Koszty wypadków przy pracy w przedsiębiorstwach

Transkrypt

1 BEZPIECZEŃSTWO PRACY nauka i praktyka 2/1999, s. 2-4 mgr JAN RZEPECKI Centralny Instytut Ochrony Pracy Koszty przy pracy w przedsiębiorstwach Praca wykonana w ramach Strategicznego Programu Rządowego pn. Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia człowieka w środowisku pracy dofinansowanego przez Komitet Badań Naukowych w latach W większości przedsiębiorstw koszty związane z występującymi tam wypadkami są nieznane. Podejmowane próby szacowania tych kosztów obejmują jedynie niektóre ich elementy. Metoda obliczania kosztów, przedstawiona w nr 9 Bezpieczeństwa Pracy z 1998 r., umożliwia uwzględnienie w obliczeniach wszystkich istotnych składników kosztu wypadku przy pracy, a tym samym obliczenie rzeczywistych strat ponoszonych przez przedsiębiorstwa w związku z wypadkami. Wykorzystując opracowaną metodę, obliczono koszty przy pracy w 10 przedsiębiorstwach, w tym w 6 przedsiębiorstwach sektora publicznego oraz w 4 przedsiębiorstwach prywatnych. Reprezentowały one: hutnictwo żelaza, hutnictwo metali nieżelaznych, przemysł metalowy, motoryzacyjny, elektromaszynowy, akumulatorowy, chemiczny, przemysł spożywczy oraz port handlowy. Zlokalizowane były w różnych regionach kraju (województwo bielsko-bialskie, częstochowskie, konińskie, lubelskie, poznańskie, opolskie, szczecińskie i włocławskie). Obliczono koszty, które miały miejsce w 1996 r. oraz w okresie trzech kwartałów 1997 roku. W celu zbierania i rejestracji danych o kosztach w przedsiębiorstwach wykorzystano istniejącą w nich dokumentację powypadkową oraz dostępne źródła informacji (np. bezpośredni nadzór, dział finansowy, dział kadr, ambulatorium zakładowe). Dokumentacja powypadkowa badanych przedsiębiorstw obejmowała jedynie dane o wypadkach urazowych, w związku z czym brak było danych o wypadkach powodujących wyłącznie straty materialne. W jednym z przedsiębiorstw na dwóch wybranych wydziałach, wprowadzono na bieżąco system zbierania i rejestracji danych o wypadkach zgodny z opracowanymi zasadami. Umożliwiło to badanie kosztów powodujących wyłącznie straty materialne. Badane przedsiębiorstwa zatrudniały w 1996 r. łącznie ok. 26 tys. pracowników, a liczba zatrudnionych wynosiła od 350 osób do 7800 osób. Wszystkie badane przedsiębiorstwa były rentowne. Przy przeciętnym wskaźniku rentowności netto (udział zysku netto w kosztach uzyskania przychodów) wynoszącym 3%, zaobserwowano jego znaczne zróżnicowanie wynoszące od 0,3% w przedsiębiorstwie hutnictwa żelaza (A) do 8,1% w przedsiębiorstwie przemysłu metalowego (G). Podstawowe problemy obliczania kosztów Przeprowadzone badania potwierdziły, że w istniejącym dotychczas w przedsiębiorstwach systemie rejestrowania brak jest wielu danych, niezbędnych do obliczania ich kosztów. Dlatego wiele składników kosztów trzeba oszacować na podstawie informacji zawartych w protokole powypadkowym lub innych dostępnych dokumentach. Do takich składników należą: koszty czasu straconego w dniu wypadku (z wyjątkiem czasu straconego przez osobę poszkodowaną, który określić można na podstawie protokołu powypadkowego i karty statystycznej wypadku); koszt czasu straconego na dochodzenie powypadkowe; koszt czasu na planowanie i prowadzenie prac badawczo-rozwojowych; koszt pomocy medycznej.

2 W obecnym systemie nie można uzyskać informacji o związanych z wypadkiem stratach materialnych, gdyż rejestrowane są one w sposób niepełny (na ogół rejestry obejmują wyłącznie straty o znacznych rozmiarach), a także o zakłóceniach w toku produkcji. Jak wykazały badania, problemem jest również określenie kosztów zastępstw. Konieczność szacowania składników kosztów na podstawie danych opisowych powoduje znaczne wydłużenie czasu obliczania kosztów, a także zmniejszenie dokładności otrzymanych wyników obliczeń. Przy obecnym systemie rejestracji (w badanych przedsiębiorstwach) niemożliwe jest obliczenie kosztów bezurazowych, które nie są rejestrowane. Wyniki obliczania kosztów Badania wykazały, iż koszty 629 zarejestrowanych w 10 przedsiębiorstwach wyniosły ogółem około 2,6 min zł, a przeciętny koszt 1 wypadku 4090 zł (tabela). KOSZTY WYPADKOW W BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTWACH x/ Przedsiębiorstwa Uspołecznione Prywatne w tym: A B C D E F G H I J Koszty ogółem Przeciętny koszt wypadku Koszty w 1996 r. ogółem Udział % kosztów w płacach 0,46 0,24 0,45 0,23 0,18 0,03 0,17 0,30 0,24 0,21 0,31 0,39 Udział % kosztów w zysku netto 1,48 0,81 36,22 1,44 0,76 0,07 0,29 0,76 0,20 0,36 0,38 1,45 Ogółem ,38 1,27 x/ w zaokrągleniu do pełnych złotych W badanych przedsiębiorstwach sektora publicznego przeciętny koszt wypadku (6217 zł) był kilkakrotnie wyższy niż w przedsiębiorstwach prywatnych (1370 zł). Podstawową przyczyną tej różnicy w kosztach było: występowanie wśród badanych przedsiębiorstw państwowych zakładów o wyższym ryzyku urazowym (zakłady hutnicze); brak jednorazowych odszkodowań jako składników kosztów w przedsiębiorstwach prywatnych (odszkodowania wypłaca ZUS). W wyniku przeprowadzonych badań zauważono znaczne zróżnicowanie przeciętnego kosztu wypadku między poszczególnymi przedsiębiorstwami (rys. 1), który kształtował się między 725 zł w prywatnym przedsiębiorstwie przemysłu metalowego (D) a 9444 zł w państwowym przedsiębiorstwie przemysłu hutnictwa żelaza (A).

3 Rys. 1. Przeciętny koszt wypadku badanych przedsiębiorstwach Wydaje się, iż tak wysoki przeciętny koszt wypadku w zakładzie A spowodowany był następującymi czynnikami: wysokim wskaźnikiem ciężkości (wypadki powodujące powyżej 35 dni absencji stanowiły ponad 50% wszystkich ); uwzględnianiem w stawkach płac narzutów na płace, w tym składek na ubezpieczenie społeczne ZUS; wysokimi kosztami zastępstw. Na podstawie otrzymanych wyników można stwierdzić, że podstawową część kosztów powodujących urazy stanowią: koszt zastępstw, koszt czasu absencji osoby poszkodowanej, koszt odszkodowań, koszt zakłóceń w produkcji i koszt dochodzenia powypadkowego. Udział poszczególnych składników kosztów w ogólnych kosztach wypadku w badanych przedsiębiorstwach przedstawiono na rys. 2. Rys. 2. Struktura kosztów w przedsiębiorstwach - wartości średnie

4 Dominującym składnikiem kosztów powodujących urazy był koszt zastępstw (ponad 40%). Należy podkreślić, iż udział kosztu zastępstw w ogólnym koszcie wypadku szacowany jest w różny sposób. W przedsiębiorstwie przemysłu hutnictwa żelaza (A) oraz przedsiębiorstwie przemysłu chemicznego (F) został on uznany za najistotniejszy składnik kosztów i wysoko oszacowany (np. w zakładzie A prawie 60% ogólnych kosztów ). W przedsiębiorstwach przemysłu motoryzacyjnego (B), metalowego (D) i (G) oraz przemysłu hutnictwa metali nieżelaznych (H) uznano, że element ten jest trudny do oszacowania i strat związanych z koniecznością zastąpienia poszkodowanego nie uwzględniono. Tak dzieje się w wielu przedsiębiorstwach, w których koszt zastępstw nie jest traktowany jako koszt związany z wypadkiem. Drugim podstawowym składnikiem kosztów wypadku był czas absencji osoby poszkodowanej. Czas absencji jest w przedsiębiorstwach rejestrowany i na ogół uważa się go za główny element, który należy uwzględnić obliczając koszt wypadku. W badaniach uwzględniano jedynie koszt absencji wynoszącej do 35 dni, gdy poszkodowany otrzymuje z zakładu pracy wynagrodzenie. Absencja wynosząca powyżej 35 dni pokrywana jest w formie zasiłku chorobowego wypłacanego ze środków ZUS. Z tego właśnie powodu koszt zastępstw był wyższy niż koszt absencji. W badanych przedsiębiorstwach istotną pozycję kosztów (7,5%) stanowił koszt jednorazowych odszkodowań. Udział kosztów jednorazowych odszkodowań w ogólnych kosztach był często bardzo wysoki w niektórych zakładach uspołecznionych i wynosił ponad 25%, np. przedsiębiorstwa przemysłu elektromaszynowego (C), metalowego (G) i hutnictwa metali nieżelaznych (H). Istotną pozycję stanowił także koszt zakłóceń w produkcji, który wynosił 6,8% kosztu wypadku i koszt dochodzenia powypadkowego (6,0%). Zakłócenia stanowiły szczególnie istotną pozycję kosztów w przedsiębiorstwie przemysłu chemicznego (F), gdzie stanowiły ponad 30% kosztów, a także w przedsiębiorstwie przemysłu motoryzacyjnego (B) i przedsiębiorstwie hutnictwa metali nieżelaznych (H). W okresie prowadzenia badań na dwóch wydziałach przedsiębiorstwa hutnictwa żelaza (A) wprowadzono system rejestrowania bezurazowych. Skuteczność tego systemu była w ocenie prowadzących badania stosunkowo wysoka (rejestrowano ok % wszystkich bezurazowych). Koszt tych tylko w ciągu jednego miesiąca prowadzenia badań na jednym wydziale wyniósł ponad zł. Na innym wydziale koszt ten wyniósł w ciągu l0 dni ponad 2000 zł. Na podstawie tych danych oszacowano, że całkowity koszt powodujących jedynie straty materialne w przedsiębiorstwie hutnictwa żelaza (A) kształtuje się w granicach od około 4170 tys. zł do tys. zł, przewyższając od około 5 do 16 razy koszty urazowych (rys. 3). Rys. 3. Koszty urazowych i bezurazowych w przedsiębiorstwach Szacowanie kosztów bezurazowych w skali całego roku na podstawie badań okresowych jest związane z koniecznością przyjęcia pewnych założeń, dotyczących przewidywanej liczby i ich kosztów. W prowadzonych badaniach założono, że średni koszt wypadku i średnia liczba na wydziale w ciągu jednego miesiąca utrzymuje się na tym samym poziomie. Założenia te mogą budzić pewne wątpliwości, gdyż zmieniające się warunki mają wpływ zarówno na liczbę, jak i na skutki. Oszacowanie takie pozwala jednak przewidzieć, jakie straty może ponieść przedsiębiorstwo, jeżeli sytuacja w zakresie bezpieczeństwa pracy nie ulegnie poprawie.

5 Oszacowanie kosztów w skali całego przedsiębiorstwa na podstawie wyników badań z jednego wydziału musi być obarczone bardzo dużym błędem. Trudno bowiem założyć, że na różnych wydziałach, stosujących różne technologie, średnia liczba i ich koszt będzie taki sam. W zależności od tego, na jakim wydziale będą prowadzone badania, otrzyma się różne rezultaty. Potwierdzają to wyraźnie przeprowadzone badania. Dlatego w celu obliczenia kosztów w skali całego przedsiębiorstwa badaniami okresowymi należałoby objąć wszystkie wydziały. * * * Pracodawcy nie zdają sobie na ogół sprawy z wysokości strat spowodowanych wypadkami przy pracy. Straty te, przy uwzględnieniu bezurazowych, stanowią w wielu przedsiębiorstwach znaczny udział w strukturze całości kosztów. Obliczenie kosztów przy pracy obciążających przedsiębiorstwo jest możliwe przy obecnym systemie rejestracji danych o wypadkach. Przy obliczaniu kosztów należy zwrócić uwagę na konieczność uwzględnienia także bezurazowych. Analiza kosztów przeprowadzona jedynie na podstawie urazowych prowadzi bowiem do znacznego zaniżania kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo wskutek i w efekcie do błędnej oceny nakładów ponoszonych na działania profilaktyczne. Przeprowadzone obliczenia wykazały znaczne zróżnicowanie przeciętnego kosztu urazowych, zarejestrowanych w przedsiębiorstwach różnych branż. Najwyższe przeciętne koszty zanotowano w przedsiębiorstwach hutniczych. Analiza struktury kosztów wykazała, iż dominujące pozycje stanowił koszt zastępstw oraz koszt absencji. Istotny był także udział kosztów jednorazowych odszkodowań oraz zakłóceń w produkcji. Struktura kosztów w poszczególnych przedsiębiorstwach była silnie zróżnicowana. Wdrożenie systemu zróżnicowanej składki ubezpieczeniowej wpłynie na koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo. Poprawiając warunki pracy w przedsiębiorstwie pracodawca będzie mógł osiągnąć większe niż dotychczas, wymierne korzyści w postaci obniżenia składki na ubezpieczenie wypadkowe.