ROZWÓJ AGROTURYSTYKI W REGIONIE

Transkrypt

1 PROBLEMY ZAGOSPODAROWANIA ZIEM GÓRSKICH Zeszyt 56 PAN, Komitet Zagospodarowania Ziem Górskich 2009 PL ISSN Ewa Pałka ROZWÓJ AGROTURYSTYKI W REGIONIE GÓR ŚWIĘTOKRZYSKICH W artykule przedstawiono analizę rozwoju agroturystyki na obszarze regionu Gór Świętokrzyskich. Celem pracy jest również ocena znaczenia agroturystyki w realizacji celów w zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich. Współcześnie jej rozwój na badanym obszarze opiera się na licznych atutach, ale napotyka również na liczne bariery. W Polsce turystyka wiejska, w tym agroturystyka, jest obecnie istotnym elementem zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. Jest ona jedną z bardziej rozpowszechnionych funkcji rozwoju obszarów wiejskich. Ze względu na wysoki udział obszarów chronionych, rangę obszarów wiejskich i aktualne trendy rozwojowe we współczesnej turystyce, preferowanym kierunkiem rozwoju turystyki na badanym obszarze jest agroturystyka. Władze na szczeblu lokalnym i wojewódzkim powinny dążyć do rozwoju agroturystyki i poprawy stanu infrastruktury turystycznej (również wykorzystując środki Unii Europejskiej). Autorka prezentuje również ocenę rozwoju agroturystyki na obszarach wiejskich w Polsce. Słowa kluczowe: agroturystyka, obszary wiejskie, wielofunkcyjny region Gór Świętokrzyskich. Key words: agrotourist, rural areas, multifunctional Świętokrzyski Mts. Region. I. WSTĘP Turystyka z uwagi na swój zasięg i znaczenie we współczesnym świecie stanowi obecnie obiekt zainteresowania przedstawicieli różnych dziedzin życia ekonomicznego i społecznego, takich jak między innymi: ekonomia, gospodarka przestrzenna, kultura, polityka, biznes, mass-media. Daje się zauważyć dominację patrzenia na turystykę przez pryzmat ekonomii i zysku. Wskazuje się na stale wzrastające wskaźniki gospodarcze, ekonomiczne i biznesowe. Zdecydowanie mniej uwagi poświęca się zagadnieniom dotyczącym pozycji człowieka, jego roli w dziedzinie turystyki i korzyściom osiąganym wskutek jej rozwoju. Działalność turystyczna, podobnie jak większość innych form działalności gospodarczej, które rozwijają się na obszarach wiejskich, przynosi wiele oczywistych korzyści o charakterze ekonomicznym i społecznym. Główną przyczyną pojawienia się postulatów rozwoju nowych form turystyki na terenach wiejskich stały się dostrzegane zagrożenia wynikające z nadmiernej ekspansji turystyki masowej na wielu obszarach.

2 162 Ewa Pałka Konieczność zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich, w tym również usytuowanych na obszarach górskich, jest szczególne uzasadniona. Góry, ze względu na swoje znaczenie i pełnione przez nie funkcje (przyrodnicze, krajobrazowe, środowiskowe, kulturowe, turystyczne, społeczne i inne) wymagają odrębnego traktowania. Jak zauważyła I. Kurtyka (2008), propagowany trwały rozwój obszarów wiejskich na terenach górskich warunkowany jest wzbogaceniem ich różnorodności, nie tylko poprzez poszerzanie zakresu działalności ekonomicznej, ale również poprzez kształtowanie i ochronę różnorodności krajobrazu. Agroturystyka uważana bywa za formę turystyki alternatywnej, ściśle związaną z rolnictwem, i realizowaną w czynnym, funkcjonującym gospodarstwie rolnym, a więc głównie na obszarach wiejskich (Drzewiecki 1995). W realizacji działań agroturystycznych uczestniczą przede wszystkim rolnicy, prowadząc je samodzielnie lub też wspólnie z innymi mieszkańcami wsi. Działalność agroturystyczna wspierana jest przez władze samorządowe i państwowe poprzez politykę rozwoju obszarów wiejskich. Celem nadrzędnym opracowania jest określenie oraz ocena produktu agroturystycznego obszarów wiejskich w ujęciu przestrzennym, na przykładzie regionu Gór Świętokrzyskich. Przedmiotem badań jest zbiór funkcjonujących w województwie gospodarstw agroturystycznych. W celu uzyskania informacji źródłowych, dotyczących działalności agroturystycznej w regionie Gór Świętokrzyskich, autorka przeprowadziła inwentaryzację i badania ankietowe wśród właścicieli wszystkich gospodarstw agroturystycznych funkcjonujących na badanym obszarze w roku Wyniki z tak przeprowadzonych badań posłużyły do określenia produktu agroturystycznego regionu. Badany obszar jest odwiedzany przez turystów z różnych części Polski, ponieważ posiada już rozwiniętą infrastrukturę agroturystyczną. Zasługuje na popularyzację ze względu na występowanie unikatowych walorów przyrodniczych, antropogenicznych oraz specyficznego, zróżnicowanego przestrzennie rolnictwa, ukształtowanego pod wpływem warunków przyrodniczych. Za rozwojem turystyki na obszarach wiejskich przemawia również: występowanie mało przekształconego i zróżnicowanego środowiska przyrodniczego, w tym znacznych kompleksów leśnych, osobliwości przyrody, zabytków dawnego przemysłu, budownictwa ludowego i sakralnego. Górami Świętokrzyskimi nazywamy obszar położony pomiędzy łukiem Wisły a Pilicą na osi Sandomierz Przedbórz. Są to góry stare, wypiętrzone w erze paleozoicznej, w ruchach górotwórczych przypadających na okres karboński (Kowalczewski 1957). Góry Świętokrzyskie wyróżniają się z otaczających je obszarów nie tylko bogactwem szaty roślinnej, ale również odrębnością florystyczną. Obszar ten należy do dwóch okręgów geobotanicznych: Łysogórskiego i Chęcińskiego, które wchodzą w skład Krainy Świętokrzyskiej (Garus 2003). W regionie Gór Świętokrzyskich obserwuje się różnorodną roślinność, niespotykaną w innych rejonach kraju. Tereny te są atrakcyjne dla turystów, ponieważ obecność lasów iglastych wpływa na swoisty mikroklimat. Obszary takie cieszą się zatem dużym zainteresowaniem. Natomiast

3 Rozwój agroturystyki w regionie Gór Świętokrzyskich 163 w faunie Gór Świętokrzyskich występują liczne gatunki górskie i borealno-górskie. Środowiskami, w których obecność tych gatunków jest mocno zaakcentowana, są: bór jodłowy, buczyna i gołoborze (Liana 2000). Góry Świętokrzyskie są typem gór niskich, co sprzyja pieszym wędrówkom po wyznaczonych szlakach. Na zboczach gór zbudowane zostały liczne stoki narciarskie. Na badanym obszarze nie tylko góry są atrakcją dla turystów. Znajdują się tu także zbiorniki wodne odpowiednie do uprawiania sportów wodnych. Region Gór Świętokrzyskich położony jest w północno-zachodniej części województwa świętokrzyskiego i zajmuje powierzchnię 2,8 tys. km 2, co stanowi 23,9% powierzchni województwa. Pod względem administracyjnym obszar ten obejmuje: miasto Kielce, 4 gminy miejsko-wiejskie, do których należą: Bodzentyn, Chęciny, Suchedniów i Wąchock oraz 21 gmin wiejskich: Baćkowice, Bieliny, Bliżyn, Daleszyce, Górno, Łagów, Łączna, Masłów, Miedziana Góra, Mniów, Morawica, Nowa Słupia, Pawłów, Piekoszów, Pierzchnica, Raków, Sadowie, Sitkówka-Nowiny, Strawczyn, Waśniów, Zagnańsk. Przedstawiony podział administracyjny regionu Gór Świętokrzyskich dokonany był w dotychczasowej literaturze przez wielu autorów i z tego powodu został on przyjęty do celów niniejszego opracowania (Koziej 1999; Koziej, Pałka 1997; Koziej, Pałka 2005; Pałka 2007; Stola 1995; Stola 2002). Region Gór Świętokrzyskich jest częścią makroregionu fizyczno-geograficznego Wyżyna Kielecka, podprowincji Wyżyna Małopolska, prowincji Wyżyny Polski. Najważniejszą część makroregionu Wyżyna Kielecka stanowią Góry Świętokrzyskie z ich mikroregionami fizyczno-geograficznymi (Kondracki 1978). Na obszarze regionu Gór Świętokrzyskich położone są cztery parki krajobrazowe: Suchedniowsko-Oblęgorski, Sieradowicki, Jeleniowski, Cisowsko-Orłowiński. Parki te otaczają Świętokrzyski Park Narodowy. Ponad połowa powierzchni regionu objęta jest różnymi formami ochrony przyrody. Zatem planowanie ruchu turystycznego oraz rozwoju gospodarczego powinno uwzględniać zasady zrównoważonego rozwoju. Ponadto należy wskazać dużą rolę obszarów wiejskich na terenie regionu Gór Świętokrzyskich. II. ROZWÓJ AGROTURYSTYKI W POLSCE Agroturystyka jest formą wypoczynku odbywającego się na terenach wiejskich, opartą na bazie noclegowej i aktywności rekreacyjnej związanej z gospodarstwem rolnym i jego otoczeniem (przyrodniczym, produkcyjnym i usługowym). Jej kryterium wyróżniającym jest lokalizacja w funkcjonującym, w pełnym lub niepełnym zakresie, gospodarstwie rolnym. Agroturystyka umożliwia turystom współuczestniczenie w życiu gospodarstwa rolnego. Polega ona na okresowych wyjazdach ludności miejskiej na wieś w celach wypoczynkowych, poznawczych, zdrowotnych, bądź rodzinnych oraz zamieszkaniu w domach rolników na zasadach odpłatnego korzystania z pomieszczeń noclegowych, gotowego wyżywienia lub nabywania produktów do jego przygotowa-

4 164 Ewa Pałka nia, a także z innych dostępnych produktów, usług i urządzeń wiejskich gospodarstw domowych. Stosunkowo dużo działań i usług turystycznych prowadzonych jest na zasadach tzw. systemu gospodarczego, polegającego na tym, że podstawowe usługi i działania turystyczne są wykonywane siłami własnymi gospodarstw rolnych. Wynika to między innymi z faktu, iż agroturystyka jest działalnością dodatkową, uzupełniającą dochody gospodarstw rolnych, w stosunku do działalności podstawowej, jaką jest produkcja rolna (Sznajder, Przezbórska 2006). Szeroki zakres usług, zajęć i urządzeń wykorzystywanych w agroturystyce bazuje na charakterystycznych dla wsi cechach i wartościach, które rolnicy i społeczność wiejska prowadzą i sprzedają turystom w celu zaspokajania ich potrzeb w zakresie rekreacji i spędzania wolnego czasu. Gospodarstwa rolne, które świadczą usługi turystyczne, osiągają z tego określone korzyści. Do najczęściej wymienianych zalicza się: wykorzystanie wolnych zasobów mieszkaniowych, osiąganie dodatkowych dochodów, zagospodarowanie siły roboczej, poprawę stanu infrastruktury wiejskiej, zachowanie dziedzictwa kulturowego wsi, kontakty z innymi wzorcami kulturowymi, estetyzację wsi (Pałka 2004). Z agroturystyki oczywiste korzyści czerpią również odwiedzający obszary wiejskie turyści. Są to: możliwość aktywnego wypoczynku na wsi, uczestniczenia w życiu gospodarstwa rolnego, kontaktu z przyrodą, poznanie cyklu produkcji żywności, korzystanie ze świeżej żywności, bezpośredni kontakt z miejscową ludnością, poznanie kultury regionu, zdobywanie różnorodnych nowych umiejętności oraz rozwijanie zainteresowań poznawczych (Pałka 2004). Do końca lat osiemdziesiątych XX wieku turystyka w Polsce postrzegana była poprzez pryzmat swoich funkcji socjalnych. Jej aspekty ekonomiczne nie były praktycznie uwzględniane w realizowanych koncepcjach rozwoju kraju. Zmiany społeczno-gospodarcze i ustrojowe, które nastąpiły na przełomie lat 80. i 90. umożliwiły szybki rozwój turystyki jako sektora gospodarki. Turystyka rozwijając się w tym okresie, stworzyła około 200 tys. miejsc pracy, oraz ma możliwość zagospodarowania jeszcze znacznych zasobów pracy. W chwili obecnej turystyka sama wytwarza kilka procent dochodu narodowego oraz wpływa na rozwój kilku innych sektorów gospodarki. Agroturystyka, jako jedna z form turystyki, cieszy się na wielu obszarach Polski wciąż rosnącą popularnością (Drzewiecki 1995). Jak podają źródła statystyczne GUS, w Polsce istnieje obecnie około 2,3 miliona wiejskich gospodarstw domowych, z czego 1/3, tj. ponad 700 tysięcy wyposażona jest w obszerne domy mieszkalne, których znaczna część nie jest w pełni wykorzystana. Często przy bardzo niewielkich nakładach finansowych mogą one pełnić funkcję recepcyjno-turystyczną. Jak wskazuje wielu autorów, agroturystyka jest w wielu regionach realną alternatywą dla wsi na stworzenie dodatkowych źródeł dochodów jej mieszkańców dla podniesienia ogólnego poziomu życia społeczności wiejskiej. Polska posiada dość korzystne warunki dla rozwoju agroturystyki. Dotyczy to zwłaszcza rejonów o niskim poziomie uprzemysłowienia i urbanizacji, wysokim bez-

5 Rozwój agroturystyki w regionie Gór Świętokrzyskich 165 robociu, niskich dochodach ludności, korzystnych walorach turystycznych, dużych rezerwach mieszkaniowych, które w znacznym stopniu predysponują do świadczenia usług agroturystycznych. III. STAN AGROTURYSTYKI W REGIONIE GÓR ŚWIĘTOKRZYSKICH Od kilkunastu lat agroturystyka odgrywa coraz istotniejszą rolę na obszarach wiejskich w regionie Gór Świętokrzyskich. 1. MOŻLIWOŚCI ROZWOJU Województwo świętokrzyskie, w tym szczególnie region Gór Świętokrzyskich, charakteryzuje się cechami sprzyjającymi rozwojowi agroturystyki. Rolnictwo ma tu nadal tradycyjny, niskotowarowy, rodzinny charakter. Na badanym obszarze występuje głęboki regres w rolnictwie. Dotyczy to niemal wszystkich gałęzi produkcji. Brak opłacalności produkcji rolniczej, duże rozdrobnienie gospodarstw, niska produktywność powodują, że tradycyjne gospodarstwa rolne nie stanowią wystarczającego źródła utrzymania dla rolników i ich rodzin. Gospodarstwa indywidualne wykazują duże rozdrobnienie oraz charakteryzują się znacznym rozrzutem gruntów. W związku z tym zwiększają się koszty gospodarowania, utrudnia to mechanizację prac polowych oraz ogranicza prowadzenie racjonalnej gospodarki rolnej. Największe rozdrobnienie gospodarstw rolnych na badanym obszarze występuje w gminach Zagnańsk i Miedziana Góra. Na średnią powierzchnię gospodarstwa rolnego, wynoszącą w regionie Gór Świętokrzyskich 4,7 ha, składają się przeciętnie 3 działki. Struktura agrarna ma wpływ na rozwój turystyki na badanym obszarze. W regionie Gór Świętokrzyskich większość gospodarstw stanowią te o powierzchni 1 5 ha. Gospodarstwa takie wymagają dużych nakładów pracy, są nisko produktywne i przynoszą małe dochody. Coraz bardziej popularną w wielu gminach badanego obszaru działalnością, której podejmują się gospodarstwa, jest świadczenie usług agroturystycznych. Z dobrym skutkiem usługi turystyczne prowadzą gospodarstwa w gminach: Górno, Bodzentyn, Chęciny, Raków, Nowa Słupia. Region Gór Świętokrzyskich odznacza się bogactwem krajobrazowym i przyrodniczym, co ma duże znaczenie dla atrakcyjności turystycznej. Ponadto badany obszar w większości stanowią tereny w nieznacznym stopniu zanieczyszczone. Jednym z najważniejszych problemów polskiego rynku pracy jest obecnie wysokie bezrobocie. Ogólna liczba bezrobotnych w regionie Gór Świętokrzyskich wynosi obecnie (stan na r.). Tak duża liczba osób pozostających bez pracy jest skutkiem między innymi restrukturyzacji zakładów pracy. Duża liczba przedsiębiorstw jest likwidowana wskutek zmniejszania popytu na usługi i towary, a co za tym idzie zwalniani są pracownicy.

6 166 Ewa Pałka Rosnący obecnie popyt na usługi turystyczne oraz rozwój sektora turystycznego może stworzyć nowe miejsca pracy i dać zatrudnienie osobom pozostającym bez pracy. Rozwój turystyki może więc w pośredni sposób ograniczyć niekorzystne zjawisko społeczne, jakim jest bezrobocie. 2. ROZWÓJ TURYSTYKI NA OBSZARACH WIEJSKICH Region Gór Świętokrzyskich jest obszarem, na którym produkt turystyczny na obszarach wiejskich zaczął rozwijać się od 1993 roku. Pierwsze gospodarstwa agroturystyczne w województwie świętokrzyskim powstały w okolicach Świętej Katarzyny w Górach Świętokrzyskich. W 1994 roku w regionie funkcjonowało 38 gospodarstw zlokalizowanych w większej liczbie gmin (tab. 1). Duży wzrost liczby gospodarstw agroturystycznych odnotowano w latach Indeks dynamiki wyniósł 228,2% i wskazuje na bardzo wysoki wzrost zjawiska. Obecnie produkt agroturystyczny na tym obszarze jest już dobrze ukształtowany i odznacza się stosunkowo dużą różnorodnością. W 2008 roku w regionie Gór Świętokrzyskich funkcjonowało 159 gospodarstw agroturystycznych (tab. 1). Średnia gęstość gospodarstw agroturystycznych w regionie w przeliczeniu na 1 km 2 wynosi 0,0577 (tab. 2). Gospodarstwa te zlokalizowane są w sposób przestrzennie zróżnicowany. Region Gór Świętokrzyskich jest najbardziej atrakcyjnym turystycznie obszarem w województwie świętokrzyskim. W tym właśnie regionie gospodarstwa najwcześniej zaczęły prowadzić działalność turystyczną. Najwięcej w przeliczeniu na 1 km 2 występuje ich w gminach: Nowa Słupia (0,174), Bodzentyn (0,136), Łagów (0,106), Piekoszów (0,097), Górno (0,096), Suchedniów (0,080), Chęciny (0,078), Daleszyce (0,072) (tab. 2). Jak zauważyła E. Pałka (2004), wynika to z największej atrakcyjności turystycznej tych terenów (wskaźnik atrakcyjności sięga tu powyżej 0,5 pkt.), a zarazem najmniej korzystnych warunków przyrodniczych dla rozwoju rolnictwa (wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej poniżej 70,0 pkt.). Również, jeśli chodzi o warunki społeczno-ekonomiczne to sprzyjają one rozwojowi agroturystyki. Na terenach tych występuje największy udział ludności rolniczej w ogólnej liczbie mieszkańców oraz wysoki udział bezrobotnych. Zatem są tu duże zasoby siły roboczej. Ponadto obszar ten charakteryzuje się specyficznym typem rolnictwa, które jest tradycyjne o wielokierunkowej produkcji i niskotowarowe. Typ ten jest najbardziej sprzyjający dla rozwoju agroturystyki, głównie ze względu na możliwość wypoczynku w małych rodzinnych gospodarstwach, które prowadzą wielokierunkową działalność rolniczą i są głęboko zakorzenienie w miejscowej tradycji działalności pozarolniczej. W związku z powyższym to tu rolnicy najszybciej zrozumieli istotę i korzyści płynące z agroturystyki. Wyniki wskazują, że na pewnych obszarach istnieją potencjalnie lepsze warunki tworzenia gospodarstw agroturystycznych niż na innych. Jednak czy takie gospodarstwa powstaną oraz czy utrzymają się na rynku, zależy w dużej mierze od wielu czynników społecznych i pozaspołecznych (Pałka 2004). Pozostałe gminy badanego

7 Rozwój agroturystyki w regionie Gór Świętokrzyskich 167 Tabela 1 Table 1 Liczba gospodarstw agroturystycznych w gminach regionu Gór Świętokrzyskich w latach The number of agrotourist farms in communes of the Świętokrzyskie Mts. Region in Lp. No Gmina Commune Liczba gospodarstw w 1994 r. The total number of farms in 1994 Liczba gospodarstw w 1999 r. The total number of farms in 1999 Liczba gospodarstw w 2004 r. The total number of farms in 2004 Liczba gospodarstw w 2008 r. The total number of farms in Baćkowice Bieliny Bliżyn Bodzentyn Chęciny Daleszyce Górno Łagów Łączna Masłów Miedziana Góra Mniów 13. Morawica Nowa Słupia Pawłów Piekoszów Pierzchnica Raków Sadowie Sitkówka-Nowiny 21. Suchedniów Strawczyn Waśniów Wąchock Zagnańsk Ogółem Total Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Source: author s own account

8 168 Ewa Pałka Tabela 2 Table 2 Gęstość gospodarstw agroturystycznych na 1 km 2 w gminach regionu Gór Świętokrzyskich w 2008 r. The number of agrotourist farms into 1 km 2 in communes of the Świętokrzyskie Mts. Region in 2008 Lp. No Gmina Commune Powierzchnia gminy Area km 2 Liczba gospodarstw agroturystycznych w gminie The total number of agrotourist farms Gęstość gospodarstw agroturystycznych na 1 km 2 The number of agrotourist farms into 1 km 2 1. Baćkowice , Bieliny , Bliżyn , Bodzentyn , Chęciny , Daleszyce , Górno , Łagów , Łączna , Masłów , Miedziana Góra , Mniów Morawica , Nowa Słupia , Pawłów , Piekoszów , Pierzchnica , Raków , Sadowie , Sitkówka-Nowiny Suchedniów , Strawczyn Waśniów , Wąchock , Zagnańsk ,040 Ogółem Total ,0577 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Source: author s own account

9 Rozwój agroturystyki w regionie Gór Świętokrzyskich 169 obszaru również są w stanie, w mniejszym lub większym stopniu, rozwinąć działalność agroturystyczną. Rozwój agroturystyki wynikać może z korzystnych cech użytkowania ziemi w danej gminie, możliwości korzystania z lokalnych atrakcji oraz wycieczek do interesujących miejsc, położonych na terenach sąsiednich. 3. CHARAKTERYSTYKA PRODUKTU AGROTURYSTYCZNEGO Na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych dokonano analizy oferty turystycznej, jaką mają dla swoich gości rolnicy świętokrzyscy. Analiza została wykonana w ujęciu gminnym, co pozwoliło na przejrzyste wyłonienie obszarów o największym nasileniu zjawiska. W pierwszej kolejności syntezie została poddana baza noclegowa gospodarstw, a w szczególności liczba miejsc noclegowych na 1 km 2, jaką dane gminy dysponują. Zauważalna jest zależność między największą gęstością gospodarstw w gminie a gęstością miejsc noclegowych. Największa liczba gospodarstw znajduje się w środkowej części regionu Gór Świętokrzyskich. Adekwatne do tego jest również rozmieszczenie największej liczby miejsc noclegowych w gospodarstwach agroturystycznych. Gminami dysponującymi największą liczbą miejsc w kwaterach agroturystycznych na 1 km 2 są gminy Nowa Słupia i Bodzentyn, gdzie liczba miejsc noclegowych na 1 km 2 jest najwyższa i wynosi odpowiednio 2,1 i 1,13 (tab. 3). W gminie Łagów gęstość ta jest również wysoka i wynosi 0,95. Nieco mniejszą liczbą miejsc noclegowych na 1 km 2 charakteryzują się gminy: Chęciny (0,55), Daleszyce (0,52), Suchedniów (0,49), Wąchock (0,48), Masłów (0,34). Wartości charakteryzujące to zjawisko w tych gminach z reguły pokrywają się proporcjonalnie z gęstością gospodarstw agroturystycznych na terenie tych gmin. Wyjątkiem jest tu gmina Masłów, w której są zaledwie 2 gospodarstwa agroturystyczne, a pomimo tego dysponuje ona aż 30 miejscami noclegowymi. Świadczy to o wielkości tych gospodarstw i o nastawieniu ich właścicieli na duże i zorganizowane grupy turystów. Mniejszą liczbą miejsc noclegowych, bo poniżej 0,4 na 1 km 2 dysponują pozostałe gminy, na terenie których prowadzona jest działalność agroturystyczna. Jeśli chodzi o cechy bazy noclegowej to zostały tu wzięte pod uwagę typy obiektów (pokoje gościnne albo domy letniskowe lub wakacyjne), ich sezonowość (możliwość zakwaterowania w ciągu całego roku czy też tylko latem) i standard (wysoki, średni i niski), a także udogodnienia dla osób niepełnosprawnych. Typ obiektów na badanym terenie nie jest ujednolicony. Większość obiektów dysponuje pokojami gościnnymi, a osobne domki letniskowe należą do rzadkości. Najwięcej domków letniskowych w stosunku do ogólnej liczby gospodarstw występuje w gminach Szydłów i Bodzentyn. Stanowią one odpowiednio 25 i 16,7% ogólnej liczby gospodarstw agroturystycznych. Wyjątkiem w skali województwa jest gmina Chęciny, gdzie liczba domków letniskowych przewyższa liczbę pokoi gościnnych. W gminach o największej liczbie gospodarstw odsetek domków letniskowych jest niewielki i wynosi zaledwie: Nowa Słupia 5,5%, Daleszyce 6,7%. Ogólnie ujmując

10 170 Ewa Pałka Tabela 3 Table 3 Liczba agroturystycznych miejsc noclegowych na 1 km 2 w gminach regionu Gór Świętokrzyskich w 2008 r. The number of agrotourist places into 1 km 2 in communes of the Świętokrzyskie Mts. Region in 2008 Lp. No Gmina Commune Powierzchnia gminy Area km 2 Liczba agroturystycznych miejsc noclegowych w gminie The total number of agrotourist places Liczba miejsc noclegowych na 1 km 2 The number of agrotourist places into 1 km 2 1. Baćkowice ,06 2. Bieliny ,44 3. Bliżyn ,07 4. Bodzentyn ,13 5. Chęciny ,55 6. Daleszyce ,52 7. Górno ,68 8. Łagów ,95 9. Łączna , Masłów , Miedziana Góra , Mniów Morawica , Nowa Słupia , Pawłów , Piekoszów , Pierzchnica , Raków , Sadowie , Sitkówka-Nowiny Suchedniów , Strawczyn Waśniów , Wąchock , Zagnańsk ,43 Ogółem Total ,53 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań terenowych Source: author s own account

11 Rozwój agroturystyki w regionie Gór Świętokrzyskich 171 niemal całość bazy noclegowej w regionie Gór Świętokrzyskich opiera się na ofercie pokoi gościnnych, a domki stanowią tu zaledwie 2% ogółu gospodarstw. W drodze wywiadu stwierdzono jednak, że domki takie cieszą się dużym zainteresowaniem i wskazane może być zwiększenie ich liczby. Jeśli chodzi o sezonowość oferty agroturystycznej w badanych gospodarstwach to widać tu wyraźną dominację gospodarstw oferujących usługi całoroczne (68,1%) nad tymi o wyłącznie letnim charakterze. Nie znaczy to jednak, że brak tu gmin, w których oferta gospodarstw sezonowych dominuje nad ofertą gospodarstw o charakterze całorocznym. Taka sytuacja ma miejsce na przykład w gminie Suchedniów (60%). W gminach gdzie liczba gospodarstw jest stosunkowo niewielka, a agroturystyka jest często tylko jednym z dodatkowych źródeł dochodów zdarza się i tak, że 100% gospodarstw posiada ofertę wyłącznie letnią. Wynika to z atrakcyjności tych terenów wyłącznie latem, a także z niedostatecznego przygotowania tamtejszych gospodarstw do sprostania wymogom konsumentów w ciągu całego roku. Jednak, jak już wyżej wspomniano, zdecydowana większość gospodarstw jest przygotowana do świadczenia usług przez cały rok. Odnosi się to między innymi do gospodarstw w gminach: Nowa Słupia (83,3% ogółu gospodarstw posiada ofertę całoroczną), Bodzentyn (77,8%), Chęciny (71,4%), Łagów (66,7%)). Natomiast w gminach: Daleszyce i Pawłów odsetek gospodarstw oferujących swe usługi przez cały rok wynosi 100%. Wysoki procentowy udział gospodarstw o charakterze całorocznym zauważalny jest zwłaszcza w tych gospodarstwach, które utrzymują się wyłącznie lub w dużym stopniu z agroturystyki. Podczas opracowywania materiałów z przeprowadzonych badań dokonano podziału obiektów na trzy grupy ze względu na ich standard. Pierwsza grupa to obiekty o wysokim standardzie, gdzie pokoje posiadają oddzielną kuchnię i łazienkę, tylko do dyspozycji gości. Wyposażone są w telewizor, radio. Druga grupa to obiekty o średnim standardzie. Tutaj niektóre pokoje posiadają oddzielną łazienkę, bądź wspólną łazienkę dla wszystkich gości, kuchnię wspólną dla wszystkich gości lub razem z właścicielami. Trzecia grupa to obiekty o niskim standardzie, gdzie zarówno telewizor, łazienka, jak i kuchnia są wspólne z gospodarzami. Trudno jest ocenić jednoznacznie standard gospodarstw i jego przestrzenną zmienność, ponieważ jest on bardzo zróżnicowany. Można tu jednak zauważyć, że w miejscowościach, gdzie liczba gospodarstw jest duża, ich standard jest wyższy niż w miejscowościach, w których agroturystykę prowadzi się sporadycznie. Wynika to zapewne z zasad konkurencji rynkowej, gdyż wiadome jest, że klient wybierze ofertę bardziej atrakcyjną. Innym powodem niskiego standardu pokoi gościnnych w gospodarstwach położonych w miejscowościach o niewielkim udziale gospodarstw agroturystycznych może być także brak przykładu do naśladowania i wprowadzania nowych rozwiązań. Generalnie można stwierdzić, że w ofercie przeważa średni i niski standard pokoi gościnnych. Nie brakuje także pokoi o wysokim standardzie (35,2%). Są one jednak wyraźnie rzadziej oferowane. Warto jednak podkreślić, że gospodarze zdają sobie sprawę z zapotrzebowania na kwatery o wysokim standardzie i uwzględniają to w najbliższych planach inwestycyjnych.

12 172 Ewa Pałka Innym elementem oferty agroturystycznej są usługi gastronomiczne świadczone przez właścicieli gospodarstw. Z przeprowadzonych badań wynika, że 100% gospodarstw posiada w swej ofercie możliwość wykupienia całodniowego, bądź częściowego wyżywienia. Zaletą jest również fakt, iż w 75% gospodarstw baza żywieniowa oparta jest na własnych produktach rolnych, co powinno stanowić nieodłączny element ich funkcjonowania. Niuansem natomiast może być tutaj dostępność do samodzielnego korzystania z kuchni i jej wyposażenia. Jak wspomniano, jest to możliwe jedynie w gospodarstwach o wysokim standardzie. Najczęściej kuchnia, z której mogą korzystać goście, jest wspólna z właścicielami i pozostałymi gośćmi. Dużym i często bagatelizowanym przez gospodarzy problemem jest brak udogodnień dla osób niepełnosprawnych. Niestety do rzadkości należą również plany dotyczące poprawy takiego stanu. IV. PODSUMOWANIE Na podstawie powyższych analiz można uznać, że agroturystyka w regionie Gór Świętokrzyskich jest ważną branżą pod względem zwiększania dochodów gospodarstw rolniczych. Rozmieszczenie gospodarstw agroturystycznych w dużej mierze uzależnione jest od czynników zewnętrznych, do których zaliczamy między innymi: atrakcyjny turystycznie i urozmaicony krajobraz oraz warunki ekologiczne. Ważne są także uwarunkowania wewnętrzne. Zaliczamy do nich lokalizację oraz typ gospodarstwa. Istotnym elementem, który wpływa na wybór przez turystów gospodarstwa jest standard zakwaterowania oraz rodzaj proponowanego wyżywienia. W regionie Gór Świętokrzyskich rozmieszczenie gospodarstw agroturystycznych uzależnione jest od walorów turystycznych i zaangażowania ludności w rozwój agroturystyki. Na badanym obszarze występują gminy, w których agroturystyka stanowi coraz bardziej istotną formę działalności gospodarczej. Należą do nich następujące jednostki administracyjne: Łagów, Nowa Słupia, Bodzentyn, Daleszyce oraz Raków. Najmniej gospodarstw funkcjonuje w gminach: Baćkowice, Bliżyn, Masłów, Miedziana Góra. W regionie występują także gminy na terenie których nie funkcjonuje żadne gospodarstwo agroturystyczne (Mniów, Sitkówka-Nowiny, Strawczyn). Na obszarach, gdzie liczba miejsc noclegowych jest mała należy stworzyć dogodne warunki dla rozwoju agroturystyki. Brak świadczenia usług agroturystycznych uniemożliwia opracowanie oferty wypoczynku na tych terenach i stanowi jednocześnie barierę dla rozwoju miejscowości o dużym potencjale turystycznym. Baza noclegowa w gospodarstwach agroturystycznych w regionie Gór Świętokrzyskich jest zróżnicowana zarówno pod względem swojej liczebności, jak i stanu zagospodarowania. W regionie Gór Świętokrzyskich funkcjonuje 150 obiektów gastronomicznych. Głównie są to punkty usytuowane w miejscowościach, gdzie turystyka stanowi istotne źródło dochodu.

13 Rozwój agroturystyki w regionie Gór Świętokrzyskich 173 Tworzenie i udoskonalanie infrastruktury agroturystycznej powinno stać się priorytetową sprawą w działaniach mających na celu poprawę sytuacji gospodarstw agroturystycznych w regionie Gór Świętokrzyskich i całym województwie. Największe pole do działania mają w tym zakresie władze lokalne i prywatni inwestorzy. Naczelnym zadaniem powinna stać się rozbudowa sieci handlowej, która pozwoliłaby na nabywanie różnorodnych dóbr. Nie mniej ważna jest także rozbudowa sieci obiektów rekreacyjnych i sportowych, a także punktów informacji turystycznej. Właściciele gospodarstw powinni zadbać o rozbudowę bądź modernizację obiektów gastronomicznych i budynków mieszkalnych do przygotowywania i wydawania posiłków. Instytut Geografii Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego, Kielce Recenzent: prof. dr hab. Władysława Stola LITERATURA Drzewiecki M., 1995, Agroturystyka, Instytut Wydawniczy Świadectwa, Bydgoszcz. Garus R., 2003, Przewodnik dla turystów pieszych i zmotoryzowanych. Agencja Wydawnicza JP, Kielce. Kondracki J., 1978, Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. Kowalczewski S., 1957, Góry Świętokrzyskie. Wydawnictwo Sport i Turystyka, Warszawa. Koziej M., 1999, Przyrodnicze i społeczne uwarunkowania rozwoju wsi i rolnictwa w regionie Gór Świętokrzyskich. Probl. Zagosp. Ziem Górs. PAN, 45. Koziej M., Pałka E., 1997, Procesy restrukturyzacji rolnictwa regionu Gór Świętokrzyskich poprzez rozwój funkcji agroturystycznej. Probl. Zagosp. Ziem Górs. PAN, 43. Koziej M., Pałka E., 2002, Perspektywy rozwoju agroturystyki w regionie świętokrzyskim. Probl. Zagosp. Ziem Górs. PAN, 48. Kurtyka I., 2008, Turystyka wiejska i agroturystyka jako element zrównoważonego rozwoju powiatu kłodzkiego. Probl. Zagosp. Ziem Górs. PAN, 55. Liana A., 2000, Ogólna charakterystyka fauny Świętokrzyskiego Parku Narodowego [w:] Cieśliński S., kowalkowski A., Monografia Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Wydawnictwo Świętokrzyskiego Parku Narodowego, Bodzentyn Kraków. Pałka E., 2004, Uwarunkowania i kierunki rozwoju agroturystyki na Kielecczyźnie. Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, Kielce. Pałka E., 2005, Doświadczenia w propagowaniu i rozwoju rolnictwa ekologicznego w regionie Gór Świętokrzyskich. Probl. Zagosp. Ziem Górs. PAN, 51. Pałka E., 2007, Zróżnicowanie przestrzenne pozarolniczej działalności gospodarstw rolnych na przykładzie regionu Gór Świętokrzyskich. Probl. Zagosp. Ziem Górs. PAN, 54. Stola W., 1995, Wzrost udziału ludności pozarolniczej a zróżnicowanie funkcjonalne wsi na terenach górskich. Probl. Zagosp. Ziem Górs. PAN, 39. Stola W., 2002, Górskie obszary wiejskie Polski. Wybrane zagadnienia. Probl. Zagosp. Ziem Górs. PAN, 48. Sznajder M., Przezbórska L., 2006, Agroturystyka. PWE, Warszawa.

14 174 Ewa Pałka EWA PAŁKA THE DEVELOPMENT OF AGROTOURISM IN THE ŚWIĘTOKRZYSKI MTS. REGION Summary The author of this article performs an analysis of the agrotourist development in the Świętokrzyski Mts. Region. The aim of undertaken investigation is the meaning of agrotourist in the realization of the main aims in the sustainable development of the rural areas. Tourism in the Świętokrzyskie Mountains has got faraday and diverse traditions. At present its development rests on many advantages, but it is also volved with many different barriers. Country tourism and agrotourism are the essential elements of the sustainable development of rural areas. At present times one of the most popular forms of development of rural areas is agrotourism. Agrotourist creates conditions to increasing the incomes of farmers and their families using the existing supplies of farms and surroundings. Due to the artifacts and diversified natural environment, agrotourism should be preferred in the Świętokrzyski Mts. Region owing to a high percentage of the areas protected by law and tendencies in the current tourism. The local and province authorities were obliged to improve and invest in agrotourist infrastructure also using the European Union funds. The agrotourism is a very important function of this area. First agrotourist farms were organized in Most of them are small and are not profitable, thus most of their owners became part-time farmers. The income outside the agriculture can be for them just the agrotourism. The świętokrzyskie voivodship is visited by many tourists from various parts of Poland. Agrotourism is a real chance for the farmers, to ameliorate their difficult economic situation. The author of this article also performs an analysis of the agrotourist development in Poland. Institute of Geography Jan Kochanowski University, Kielce