Teoria polityki społecznej. Teoria normatywna: sprawiedliwość społeczna

Transkrypt

1 Teoria polityki społecznej Teoria normatywna: sprawiedliwość społeczna

2 Czy każda różnica międzyludzka to nierówność? Czy każdy brak różnicy to równość? Czym ludzie się różnią? Wiek, płeć, kolor skóry, wygląd Zdrowie, sprawność fizyczna, sprawność intelektualna Narodowość, miejsce zamieszkania, język Wykształcenie, zamożność, pozycja na rynku pracy Stan cywilny, dzieci, osoby na utrzymaniu Status społeczno-ekonomiczny rodziców Wyznanie, poglądy, postawy, odczucia Sposób zachowania w typowych sytuacjach Styl życia (np. sposób spędzania wolnego czasu, sposób ubierania się, zwyczaje kulinarne)..

3 Równość a ocena różnicy i podobieństwa Różnica społeczna (RS) Ocena pozytywna Ocena negatywna Ocena obojętna Różnorodność Nierówność Zróżnicowanie Znaczna RS Średnia RS Nieznaczna RS Znaczna różnorodność Średnia różnorodność Nieznaczna różnorodność Znaczna nierówność Średnia nierówność Nieznaczna nierówność Znaczne zróżnicowanie Średnie zróżnicowanie Nieznaczne zróżnicowanie Brak RS Równość Uniformizm Podobieństwo

4 Od (braku) różnicy do (nie)sprawiedliwości Wynik porównania Ocena wyniku porównania Ocena uzasadnienia ocen porównań Stwierdzenie sprawiedliwości lub niesprawiedliwości Brak różnicy społecznej Jest różnica społeczna Brak różnicy społecznej Jest różnica społeczna Pozytywna Przekonująca Sprawiedliwość Pozytywna Przekonująca Sprawiedliwość Negatywna Przekonująca Niesprawiedliwość Negatywna Przekonująca Niesprawiedliwość

5 Równość czego, równość kogo Równość pod względem czego? Wymiar postulowania równości. Przykłady: równość traktowania, równość szans, równość sytuacji, równość dóbr pierwotnych, równość zasobów podstawowych, równość zaspokojenia potrzeb, zamożności, dochodu Równość między kim a kim? Porównywane grupy lub zbiorowości. Przykłady: między kobietami i mężczyznami, między bogatymi i biednymi, między kapitalistami i robotnikami, między białymi i kolorowymi, wewnątrz krajów i pomiędzy nimi, wewnątrz pokoleń, pomiędzy pokoleniami

6 Rodzaje równości równość pod względem czego jest ważna? Równość miar, równość traktowania Równość szans, równość startu Równość sytuacji (wyników, rezultatów) równość podziału dóbr (obiekty, których pragniemy) równość podziału ciężarów (obiekty, których unikamy) równość dostępu do ról społecznych Zofia Morecka, Jolanta Supińska

7 Czy równość jest wartością autoteliczną? 1. Zabranie bogatym części bogactwa wyrównuje sytuację, zmniejsza się bowiem różnica między nimi a resztą (w tym biednymi) 2. Jeżeli równość jest wartością autoteliczną, to nie ma znaczenia, co się stanie z tym, co zostało odebrane bogatym 3. Skąd więc wątpliwości, gdybyśmy po prostu tę zabraną część zniszczyli? WNIOSEK: Równość jako taka nie jest wartością samą w sobie

8 Równość a sprawiedliwość trzy stanowiska 1. Równość i sprawiedliwość to dwie różne rzeczy nie mające ze sobą wiele wspólnego ( równo nie znaczy sprawiedliwie ) 2. Równość i sprawiedliwość (w szczególności dystrybutywna, podziału) są właściwie tym samym 3. Są dwie cenione równości: jedna mająca charakter dystrybutywny: korzyści jakiegoś rodzaju powinny być dzielone równo druga równość statusu lub społeczna: ideał społeczeństwa ludzi sobie równych

9 Równość a efektywność Zasada równości: etycznie preferowane powinny być bardziej równe lub mniej nierówne rozkłady zaspokojenia potrzeb Zasada efektywności: etycznie preferowane powinny być stany społeczeństwa, w których sytuacja każdego jest lepsza nad takie, w których jest ona gorsza Której z tych zasad dać preferencję w ogóle lub gdyby wchodziły ze sobą w konflikt?

10 Przypadki konfliktów między równością a efektywnością Zwiększa się efektywność a zmniejsza równość zwiększa się poziom dochodu wszystkich gospodarstw domowych, ale bardziej tych, które były pierwotnie w lepszej sytuacji Zmniejsza się efektywność a zwiększa się równość zmniejsza się poziom dochodu części gospodarstw domowych, ale tej, która pierwotnie miała dochody wyższe, sytuacja pozostałych jest stała

11 Równość a efektywność w perspektywie dynamicznej Równość Spada Efektywność Spada Wzrasta rozwiązanie najgorsze rozwiązanie lepsze pod względem efektywności Wzrasta rozwiązanie lepsze pod względem równości rozwiązanie najlepsze

12 Typowe argumenty za i przeciw równości Za równością Równość jest jednym z podstawowych elementów sprawiedliwości Potrzeba równości wyrasta z poszanowania wartości człowieka Wprowadzenie równości ma pozytywne konsekwencje społeczne, sprzyja bowiem urzeczywistnieniu sprawiedliwości społecznej Równość harmonizuje relacje społeczne Wprowadzenie zasad równości pozwala przeciwdziałać wykluczeniu Przeciw równości Równość nie jest wartością (nie ma w niej momentu domagania się) Równość nie jest czymś z natury, gdyż ludzie są z natury różni nieomal pod każdym względem Próba osiągnięcia doskonałej równości społecznej prowadziła zawsze jak dotąd w historii do jakiejś odmiany totalitarnego reżimu Wprowadzanie równości ogranicza wolność Cytat za: M.S. Kot, A. Malawski, A. Węgrzecki red. Dobrobyt społeczny nierówności i sprawiedliwość dystrybutywna, AE w Krakowie, 2004, s

13 Zasady sprawiedliwości Rozłożenie obciążeń Od każdego według jego sił, od każdego według jego możliwości osiągania celów danego rodzaju przy należytym wykorzystaniu jego sił Od każdego według jego zdolności Od każdego według jego powołania Sprawiedliwy podział dóbr Egalitarystyczne, np. każdemu równo, każdemu według potrzeb Merytarne, np. każdemu według jego zasług, wysiłków, wyników pracy Inne, np. każdemu według jego urodzenia; każdemu, co mu się należy według prawa Zygmunt Ziembiński

14 Teoria sprawiedliwości - Rawls 1. Każda osoba ma równe prawo do w pełni wystarczającego systemu równych podstawowych wolności, który jest możliwy do pogodzenia z podobnym systemem wolności dla wszystkich 2. Nierówności społeczne i ekonomiczne mają spełniać dwa warunki: 1) muszą być związane z dostępnością urzędów i stanowisk dla wszystkich, w warunkach autentycznej równości szans 2) muszą być z największą korzyścią dla najmniej uprzywilejowanych członków społeczeństwa John Rawls

15 Teoria sprawiedliwości - Nozick 1. Zasada transferu wszystko, co zostało sprawiedliwie nabyte [dzięki uczciwej pracy lub dziedziczeniu jej owoców], może być przedmiotem wolnego transferu 2. Zasada pierwszego, sprawiedliwego zawłaszczenia opis pierwotnego nabywania rzeczy, które następnie trzeba przekazać w zgodzie z zasadą 1 3. Zasada naprawienia krzywd jak należy traktować udziały, jeśli zostały niesprawiedliwie [np. poprzez przemoc, kradzież czy oszustwo] nabyte lub przekazane Robert Nozick

16 Teoria sprawiedliwości dla PS - Weale 1. Zasada subiektywnej teorii dobra człowieka i równej wagi wszystkich projektów życiowych 2. Zasada równej autonomii Państwo powinno zabezpieczyć warunki równej autonomii dla wszystkich osób, które podlegają jego władzy... (minimum socjalno-edukacyjne) 3. Zasada maksymalizacji sumy dobrobytu z uwzględnieniem większej wagi dla osób będących w gorszej sytuacji, czyli nieco zmodyfikowany utylitaryzm 4. Zasada pluralizmu zasady 1-3 pozostawiają duże pole wyboru dla konkretnych rozwiązań, stąd też rola zintegrowanej demokracji politycznej, funkcjonalnej* i bezpośredniej oraz odpowiednich relacji między demokracją na poziomie centralnym i lokalnym * Demokracja funkcjonalna, np. komisja trójstronna, rada rodziców w szkole, rada społeczna w szpitalu Albert Weale

17 Teoria sprawiedliwości dla PS - Hrynkiewicz 1. Takie uregulowanie nierówności, aby największe korzyści mogli uzyskiwać ci, którzy znajdują się w sytuacji najmniej korzystnej 2. Otwarcie dla wszystkich możliwości osiągnięcia tych pozycji społecznych, które dają maksimum korzyści 3. Stworzenie możliwości poszczególnym jednostkom realizacji ich własnego planu życiowego 4. Podnoszenie poziomu minimum gwarantowanego wszystkim, jako narzędzie zmniejszania nierówności Józefina Hrynkiewicz

18 Teoria sprawiedliwości dla PS - Supińska 1. Równość jako naczelna wartość, ale niekonkurencyjna wobec innych; jako prawo do wszystkich innych wartości 2. W razie konfliktu z równością sytuacji równość szans ma być priorytetem 3. Wiele przejawów równości jest użytecznych dla sprawności społeczeństwa w osiąganiu celów 4. Nierówność też może być użyteczna dla sprawności, ale wymaga to każdorazowo udowodnienia, zbadania warunków i zobowiązuje do wykorzystania zwiększonej sprawności na rzecz najuboższych

19 Teoria sprawiedliwości dla PS Supińska cd. 5. Wszelkie nierówności winny rozpoczynać się od ustalanego w debacie publicznej poziomu niezbędnej równości minimum socjalne, egzystencji, statusu 6. Trzeba przeciwdziałać kumulacji wielu wymiarów nierówności 7. Najbardziej egalitarnie trzeba dzielić zdrowie 8. Programy egalitaryzacji powinny dotyczyć przede wszystkim dóbr, które przyciągają inne wyznaczniki statusu Jolanta Supińska

20 Równość i sprawiedliwość w definicjach polityki społecznej Polityka społeczna powstała jako metoda i teoria przezwyciężania niedostatku, jako szukanie sprawiedliwości w społeczeństwie (J. Szczepański)... polityka społeczna to działalność państwa, samorządu i organizacji pozarządowych, której celem jest wyrównywanie drastycznych różnic socjalnych między obywatelami, dawanie im równych szans (J. Auleytner). Polityka społeczna w najbardziej ogólnym sensie jest procesem redystrybucji dóbr i usług wedle pewnych normatywnych założeń (zwanych często sprawiedliwością społeczną ) (E. Wnuk-Lipiński) Polityka społeczna rozumiana jako proces redystrybucji jest więc podejmowana w celu korekcji tych procesów gospodarczych i społecznych, które naruszają zespół wartości definiowanych jako sprawiedliwość społeczna (E. Wnuk-Lipiński)

21 Wartości polityki społecznej Tradycyjnie zrośnięte z PS Kolektywizm Równość Bezpieczeństwo Biologizm Nowe i zalecane (przełom lat 80. i 90.) Wolność Efektywność Jolanta Supińska

22 Kryteria postępu społecznego Stopień, w jakim zapewnione jest bezpieczeństwo ludzkie Możliwości rozwoju i spożytkowania potencjału zdolności i umiejętności Stopień przeciwdziałania różnym postaciom dyskryminacji, stopień zwiększania równości szans, respektowania sprawiedliwego rozkładu uprawnień i zobowiązań Zakres podmiotowości i autonomii członków społeczeństwa, wolności negatywnej od wszelkiej przemocy i pozytywnej do wyboru sposobu życia oraz uczestniczenia w decyzjach publicznych Możliwości kultywowania swej tożsamości etnicznej i kulturowej członków społeczeństwa Siła więzi społecznych i wzajemnej solidarności Jan Danecki

23 Kryteria oceny polityki społecznej Wspieranie efektywności ekonomicznej Ograniczanie ubóstwa Wspieranie równości społecznej Wspieranie integracji społecznej i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu Wspieranie stabilności społecznej Wspieranie autonomii Robert E. Goodin et al.