Teoria polityki społecznej

Transkrypt

1 Teoria polityki społecznej Solidarność i integracja a polityka społeczna Wykład 14 dr hab. Ryszard Szarfenberg Rok akademicki

2 Teoria opisowa konceptualna na tle innych rodzajów teorii naukowej polityki społecznej 1. Teoria opisowa umożliwia opis polityki społecznej (problemów i inżynierii) a) Definicje konceptualne b) Definicje operacyjne polityki społecznej 2. Teoria wyjaśniająca umożliwia wyjaśnianie polityki społecznej a) Hipotezy dotyczące przyczyn polityki społecznej i mechanizmów przyczynowych b) Hipotezy dotyczące skutków polityki społecznej i mechanizmów skutkowych 3. Teoria normatywna umożliwia ocenianie polityki społecznej a) Teoria dobra człowieka 4. Teoria praktyczna umożliwia świadome zmienianie polityki społecznej a) Teoria translacji teorii w rozumieniu 1, 2 i 3 na zalecenia mówiące gdzie i jak zmieniać politykę społeczną

3 Rodziny słów bliskoznacznych integracji społecznej i o przeciwstawnym znaczeniu Synonimy Społeczeństwo, społeczność Porządek, ład Integracja Inkluzja, przyjęcie (do grupy), włączenie, przynależność Partycypacyjność, uczestnictwo Spójność, spoistość, kohezja Wspólnota, współdziałanie, współpraca, kooperacja, koegzystencja Braterstwo, solidarność, więzi Pokój Kolektywizm, kolektywizacja Antonimy Antyspołeczność, aspołeczność Chaos, anarchia Dezintegracja, rozpad, segregacja, separacja Wykluczenie, ekskluzja, wyrzucenie (z grupy wyrzutek ), odrzucenie Marginalizacja, dominacja Podział, niespójność, dysproporcja, polaryzacja Konflikt, nietolerancja, separacja, sabotaż, konkurencja Egoizm, obojętność Wojna, walka Indywidualizm, indywidualizacja

4 Integracja społeczna i zintegrowane społeczeństwo Integracja czego i w czym? Czego? Społeczeństwa, jednostek, grup, organizacji. W czym? Jednostek w grupach społecznych, jednostek w organizacjach, grup społecznych i organizacji w społeczeństwie (w państwie), państw w regionalnych organizacjach itd. Zintegrowane społeczeństwo w dwóch ujęciach Ujęcie minimalistyczne: pokojowe współistnienie różnych grup w państwie przy wzajemnym minimum tolerancji, pokojowe współistnienie państw Ujęcie maksymalistyczne: podobne wartości, wspólna tożsamość, harmonijna współpraca, powszechna wzajemna pomoc i solidarność

5 Międzynarodowa definicja integracji społecznej Celem integracji społecznej jest ustanowienie <<społeczeństwa dla wszystkich>>, w którym każda jednostka, ze swoimi prawami i obowiązkami, ma do odegrania czynną rolę. Takie integrujące (inclusive) społeczeństwo musi opierać się na poszanowaniu: wszystkich praw i fundamentalnych wolności człowieka różnorodności kulturowej i religijnej sprawiedliwości społecznej uznaniu szczególnych potrzeb grup zagrożonych i pokrzywdzonych na demokratycznym współuczestnictwie i rządach prawa Program Działań Światowego Szczytu na Rzecz Rozwoju Społecznego, 1995

6 Europejska definicja spójności społecznej Spójność społeczna... to zdolność społeczeństwa do zapewnienia dobrobytu wszystkim swym członkom, minimalizowania nierówności (disparities) między nimi i unikania polaryzacji. Społeczeństwo spójne to wspólnota wolnych, wspierających się nawzajem ludzi, którzy dążą do tych wspólnych celów metodami demokratycznym Zrewidowana Strategia Spójności Społecznej Rady Europy, 2004

7 Spójność i integracja społeczna: ujęcie normatywne i funkcjonalne Stopień w którym ci, którzy uczestniczą w systemie społecznym utożsamiają się z nim i czują się zobowiązani do wspierania jego norm, wartości, przekonań i struktury (jedno ze znaczeń social order, czyli porządku społecznego) Integracja normatywna: stan i stopień w jakim systemy wartości wyznawane przez członków grupy i ich zachowania są zgodne z systemami wartości i wzorami zachowań, obowiązującymi w danej grupie (Jan Turowski) Integracja funkcjonalna: stan i stopień zgodności ról społecznych pełnionych przez członków grupy oraz funkcji i zadań wykonywanych przez instytucje grupowe z rolami i funkcjami im przypisywanymi oraz stan i stopień, w jakim wykonują je w sposób zharmonizowany (Jan Turowski)

8 Integracja i uczestnictwo a motywacja Jaka motywacja? Tak Czy uczestniczy? Nie Pozytywna i wewnętrzna Uczestnictwo pożądane, chciane INTEGRACJA Brak uczestnictwa pożądanego, chcianego WYKLUCZENIE Negatywna i zewnętrzna Uczestnictwo wymuszone INTEGRACJA POZORNA Brak uczestnictwa mimo groźby kar i prób jego wymuszenia NONKONFORMIZM WYKLUCZENIE POZORNE

9 Integracja, wykluczenie oraz ich oceny Jaka ocena integracji lub wykluczenia? Integracja czy wykluczenie? Integracja Wykluczenie Pozytywna Integracja oceniona pozytywnie Wykluczenie uzasadnione, np. kara wykluczenia ze społeczeństwa za naruszanie uznanych za powszechnie obowiązujące norm grupowych Negatywna Integracja na złych warunkach Integracja wokół złych celów Integracja w grupach przestępczych Integracja partykularna (nie uwzględnianie innych celów i interesów poza celami własnej grupy) Wykluczenie ocenione negatywnie

10 Złożona koncepcja spójności społecznej według sfery aktywności i rodzaju relacji Sfera aktywności Ekonomiczna Rodzaj relacji Formalne Materialne Równość nierówność Inkluzja ekskluzja Spójność społeczna rozumiana jest jako Spójność społeczna jako zdolność do publiczne i prywatne instytucje, które uczestnictwa w rynku pracy i w rynku zapewniają bardziej równomierny konsumpcji rozkład zasobów ekonomicznych w społeczeństwie Polityczna Społecznokulturowa Prawomocność nieprawomocność Spójność społeczna jako publiczne i prywatne instytucje, które służą jako mediatorzy w konfliktach społecznych Uznanie odrzucenie Spójność społeczna jako tolerancja dla różnych stylów życia i kultur, pluralizm jako cnota Uczestnictwo pasywność Spójność społeczna jako zaangażowanie w sprawy społeczności lokalnej i państwa Przynależność izolacja Spójność społeczna jako wspólne wartości, poczucie bycia częścią większej całości P. Bernard, Social Cohesion: A. Critique, Canadian Policy Research Networks, Discussion Paper nr 09, grudzień 1999

11 Spójność społeczna, inkluzja społeczna, bezpieczeństwo społeczne i upodmiotowienie w ujęciu jakości społecznej Systemy Instytucje Organizacje Bezpieczeństwo społecznoekonomiczne Bezpieczeństwo zdrowotne, mieszkaniowe, żywieniowe, socjalne, zatrudnieniowe, mieszkaniowe Inkluzja i równe szanse w instytucjach Włączenie w zatrudnienie, rynek pracy, dostęp do służby zdrowia, do systemu edukacji, do mieszkania, do zabezpieczenia społecznego Procesy społeczne, rozwój społeczny Jakość społeczna, jakość społeczeństwa Procesy biograficzne, rozwój osobisty Spójność społeczna Bezpieczeństwo publiczne, międzypokoleniowa solidarność, status społeczny i spójność ekonomiczna, kapitał społeczny, zaufanie Upodmiotowienie, kompetencje i zdolność do działania Upodmiotowienie społecznokulturowe, mobilność społeczna, podmiotowość ekonomiczna, upodmiotowienie psychologiczne, polityczne Społeczności Rodziny Sieci Grupy W. Beck, L.J.G. van dre Maesen, A. Walker, Theorizing Social Quality: The Concept s Validity, 2001

12 Sprawiedliwość wśród kryteriów postępu społecznego Stopień, w jakim zapewnione jest bezpieczeństwo ludzkie Możliwości rozwoju i spożytkowania potencjału zdolności i umiejętności Stopień przeciwdziałania różnym postaciom dyskryminacji, stopień zwiększania równości szans, respektowania sprawiedliwego rozkładu uprawnień i zobowiązań Zakres podmiotowości i autonomii członków społeczeństwa, wolności negatywnej od wszelkiej przemocy i wolności pozytywnej do wyboru sposobu życia oraz uczestniczenia w decyzjach publicznych Możliwości kultywowania swej tożsamości etnicznej i kulturowej członków społeczeństwa Siła więzi społecznych i wzajemnej solidarności Jan Danecki

13 Równość i aksjologiczny profil polityki społecznej Wartości tradycyjnie zrośnięte z pojęciem polityki społecznej Kolektywizm Równość Bezpieczeństwo Biologizm Wartości nowe i zalecane Wolność Efektywność Jolanta Supińska, Dylematy polityki społecznej, 1991/2014

14 Sprawiedliwość wśród kryteriów oceny państwa opiekuńczego Wspieranie efektywności ekonomicznej Ograniczanie ubóstwa Wspieranie równości społecznej Wspieranie integracji społecznej i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu Wspieranie stabilności społecznej Wspieranie autonomii Robert E. Goodin i in. The Real Worlds of Welfare Capitalism, 1999

15 Definicje polityki społecznej nawiązujące do integracji społecznej Celem polityki społecznej jest budowanie tożsamości osoby w ramach pewnej wspólnoty, z którą jest ona związana... polityka społeczna jest tym, co jest skupione w instytucjach tworzących integrację i przeciwdziałających alienacji (Kenneth Boulding) Jednym z podstawowych elementów ładu społecznego projektowanego przez politykę społeczną w tradycji europejskiej jest kształt więzi łączących członków społeczności. W tym ujęciu polityka społeczna uzyskuje aspekt więziotwórczy (Marek Rymsza)... polityka społeczna to nie tylko rozwiązywanie problemów społecznych, ale także urzeczywistnienie określonej wizji ładu społecznego, w której więzi społeczne są jedną z centralnych kategorii (Marek Rymsza) Polityka społeczna to Celowa działalność państwa i innych organizacji w dziedzinie kształtowania warunków życia i pracy ludności oraz stosunków społecznych, mająca na celu zapewnienie ładu społecznego (Grażyna Firlit- Fesnak, Barbara Szatur-Jaworska)

16 Zasady solidarności i dwa rodzaje więzi w kontekście polityki społecznej Solidarność opiera się na dwóch zasadach: wzajemności (solidarność pozioma) troski o najsłabszych członków wspólnoty (solidarność pionowa) Więzi społeczne i więzi instytucjonalne:... tworząc... instytucje systemu zabezpieczenia społecznego wykorzystano istniejące więzi społeczne do budowy więzi instytucjonalnych więzi instytucjonalne mogą zarówno osłabiać jak i wzmacniać więzi społeczne Marek Rymsza

17 Zabezpieczenie społeczne a instytucjonalizacja więzi w społeczeństwie Jaki rodzaj więzi? Czy więzi zostały zinstytucjonalizowane? Zinstytucjonalizowane Niezinstytucjonalizowane Poziome (samopomoc) Ubezpieczenia społeczne (prawo i administracja publiczna) Ubezpieczenia wzajemne (działalność obywatelska, oddolna, niesformalizowana) Pionowe (pomoc słabszym) Pomoc społeczna (prawo i administracja publiczna) Pomoc charytatywna (działalność obywatelska, oddolna, niesformalizowana)

18 Krytyka polityki społecznej z perspektywy solidarności i integracji System socjalny (welfare system) może być postrzegany zarówno, jako podtrzymujący i wspierający porządek społeczny i akceptowany środek kontroli społecznej, lub jako podważający i osłabiający podstawy istniejącego społeczeństwa. Jest jednak całkiem prawdopodobne, że różne elementy tego systemu pełnią różne role i mają różne skutki. W sumie, system socjalny realizuje obie funkcje - równocześnie wspiera niektóre części struktury społecznej i zmienia lub osłabia tradycyjne więzi społeczne pod innymi względami Ken Blakemore

19 Trzy wartości w polityce społecznej: pozytywne i negatywne możliwości Polaryzacja i konflikt Wolność od, wolność do? WOLNOŚĆ Demokracja inkluzywna Demokracja pluralistyczna Sytuacji, szans, traktowania? RÓWNOŚĆ SOLIDARNOŚĆ Dzieląca, łącząca? Ujednolicający przymus Demokracja partycypacyjna Wymuszona integracja i dominacja P. Bernard, Social Cohesion: A. Critique, Canadian Policy Research Networks, Discussion Paper nr 09, grudzień 1999, s. 6.

20 Krytyka polityki społecznej ze względu na jednowymiarowość aksjologiczną i odpowiedzi na nią Priorytet wyłącznie dla solidarności głównym powodem do krytyki polityki społecznej będzie wymuszona integracja i dominacja Solidarność z wolnością model do realizacji przez politykę społeczną: demokracja pluralistyczna, np. tolerancyjny multikulturalizm Solidarność z równością model do realizacji przez politykę społeczną: demokracja partycypacyjna, np. udział obywateli w instytucjach, upodmiotowienie w różnych obszarach Wolność z równością (bez uwzględnienia solidarności) model do realizacji przez politykę społeczną: demokracja inkluzywna, np. państwo opiekuńcze