonują również na szczeblu poszczególnych emiratów. Partie polityczne ani związki zawodowe nie istnieją z uwagi na prawny zakaz ich powoływania). Administracja gospodarcza obejmuje resorty gospodarcze na szczeblu rządu federalnego (w sumie 8) oraz departamenty właściwe dla spraw gospodarki i infrastruktury na szczeblu emiratów. W poszczególnych emiratach ważną rolę odgrywają lokalne izby handlu i przemysłu (w każdym emiracie jest jedna - nie ma poza tym żadnych izb regionalnych czy branżowych). Stanowią one zarówno zrzeszenia przedsiębiorców (dla większości rodzajów działalności gospodarczej przynależność do izby jest obowiązkowa), jak i pełnią pewne funkcje administracyjno-urzędowe. Izby zapewniają poza tym m.in. takie usługi prawne, jak mediacja w sporach (nie arbitraż) czy ściąganie (egzekucja) przeterminowanych należności. Poza systemem mediacji spory wynikłe z działalności gospodarczej podlegają sądownictwu cywilnemu. System sądów gospodarczych znajduje się obecnie w fazie tworzenia. Wobec szczególnego znaczenia wydobycia i przeróbki ropy naftowej i gazu ziemnego - zarówno z punktu widzenia całego państwa, jak i dysponujących tymi surowcami emiratów - nadzór nad tym sektorem sprawują w poszczególnych emiratach specjalne autonomiczne organy. Np. w Abu Zabi i Szarży jest to Najwyższa Rada Naftowa. Zasiadają w niej w większości przedstawiciele rządzącej dynastii z władcą emiratu na czele (w Abu Zabi jest to szejk Khalifa Bin Zayed Al Nahyan, będący jednocześnie prezydentem ZEA, jak i władcą emiratu Abu Zabi).

5 Kraj liczy około 4,8 miliona mieszkańców, z czego tylko około 20 % stanowią obywatele ZEA. Pozostałą grupę stanowi ludność z innych państw arabskich (Liban, Syria, Jordania, Egipt, Palestyna) i Iranu (razem ok. 23 %) oraz z południowej Azji (Indie, Pakistan, Filipiny, Sri Lanka, Bangladesz) 50%. Wśród ludności zwanej tu " zachodnią" największą grupę stanowią Brytyjczycy (ok. 100 tyś), natomiast polską społeczność ocenia się na okolo 2 tys.. Oficjalnym językiem jest arabski. W powszechnym użyciu jest angielski, ale duża część społeczeństwa posługuje się takimi językami jak hindi, urdu, tagalog, farsi i malayalam. Stolicą kraju i siedzibą polskiej placówki dyplomatycznej jest Abu Zabi (Abu Dhabi) - położone na wyspie, drugie co do wielkości (po Dubaju ) miasto Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Mają tutaj swoje siedziby główne organy władzy państwowej: prezydent państwa, rząd federalny, a także ambasady i centrale emirackich firm naftowych. Jest to miasto o nowoczesnej architekturze, z pieczołowicie pielęgnowanymi terenami zielonymi i nowoczesną bazą hotelowo - turystyczną i gastronomiczną. Istniejące i nowo powstające centra handlowe przypominają podobne kompleksy występujące w krajach zachodnich. Gospodarka Zjednoczonych Emiratów Arabskich Główne cele polityki gospodarczej państwa stanowią: dywersyfikacja struktury gałęziowej gospodarki oraz nadanie systemowi gospodarczemu cech nowoczesności. Zgodnie z oficjalnymi planami strategicznymi priorytety te mają Emiratom zapewnić do roku 2030 uniezależnienie się od koniunktury na światowym rynku ropy naftowej oraz oparcie struktury gospodarczo-społecznej państwa na dynamicznych gałęziach działających prorozwojowo: nowoczesnym przemyśle przetwórczym, wykorzystującym własne zasoby energetyczne i surowcowe (petrochemia, hutnictwo żelaza i aluminium, przemysł materiałów budowlanych) oraz szeroko rozumianych usługach (hotelarstwo, turystyka, transport morski i lotniczy, usługi finansowe), zdolnych do konkurowania na skalę międzynarodową. W wytwarzaniu produktu globalnego brutto dominuje przemysł naftowogazowy (29,2%), po którym następują: usługi (prywatne i publiczne - 13,8%, przemysł przetwórczy (15%), handel ((9%). Do roku 2008 realizacja przedstawionej wyżej wizji rozwoju przekładała się na dynamiczną działalność inwestycyjno-budowlaną. Była ona przejawem utrzymującej się od 6 lat doskonałej koniunktury gospodarczej, która oscylowała na granicy przegrzania (w 2008 roku stopę inflacji szacowano na ponad 14%). Jednakże w III kwartale 2008 roku głęboki spadek światowych cen ropy naftowej oraz ujawnienie się w całej pełni globalnego kryzysu kredytowego zmieniły całkowicie sytuację, w jakiej dotychczas funkcjonowała gospodarka ZEA. Dopływ środków finansowania działalności inwestycyjnej został w poważnym stopniu ograniczony. Działalność ta bowiem w znacznie większej mierze, niż mogłoby się to wydawać, oparta była na kredycie, z którego korzystał przede wszystkim sektor prywatny, ale również i inwestorzy realizujący zadania państwowe. Pod koniec 2009 roku aktywa zagraniczne ZEA szacowano ostrożnie na 600 mld USD (z uwzględnieniem kapitałów prywatnych), a rezerwy walutowe na 49,7 mld USD (187,9 mld AED, Bank centralny ZEA, 2012). Jednocześnie działalność inwestycyjna i konsumpcja finansowane były w większości poprzez inwestycje zagranicznego kapitału na giełdach w Dubaju i Abu Zabi oraz z kredytów zaciąganych za granicą, co umożliwiał doskonały rating emirackich kredytobiorców w obliczu stale rosnących światowych cen ropy naftowej i cen nieruchomości w ZEA. W efekcie Emiraty stały się największym międzynarodowym dłużnikiem spośród krajów Zatoki: na koniec 2011 roku zadłużenie zagraniczne

6 ZEA szacowano na ok. 158 mld USD. W 2010 roku spłaty zadłużenia wyniosły około 20 mld USD. Na rok 2011 szacowano wymagalną ratę spłat zadłużenia zagranicznego Emiratów w wysokości 158,7 mld USD. Załamanie się światowego systemu kredytowego i odpływ ok. 137 mld USD z emirackich giełd za granicę przy jednoczesnej wstrzemięźliwości rodzimych banków do udzielania kredytów stały się źródłem tzw. braku płynności, czyli ograniczonej dostępności środków finansowych na działalność inwestycyjną. Nie bez znaczenia było również wstrzymanie napływu kapitałów z Rosji, które dotychczas stanowiły 26% inwestycji w nieruchomościach. Spośród dwóch emiratów decydujących o obliczu gospodarki kraju - Abu Zabi i Dubaju - zjawiska te dotknęły przede wszystkim Dubaj. Nie ma on liczących się dochodów z ropy, lecz głównie z budownictwa i handlu nieruchomościami oraz usług turystycznych i finansowych, a także z obsługi transportu międzynarodowego (linie żeglugowe, porty, lotnictwo cywilne). Dekoniunktura w gospodarce światowej i wzrost kursu dolara amerykańskiego (a zatem i związanego z nim sztywnym kursem emirackiego dirhama) w stosunku do większości innych walut spowodowały spadek popytu właśnie w gałęziach decydujących o rozwoju Dubaju. Z konieczności doszło tam do ograniczenia działalności inwestycyjnej - głównie na rynku nieruchomości oraz w odniesieniu do większych przedsięwzięć o charakterze prestiżowym. Wyrazem trudnej sytuacji finansowej Dubaju było wystąpienie w listopadzie 2009 roku państwowego holdingu Dubai World, który zwrócił się do wierzycieli dwóch spośród kontrolowanych przez niego spółek deweloperskich o odroczenie płatności zadłużenia szacowanego na kwotę 26,2 mld USD (według niezależnych analityków wynoszącego nawet 47 mld USD). Sytuacja ta potwierdziła, iż środki zaradcze podjęte przez rząd ZEA i bank Centralny nie były wystarczająco skuteczne. Natychmiastowe uruchomienie nieograniczonej gwarancji depozytów bankowych ze strony rządu federalnego oraz pomoc finansowa ze strony emiratu Abu Zabi w postaci wykupu obligacji wyemitowanych przez władze Dubaju, opiewające na łączną kwotę 25 mld USD przyczyniło się do stopniowego uspokojenia rynków. Potwierdzeniem pozyskania ponownego zaufania międzynarodowych rynków dla Emiratów było zawarcie w marcu 2011 roku umów dotyczących spłat zadłużenia z wszystkimi wierzycielami Dubai World. Transakcja dotycząca zrestrukturyzowania długu wynoszącego 25 mld USD została podzielona na dwa etapy. W pierwszej fazie, w ciągu pięciu lat, zostanie wypłacona wierzycielom kwota 4,4 mld USD, w drugiej natomiast nastąpi wypłata 10,3 mld USD (w ciągu ośmiu lat) przy stałym oprocentowaniu 2,4%. Powyższe kwoty obejmują dług wobec banków, podczas gdy pozostałe zadłużenie istnieje wobec rządu Dubaju. Kłopoty finansowe Dubaju od początku ich wstąpienia nie leżały w interesie Abu Zabi, gdyż wpływały zarówno na wizerunek całej federacji, jak i samego Abu Zabi. Jednakże drastyczny spadek cen ropy i światowy kryzys kredytowy nie wpłynęły w gruncie rzeczy na realizację planów inwestycyjnych Abu Zabi, najsilniejszego gospodarczo spośród emiratów, w którym powstaje większa część produktu globalnego ZEA (55,7% PKB). Na ten emirat przypada m.in. 95% wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego całego kraju. Zasobność finansowa Abu Zabi (gdzie zarejestrowane są największe na świecie fundusze majątku państwowego, w tym ADIA) stanowi obecnie filar, na którym opiera się system gospodarczy Emiratów i regulująca go polityka gospodarcza. Dla podejmowania kroków mających zapobiec negatywnemu oddziaływaniu sytuacji w gospodarce światowej na gospodarkę Emiratów utworzony został rządowy komitet kryzysowy, w którego skład weszli ministrowie finansów i gospodarki oraz gubernator Banku Centralnego.

7 Zadaniem komitetu jest monitorowanie sytuacji przede wszystkim w instytucjach finansowych oraz formułowanie stosownych zaleceń dla rządu. Dla pobudzenia napływu kapitałów do systemu bankowego rząd udzielił za pośrednictwem Banku Centralnego gwarancji na wszelkie depozyty w emirackich bankach w pełnej ich wysokości. Jednocześnie skonsolidowano dwa banki inwestycyjne z Abu Zabi i dwa z Dubaju w jeden potężny Emiracki Bank Rozwoju, za którego pośrednictwem zasilono cały sektor bankowy kwotą niemal 33 mld USD. Bank Centralny wykupił również obligacje emiratów Dubaj i Abu Zabi na łączną sumę 30 mld USD. Dla ułatwienia dostępności kredytu Bank Centralny obniżył także bazowe stopy procentowe. Jest również opcja, iż w razie konieczności, aktywa ulokowane obecnie przez emirackie fundusze majątku państwowego za granicą zostaną w znacznej mierze udostępnione bankom i inwestorom w kraju.. Kluczową rolę w rozwoju gospodarczym Emiratów odgrywa wymiana handlowa z zagranicą. W relacji do PKB eksport stanowi trwale ok. 70%, a import ponad 51% (potwierdzają to dane za 2011 rok). Dzięki utrzymującym się w ostatnich latach stabilnym cenom ropy naftowej oraz dużemu reeksportowi obroty handlowe z zagranicą wykazują dodatnie saldo. Według wstępnych danych eksport w 2011 roku ukształtował się na poziomie 252 mld dol. tj. wzrost o 18,72%. Pozwoliło to pokryć znaczny deficyt bilansu usług, transferów i dochodów od inwestycji, pozostawiając jeszcze nadwyżkę bilansu obrotów bieżących w wysokości 11,2 mld dol. Ok. 50% wartości eksportu przypada na ropę naftową, gaz ziemny i produkty ropopochodne (oznacza to, iż udział środków pochodzących z eksportu węglowodorów w PKB ZEA osiągnął poziom 29,2%), 30-33% to reeksport towarów importowanych, a 20% przypada na eksport pozostały, z którego 4/5 pochodzi ze specjalnych stref ekonomicznych. Eksport ropy naftowej skierowany jest głównie do Japonii, Korei Południowej, ChRL i innych państw Azji Wschodniej. Główny przedmiot nie-węglowodorowego eksportu ZEA to aluminium hutnicze, którego Emiraty są czołowym eksporterem na świecie. Drugą ważną pozycją w tej grupie jest złoto, będące czołową pozycją reeksportu: przez Dubaj przechodzi 10% światowych obrotów tym metalem. Główni odbiorcy emirackiego eksportu to Japonia (24%), Korea Południowa (9%), Tajlandia (5%) i Indie (4,8%) i Iran. Import pochodzi głównie z Chin (13%), Indii (10%), USA (8,7%), Japonii (6,1%), Niemiec (ok. 6%), oraz Wielkiej Brytanii (5,3%), Włoch (4,6%) i Turcji. Dla nadania odpowiedniego impulsu rozwojowego kraje Rady Współpracy Państw Zatoki - a wśród nich i ZEA - uznały za niezbędne zintegrowanie swych gospodarek w jeden system na wzór Unii Europejskiej. Oznacza to utworzenie wspólnego rynku towarów, usług, kapitału i siły roboczej oraz unii walutowej. Dojście do tych celów nie będzie procesem łatwym. Członkowie RWPZ to kraje o gospodarkach strukturalnie do siebie podobnych, nie komplementarnych, a raczej konkurencyjnych (na handel między nimi przypada tylko 7% ich obrotów, mimo ich taryfowego uprzywilejowania w ramach porozumienia GAFTA), często związanych indywidualnymi umowami z krajami trzecimi. Gospodarki te są w ogromnym stopniu uzależnione od siły roboczej pochodzącej z krajów, które nie są członkami RWPZ. Trudno zatem np. zastosować do tych cudzoziemców postanowienia o wspólnym rynku pracy. Trudności w procesie integracyjnym obrazuje rezygnacja w 2009 roku ZEA z przystąpienia do unii walutowej. Był to protest przeciwko umiejscowieniu organów zarządzających RWPZ w Arabii Saudyjskiej, a nie w Emiratach. Posunięcie to zostało odebrane jako nieprzyjazny krok polityczny, nie uwzględniający faktu, iż ZEA są największym centrum finansowym na Półwyspie Arabskim o niekwestionowanym znaczeniu globalnym oraz tego, iż dotychczas nie została na ich terytorium ulokowana żadna z agend RWPZ. W świetle rezultatów grudniowego w 2012 roku szczytu

8 szefów państw tej unii w Bahrajnie wszystko wskazuje na to, że procesy integracyjne ulegną opóźnieniu i zajmą prawdopodobnie jeszcze kilka lat. Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne Zjednoczonych Emiratów Arabskich Wyszczególnienie PKB wartość globalna nomin. (mln USD) PKB / 1 mieszkańca nominalna (USD) Tempo wzrostu PKN (realne w %) Relacja nadwyżki finansów publ. Do PKB (w %) Relacja całkowitego długu publ. Do PKB (w %) b.d b.d 9,8 b.d Inflacja (w %) Bezrobocie (w %) b.d b.d 12 b.d Obroty handlu zagranicznego (mln USD) Eksport (w mln USD) Import (w mln USD) Relacja nadwyżki obrotów bież. Bilansu płatn. Do PKB (w %) Roczny napływ zagr. Inwestycji bezpośrednich (w mln. USD) Roczny odpływ zagr. Inwestycji bezpośrednich (w mln. USD) Skumulowana wartość zagraniczna inwestycji bezpośrednich w ZEA (mln. USD) b.d b.d b.d b.d b.d b.d b.d

9 Dwustronna współpraca gospodarcza z Polską Zjednoczone Emiraty Arabskie są bardzo istotnym partnerem dla Rzeczypospolitej Polskiej w regionie Bliskiego Wschodu. Współpraca z ZEA koncentruje się przede wszystkim, ale nie wyłącznie, na płaszczyźnie gospodarczej. Emiraty są jednym z największych partnerów handlowych Polski na obszarze obejmującym Afrykę Północną, Bliski i Środkowy Wschód. W 2011 r. obroty handlowe między naszymi krajami osiągnęły poziom 452 mln USD. Obroty dwustronne z ZEA stanowią 38% ogółu obrotów z krajami członkowskimi Rady Współpracy Państw Zatoki, przy czym po stronie polskiego eksportu ta dominacja jest jeszcze wyraźniejsza eksport do ZEA stanowi 48% ogółu dostaw na obszar krajów RWPZ. Na płaszczyźnie politycznej nasze kraje współpracują m.in. na forum Międzynarodowej Agencji Energii Odnawialnej (IRENA), która ma siedzibę w Abu Zabi. Polski eksport, liczony w dolarach USA, w 2012 roku ukształtował się na poziomie ,- USD, zaś import osiągnął wartości ,- USD. Oznacza to, iż dodatnie saldo polskiego handlu z tym krajem wyniosło ,- USD, przy łącznych obrotach w wysokości ,- USD. Przy założeniu utrzymania się tych tendencji rozwoju obrotów do końca roku 2013 można szacować, iż obroty te osiągną wartość ok. 600 mln USD. Powyższe rozmiary obrotów kwalifikują Polskę jako średniej wielkości partnera handlowego Emiratów wśród krajów Unii Europejskiej. Pod tym względem - zarówno w zakresie eksportu, jak i importu - osiągnęliśmy pozycję takich krajów jak Szwecja czy Austria, a wyprzedziliśmy górujące dotychczas nad nami Czechy i Węgry. Wymiana handlowa między ZEA a Polską w latach Wyszczególnienie Eksport Import Obroty Saldo Struktura towarowa importu z Emiratów zdominowana jest przez dostawy aluminium hutniczego. Mimo spadku zakupów tego metalu do Polski o 9,5%, pozostał on główną pozycją w naszym imporcie (69% importu ogółem). Drugą większą grupę towarową stanowią wyroby przemysłu chemicznego (17%), a kolejną - urządzenia mechaniczne, elektryczne, optyczne, tabor pływający i pojazdy - 7%. Znacznie bardziej urozmaicony jest polski eksport, w którego strukturze towarowej zachodzą korzystne zmiany. Wejście na rynek ZEA produkowanych w Polsce autobusów i samochodów dostawczych spowodowało, że w strukturze eksportu wybiła się zdecydowanie grupa pojazdów naziemnych, która stanowi obecnie 40,5% eksportu. Silną pozycję (29,2%) utrzymała grupa urządzeń mechanicznych, elektrycznych i narzędzi, co świadczy, że wywóz z Polski tego asortymentu wzrósł równie dynamicznie jak cały eksport. W dalszej kolejności 5,4% eksportu przypadło na szeroko rozumiane wyroby chemiczne, a na kolejnych pozycjach z równym udziałem po ok. 4,5% znalazły się