ANDRZEJ KARPOWICZ. Autor Wydawca. Poradnik prawa autorskiego. wydanie 6. zmienione i zaktualizowane

Transkrypt

1

2 ANDRZEJ KARPOWICZ Autor Wydawca Poradnik prawa autorskiego wydanie 6. zmienione i zaktualizowane Warszawa 2012

3 Spis treści SPIS TREŚCI WYKAZ SKRÓTÓW 13 OD AUTORA 15 1 UTWÓR 17 Przejaw działalności twórczej 19 W razie sporu pojawiają się biegli 28 Ustalenie czy utrwalenie 35 Formalności 37 Opracowania cudzych utworów 38 Zbiory utworów 46 Tytuł 47 Wyłączenia spod ochrony 49 Czy słownik jest utworem? 51 Publikacja i rozpowszechnienie 55 2 AUTOR 57 Współtwórczość 59 Dzieło zbiorowe 69 Autor pracownikiem 71 Autor naukowcem 75 Spadkobiercy 76 Dzieła osierocone 83 5

4 Spis treści 3 OSOBISTE PRAWA AUTORSKIE 85 Prawo do autorstwa utworu, do oznaczenia swoim nazwiskiem, pseudonimem... albo udostępnienia go anonimowo 86 Prawo do integralności utworu 89 Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności 96 Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu 96 4 OCHRONA OSOBISTYCH PRAW AUTORSKICH 98 Publiczne oświadczenie 99 Zadośćuczynienie pieniężne 102 Pieniądze na cel społeczny 103 Uprawnieni do akcji sądowej 103 Odpowiedzialność karna MAJĄTKOWE PRAWA AUTORSKIE 109 Pola eksploatacji 109 Droit de suite 113 Reprografia 114 Uprawnienia organizacji radiowych i telewizyjnych OGRANICZENIA AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH 124 Dozwolony użytek prywatny 124 Dozwolony użytek publiczny OCHRONA AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH 132 Roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści 134 Roszczenie o wyrównanie wyrządzonej szkody 143 6

5 Spis treści Uprawniony do roszczenia 143 Przepadek na rzecz Skarbu Państwa CZAS OCHRONY AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH 145 Sytuacje szczególne 145 Fundusz Promocji Twórczości 146 Sposób obliczania terminu 149 Przepisy przejściowe 150 Przedawnienie PRZEJŚCIE AUTORSKICH PRAW MAJĄTKOWYCH 151 Umowa wydawnicza 155 Zasada swobody umów 156 Wynagrodzenie autora 157 Zakres przeniesionych praw 162 Egzemplarz utworu UMOWY LICENCYJNE 168 Treść umowy licencyjnej 168 Zawarcie umowy 169 Odstąpienie od umowy 176 Odstąpienie od umowy z powodu istotnych interesów twórczych 176 Odstąpienie od umowy przez twórcę po przyjęciu utworu 177 Odstąpienie z powodu naruszenia autorskich praw osobistych ZŁOŻENIE UTWORU 179 Niedotrzymanie terminu złożenia dzieła 179 7

6 Spis treści Dostarczenie dzieła 181 Potwierdzenie złożenia dzieła PRZYJĘCIE UTWORU 186 Terminy 187 Przyjęcie dzieła 188 Uzależnienie przyjęcia dzieła od dokonania przez autora zmian 189 Nieprzyjęcie dzieła 190 Wady prawne dzieła OPRACOWANIE REDAKCYJNE 196 Ocena obcego materiału ilustracyjnego 199 Cytat w dozwolonych granicach 200 Korekta autorska UMOWY Z FOTOGRAFAMI 207 Umowy o wykonanie utworu fotograficznego 207 Umowy o wykorzystanie utworu 211 Co ze zdjęciami reporterskimi? 214 Znaleźć autora! UMOWY Z GRAFIKAMI 216 Umowa 216 Przedmiot umowy 217 Zakres przenoszonych praw 217 Wynagrodzenie 219 Niedotrzymanie terminu na dostarczenie dzieła UMOWY Z KARTOGRAFAMI 221 8

7 Spis treści 17 WYDAWNICTWA KOŚCIELNE PRAWO MIĘDZYNARODOWE KONWENCJA BERNEŃSKA 230 Zasady ochrony 231 Przedmiot ochrony 231 Zakres ochrony 232 Czas ochrony 232 Prawa autora COPYRIGHT, CZYLI KONWENCJA POWSZECHNA 235 Przedmiot i zakres ochrony 236 Wymogi formalne 236 Nota copyrightowa 237 Czas ochrony 240 Prawa autora ACTA, CZYLI BUNT INTERNAUTÓW ORGANIZACJE PRAWA AUTORSKIEGO 245 Komisja Prawa Autorskiego 245 Organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi PRAWO DO PORTRETU, LISTU I TAJEMNICY ŹRÓDEŁ INFORMACJI 250 Ochrona wizerunku 250 Ochrona adresata korespondencji 260 9

8 Spis treści Możliwości w razie naruszeń 261 Ochrona tajemnicy źródeł informacji ŹRÓDŁA PRAWA AUTORSKIEGO 263 Kodeks cywilny 263 Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych 263 Orzecznictwo Sądu Najwyższego 265 Konwencje międzynarodowe 266 Dyrektywy Wspólnot Europejskich PODATKI, FINANSE, EGZEMPLARZE OBOWIĄZKOWE 268 Podatki autora podatek dochodowy 268 Egzemplarze autorskie a podatek dochodowy od osób fizycznych 270 Opodatkowanie autorów książek podatkiem od towarów i usług VAT 272 Podatki wydawcy 275 Finanse wydawcy 279 Opłata skarbowa, czyli podatek od czynności cywilnoprawnych 280 Egzemplarze obowiązkowe JAK OBLICZYĆ OBJĘTOŚĆ KSIĄŻKI? WARTO PRZECZYTAĆ 286 ANEKS 287 A AKTY PRAWNE

9 Spis treści B UMOWY FRANCUSKIE 399 Wzór umowy z autorem o wydanie dzieła z zakresu literatury pięknej 399 Wzór umowy z autorem o wydanie dzieła naukowego, technicznego lub prawniczego 413 Wzór umowy o przeniesienie prawa wydania w języku obcym 425 Wzór umowy o koedycję z wydawcą zagranicznym 430 C UMOWY NIEMIECKIE 437 Wzór umowy wydawniczej z autorem 437 Wzór umowy wydawniczej o tłumaczenie 449 D UMOWY AMERYKAŃSKIE 460 Wzór umowy wydawniczej z autorem 460 Wzór umowy wydawcy amerykańskiego z wydawcą zagranicznym 472 E UMOWY ANGIELSKIE 476 Wzór umowy wydawniczej z autorem 476 Wzór umowy o sprzedaż praw do tłumaczenia 490 F UMOWY MIĘDZYNARODOWE 497 Wzór międzynarodowej umowy dotyczącej wspólnego wydania (Co-Edition) 497 Wzór międzynarodowej umowy o wspólnym przedsięwzięciu (joint venture) 509 G UMOWY DLA WYDAWCY POLSKIEGO 513 Wzór umowy wydawniczej z autorem

10 Spis treści Wzór umowy licencyjnej z autorem 520 Wzór umowy z grafikiem 523 INDEKS

11 Wykaz skrótów WYKAZ SKRÓTÓW Akty prawne k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) Konwencja Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych z dnia 9 września 1886 r., berneńska przejrzana w Berlinie dnia 13 listopada 1908 r. i w Rzymie dnia 2 czerwca 1928 r. (Dz. U. z 1935 r. Nr 84, poz. 515 z późn. zm.) Konwencja Powszechna konwencja o prawie autorskim zrewidowana w Paryżu dnia 24 lipca 1971 r. (Dz. U. uniwersalna (powszechna) z 1978 r. Nr 8, poz. 28) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.) Porozumienie porozumienie w sprawie handlowych aspektów TRIPS praw własności intelektualnej (Dz. Urz. WE L 336 z , s. 214, z późn. zm.) pr. aut. ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) u.p.d.o.f. ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r., poz. 361 z późn. zm.) 13

12 Wykaz skrótów u.p.d.o.p. u.p.t.u. ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397 z późn. zm.) ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz z późn. zm.) Inne FPT NIK OSA OSN(C) OSNC OSNCK OSN(K) OSP PIK TPP ZPAF Fundusz Promocji Twórczości Najwyższa Izba Kontroli Orzecznictwo Sądów Administracyjnych Orzecznictwo Sądu Najwyższego (Izba Cywilna) Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izby Cywilnej i Karnej Orzecznictwo Sądu Najwyższego (Izba Karna) Orzecznictwo Sądów Polskich Polska Izba Książki Transformacje Prawa Prywatnego Związek Polskich Artystów Fotografików 14

13 Od Autora OD AUTORA W przedmowach do poprzednich wydań (II 1994 r., III 1999 r., IV 2005 r., V 2009 r.) pisałem o zupełnej niewydolności sądów cywilnych, jak i kompletnym braku zainteresowania problemem piractwa ze strony organów ścigania, prokuratury i policji. Są pewne zmiany prokuratorzy i sądy sięgają już po przepisy o odpowiedzialności karnej za naruszenia prawa autorskiego, na razie co prawda nie przeciwko tym, których rzeczywiście należałoby ścigać, czyli prawdziwym piratom, ale np. tym, którzy zasadnie zarzucają innym plagiat. Piszę o tym w poradniku. Problem piractwa oczywiście nie znikł ponad połowa Polaków albo ściąga z internetu pliki chronione prawem autorskim, albo nie widzi w tym nic złego. Nie jest to ani specjalność polska, ani nie dotyczy tylko zwykłych obywateli wśród plagiatorów znajdują się m.in. eksminister skarbu państwa RP, obecnie rektor pewnej wyższej szkoły z Poznania (2010 r.), minister obrony RFN doktorat, kilkaset fragmentów (2011 r.), minister nauki RFN doktorat z 56 cytatami bez zaznaczenia prawdziwego pochodzenia (2011 r.), prezydent Węgier doktorat, 180 stron na 250 (2012 r.), premier Rumunii połowa doktoratu (2012 r.). Poradnik ma być w intencji autora przewodnikiem po meandrach, po których twórcom i wydawcom przyszło się poruszać. Ma pełnić rolę praktycznego kompendium ma ułatwiać unikanie kolizji lub pomagać z nich wybrnąć jego autor zajmuje się tymi 15

14 Od Autora sprawami codziennie od kilkudziesięciu już lat w kancelarii, w sądach. Lektura samych przepisów i ich objaśnień jest oczywiście podstawą do poznania prawa autorskiego, ale równie zasadnicze znaczenie ma, szczególnie w tej dziedzinie, znajomość orzeczeń sądów dokonujących interpretacji prawa w praktyce. Opisałem w poradniku wiele ciekawych spraw, które prowadziłem, zamieściłem też wiele wyroków, bardzo często ze spraw sądowych, w których reprezentowałem jedną ze stron. Obecne wydanie jest w wielu częściach uzupełnione i zaktualizowane. Andrzej Karpowicz andrzej.karpowicz@juris.pl 16

15 Od Autora 1 UTWÓR Prawo autorskie chroni dobra niematerialne. Chociaż najczęściej utwory występują w swych materialnych ucieleśnieniach (obraz olejny, zdjęcie fotograficzne, rzeźba w brązie, rękopis lub partytura na papierze), należy mieć na uwadze, iż prawo autorskie nie zajmuje się obrotem tymi materialnymi przedmiotami (czyni to prawo cywilne rzeczowe), lecz jedynie dobrami prawnymi, jakimi są utwory (dzieła). Utwory istnieją zatem niezależnie od przedmiotów, w których je ucieleśniono. Kupno obrazu w galerii nie oznacza więc jednoczesnego nabycia praw autorskich do niego, a przeniesienie całości autorskich praw majątkowych na inną osobę nie stanowi tym samym o przeniesieniu własności egzemplarza oryginału utworu. Do kategorii dóbr niematerialnych zaliczane są również znaki towarowe, wynalazki, wzory przemysłowe i zdobnicze. Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 z późn. zm.) stanowi, że: Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Przykładowe wyliczenie obejmuje utwory: literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, programy komputerowe, plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, urbanistyczne, muzyczne, sceniczne, choreograficzne, pantomimiczne, wreszcie audiowizualne. Wyliczenie to nie może być oczywiście kompletne. Oznacza 17

16 1. Utwór to, że możliwa jest ochrona innych utworów niż wymienione, jeżeli będą one spełniać pozostałe kryteria przewidziane prawem autorskim. Autorzy komentarza do ustawy podają przykładowe wyliczenie: listy, rysunki techniczne i inne formy dokumentacji technicznej, dzieła teatralne, nieurzędowe projekty aktów normatywnych, projekty plastyczne banknotów i znaczków pocztowych, testy, pamiętniki, wywiady, wzory umów. Pierwsza polska ustawa o prawie autorskim z 1926 r. tak definiowała pojęcie utworu: Przedmiotem prawa autorskiego jest od chwili ustalenia w jakiej bądź postaci (słowem żywym, pismem, drukiem, rysunkiem, barwą, bryłą, dźwiękiem, mimiką, rytmiką) każdy przejaw działalności duchowej noszący cechę osobistej twórczości (notabene w projekcie tej ustawy użyto sformułowania mocniejszego piętno osobiste twórcy ). Zrezygnowano wówczas z wyliczania przykładów dzieł, uznając, że to syntetyczne określenie jest całkowicie wystarczające, a bardziej otwarte na nowe rodzaje utworów, jakie mogą pojawić się w przyszłości, a nieznane w czasie tworzenia ustawy. Ustawa powojenna z 1952 r. ujęła określenie przedmiotu prawa autorskiego w odmienny sposób. Był nim każdy utwór literacki, naukowy i artystyczny, ustalony w jakiejkolwiek postaci. Podano jednocześnie przykładowe wyliczenie obejmujące utwory wyrażone słowem, drukiem lub pismem, utwory muzyczne, utwory z dziedziny sztuk plastycznych, choreografii, kinematografii oraz fotografii. Choć ustawa ta nie powtórzyła określenia cecha osobistej twórczości nie znaczy to jednak, że z niego rzeczywiście zrezygnowano. Zarówno w doktrynie, jak i w judykaturze powszechnie przyjmowano, że element osobistej twórczości jest główną i zarazem niezbędną przesłanką powstania utworu jako przedmiotu prawa autorskiego. Obecna redakcja definicji utworu zawarta w ustawie z 1994 r. odnosi się w istocie do tej samej zasadniczej przesłanki utwór ma być rezultatem działalności twórczej. W dalszej części poradnika będę posługiwał się zamiennie oboma określeniami: przejaw działalności twórczej i cecha osobistej twórczości, jako pojęciami ekwiwalentnymi. 18

17 Przejaw działalności twórczej Drugą przesłanką powstania ochrony jest ustalenie go w jakiejkolwiek postaci. Dopiero łączne zaistnienie tych dwóch elementów przejawu działalności twórczej i ustalenie utworu pozwala mówić o powstaniu nowego przedmiotu prawa autorskiego. Przedmiotem ochrony są nie tylko utwory w swej ostatecznej postaci, lecz także istniejące w postaci nieukończonej a więc ich plany, zarysy, szkice, rysunki, modele, projekty itp. Przejaw działalności twórczej Istnienie tej cechy jest podstawowym warunkiem powstania utworu jako przedmiotu prawa autorskiego. Efekt działalności twórczej musi mieć jednak indywidualny, osobisty charakter. M. Kummer zaproponował koncepcję statystycznej jednorazowości, w myśl której nowe dzieło powinno być weryfikowane pod kątem rzeczywistej nowości (czy wcześniej takie dzieło już powstało) oraz tego, czy istnieje statystyczna możliwość wytworzenia go przez inną osobę w przyszłości. Dzieło może być uznane za indywidualne, gdy wynik takiej weryfikacji przyniesie podwójną negatywną odpowiedź. Bez znaczenia jest to, czy przejaw działalności twórczej jest wyraźny i uderzający, czy też ledwie zauważalny. Wystarczy, że istnieje. Obawa, że w ten sposób prawo autorskie chroni także te utwory, w których element twórczości jest zupełnie niepozorny, wydaje się teoretycznie niesłuszna. Ochrona z tytułu prawa autorskiego ma bowiem sięgać tylko tak daleko, jak dalece przejawia się ta cecha nie dalej; innymi słowy, dzieła mają podlegać ochronie tylko w takim zakresie, w jakim są twórcze. W praktyce jednak stosowanie tej zasady nastręcza bardzo wielu kłopotów różnorakiej natury. Na gruncie polskiego prawa autorskiego brak jest podstaw do formułowania domniemania twórczego i indywidualnego charakteru dzieła wyrok SA w Łodzi z dnia 17 grudnia 2002 r., I ACa 254/02, LEX nr Autor będzie więc musiał wykazać, że jego dzieło spełnia wymogi prawa autorskiego w tym zakresie i wskazać, co twórczego z jego dzieła przejął inny autor. 19

18