Wiedza oraz umiejętności praktyczne pacjentów z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym dotyczące przeprowadzania domowych pomiarów ciśnienia tętniczego

Transkrypt

1 prace oryginalne Karolina POŁETEK 1 Izabela PAŁASZ 1 Andżelika SIWIEC 1 Agnieszka OLSZANECKA 2 Wiedza oraz umiejętności praktyczne pacjentów z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym dotyczące przeprowadzania domowych pomiarów ciśnienia tętniczego Knowledge and practice towards home blood pressure measurements in patients with arterial hypertension 1 Studenckie Koło Naukowe przy I Klinice Kardiologii i Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego UJ CM 2 I Klinika Kardiologii i Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego UJ CM Kierownik: Prof. dr hab. n. med. Danuta Czarnecka Dodatkowe słowa kluczowe: gabinetowe pomiary ciśnienia tętniczego domowe pomiary ciśnienia tętniczego nadciśnienie tętnicze Additional key words: office blood pressure measurements home blood pressure measurements hypertension Autorzy nie deklarują konfliktu interesów Otrzymano: Zaakceptowano: Adres do korespondencji: dr hab. Agnieszka Olszanecka I Klinika Kardiologii, Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum ul. Kopernika 17, Kraków tel: agnieszka.olszanecka@uj.edu.pl Wstęp: Nadciśnienie tętnicze jest jednym z najczęściej występujących schorzeń w społeczeństwie. Regularne i poprawnie wykonywane pomiary ciśnienia w domu umożliwiają nie tylko ocenę wartości ciśnienia tętniczego poza gabinetem lekarskim, ale także ustalenie wskazań do farmakoterapii oraz ocenę skuteczności leczenia nadciśnienia tętniczego. Cel: Celem pracy jest ocena wiedzy pacjentów leczonych na nadciśnienie tętnicze na temat zasad prawidłowego pomiaru ciśnienia i ich przestrzegania w samodzielnych pomiarach. Materiał i Metodyka: Grupę badaną stanowiło 205 pacjentów Poradni Nadciśnienia Tętniczego przy I Klinice Kardiologii i Elektrokardiologii Interwencyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego UJ CM (41% mężczyzn, średni wiek 62 lata). Ocena wiedzy pacjentów została przeprowadzona za pomocą samodzielnie przygotowanego kwestionariusza. Dodatkowe informacje zostały zebrane w trakcie obserwacji pacjentów wykonujących samodzielnie pomiar ciśnienia w warunkach zbliżonych do warunków domowych. Wyniki: Wśród badanych pacjentów 71,2% leczy się na nadciśnienie tętnicze dłużej niż 5 lat. Zdecydowana większość (83,4%) korzysta z aparatów automatycznych zakładanych na ramię. W przypadku 37,1% pacjentów wynik samodzielnego pomiaru ciśnienia tętniczego stanowi podstawę do samodzielnego modyfikowania schematu leczenia. 74,6% badanych przyznaje, że prowadzi dzienniczek z pomiarami ciśnienia. Najczęściej obserwowaną rozbieżnością z zaleceniami był brak wykonywania dwóch pomiarów w odstępie co najmniej jednej minuty (75%). Najrzadziej pacjenci wskazują jako czynnik wpływający na wynik pomiaru ciśnienia niedawno spożyty posiłek (62,9%) oraz wypełniony pęcherz moczowy (60,5%). Background: Hypertension is one of the most wide-spread conditions in our society. Regular and accurate home blood pressure measurements allow not only to evaluate the blood pressure outside the doctor s office, but also to determine the indications for pharmacotherapy and to assess the effectiveness of treatment of hypertension. Aim: The aim of this study is to assess the state of knowledge of patients treated for hypertension with regard to the guidelines and compliance with those requirements while taking self blood pressure measurements. Material and Methods: The study group consisted of 205 consecutive patients of Hypertension Outpatient Clinic in 2016 (41% males, average age 62 years). The assessment of the patients knowledge was carried out with the use of self-prepared questionnaire. Additional information were collected by observing patients taking blood pressure measurements individually in conditions resembling home environment. Results: Among patients studied, 71.2% have been treated for hypertension for over 5 years. The majority of them (83.4%) use automatic measurement devices placed on the arm. In 37.1% of patients, measurements influence the dose of medication taken. 74.6% of respondents admit to keep a diary with blood pressure measurements. The most common mismatch between recommendation was failure to take two measurements at an interval of at least 1 minute (75%). The least number of patients indicate a recently consumed meal (62.9%) and a full bladder (60.5%) as factors influencing pressure measurement results. Conclusion: The state of knowledge of patients treated for hypertension requires improvement. This is 442 K. Połetek i wsp.

2 Wnioski: Wiedza pacjentów leczących się na nadciśnienie tętnicze wymaga poprawy. Edukacja na temat techniki prawidłowego pomiaru jak i czynników wpływających na ten pomiar jest ważnym elementem poprawy kontroli leczenia nadciśnienia tętniczego, ponieważ na podstawie wyników samodzielnych pomiarów ciśnienia tętniczego podejmowane są istotne decyzje terapeutyczne w gabinecie lekarskim. crucial for the treatment process, as therapeutic decisions are made on the basis of results of measurements taken by patients. Wstęp Nadciśnienie tętnicze (AH, arterial hypertension) jest dominującym czynnikiem ryzyka chorób sercowo- naczyniowych, występuje u ok % osób dorosłych [1]. Najskuteczniejszą metodą zapobiegania rozwojowi AH jest modyfikacja stylu życia, natomiast we wczesnym rozpoznaniu choroby kluczowe znaczenie mają przesiewowe pomiary ciśnienia tętniczego krwi (BP, blood pressure) wykonywane minimum raz w roku. Wg badania NATPOL 2011, jedna trzecia osób z nadciśnieniem tętniczym nie ma świadomości choroby, a wśród osób z rozpoznanym AH terapię podejmuje tylko 87% chorych. Pomimo stałego wzrostu skuteczności leczenia hipotensyjnego, wartości BP pozostają pod kontrolą zaledwie u 26% osób z rozpoznanym AH [2,3]. Pomiar BP w gabinecie lekarskim lub w przychodni pozostaje złotym standardem rozpoznania AH, jednak aktualne wytyczne ESH/ESC dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczym zwracają uwagę na wysoką wartość pozagabinetowych pomiarów ciśnienia tętniczego - domowych (HBPM, home blood pressure monitoring) oraz 24-godzinnej automatycznej rejestracji ciśnienia (ABPM, ambulatory blood pressure monitoring) w ustaleniu rozpoznania i wskazań do leczenia AH [4]. Wyniki HBPM wykazują bliższy związek z powikłaniami AH, a także z chorobowością i umieralnością z przyczyn sercowonaczyniowych w porównaniu z BP mierzonym w gabinecie lekarskim [5]. Istotną zaletą HBPM, wykonywanych najczęściej przez samego pacjenta, jest otrzymywanie znacznej liczby pomiarów, która odzwierciedla rzeczywiste wartości BP pacjenta w środowisku jego codziennego życia i możliwość obserwacji jego zmienności na przestrzeni dłuższego okresu. Metoda ta umożliwia wykrycie tzw. nadciśnienia białego fartucha [6], które występuje u 9-25% populacji [7,8] oraz rozpoznanie nadciśnienie maskowanego (ukrytego), które może być obecne nawet u 9-17% osób [8]. Warunkiem koniecznym do wykorzystania HBPM w praktyce klinicznej są wiarygodne wyniki pomiarów, do uzyskania których niezbędne jest odpowiednie przeszkolenie pacjenta na temat techniki pomiaru, przygotowania przed pomiarem, wymagań dotyczących sprzętu oraz czynników, które mogą wpłynąć na wynik pomiarów. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego z 2015 roku jasno określają zasady prowadzenia HBPM [2]. Rekomendowane jest używanie walidowanych, automatycznych aparatów zakładanych na ramię z rozmiarem mankietu dopasowanym do jego obwodu. Należy wykonywać pomiary przez 7 kolejnych dni, dwukrotnie w ciągu dnia (rano i wieczorem o stałych porach, przed posiłkiem i przed przyjęciem leków), powtarzając każdy pomiar jednokrotnie po upływie co najmniej jednej minuty do kilku minut. Należy zwrócić uwagę, aby zapisywać uzyskane wartości BP w dzienniczku samokontroli. Średnie BP dla HBPM oblicza się, pomijając wartości z pierwszej doby prowadzenia pomiarów. Pomiary te stanowią podstawę ewentualnej modyfikacji terapii dokonywanej przez lekarza prowadzącego. Zatem ich poprawność i staranność niesie za sobą konkretne konsekwencje kliniczne. Poza okresem 7-dniowej obserwacji na ogół zaleca się wykonywanie 1-2 pomiarów w tygodniu. Technika wykonania samego pomiaru również jest ściśle określona. Pacjent powinien znajdować się w cichym pomieszczeniu, w pozycji siedzącej, ze stopami nieskrzyżowanymi, opartymi o podłogę, z plecami opartymi o krzesło i podpartym ramieniem ułożonym na wysokości serca. Przed pomiarem należy odpocząć kilka minut, podczas badania nie powinno się rozmawiać, a co najmniej 30 minut przed nim unikać picia kawy i palenia papierosów [2]. Celem pracy była ocena wiedzy pacjentów leczonych na nadciśnienie tętnicze na temat zasad prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi oraz ich przestrzegania w samodzielnych domowych pomiarach. Materiały i Metodyka Populacja badana: Badanie zostało przeprowadzone wśród pacjentów Poradni Nadciśnienia Tętniczego przy I Klinice Kardiologii i Elektrokardiologii Inwazyjnej oraz Nadciśnienia Tętniczego UJ CM pomiędzy lipcem 2016 roku a styczniem 2017 roku. Do badania zostali włączeni pacjenci ze zdiagnozowanym nadciśnieniem tętniczym. Udział w badaniu był dobrowolny. Kryteriami wykluczającymi z badania był brak zgody pacjenta lub brak możliwości komunikacji z pacjentem. Projekt badania: Badanie składało się z dwóch etapów. Pierwszy etap stanowiło badanie ankietowe przeprowadzone przez autorów projektu. Ankieta podzielona była na dwie części. Pierwsza część dotyczyła informacji na temat danych demograficznych oraz czasu trwania dotychczasowej terapii nadciśnienia tętniczego. Druga część - oceniała wiedzę teoretyczną pacjenta na temat zasad poprawnego pomiaru ciśnienia tętniczego oraz ich stosowania podczas codziennych pomiarów. Pacjent został zapytany o ilość powtórzeń pomiarów przy jednorazowym mierzeniu ciśnienia, częstotliwość wykonywanych pomiarów, fakt prowadzenia dzienniczka ze wszystkimi pomiarami ciśnień, zaokrąglanie wyników pomiarów, uśrednianie wyników pomiarów oraz wpływ wyników pomiarów na samodzielną zmianę ilości lub dawki leków hipotensyjnych. Poproszono o podanie źródła swojej wiedzy na temat zasad prawidłowego pomiaru ciśnienia, a także wskazanie rodzaju, miejsca zakupu i atestu używanego aparatu do pomiaru ciśnienia. W ankiecie zawarto pytania o warunki pomiarów ciśnienia w środowisku domowym (np. czy pomiary ciśnienia wykonywane są przez pacjenta o stałych porach, przed czy po przyjęciu leków/ zjedzeniu posiłku czy zachowany jest przynajmniej 1-minutowy odpoczynek przed pomiarem), wiedzę pacjenta o czynnikach wpływających na rzetelność pomiarów (np. niedawno spożyty posiłek, długotrwałe picie kawy lub kawa wypita bezpośrednio przed badaniem, wypełniony pęcherz moczowy, odpowiedni dobór mankietu, hałaśliwa okolica czy rozmowa podczas badania). Drugi etap badania polegał na obserwacji pacjenta podczas samodzielnego pomiaru ciśnienia. Przed przystąpieniem do pomiaru pacjent został pouczony, aby wykonał pomiar w typowy dla siebie sposób. Zgodność wykonania pomiaru ciśnienia tętniczego z zasadami ustalonymi przez Polskie Towarzystwo Nadciśnienia Tętniczego w 2015 roku była oceniana na podstawie przygotowanego formularza, który uwzględniał 5 obszarów oceny: pozycja pacjenta w trakcie badania, odpowiednie umiejscowienie mankietu aparatu, brak rozmowy podczas pomiaru, wykonanie minimum 2 pomiarów w odstępie co najmniej jednej minuty do kilku minut oraz wykonanie pomiaru na ramieniu, na którym obserwuje się wyższe wartości ciśnienia tętniczego. Ostatnią częścią badania była edukacja pacjenta na podstawie zaobserwowanych błędów wykonywania pomiarów zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Analiza statystyczna: Analiza statystyczna wykonana została przy użyciu programu Statistica 12.0 (Stat- Soft, Statistica 12.0, Tulsa, Oklahoma, USA). Dane jakościowe zostały ocenione przy użyciu testu chi-kwadrat. Wartość p>0,05 została uznana za istotną statystycznie. Wykonano także statystykę opisową, gdzie dane zostały przedstawione jako wartości liczbowe oraz odsetek osób udzielających danej odpowiedzi. Przegląd Lekarski 2018 / 75 /

3 Wyniki W badaniu wzięło udział 205 pacjentów (121 kobiet, 84 mężczyzn) w wieku od 21 do 87 lat (średnia 61,9 ±odchylenie standardowe 13,4 lat). 71,2% z nich stosuje leczenie hipotensyjne dłużej niż 5 lat. Największy odsetek pacjentów czerpie wiedzę na temat prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego od personelu medycznego, w tym głównie lekarzy 80,4% osób. Pozostali uzyskują informacje na ten temat od rodziny i znajomych 10,8%, z prasy i literatury fachowej 6,9% oraz internetu 1,9%. Zdecydowana większość (74.6%) badanych przyznaje, że prowadzi dzienniczek z pomiarami ciśnienia. 88,2% pytanych deklaruje, że nie zaokrągla w nim wyników. Pacjenci dokonują pomiarów ciśnienia tętniczego z różną częstością. Najwięcej osób 36,1% mierzy ciśnienie kilka razy dziennie (Ryc. 1). Najczęściej stosowanym przez pacjentów typem urządzenia do mierzenia ciśnienia był aparat automatyczny zakładany na ramię 83,4% (Ryc. 2). Osoby badane nabywały sprzęt głównie w aptekach 50,2% (Ryc. 3). 40,5% osób nie dysponowało wiedzą na temat tego, czy ich aparat do mierzenia ciśnienia posiada atest (Ryc. 4). Wpływ wyniku pomiaru ciśnienia tętniczego krwi na zażywanie leków. Większość badanych (62,9%) stosuje się ściśle do zaleceń lekarskich, nie zmieniając samodzielnie dawkowania lekarstw. Natomiast ponad jedna trzecia (37,1%) pacjentów modyfikuje zaleconą dawkę zależnie od tego, czy wynik pomiaru jest według nich zbyt niski, bądź zbyt wysoki (Ryc. 5). Kobiety samodzielnie modyfikują leczenie częściej niż mężczyźni (45% kobiet vs 25% mężczyzn; p=0,003). Wiedza na temat prawidłowych pomiarów ciśnienia tętniczego i czynników wpływających na wynik. Podczas domowych pomiarów tylko 22,9% pacjentów wykonuje dwa powtórzenia w odstępie co najmniej jednej minuty do kilku minut. Trzy czwarte (75,1%) badanych wykonuje tylko jednokrotny pomiar, natomiast 2% wykonuje 3 lub więcej powtórzeń. Rycina 1 Jak często dokonuje Pan/ Pani pomiarów ciśnienia tętniczego w domu? How often do you measure blood pressure at home? Rycina 2 Typ aparatu do mierzenia ciśnienia tętniczego. The type of device for measuring blood pressure. Rycina 3 Miejsce nabycia aparatu do mierzenia ciśnienia tętniczego. Place of purchase of a blood pressure monitor. Rycina 4 Czy Pana/ Pani aparat do mierzenia ciśnienia tętniczego posiada atest? Does your blood pressure measuring device have a certificate? 444 K. Połetek i wsp.

4 Rycina. 5 Wpływ wyniku pomiaru ciśnienia tętniczego na zażywanie leków. The impact of the blood pressure measurement result on drug use. Rycina. 6 Czynniki błędnie interpretowane jako niemające wpływu na wynik pomiaru ciśnienia tętniczego. Factors misinterpreted as having no effect on the blood pressure measurement result. Rycina. 7 Czynniki błędnie interpretowane jako mające wpływ na wynik pomiaru ciśnienia tętniczego. Factors misinterpreted as affecting the blood pressure measurement result W grupie badanej 42,9% osób nie kontroluje ciśnienia o stałych porach w ciągu dnia. Często pomiary są wykonywane po posiłku i po przyjęciu leków odpowiednio przez 54,6% oraz 46,3% osób. 8,3% pacjentów spożywa alkohol, pali papierosy lub nie unika wzmożonej aktywności fizycznej na 30 minut przed pomiarem, a 16,6% badanych nie zwraca uwagi na kilkuminutowy odpoczynek przed wykonaniem procedury. Niska temperatura otoczenia, niedawno spożyty posiłek oraz wypełniony pęcherz moczowy były najrzadziej uznawane przez pacjentów jako czynniki wpływające na wynik pomiaru (odpowiedzi takiej udzieliło odpowiednio: 29,8%; 37,1%; 39,5% osób) (Ryc. 6). Natomiast długotrwałe picie kawy oraz cienki nieuciskający rękaw ubrania pod mankietem są najczęstszymi czynnikami błędnie interpretowanymi jako zaburzające prawidłowy pomiar ciśnienia (Ryc. 7). Rycina 8 Błędy popełniane przez pacjentów podczas pomiaru ciśnienia tętniczego. Mistakes made by patients during blood pressure measurement. Błędy dokonywane podczas pomiaru Najczęściej obserwowanymi błędami podczas wykonywania procedury przez pacjentów były: brak dwóch pomiarów w odstępie co najmniej jednej minuty do kilku minut (75%), brak podparcia pleców podczas pomiaru: (71,7%), brak pomiaru na ramieniu, na którym obserwuje się wyższe wartości ciśnienia (71,7%). Pacjenci są świadomi konieczności przyjęcia pozycji siedzącej podczas badania (100%), ułożenia ramienia na poziomie serca (97,1%) oraz nie zakładania mankietu na opinające ubrania (94,6%) (Ryc. 8). Pacjenci młodsi w porównaniu ze starszymi (poniżej 65 rż vs powyżej 65 rż) wykonują procedurę bardziej poprawnie. Na mniejszą ilość popełnianych błędów wpływa także krótsze leczenie hipotensyjne ( 5 lat vs >5 lat) oraz wyższy poziom wykształcenia. Płeć nie ma statystycznie istotnego wpływu na ilość Przegląd Lekarski 2018 / 75 /

5 Tabela I Analiza czynników mogących mieć wpływ na ilość błędów popełnianych w trakcie pomiaru ciśnienia tętniczego (analiza przy pomocy testu chi-kwadrat). Analysis of factors that may affect the number of mistakes made during the measurement of blood pressure (analysis using the chi-squared test). Liczba popełnionych błędów podczas pomiaru kobiety (n=121) płeć wiek czas leczenia wykształcenie mężczyźni (n=84) <65 lat (n=104) 65 lat (n=101) 5 lat (n=59) >5 lat (n=146) podstawowe i zawodowe (n=58) i więcej p=0,220 p= 0,005 p=0,011 p=0,006 średnie i wyższe (n=147) popełnianych przez pacjentów błędów w trakcie pomiaru (Tab. I). Dyskusja Domowe pomiary ciśnienia tętniczego wykonywane samodzielnie przez pacjentów stanowią istotny element w codziennej kontroli przebiegu nadciśnienia tętniczego i skuteczności terapii. Wykazują one przewagę nad pomiarem ciśnienia w gabinecie lekarskim w związku z możliwością uzyskania większej ilości wyników w regularnych odstępach czasu w przyjaznym i naturalnym dla pacjenta otoczeniu [9]. W porównaniu z ABPM, HBPM są tańsze, bardziej dostępne i wygodne dla pacjenta [10]. Kolejną zaletą HBPM jest możliwość większego zaangażowania pacjenta w proces leczenia, co ma wpływ na lepsze przestrzeganie zaleceń lekarskich i skuteczniejszą współpracę na płaszczyźnie lekarz-pacjent [2,11-13]. HBPM mogą być uznane za narzędzie edukacyjne poprawiające zrozumienie choroby przez pacjentów [10]. Viera AJ. i wsp. udowodnili, że pacjenci przykładają dużo większą wagę do HBPM i ABPM niż pomiarów wykonywanych w gabinecie lekarskim. Wiąże się to z większą świadomością potrzeby zażywania leków, zrozumieniem efektów ich działania w procesie leczenia oraz lepszym przestrzeganiem zaleceń lekarskich w przypadku gdy terapia była włączona na podstawie HBPM bądź ABPM [14]. W randomizowanym badaniu klinicznym THOP [15] wykazano, że prowadzenie terapii hipotensyjnej wyłącznie na podstawie wyników HBPM w porównaniu do opierania się jedynie na rezultatach pomiarów gabinetowych umożliwia zastosowanie mniejszej intensywności farmakoterapii w celu uzyskania kontroli ciśnienia tętniczego. Nie umożliwia natomiast lepszej długoterminowej kontroli ciśnienia tętniczego, nie powoduje zahamowania przerostu lewej komory serca ani też poprawy ogólnego samopoczucia pacjentów. Wyniki badania pokazują, że HBPM i pomiary gabinetowe są metodami komplementarnymi i nie zaleca się korzystania wyłącznie z wyników HBPM w procesie monitorowania i leczenia nadciśnienia tętniczego. Obserwacje ostatnich dziesięcioleci, liczne badania i metaanalizy udowodniły, że HBPM (obok ABPM) są wiarygodnymi predyktorami ryzyka sercowo-naczyniowego i śmiertelności, przewyższającymi pod tym względem pomiary w gabinecie lekarskim [5,16-19]. Co więcej HBPM mają silniejszy związek z powikłaniami narządowymi w przebiegu nadciśnienia tętniczego [20,21]. HBPM jednak, w przeciwieństwie do ABPM, nie umożliwiają kontroli wartości ciśnienia tętniczego w czasie snu (choć ostatnio pojawiły się na rynku aparaty dokonujące kilku pomiarów BP w nocy), czy pracy i nie pozwalają na ocenę krótkoterminowej zmienności wartości ciśnienia tętniczego [10]. Zatem każda z wyżej wspomnianych metod (pomiary domowe, pomiary w gabinecie lekarskim oraz 24-godzinny pomiar ciśnienia) ma indywidualną i odrębną wartość prognostyczną i dopiero ich połączenie może stanowić optymalny sposób kontroli nadciśnienia tętniczego [22,23]. Ważny problem związany z HBPM stanowi odpowiedni dobór aparatu do mierzenia ciśnienia. Sprzęt ten powinien być sprawny oraz dokładny [24]. Obecnie zaleca się używanie w pełni automatycznych aparatów posiadających walidację z mankietem zakładanym na ramię podczas domowych pomiarów ciśnienia tętniczego [2]. 16,6% pacjentów biorących udział w badaniu stosuje inne urządzenia - aparaty półautomatyczne lub zegarowe zakładane na ramię bądź aparaty nadgarstkowe, które nie gwarantują uzyskania rzetelnych i wiarygodnych wyników [25]. Jedno z brytyjskich badań wykazało podobne wyniki dotyczące sprzętu wykorzystywanego przez pacjentów do wykonywania samodzielnych pomiarów ciśnienia- większość osób deklarujących wykonywanie HBPM korzystało z ciśnieniomierza automatycznego (84,3%), natomiast niewielki odsetek osób (9,9%) używał ciśnieniomierza ręcznego [26]. W porównaniu z polskim badaniem z 2007 roku [27] zauważalny jest znaczący wzrost odsetka osób korzystających z automatycznych aparatów naramiennych, które są obecnie rekomendowane przez ekspertów [2]. Analizując miejsce zakupu aparatu przez pacjentów zauważyliśmy pozytywny trend wskazujący na apteki oraz sklepy medyczne jako główny punkt nabycia tego sprzętu. Z drugiej jednak strony prawie połowa ankietowanych nie zwróciła uwagi na fakt posiadania przez ich aparat atestu. Na rynku dostępnych jest wiele urządzeń, jednak jedynie niewielka część z nich jest rekomendowana do kontroli ciśnienia na podstawie międzynarodowego protokołu European Society of Hypertension [28]. Istotne zatem wydaje się uświadamianie pacjentom jak ważny jest zakup odpowiedniego aparatu i edukowane ich także w tej kwestii. Pacjenci nie mają pełnej wiedzy dotyczącej wielu czynników wewnętrznych i zewnętrznych które mogą mieć wpływ na wynik pomiaru ciśnienia tętniczego krwi co może niejednokrotnie prowadzić do zafałszowania rezultatów. Osoby badane często błędnie interpretowały wpływ danego czynnika lub nie zdawały sobie sprawy z jego znaczenia. Potwierdzają to także inne badania [27,29]. Wyeliminowanie wszystkich tych czynników nie jest możliwe, jednak świadomość ich istnienia pozwala na zminimalizowanie ich wpływu na wynik pomiaru [30]. Pozycja ciała oraz ułożenie ramienia ma istotne znaczenie dla uzyskanego wyniku [31]. Brak podparcia ramienia w trakcie pomiaru wiąże się z wykonywaniem wysiłku izometrycznego, co prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego i tętna. Wartość ciśnienia rozkurczowego może wzrosnąć w takiej sytuacji nawet o 10%. Ramię w trakcie pomiaru musi znajdować się na poziomie serca. Pozycja poniżej tego poziomu prowadzi do przeszacowania wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego, natomiast powyżej do zaniżenia wyniku. Błąd może wynosić w tych sytuacjach nawet 10 mmhg [30]. Niepodparte plecy w trakcie pomiaru mogą skutkować wzrostem ciśnienia rozkurczowego o 6 mmhg [32], natomiast skrzyżowanie nóg, w związku ze zwiększeniem powrotu żylnego, prowadzi do podniesienia ciśnienia skurczowego o wartość od 2 do 8 mmhg [33]. Powtarzanie takich błędów prowadzi do niewłaściwych wniosków na temat wartości ciśnienia tętniczego występujących u danego pacjenta, w tym skuteczności stosowanej terapii. Zwraca to szczególną uwagę na konieczność edukowania pacjentów w tej kwestii. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego należy rozważyć celowość domowych pomiarów ciśnienia tętniczego u chorych skłonnych do samowolnej modyfikacji terapii [2]. Aż 37,1% pacjentów biorących udział w badaniu samodzielnie modyfikuje dawkowanie leków w zależności od wyniku pomiaru. Większość przyjmuje dodatkową ilość leków, w przypadku gdy wynik ten jest według nich zbyt wysoki. Wartości pomiarów 446 K. Połetek i wsp.

6 domowych nie powinny służyć doraźnej modyfikacji terapii przez samego pacjenta [2]. Ważna jest edukacja pacjentów na temat rzeczywistej roli HBPM, którą jest długotrwała kontrola wartości ciśnienia tętniczego, a nie jedynie jednorazowy odczyt. Pacjent powinien być także poinformowany, że zadaniem leków przeciwnadciśnieniowych nie jest wyłącznie doraźne obniżenie wartości ciśnienia, ale długoterminowe zmniejszanie ryzyka sercowo-naczyniowego [34]. Edukacja pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze powinna być wielopłaszczyznowa, obejmując obok uświadamiania istoty choroby i ryzyka jej powikłań także elementy dotyczące zdrowego stylu życia, w tym aktywności fizycznej, diety [2,35,36] czy palenia papierosów [2,37] jak również aspekty związane z przygotowaniem i prawidłową techniką pomiaru ciśnienia tętniczego oraz czynnikami wpływającymi na wartość pomiaru. Wnioski Wyniki badania wskazują na niekompletną wiedzę pacjentów leczących się na nadciśnienie tętnicze dotyczącą prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi. Zarówno czynniki wpływające na wynik pomiaru, jak i zasady poprawnego wykonania procedury okazały się trudnością dla dużej liczby pacjentów. Stanowi to istotny problem i wyzwanie dla lekarzy prowadzących, ponieważ na podstawie samodzielnych pomiarów ciśnienia tętniczego podejmowane są decyzje terapeutyczne. W związku z tym należy kłaść nacisk na edukację pacjentów w tym zakresie, pomoc w doborze najwłaściwszego aparatu do mierzenia ciśnienia, jak i okresowe porządkowanie i systematyzowanie już nabytej przez pacjentów wiedzy. Piśmiennictwo 1. Piepolli MF, Hoes AW, Agewall S, Albus C, Brotons C. et al: 2016 European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur Heart J. 2016; 37: Tykarski A, Narkiewicz K, Gaciong Z, Januszewicz A, Litwin M. i wsp: Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym 2015 rok. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego. Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce 2015; 1: Zdrojewski T, Rutkowski M, Bandosz P, Gaciong Z, Jędrzejczyk T. et al: Prevalence and control of cardiovascular risk factors in Poland. Assumptions and objectives of the NATPOL 2011 Survey. Kardiol Pol. 2013; 71: Mancia G, Fagard R, Narkiewicz K, Redon J, Zanchetti A. et al: 2013 ESH/ESC practice guidelines for the management of arterial hypertension. Blood Press. 2014; 23: Ward AM, Takahashi O, Stevens R, Heneghan C: Home measurement of blood pressure and cardiovascular disease: systematic review and meta-analysis of prospective studies. J Hypertens. 2012; 30: Parati G, Bilo G, Mancia G: White coat effect and white coat hypertension: what do they mean? Cardiovasc Rev Rep. 2003; 24: Stergiou GS, Zourbaki AS, Skeva II, Mountokalakis TD: White coat effect detected using self-monitoring of blood pressure at home: comparison with ambulatory blood pressure. Am J Hypertens. 1998; 11: Fagard RH, Cornelissen VA: Incidence of cardiovascular events in white-coat, masked and sustained hypertension, vs. true normotension: a meta- -analysis. J Hypertens. 2007; 25: Parati G, Bilo G, Mancia G: Blood pressure measurement in research and in clinical practice: recent evidence. Curr Opin Nephrol Hypertens. 2004; 13: Parati G, Stergiou GS, Asmar R, Bilo G, de Leeuw P. et al: European Society of Hypertension Practice Guidelines for home blood pressure monitoring. J Hum Hypertens. 2010; 24: Ogedegbe G, Schoenthaler A: A systematic review of the effects of home blood pressure monitoring on medication adherence. J Clin Hypertens. 2006; 8: Fletcher BR, Hartmann-Boyce J, Hinton L, Mc- Manus RJ: The effect of self-monitoring of blood pressure on medication adherence and lifestyle factors: a systematic review and meta-analysis. Am J Hypertens. 2015; 28: Lüscher TF, Vetter H, Siegenthaler W, Vetter W: Compliance in hypertension: facts and concepts. J Hypertens Suppl. 1985, 3: Viera AJ, Tuttle LA, Voora R, Olsson E: Comparison of patients confidence in office, Ambulatory and home blood pressure measurements as methods of assessing for hypertension. Blood Press Monit. 2015; 20: Staessen JA, Den Hond E, Celis H, Fagard R, Keary L. et al: Antihypertensive treatment based on blood pressure measurement at home or in the physician s office: a randomized controlled trial. J Am Med Assoc. 2004; 291: Shimbo D, Abdalla M, Falzon L, Townsend RR, Muntner P: Role of ambulatory and home blood pressure monitoring in clinical practice: a narrative review. Ann Intern Med. 2015; 163: Stergiou GS, Siontis KC, Ioannidis JP: Home blood pressure as a cardiovascular outcome predictor: it s time to take this method seriously. Hypertension 2010; 55: Niiranen TJ, Hanninen MR, Johansson J, Reunanen A, Jula AM: Home measured blood pressure is a stronger predictor of cardiovascular risk than office blood pressure: the Finn-Home study. Hypertension 2010; 55: Andreadis EA, Papademetriou V, Geladari CV, Kolyvas GN, Angelopoulos ET. et al: Home, automated office and conventional office blood pressure as predictors of cardiovascular risk. J Am Soc Hypertens. 2017; 11: Mulè G, Caimi G, Cottone S, Nardi E, Andronico G. et al: Value of home blood pressures as predictor of target organ damage in mild arterial hypertension. J Cardiovasc Risk 2002; 9: Tachibana R, Tabara Y, Kondo I, Miki T, Kohara K: Home blood pressure is a better predictor of carotid atherosclerosis than office blood pressure in community-dwelling subjects. Hypertens Res. 2004; 27: Mancia G, Facchetti R, Bombelli M, Grassi G, Sega R: Long-term risk of mortality associated with selective and combined elevation in office, home, and ambulatory blood pressure. Hypertension 2006; 47: Staessen JA, Hond E, Celis H: Antihypertensive treatment based on blood pressure measurement at home or in the physician s office: a randomized controlled trial. JAMA. 2004; 291: Yarows SA, Staessen JA: How to use blood pressure monitors in clinical practice. Am J Hypertens. 2002; 15: Parati G, Asmar R, Stergiou GS: Self blood pressure monitoring at home by wrist devices: a reliable approach? J Hypertens. 2002; 20: Baral-Grant S, Haque MS, Nouwen A, Greenfield SM, McManus RJ: Self-monitoring of blood pressure in hypertension: a UK primary care survey. Int J Hypertens. 2012; 2012: Wiliński J, Czarnecka D, Bilo G, Dymek G, Klima Ł. i wsp: Przestrzeganie zasad prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego przez chorych na nadciśnienie tętnicze w praktyce samodzielnych pomiarów ciśnienia tętniczego (SBPM). Arterial Hypertension 2007; 11: O Brien E, Atkins N, StergiouG, Karpettas N, Parati G. et al: European Society of Hypertension International Protocol revision 2010 for the validation of blood pressure measuring devices in adults. Blood Press Monit. 2010; 15: Węgorowski P, Michalik J, Buchcic Z, Stanisławek A, Domżał-Drzewicka A: Assessment of knowledge about hypertension. Journal of Education, Health and Sport. 2017; 7: Beevers G, Lip GY, O Brien E: ABC of hypertension. Blood pressure measurement. Part I - sphygmomanometry: factors common to all techniques. Br Med J. 2001; 322: Netea RT, Lenders JWM, Smits P, Thien Th: Both body and arm position significantly influence blood pressure measurement. J Hum Hypertens. 2003; 17: Cushman WC, Cooper KM, Horne RA, Meydrech EF: Effect of back support and stethoscope head on seated blood pressure determinations. Am J Hypertens. 1990; 3: Peters GL, Binder SK, Campbell NR: The effect of crossing legs on blood pressure: a randomized single-blind cross-over study. Blood Press Monit. 1999; 4: Abdullah Adina A, Sajaratulnisah O: The influence of self-owned home blood pressure monitoring (HBPM) on primary care patients with hypertension: a qualitative study. BMC Fam Pract. 2011; 12: Wróblewska J, Klocek M, Czarnecka D: Ocena spożycia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych wśród młodych kobiet i mężczyzn chorujących na nadciśnienie tętnicze. Przegl Lek. 2016; 73: Semków-Pochwatko A, Stolarz-Skrzypek K, Czarnecka D: Ocena częstości spożycia syropu glukozowo-fruktozowego przez pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. Przegl Lek. 2017; 74: Durkalec-Michalski K, Suliburska J, Krejpcio Z: Palenie tytoniu w wybranej grupie pacjentów z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym. Przegl Lek. 2009; 66: Przegląd Lekarski 2018 / 75 /