E-LEARNING NA WYDZIALE INŻYNIERII MECHANICZNEJ I INFORMATYKI DOŚWIADCZENIA I ZAMIERZENIA Tomasz A. Walasek 1, Zygmunt Kucharczyk 1

Transkrypt

1 E-LEARNING NA WYDZIALE INŻYNIERII MECHANICZNEJ I INFORMATYKI DOŚWIADCZENIA I ZAMIERZENIA Tomasz A. Walasek 1, Zygmunt Kucharczyk 1 1. Wstęp Kształcenie na odległość staje się szansą zdobywania wiedzy w sposób alternatywny do tradycyjnych rozwiązań i istniejących struktur edukacyjnych. Wykłady w formie audiolub wideokonferencji, dyskusje na forach lub czacie, elastyczne godziny nauki, konsultacje poprzez Internet, dostęp do multimedialnych materiałów edukacyjnych z dowolnego miejsca i o dowolnej porze to nie futurystyczna wizja, ale rzeczywistość w wielu światowych i krajowych uczelniach (Dąbrowski, 2004; Nahotko, 2006; Mischke, 2008; Wawrzynkiewicz et al., 2004). W raporcie opublikowanym w 2010 roku przez Sloan C (Allen, Seaman, 2010) podano, że tylko w Stanach Zjednoczonych ponad 4,6 mln studentów uczestniczyło w poprzednim semestrze choć raz w kursie on-line. Ciekawe, że liczba ta zwiększyła się o 17 procent w stosunku do poprzedniego roku i przewidywano, że wzrost ten utrzyma się jeszcze w kolejnym roku. Z badań wynikało też, że ponad 25% wszystkich studentów w USA uczestniczyło w przynajmniej jednym kursie on-line. Dla porównania, z przeprowadzonej w podobnym okresie wśród studentów Politechniki Częstochowskiej ankiety, wynikało, że odsetek ten wynosi jedynie około 14% ankietowanych (464 osoby), przy czym 45% studentów w ogóle nie zetknęło się z pojęciem e-learningu. Interesującym był fakt, że niemal 80% ankietowanych studentów deklarowało chęć uczestniczenia w takich zajęciach. Zdając sobie sprawę z oczekiwań i potencjalnych trudności, w Politechnice Częstochowskiej zainicjowano działania prowadzące do stopniowego wprowadzenia e- learningu do jej oferty. W 2008 r. zespół, złożony z pracowników Wydziału Inżynierii Mechanicznej i Informatyki oraz Wydziału Inżynierii i Ochrony Środowiska, przygotował propozycję projektu, finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, który stworzyłby podstawy rozwoju e-edukacji w tej uczelni. 2. Doświadczenie Próbę implementacji e-learningu w procesie edukacyjnym na Wydziale Inżynierii Mechanicznej i Informatyki Politechniki Częstochowskiej podjęto w Instytucie Obróbki Plastycznej, Inżynierii Jakości i Bioinżynierii już w 2001 r. Uruchomiono wówczas na serwerze Instytutu platformę do nauczania on-line. Z czasem poszerzono zakres stosowania narzędzia o nowe obszary jak np. wspomaganie mobilności studentów (Walasek et al., 2007). Decydując się na wspomaganie nauczania tradycyjnego edukacją on-line przeprowadzono analizę dostępnego oprogramowania. Zdefiniowano warunki jakie to oprogramowanie ma spełniać. Analizując dostępne rozwiązania wybrano platformę do nauczania on-line Moodle. Moodle nie ustępuje rozwiązaniom komercyjnym, natomiast wyraźnie zdystansował konkurencje wśród platform Open Source (Graf et al., 2005). Na uwagę zasługuje również fakt, że jeden z największych 1 Politechnika Częstochowska, Wydział Inżynierii Mechanicznej i Informatyki, ul. Dąbrowskiego 69; Częstochowa, tomasz.walasek@gmail.com, z.kucharczyk@gmail.com

2 i najstarszych uniwersytetów otwartych na świecie, Open University w Wielkiej Brytanii, również wybrał Moodle jako swój LCMS. Z perspektywy 10 lat bezawaryjnego i bezproblemowego użytkowania platformy wydaje się, że decyzja o wyborze platformy Moodle była słuszna. Niewątpliwie jest ti również zasługa doświadczonego administratora. E-content, czyli zawartość kursów, został opracowany społecznie przez pracowników Instytutu. Do 2010 r. nauczanie on-line było prowadzone na zasadzie fakultatywnej, tzn. studenci, którzy wyrażali pisemną zgodę brali udział w takiej formie zajęć. Równolegle te same zajęcia były prowadzone off-line w pracowni komputerowej Instytutu. Kurs przygotowany i prowadzony przez dr inż. Tomasza Walaska, obejmował materiał wykładów i ćwiczeń z przedmiotu Kompleksowe Zarządzanie Jakością i był dostarczany studentom studiów stacjonarnych i niestacjonarnych dwóch kierunków: Informatyka oraz Mechanika i Budowa Maszyn. W latach w kursie wzięło udział ogółem ponad 1200 studentów Politechniki Częstochowskiej. Tylko w semestrze zimowym 2010/2011 kursy były odwiedzone ponad 50 tys. razy. W Instytucie Informatyki Teoretycznej i Stosowanej skoncentrowano się przede wszystkim na uczestnictwie w projektach dotyczących systemów e-edukacji. W 2003 r. pracownicy Instytutu, pod kierunkiem prof. Romana Wyrzykowskiego, brali udział w projekcie Śląskie Centrum Społeczeństwa Informacyjnego, w którym realizowano prace dotyczące m.in. rozwoju zasobów systemów dystansowego i multimedialnego nauczania oraz niezawodności i bezpieczeństwa działania oraz upowszechniania i rozwoju systemów e-edukacji. W roku 2004 prof. dr hab. inż. Roman Wyrzykowski i dr inż. Jacek Piątkowski byli uczestnikami projektu Śląska Platforma Społeczeństwa Informacyjnego, w którym jednym z głównych celów było działanie na rzecz upowszechniania i wdrażania nowych systemów informacyjnych i edukacyjnych. Wykorzystując dotychczasowe doświadczenia, Zespół przygotowujący projekt postawił sobie za cel przybliżenie nauczycielom akademickim i studentom obu wydziałów e- learningu oraz przygotowanie ich do tej formy kształcenia. 3. Etapy projektu E-learning to złożone pojęcie. Kilka lat temu, kiedy powstawały definicje e-learningu, było to nauczanie wspomagane lub nawet w całości realizowane przez Internet (np. definicja podana w Wikipedii). Lecz dziś pod terminem e-learningu rozumie się całą gamę narzędzi związanych nie tyle z nauczaniem, ile z uczeniem się, współuczeniem się, współpracą i komunikacją. Nauczyciel w kursie on-line bardzo często sam staje się uczniem lub uczestnikiem kursu, ucząc się wraz ze swoimi studentami. Zmienia się również rola studenta. Przestaje być biernym odbiorcą wiedzy (sprawdzanej potem na testach i egzaminach), a staje się aktywnym współtwórcą kursu, krytycznie oceniającym dostarczoną wiedzę i poszukującym na własną rękę dodatkowych lub uzupełniających informacji. Na potrzeby projektu przyjęto, że E-learning, nazywany po polsku e-nauczaniem czy też e-edukacją, to interaktywny proces kształcenia polegający na dostarczeniu treści edukacyjnych, zarządzaniu procesem nauczania, egzekwowaniu wiedzy oraz realizacji komunikacji student nauczyciel oraz student-student za pośrednictwem technologii informatycznych, zwłaszcza narzędzi komunikacji internetowej.

3 Przygotowując projekt zdecydowano się, że opracowane w nim kursy on-line na każdym etapie pracy będą wymagały interakcji pomiędzy nauczycielem i studentem, nauczycielem i grupą, ale również pomiędzy studentami. Zaproponowano model kształcenia komplementarnego, który pozbawiony jest wielu wad czystego e- learningu, a jednocześnie jest stosunkowo łatwy do implementacji w tradycyjnej uczelni (Bronk et al., 2006). Projekt był realizowany od r. do r., w ramach projektu Plan rozwoju Politechniki Częstochowskiej, jako Moduł III E-learning. Projekt realizowano w czterech etapach. Etap I - Pozyskiwanie wiedzy Celem tego etapu było uzyskanie wiedzy na temat istniejących rozwiązań organizacyjnych i technicznych, stosowanych na innych uczelniach w zakresie e- edukacji oraz doświadczeń przy ich wdrażaniu oraz kierunkach zmian w przyszłości. Jednocześnie przeprowadzone zostały badania ankietowe dotyczące potrzeb i wiedzy pracowników oraz studentów w zakresie e-learningu. Ponadto przeprowadzono rekrutację wykładowców, którzy chcieli wziąć udział w przygotowaniu i realizacji elektronicznych materiałów dydaktycznych. Warunkiem było prowadzenie przedmiotu na jednym z trzech wybranych kierunków studiów: informatyka, mechanika i budowa maszyn oraz ochrona środowiska. W rezultacie miało powstać po 10 e-kursów na każdym kierunku studiów, przygotowanych do zastosowania w nauczaniu blended learning. Takie rozwiązanie pozwalało na łagodne wprowadzenie nowej formy kształcenia, najpierw na tych kierunkach, a potem na innych kierunkach i wydziałach. Etap II - Organizowanie wiedzy W tym etapie przeprowadzono szkolenia pracowników w zakresie e-learningu (przede wszystkim metodyczne, ale również z zakresu technologii) oraz opracowano wymagania i wytyczne dotyczące tworzenia elektronicznych materiałów dydaktycznych, przygotowano zalecenia metodyczne dla pracowników. Szkolenia prowadzili zaproszeni specjaliści, zarówno z wiodących ośrodków polskich, jak i z zagranicy z Open University w Wielkiej Brytanii. Cześć szkoleń odbywała się w postaci e-learningu. Nasi wykładowcy mieli więc szansę stanąć po drugiej stronie barykady i doświadczyć nauczania na odległość z punktu widzenia studentów. Uruchomiono także serwer i platformę DELTA do nauczania on-line, MOODLE w wersji , pod adresem Aby zapewnić wysoki poziom bezpieczeństwa danych, twarde dyski zostały połączone w macierz RAID 1, z wykorzystaniem kontrolera sprzętowego. Serwer został podłączony do sieci szkieletowej Politechniki za pośrednictwem interfejsu sieciowego działającego w standardzie GigabyteEthernet. Takie rozwiązanie gwarantuje stabilną pracę serwera, nawet w przypadku dużej liczby jednocześnie zalogowanych użytkowników. Etap III - Wykorzystanie wiedzy Etap III obejmował przygotowanie sylabusów, kart wiedzy, kart interakcji oraz scenariuszy i treści kursów oraz ich multimedialny zapis. Etap ten był najbardziej pracochłonny i wymagający dla uczestników. W jego efekcie powstało 28, z planowanych 30, kursów on-line dla trzech kierunków studiów. Mniejsza liczba

4 zrealizowanych kursów spowodowana była rezygnacją 2 osób z udziału w projekcie, do czego przyczynił się duży nakład pracy, którego nie spodziewali się potencjalni autorzy. Etap IV - Przekazywanie wiedzy W Etapie IV prowadzono pilotażowe uruchomienie wybranych kursów, celem przetestowania zastosowanych rozwiązań. Po uwzględnieniu wniosków z ewaluacji, dokonano aktualizacji kursów. Jednocześnie, na bazie uzyskanego w trakcie realizacji projektu doświadczenia, w Etapie IV przygotowano następny projekt z zakresu e- learningu, który objąłby wszystkie wydziały Politechniki Częstochowskiej oraz doprowadził do przyjęcia przez Politechnikę strategii wdrażania e-edukacji wraz z odpowiednimi rozwiązaniami organizacyjnymi. Projekt był częścią większego przedsięwzięcia, które niestety nie uzyskało dofinansowania. Na podkreślenie zasługuje fakt, że w wyniku realizacji projektu i podejmowanych działań, powstały nie tylko kursy, ale przede wszystkim zaczęło krystalizować się środowisko pracowników sympatyków, ambasadorów e-learningu. E-learning zaczął być traktowany jako pełnoprawny składnik procesu kształcenia realizowanego w Uczelni. W efekcie powstał również na Politechnice Częstochowskiej Ośrodek Kształcenia na Odległość OKO, powołany został Pełnomocnik Rektora ds. E-learningu, a także Pełnomocnicy Dziekanów poszczególnych Wydziałów. Istnieje więc już struktura formalna umożliwiająca funkcjonowanie kształcenia wspomaganego technikami kształcenia na odległość. 4. Dokumentacja e-kursu W projekcie przyjęto, że każdy przygotowany kurs będzie kursem realizowanym w trybie blended learning. W związku z tym oraz obowiązującymi wówczas uregulowaniami prawnymi i dokonanymi uzgodnieniami na poziomie wydziału, wprowadzono ograniczenie, narzucające podział zajęć na dwie części: jedna trzecia zajęć z danego przedmiotu będzie prowadzona w siedzibie Uczelni, a dwie trzecie w formie nauczania na odległość. Ponieważ większość pracowników - autorów kursów nie miała wcześniej bezpośredniego kontaktu z e-learningiem, przyjęto, że przygotowanie kursu będzie przebiegać etapami i będzie się wiązać z opracowywaniem materiałów według wskazanych wzorów. Jakkolwiek zaproponowane rozwiązanie może być postrzegane jako bardzo zbiurokratyzowane, to zapewniło terminowe przygotowanie wszystkich kursów na podobnym poziome jakości oraz o zbliżonej strukturze. Na dokumenty wymagane na etapie projektowania elektronicznych materiałów dydaktycznych składały się: karta przedmiotu w formie formularza ECTS, (obowiązkowy w Politechnice Częstochowskiej dokument, w tradycyjnym kształceniu); sylabus przedmiotu wraz z wykazem zagadnień realizowanych przez Internet; karty tematu WIEDZA; karty tematu INTERAKCJA; scenariusz kursu. Sylabus przedmiotu

5 W Uczelni program przedmiotu dla każdego kierunku jest opracowywany w postaci ujednoliconej karty przedmiotu - formularza ECTS. Jakkolwiek formularz ten zawiera szereg informacji, to sposób ich zapisu i stopień ich szczegółowości nie są do końca sformalizowane. Informacje mogą być zatem różnie zapisywane na poszczególnych wydziałach i przez różne osoby. Ponadto formularz nie zawiera wszystkich podstawowych informacji, które są potrzebne podczas przygotowania e-kursu. Ma jednak jedną podstawową wartość. Przedstawia sobą obowiązujący program przedmiotu, zatwierdzony przez właściwą Radę Wydziału. Przyjęto zatem, że karta przedmiotu w formie formularza ECTS będzie dokumentem wyjściowym do przygotowania elektronicznych materiałów dydaktycznych (EMD) Na podstawie Karty przedmiotu wykładowcy opracowali sylabusy przedmiotów, już w ujednoliconym układzie. W sylabusie wyróżniono dwie grupy zajęć przewidzianych programem studiów: wykład oraz ćwiczenia audytoryjne / zajęcia seminaryjne / zajęcia projektowe. Dla każdego rodzaju zajęć pracownik dokonywał podziału wymaganej wiedzy (materiału) na tyle zagadnień, ile jest godzin zajęć danego rodzaju w semestrze. Tym samym SYLABUS np. dla przedmiotu o wymiarze tygodniowym (1W, 1C) zawierał 15 zagadnień właściwych dla wykładów i 15 zagadnień właściwych dla ćwiczeń. Sylabus zawiera również takie informacje jak cel zajęć, wymagania wstępne, oraz szczegółowe informacje dotyczące przedmiotu i umiejscowienia go w programie studiów: Nazwa przedmiotu. Kierunek. Specjalność. Rodzaj studiów. Rok, semestr studiów. Rodzaj zajęć. Liczba godzin/tydzień. Liczba punktów ECTS. Prowadzący zajęcia. Treść wykładów z podziałem na każdą godzinę zajęć. Treść ćwiczeń z podziałem na każdą godzinę zajęć. Literatura obowiązkowa i uzupełniająca. Forma zaliczenia i wymagania, kryteria oceny. Kontakt z prowadzącym. Oświadczenie o autorskim charakterze dzieła. W przyjętym modelu e-learningu - blended learning, zakłada się efektywne zastąpienie części zajęć, prowadzonych dotychczas w formie tradycyjnej, pracą zdalną studentów i nauczyciela. Uwzględniając to, zdecydowano, że w ramach danego przedmiotu elektroniczne materiały dydaktyczne nie będą przygotowywane dla całego przedmiotu, tylko dla jego części odpowiadającej maksimum 2/3 godzin dydaktycznych przewidzianych na realizację przedmiotu w semestrze. W związku z tym, pracownik powinien był dokonać wyboru i wskazać zagadnienia, spośród zagadnień wymienionych w sylabusie przedmiotu, dla których będzie opracowywał elektroniczne materiały dydaktyczne. Rozwiązanie to, oprócz uwarunkowań formalnych, miało zmobilizować autora e-kursu do przeanalizowania całego przedmiotu i dokonania świadomej implementacji e-learningu w dotychczasową tradycyjną strukturę przedmiotu.

6 Karta tematu WIEDZA i karta tematu INTERAKCJA Pracownik wybrane przez siebie zagadnienia przedstawiał w postaci wykazu zagadnień, dla których będą opracowane elektroniczne materiały dydaktyczne. W projekcie przyjęto, że zagadnienie jest fragmentem materiału, który powinien być przekazany studentowi w trakcie 1 godziny zajęć dydaktycznych. Jednocześnie przyjęto założenie, że tak określone zagadnienie będzie w e-kursie samodzielnym modułem tematycznym. Przygotowanie modułu, z wykorzystaniem platformy MOODLE, związane jest z dwoma kategoriami: ZASOBY i SKŁADOWE (AKTYWNOŚCI). ZASOBY służą do tworzenia i publikacji treści dydaktycznych. SKŁADOWE umożliwiają planowanie i realizację różnorodnych aktywności studentów, pozwalających nauczycielowi i studentowi sprawdzić wiedzę i umiejętności wymagane celami nauczania oraz umożliwiają komunikację na różnych poziomach: student-student, student-grupa, student-nauczyciel oraz nauczyciel-grupa. Kierując się tymi założeniami przyjęto, że przygotowanie EMD na etapie ich planowania będzie wymagało opracowania dla każdego zagadnienia dwóch zestawów informacji (tematów), zapisanych w odpowiednich formularzach (kartach): Karta tematu WIEDZA - zawiera przede wszystkim szczegółowy opis wiedzy (treści) wymaganej do opanowania danego zagadnienia wraz z wykazem dostępnych zasobów zawierającymi treści dydaktyczne. Karta tematu INTERAKCJA - zawiera przede wszystkim szczegółowy opis: umiejętności i kompetencji, jakie nabędzie student po zaliczeniu zagadnienia, form interaktywności z przykładami, sposobu kontroli postępów studenta oraz oceny pracy, opis wybranych metod interaktywnych, które pomogą studentowi przyswoić wiedzę. Karta zawiera także opis formy i kryteria zaliczenia każdego zagadnienia. Przy projektowaniu interakcji w kursie wykładowcy korzystali z pomocy i wsparcia metodyków, praktyków e-nauczania. Metodycy indywidualnie pracowali z wykładowcami, doradzając w jaki sposób dostosować poszczególne zagadnienia do potrzeb nauczania on-line. Zarówno sylabus, jak i karty WIEDZA i INTERAKCJA, podlegały recenzji, dokonywanej przez samodzielnych pracowników Uczelni. Ocenie recenzentów podlegała zawartość merytoryczna przygotowanych materiałów i ich zgodność z programem przedmiotu. Uzyskanie pozytywnej recenzji merytorycznej sylabusa oraz kart dla każdego zagadnienia było warunkiem przystąpienia do redagowania scenariusza kursu. Scenariusz Ponieważ prawie wszyscy z wykładowców - autorów kursów nie mieli wcześniej doświadczeń z platformą Moodle, przyjęto, że najłatwiej będzie im opisać swój kurs, wzorując się na koncepcji scenariusza filmu. Przygotowano szablon takiego scenariusza, który skonsultowano z metodykami i praktykami nauczania na odległość z kraju i zagranicy, a następnie poproszono wykładowców o wypełnienie ich treścią, rys. 1. Również na tym etapie nad pracami wykładowców czuwali metodycy, indywidualnie konsultując rozwiązania i doradzając pomysły. Poniżej przedstawiono punkty scenariusza dla każdego zagadnienia: Cel dydaktyczny w którym należy przedstawić cel danego zagadnienia.

7 Instrukcja do zagadnienia - szczegółowy opis jak przebiegać będzie praca w danym module kursu. Należy opisać organizację pracy nad zagadnieniem i poszczególnymi jego częściami. Jeśli do opanowania danego zagadnienia potrzebna jest wiedza przedstawiona w innych modułach kursu lub przedmiotach, należy to zaznaczyć. Zawartość (WIEDZA) - kompletny i wyczerpujący opis danej jednostki tematycznej. Wiedza może być przekazywana w postaci np. prezentacji PowerPoint, pliku PDF, innego przygotowanego wcześniej pliku. Może to być tekst, który zostanie przeniesiony do Moodle jako książka (book) lub lekcja (lesson). Wówczas należy dokonać podziału na strony, uwzględnić pytania sprawdzające, przygotować rysunki, fotografie, schematy itp. Zawartość musi Rys. 1. Fragment scenariusza być zgodna z kartą WIEDZA dla danego zagadnienia. Jeśli nastąpiła jakaś zmiana należy zmianę nanieść również w karcie WIEDZA. Narzędzia (INTERAKCJA) szczegółowy i wyczerpujący opis aktywności zaplanowanych dla danego zagadnienia. Należy studenta szczegółowo i wyczerpująco poinformować o tym co ma zrobić w ramach każdej interakcji, podając treść polecenia. Należy przygotować wszystkie działania, jak i oprawę graficzną lub inną, jeśli zachodzi taka potrzeba. Zawartość musi być zgodna z kartą INTERAKCJA dla danego zagadnienia. Jeśli nastąpiła jakaś zmiana należy zmianę nanieść również w karcie INTERAKCJA. Ocena zagadnienia / zaliczenie - jasne i precyzyjne określenie wymagań, kryteriów i sposobu oceny/zaliczenia poszczególnych aktywności, ale i całego zagadnienia, na podstawie których zostanie dokonana ocena opanowania problemu przez studenta.

8 Materiały dodatkowe powinny się tu znaleźć pełne teksty lub odnośniki do materiałów dodatkowych. Organizacja pracy w zagadnieniu - należy opisać jak będzie wyglądała praca nauczyciela w danym zagadnieniu, w tym określenie ram czasowych dla danego zagadnienia: - kiedy nauczyciel udostępnia zagadnienie studentom, - kiedy uruchamiane są aktywności, - kolejność i terminy zakończenia poszczególnych aktywności. Organizacja czasu pracy z zagadnieniem przez studenta, w tym należy określić czas realizacji przez studenta poszczególnych aktywności (np. udział w forum 20 minut). Każdy e-kurs winien spełniać podstawowe wymagania, na który składają się: informacje dotyczące przedmiotu kursu, jego zakresu, wymagań wstępnych; czas trwania kursu, termin jego rozpoczęcia i zakończenia; harmonogram realizacji poszczególnych etapów uczenia (zwanych zagadnieniami / modułami) wraz z terminami wykonania cząstkowych zadań i testów sprawdzających; reguły obowiązujące w kursie, m.in.: wymagania stawiane studentom, metody i sposoby pracy w kursie, zasady komunikacji z nauczycielem oraz pozostałymi uczestnikami kursu, zasady pracy grupowej, sposób usprawiedliwiania nieobecności, a wreszcie standardy i kryteria oceny. Dodatkowym rozwiązaniem, wspomagającym początkujących autorów e-kursów, było przygotowanie przez zespół projektowy we wzorcu scenariusza propozycji tzw. zagadnienia zerowego (rys. 2). Zagadnienie zerowe to pierwsze zagadnienie w kursie, z którym spotyka się student i które powinno się znaleźć w każdym kursie. W zagadnieniu znalazły się dwa obszary: obszar komunikacyjny oraz organizacyjny. W pierwszym obszarze przygotowano trzy fora: forum ogłoszeń, forum pomocy, kawiarenka. Forum ogłoszeń skonfigurowano w taki sposób, aby jedynie prowadzący mógł publikować posty. Choć forum pomocy jest obserwowane i moderowane przez prowadzącego, zachęcamy studentów aby pomagali sobie nawzajem nie czekając na wsparcie prowadzącego. Kawiarenka to miejsce wymiany poglądów i informacji nie koniecznie związanych bezpośrednio z kursem. W obszarze organizacyjnym znalazły się proponowane dokumenty systematyzujące pracę z kursem: wymagania, kryteria oceny, informacje dotyczące tempa pracy, terminów, zaliczeń. Pomysł sprawdził się znakomicie i wart jest polecenia. Implementacja Ostatnim etapem realizacja projektu była implementacja kursów na platformie Moodle. Warsztaty, szkolenia oraz wsparcie dostarczone przez zespół projektowy zaowocowały przygotowaniem i wdrożeniem 28 kursów na trzech wybranych kierunkach studiów. Wszystkie kursy zostały pozytywnie zrecenzowane.

9 Rys. 2. Proponowany szablon wraz z zagadnieniem zerowym 5. Teraźniejszość W lutym 2010 r. zespół projektowy przygotował raport Koncepcja wdrażania e- learningu w Politechnice Częstochowskiej, w którym w zwarty sposób opisano dotychczasowe doświadczenia i osiągnięcia w realizacji e-learningu oraz zaproponowano działania, których podjęcie będzie wspomagało rozwój e-nauczania w Politechnice Częstochowskiej r. Rektor Politechniki Częstochowskiej wydała polecenie powołujące Uczelniany Zespół ds. e-learningu, którego podstawowym zadaniem jest wdrożenie e- learningu w Politechnice Częstochowskiej. W skład zespołu weszli wskazani przez Dziekanów przedstawiciele Wydziałów, którzy pełnią rolę wydziałowych koordynatorów ds. e-learningu. Wówczas też został powołany Pełnomocnik Rektora ds.

10 e-learningu. Na Wydziale IMiI przygotowaniem i organizowaniem e-learningu zajmuje się Pełnomocnik Dziekana, z którym współpracują koordynatorzy kierunków. Aktualnie działalność Pełnomocnika i Wydziałowego Zespołu koncentruje się na organizowaniu wydziałowej e-edukacji, współudziale w przygotowaniu uczelnianej strategii rozwoju e- learningu oraz standardów kształcenia on-line. Uczelniany Zespół kieruje pracami związanymi z e-learningiem, w tym m.in. odpowiada za opracowanie zasad przygotowania i dopuszczania e-kursów, organizuje szkolenia z zakresu e-learningu, ma przygotować propozycję strategii rozwoju e- learningu (Cpałka, Kucharczyk, Ulfik, 2011; Ulfik, Cpałka 2011). Działalność Zespołu zaowocowała m.in. powstaniem, na bazie wzorców wcześniej opracowanych w ramach projektu, kompletu dokumentów określających postać e-learningu w Politechnice Częstochowskiej. Podstawowym są Zasady przygotowania i implementowania kursów e-learningowych. Prof. Krzysztof Cpałka wraz ze swoimi współpracownikami przygotował także przyjazne w użyciu elektroniczne szablony dokumentów wymaganych od autorów, którzy chcą przygotować kurs. Szablony zostały tak skonstruowane, by maksymalnie uprościć i ujednolicić proces przygotowania tych dokumentów, rys. 3. Rys. 3. Przykład szablonu Projektu kursu Sukcesem było także przeprowadzenie dla pracowników w roku akademickim 2010/2011 szkolenia E-nauczanie w praktyce szkoły wyższej, dotyczące go

11 przygotowania e-kursów i obsługi platformy e-learningowej. W trzech edycjach wzięło udział prawie 250 osób, w tym 50 osób z Wydziału Inżynierii Mechanicznej i Informatyki, co stanowi ok. 25% pracowników naukowo-dydaktycznych wydziału. Krokiem w kierunku formalnego wprowadzenie e-learningu jest Uchwała Senatu Politechniki Częstochowskiej z r., w której przyjęto dla zajęć realizowanych w formie e-learningu mnożnik 2. Jakkolwiek jest to rozwiązanie bardzo korzystne dla sympatyków e-learningu, to związane są z nim dwa ograniczenia. Pierwsze mówi o tym, że stosowanie przelicznika, nie może generować godzin nadliczbowych. Tym samym pracownik wykonujący pensum dydaktyczne w tradycyjny sposób nie może, planując dla części zajęć ich realizację w formie e-learningu, korzystać z przelicznika 2. Drugim ograniczeniem jest ustalenie limitu godzin, jakie na każdym kierunku studiów, może być prowadzona w postaci e-nauczania, w wysokości 60 godzin. W przypadku Wydziału Inżynierii Mechanicznej i Informatyki, który prowadzi kształcenie na 6 kierunkach, oznacza to, że w danym roku akademickim tylko 360 godzin może mieć postać e-godzin. W deklaracjach władz uczelnianych powyższe ograniczenia są przejściowe i służą jedynie kontrolowaniu skutków finansowych. Z przeprowadzonej analizy rozwiązań dotyczących organizacji e-learningu w krajowych szkołach wyższych wynika, że w większości z nich występuje jedna jednostka organizacyjna zajmująca się tą tematyką. Jednostka inicjuje i koordynuje działania dotyczące e-learningu oraz czuwa nad jakością e-edukacji. Podobne rozwiązanie planuje się zastosować w Politechnice Częstochowskiej, poprzez utworzenie odrębnej jednostki uczelnianej, której celem byłoby podejmowanie i koordynacja wszelkich działań, które prowadziłyby do wykorzystania e-learningu jako jednej z pełnoprawnych form kształcenia, pod nazwą Ośrodek Kształcenia na Odległość w Politechnice Częstochowskiej, w skrócie OKO PCz. 6. Podsumowanie Zaprezentowane rozwiązanie wprowadzania nauczania na odległość w szkole wyższej wydaje się być podejściem kompleksowym i zapewniającym przy tym, w opinii autorów, stałą jakość procesu e-kształcenia. Ostrożny optymizm wynika z faktu, że w przypadku naszej uczelni jest to proces oddolny. Zaczął się on kilka lat temu od zainteresowania się kilku osób nauczaniem z wykorzystaniem Internetu, poprzez poznawanie e-learningu przez kolejnych pracowników, aż po akceptację tej formy edukacji przez władze wydziałowe i uczelniane. Oczywiście proces ten trwa i ma swoich zwolenników oraz krytyków. Różnice w metodyce kształcenia tradycyjnego oraz na odległość powodują konieczność wprowadzenia nowych, dodatkowych elementów przygotowania, implementacji oraz realizacji zajęć on-line. Opisane podejście dało dobre rezultaty, ale jednocześnie, zwłaszcza na etapie projektu, było pracochłonne i wymaga korekty oraz zapewne większej elastyczności. Efekty pozwalają jednak mieć nadzieję, że nauczanie on-line w naszej Uczelni przyczyni się do poszerzenia oferty edukacyjnej, zwiększenia atrakcyjności studiów oraz zwiększenia jakości kształcenia.

12 Bibliografia 1. Dąbrowski M. (2004). Aktywność uczelni w zakresie e-edukacji na przykładzie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. Materiały Konferencji Rozwój e- edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym, Akademia Ekonomiczna w Katowicach. 2. Nahotko M. (2006). Nauczanie zdalne w polskich szkołach wyższych. Seria III: e-publikacje Instytutu INiB, Uniwersytet Jagielloński. Red. Maria Kocójowa, Nr 2. E-Wyłączenie czy e-wyobcowanie? 3. Mischke J. M. (2008). Przeszkody, powody i utracone korzyści. E-nauczanie w polskich uczelniach wyższych. Materiały V Ogólnopolskiej Konferencji Eedukacja analiza dokonań i perspektyw rozwoju, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu. 4. Wawrzynkiewicz M., Babiarz P., Piotrowski M. (2004). Strategia wdrażania e- learningu na przykładzie Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Materiały Konferencji Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym, Akademia Ekonomiczna w Katowicach. 5. Allen E.I., Seaman J. (2010). Learning on Demand, Online Education in the United States. 6. Walasek T., Piątkowski J., Morawska-Walasek D. (2007). Information Technologies supporting students mobility. The Worldwide Congress on Materials and Manufacturing Engineering and Technology COMMENT'2007, Zakopane Poland. 7. Bronk A., Maciołek R., Mischke J. M., Nowak A., Stanisławska A. K., Stencel P., Urbaniec J., Wodecki A., Zieliński W. (2006). Jeśli blended learning na uniwersytecie, to jaki? Dyskusje o..., e-mentor 2006, nr Kucharczyk Z., Walasek T.A., Piątkowski J., Błaszczuk A. (2009). Learning to e-teach first steps to implementation of e-learning, Innovation in Learning Communities What did you invent for tomorrow? Electronic Proceedings of the EDEN 2009 Annual Conference, Gdańsk. 9. Cpałka K., Kucharczyk Z., Ulfik A. (2011). E-learning w Politechnice Częstochowskiej, Politechnika Częstochowska Ulik A., Cpałka K. (2011). Szkolenia i nowe narzędzia dla autorów kursów e- learningowych, Politechnika Częstochowska Graf S., List B. (2005). An Evaluation of Open Source E-Learning Platforms Stressing Adaptation Issues, Proceedings of the 5th IEEE International Conference on Advanced Learning Technologies (ICALT'05), July 2005, Taiwan, IEEE Press.