PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE

Transkrypt

1 KOMENTARZ Janusz Barta, Monika Czajkowska-Dąbrowska, Zbigniew Ćwiąkalski, Ryszard Markiewicz, Elżbieta Traple PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE pod redakcją Janusza Barty Ryszarda Markiewicza 5. wydanie Stan prawny: 30 kwietnia 2011 r. Warszawa 2011

2 SPIS TREŚCI Wprowadzenie... 7 Wykaz skrótów... 9 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) ROZDZIAŁ 1 Przedmiot prawa autorskiego ROZDZIAŁ 2 Podmiot prawa autorskiego ROZDZIAŁ 3 Treść prawa autorskiego Oddział 1. Autorskie prawa osobiste Oddział 2. Autorskie prawa majątkowe Oddział 3. Dozwolony użytek chronionych utworów ROZDZIAŁ 4 Czas trwania autorskich praw majątkowych ROZDZIAŁ 5 Przejście autorskich praw majątkowych ROZDZIAŁ 6 Przepisy szczególne dotyczące utworów audiowizualnych ROZDZIAŁ 7 Przepisy szczególne dotyczące programów komputerowych ROZDZIAŁ 8 Ochrona autorskich praw osobistych ROZDZIAŁ 9 Ochrona autorskich praw majątkowych

3 Spis treści ROZDZIAŁ 10 Ochrona wizerunku, adresata korespondencji i tajemnicy źródeł informacji ROZDZIAŁ 11 Prawa pokrewne Oddział 1. Prawa do artystycznych wykonań Oddział 2. Prawa do fonogramów i wideogramów Oddział 3. Prawa do nadań programów Oddział 3 1. Prawa do pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych Oddział 4. Postanowienia wspólne dotyczące praw pokrewnych ROZDZIAŁ 12 Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi ROZDZIAŁ 12 1 Komisja Prawa Autorskiego Oddział 1. Przepisy ogólne Oddział 2. Zatwierdzanie tabel wynagrodzeń Oddział 3. Wskazywanie organizacji właściwej w rozumieniu ustawy Oddział 4. Rozstrzyganie sporów Oddział 5. Pozostałe postępowania Oddział 6. Postępowanie przed sądem ROZDZIAŁ 12 2 Kontrola produkcji nośników optycznych ROZDZIAŁ 13 Fundusz Promocji Twórczości ROZDZIAŁ 14 Odpowiedzialność karna ROZDZIAŁ 15 Przepisy przejściowe i końcowe Indeks rzeczowy

4 WPROWADZENIE Komentarz ten ma, przede wszystkim, charakter praktyczny. Adresowany jest głównie do sędziów, adwokatów i radców prawnych, a także do twórców, wydawców i producentów. Nie znaczy to, aby pominięte w nim zostały aspekty dogmatyczne. Wielokrotnie są one jednak tylko sygnalizowane lub, co najwyżej, skrótowo referowane. Podejmując prace nad komentarzem natychmiast po uchwaleniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przyjęliśmy równocześnie krótki termin na jego ukończenie. Przesądziło to o specyfice komentarza. Po pierwsze, brak orzecznictwa i ustalonej praktyki na tle stosowania nowej ustawy spowodował, że niektóre prezentowane w komentarzu pozycje wykładni mogą być zakwestionowane. Staraliśmy się jednak, w miarę możliwości, odgraniczyć te wywody od niekontrowersyjnych wyjaśnień. Po drugie, z pewnością nie dostrzegliśmy wielu problemów prawnych, które wyłonią się dopiero po dłuższym okresie stosowania ustawy. Po trzecie, nie było możliwe skomentowanie aktów wykonawczych do ustawy z powodu znacznego opóźnienia w ich przygotowaniu przez Ministra Kultury. Podstawowym celem autorów komentarza było wyjaśnienie instytucji nowego prawa autorskiego oraz przedstawienie tej części orzecznictwa sądowego oraz poglądów doktryny, które nie uległy dezaktualizacji wobec zmiany przepisów. Staraliśmy się przy tym zdiagnozować problemy prawne, które mogą powstać przy stosowaniu nowej ustawy, przedstawiając z reguły propozycje ich rozwiązań. Komentarz został napisany przez pięciu autorów według wspólnie przyjętych założeń. Sposób ujęcia poszczególnych części nie jest jednak identyczny. Co więcej, Czytelnik dostrzec może w niektórych kwestiach rozbieżność stanowisk. Staraliśmy się jednak odnotować ją w uwagach do odpowiednich przepisów. Wielokrotnie nasze poglądy, wyrażone w tej książce, będą zapewne krytykowane, wiele nowych problemów ważnych dla praktyki z pewnością pominęliśmy. Toteż będziemy wdzięczni za wszelkie uwagi do naszej pracy, które prosimy kierować na adres: Instytut Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, ul. Józefa 19. Komentarz ten chcemy poświęcić pamięci Profesora Andrzeja Kopffa, współtwórcy krakowskiej szkoły prawa autorskiego. Był on przewodniczącym 7

5 Wprowadzenie Komisji powołanej do opracowania ustawy o prawie autorskim i miał być współautorem komentarza. Był także wyjątkowym opiekunem naukowym trzech jego autorów. Profesor zmarł w 1992 r. Kraków, styczeń 1995 r. Autorzy Dynamiczny rozwój prawa własności intelektualnej i związanej z nim problematyki skłonił autorów komentarza do ustawy o prawie autorskim do przygotowania jego kolejnej, nowej edycji. Niniejsze, piąte wydanie uwzględnia stan prawny na dzień 30 kwietnia 2011 roku. Autorzy starali się w uzasadnionym zakresie rozwinąć dotychczasowe wywody towarzyszące poszczególnym przepisom ustawy autorskiej, odnotowując i omawiając równocześnie ogłoszone przed tą datą ważniejsze orzeczenia sądów polskich, jak również relewantne akty prawne Unii Europejskiej. Wzięto przy tym pod uwagę znowelizowane teksty odpowiednich dyrektyw unijnych dotyczących prawa autorskiego oraz nowe ich oznaczenia. Istotnym wzbogaceniem tej edycji jest zamieszczenie w niej uwag odnoszących się do przepisów rozdziału 12 1 ustawy, autorstwa dr. Krzysztofa Felchnera, które w poprzednim wydaniu nie były komentowane. Kraków, kwiecień 2011 r. Autorzy

6 WYKAZ SKRÓTÓW ŹRÓDŁA PRAWA dyr. 2001/29 dyr. 2001/84 dyr. 2004/48 dyr. 2006/115 dyr. 2006/116 dyr. 91/250 dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/29/WE z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym (Dz. Urz. WE L 167 z , s. 10; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 230) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/84/WE z dnia 27 września 2001 r. w sprawie prawa autora do wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży oryginalnego egzemplarza dzieła sztuki (Dz. Urz. WE L 272 z , s. 32; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 240) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/48/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej (Dz. Urz. UE L 157 z , s. 45; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 2, s. 32) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/115WE z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz. Urz. UE L 376 z , s. 28) dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/116/WE z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (Dz. Urz. UE L 372 z , s. 12) dyrektywa Rady 91/250/WE z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz. Urz. WE L 122 z , s. 42; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 114, z późn. zm.); wersja skodyfikowana: dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. (Dz. Urz. UE L 111 z , s. 16) 9

7 Wykaz skrótów dyr. 92/100 dyrektywa Rady 92/100/WE z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz. Urz. WE L 346 z , s. 61; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 120, z późn. zm.) dyr. 93/83 dyrektywa Rady 93/83/WE z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz. Urz. WE L 248 z ; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 134) dyr. 93/98 dyrektywa Rady 93/98/WE z dnia 29 października 1993 r. w sprawie harmonizacji czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (Dz. Urz. WE L 290 z ; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 141, z późn. zm.) dyr. 96/9/WE dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 96/9/WE z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych (Dz. Urz. UE L 77 z , s. 20; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 15, s. 459, z późn. zm.) k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) Konstytucja RP konwencja berneńska konwencja rzymska z 1961 r. k.p.a. k.p.c. k.p.k. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.) Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dnia 9 września 1886 r., przejrzana w Berlinie dnia 13 listopada 1908 r. i w Rzymie dnia 2 czerwca 1928 r. (Dz. U. z 1935 r. Nr 84, poz. 515 z późn. zm.) w brzmieniu nadanym Aktem paryskim konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych sporządzony w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. (załącznik do Dz. U. z 1990 r. Nr 82, poz. 474) Międzynarodowa konwencja o ochronie wykonawców, producentów fonogramów oraz organizacji nadawczych, sporządzona w Rzymie dnia 26 października 1961 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 125, poz. 800) ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 z późn. zm.) 10

8 k.r.o. k.z. nowela z dnia 1 kwietnia 2004 r. nowela z dnia 28 października 2002 r. nowela z dnia 9 czerwca 2000 r. nowela z dnia 9 maja 2007 r. Porozumienie TRIPS powszechna konwencja pr. aut. pr. aut. z 1926 r. Wykaz skrótów ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz. U. Nr 82, poz. 598 z późn. zm.) ustawa z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 91, poz. 869) ustawa z dnia 28 października 2002 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 197, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 9 czerwca 2000 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 53, poz. 637) ustawa z dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 99, poz. 662) Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej (załącznik do Dz. U. z 1996 r. Nr 32, poz. 143) Powszechna konwencja o prawie autorskim, zrewidowana w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. (załącznik do Dz. U. z 1978 r. Nr 8, poz. 28) ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 marca 1926 r. o prawie autorskim (tekst jedn.: Dz. U. z 1935 r. Nr 36, poz. 260) pr. aut. z 1952 r. ustawa z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim (Dz. U. Nr 34, poz. 234 z późn. zm.) pr. pras. ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz. U. Nr 5, poz. 24 z późn. zm.) pr. stow. p.s.w. p.w.p. ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z późn. zm.) ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz z późn. zm.) r.s.o.k.u. rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 2 czerwca 2003 r. w sprawie określenia kategorii urządzeń i nośników służących do utrwalania utworów oraz opłat od tych urządzeń i nośników z tytułu ich sprzedaży przez producentów i importerów (Dz. U. Nr 105, poz. 991 z późn. zm.) r.s.o.u.p. rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 27 czerwca 2003 r. w sprawie opłat uiszczanych przez posiadaczy urządzeń reprograficznych (Dz. U. Nr 132, poz. 1232) rozp. 1383/2003 rozporządzenie Rady (WE) nr 1383/2003 z dnia 22 lipca 2003 r. dotyczące działań organów celnych skierowanych 11

9 Wykaz skrótów rozp. 1891/2004 TFUE traktat WIPO o artystycznych wykonaniach traktat WIPO o prawie autorskim TWE przeciwko towarom podejrzanym o naruszenie niektórych praw własności intelektualnej oraz środków podejmowanych w odniesieniu do towarów, co do których stwierdzono, że naruszyły takie prawa (Dz. Urz. UE L 196 z , s. 7; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 2, t. 13, s. 469) rozporządzenie Komisji (WE) nr 1891/2004 z dnia 21 października 2004 r. ustalające przepisy wykonawcze do rozporządzenia Rady (WE) nr 1383/2003 dotyczącego działań organów celnych skierowanych przeciwko towarom podejrzanym o naruszenie niektórych praw własności intelektualnej oraz środków podejmowanych w odniesieniu do towarów, co do których stwierdzono, że naruszyły takie prawa (Dz. Urz. UE L 328 z , s. 16, z późn. zm.) Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 83 z , s. 47) traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. o artystycznych wykonaniach i fonogramach (Dz. U. z 2004 r. Nr 41, poz. 375) traktat Światowej Organizacji Własności Intelektualnej o prawie autorskim, sporządzony w Genewie dnia 20 grudnia 1996 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 3, poz. 12) Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (tekst skonsolidowany: Dz. Urz. UE C z , s. 37) u.n. ustawa z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz z późn. zm.) u.o.b.d. ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (Dz. U. Nr 128, poz z późn. zm.) u.o.k.k. u.p.d.o.f. u.p.w.k.c. u.r.t. u.ś.u.d.e. u.z.n.k. ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, po. 331 z późn. zm.) ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 z późn. zm.) ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 226) ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz. U. Nr 144, poz z późn. zm.) ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz z późn. zm.) 12

10 Wykaz skrótów CZASOPISMA, PUBLIKATORY I INNE Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego CPKiNP Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Dz. U. Dziennik Ustaw Dz. Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej Dz. Urz. WE Dziennik Urzędowy Wspólnot Europejskich EOG Europejski Obszar Gospodarczy KPA Komisja Prawa Autorskiego LEX System Informacji Prawnej Lex OMEGA MKiDN Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego M. Praw. Monitor Prawniczy niepubl. niepublikowane NSA Naczelny Sąd Administracyjny orz. orzeczenie OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych OSP Orzecznictwo Sądów Polskich OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy, seria A o.z.z. organizacje zbiorowego zarządzania (prawami autorskimi) PiP Państwo i Prawo PPH Przegląd Prawa Handlowego Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny SA sąd apelacyjny SN Sąd Najwyższy SP Studia Prawnicze TK Trybunał Konstytucyjny TPP Transformacje Prawa Prywatnego TSUE Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej VoD video-on-demand WIPO Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (World Intellectual Property Organization) WPPT WIPO Performances and Phonogrames Treaty WiR Wynalazczość i Racjonalizacja WTO Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization) ZAiKS Stowarzyszenie Autorów ZAiKS ZN UJ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego 13

11

12 USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych* 1 (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631; zm. Nr 21, poz. 164, Nr 94, poz. 658, Nr 121, poz. 843; z 2007 r. Nr 99, poz. 662, Nr 181, poz. 1293; z 2009 r. Nr 157, poz. 1241; z 2010 r. Nr 152, poz. 1016) 1 Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich: 1) dyrektywy Rady 91/250/WE z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz. Urz. WE L 122 z , s. 42; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 114, z późn. zm.) uchlonej dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Wersja skodyfikowana) (Dz. Urz. UE L 111 z , s. 16), 2) dyrektywy Rady 92/100/WE z dnia 19 listopada 1992 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (Dz. Urz. WE L 346 z , s. 61; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 120, z późn. zm.), uchylonej dyrektywą 2006/115/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (wersja Dz. Urz. UE L 376 z , s. 28), 3) dyrektywy Rady 93/83/WE z dnia 27 września 1993 r. w sprawie koordynacji niektórych zasad dotyczących prawa autorskiego oraz praw pokrewnych stosowanych w odniesieniu do przekazu satelitarnego oraz retransmisji drogą kablową (Dz. Urz. WE L 248 z ; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 134), 4) dyrektywy Rady 93/98/WE z dnia 29 października 1993 r. w sprawie harmonizacji czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (Dz. Urz. WE L 290 z ; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 17, t. 1, s. 141, z późn. zm.), 5) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 96/9/WE z dnia 11 marca 1996 r. w sprawie ochrony prawnej baz danych (Dz. Urz. WE L 77 z ; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 15, s. 459, z późn. zm.). 15

13

14 Rozdział 1 PRZEDMIOT PRAWA AUTORSKIEGO Art Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). 2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory: 1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe); 2) plastyczne; 3) fotograficzne; 4) lutnicze; 5) wzornictwa przemysłowego; 6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne; 7) muzyczne i słowno-muzyczne; 8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne; 9) audiowizualne (w tym filmowe) Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. 3. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. 4. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności. Zagadnienia Uwagi ogólne Pojęcie utworu; okoliczności relewantne i irrelewantne kryterium nowości; paralelna twórczość praca o charakterze technicznym interpretacja przesłanek ochrony Janusz Barta, Ryszard Markiewicz 17

15 Art. 1 Rozdział 1 twórczość w doborze i zestawieniu wskazówki płynące z piśmiennictwa i orzecznictwa Brak ochrony idei (pomysłów) i metody Brak ochrony informacji Utwory samoistne i niesamoistne Powstanie ochrony; ustalenie utworu Formalności Utwory nieukończone, fragmenty utworów Treść i forma utworu; utwór naukowy Ochrona twórczości naukowej i artystycznej oraz procesu twórczego na podstawie art. 23 k.c Kwestia ochrony elementarnych składników utworu (słowo, barwa, dźwięk, tytuł, imię własne fikcyjnego bohatera, postać sceniczna) Pozostawienie poza ochroną: raportów biegłych rewidentów, rekonstrukcji dzieł sztuki Fotografia Szczególne problemy dotyczące ochrony utworów kartograficznych znaków towarowych wzorów przemysłowych i użytkowych utworów lutniczych utworów audiowizualnych i audialnych utworów architektonicznych Definicja przedmiotu prawa autorskiego w komentowanej ustawie odbiega od definicji przyjętej w ustawie z dnia 10 lipca 1952 r. o prawie autorskim (Dz. U. Nr 34, poz. 234 z późn. zm.). Różnic dopatrzyć się można zarówno w ogólnym opisie definicyjnym (art. 1 ust. 1), jak i w przykładowym przedstawieniu podstawowych kategorii utworów (art. 1 ust. 2). Obecna definicja nawiązuje natomiast do definicji przyjętej w polskiej ustawie o prawie autorskim z dnia 29 marca 1926 r. (tekst jedn.: Dz. U. z 1935 r. Nr 36, poz. 260). 2. Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór. Jest to niematerialne dobro prawne, które powinno być odróżniane od przedmiotu materialnego (materialnego nośnika określanego też jako corpus mechanicum), na którym zazwyczaj jest ono utrwalone (por. w tej kwestii uwagi 1 6 w kom. do art. 52). Należy wyraźnie podkreślić, iż o tym, czy dane dzieło jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego, nie decyduje wola stron, lecz ustalenie faktyczne. Nie jest w tej mierze relewantny zamiar poddania danego rezultatu pracy autorskoprawnej ochronie (por. orz. SA w Warszawie z dnia 3 sierpnia 2006 r., VI ACa 18 Janusz Barta, Ryszard Markiewicz

16 Przedmiot prawa autorskiego Art /06, LEX nr ). Służące temu zamiarowi postanowienia umów nie wywołują skutków prawnych. 3. Przepis art. 1 ust. 1 posługuje się syntetyczną definicją utworu, określając w sposób generalny konieczne cechy, które miałyby wyróżniać utwór od innych rezultatów działalności człowieka. Przedmiotowy zakres ochrony w prawie autorskim, wyznaczony wspomnianą definicją, opisany został w art. 1 ust. 2 poprzez wyliczenie podstawowych kategorii utworów. Wyliczenie to ma charakter przykładowy, nie wyczerpujący. Każde dobro niematerialne spełniające cechy podane w art. 1 ust. 1, podlega z zastrzeżeniem art. 4 ustawie. Równocześnie wytwory niematerialne, traktowane współcześnie przez krytyków sztuki jako dzieła sztuki (dzieła artystyczne), nie mając cech utworu (chodzi tu np. o niektóre utwory ze sfery sztuki konceptualnej czy ready made), nie podlegają ochronie statuowanej przez ustawę. Między pojęciami dzieło sztuki i utwór w rozumieniu ustawy nie występuje znak równości czy podporządkowania. Zakresy tych pojęć krzyżują się. Wymienione w art. 1 ust. 2 kategorie utworów zostały wyróżnione według różnych kryteriów, przy czym poszczególne kategorie utworów znajdują się wielokrotnie wzajemnie w stosunku krzyżowania, a nawet zawierania. Okoliczność ta nie ma dużego znaczenia, gdyż (z wyjątkiem programów komputerowych, dzieł audiowizualnych i utworów architektonicznych) ustawa nie różnicuje zasad ochrony utworu w zależności od jego kategorii. 4. Wytwór niematerialny, po to aby uzyskać kwalifikację utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1, powinien spełniać łącznie następujące warunki: a) stanowić rezultat pracy człowieka (twórcy), b) stanowić przejaw działalności twórczej, c) mieć indywidualny charakter, d) zostać ustalony. Przesłanki te omówione są w dalszych punktach komentarza do art W świetle brzmienia art. 1 nie mają natomiast znaczenia okoliczności, takie jak: a) naukowa czy artystyczna wartość (poziom) dzieła, jego zdatność zaspokajania określonej potrzeby, b) przeznaczenie dzieła (nastawienie na zaspakajanie potrzeb estetycznych, użytkowych, związanych z rozwojem nauki). Ochronie podlegają zatem także złe i szmirowate powieści, tandetne obrazy, ewidentnie fałszywe rozprawy naukowe. Stanowisko to znalazło potwierdzenie na gruncie pr. aut. z 1952 r. m.in. w niepublikowanym orzeczeniu SN z dnia 30 maja 1972 r., II CR 137/72, w którym stwierdzono, że z ochrony prawa autorskiego korzysta utrwalony w jakiejkolwiek postaci wytwór indywidualnej myśli czło- Janusz Barta, Ryszard Markiewicz 19