DOROTA BARTOSIÑSKA, ANNA JANKIEWICZ-SIWEK

Transkrypt

1 Statystyczna analiza aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SK ODOWSKA LUBLIN POLONIA VOL. XLI, 7 SECTIO H 2007 Instytut Teorii Rozwoju Spo³eczno-Ekonomicznego, Zak³ad Statystyki i Ekonometrii, Wydzia³ Ekonomiczny UMCS DOROTA BARTOSIÑSKA, ANNA JANKIEWICZ-SIWEK Statystyczna analiza aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach The statistical analysis of economic activity of the population in Poland in Abstract: Artyku³ poœwiêcony jest statystycznej analizie aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach W pracy wykorzystano dane z trzech Ÿróde³: Badania Aktywnoœci Ekonomicznej Ludnoœci, rejestrów bezrobotnych oraz Roczników Statystycznych GUS. Na ich podstawie przeprowadzono analizy, dotycz¹ce ludnoœci wed³ug ekonomicznych grup wieku oraz stanu, struktury i zmian w czasie aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci. Du o miejsca poœwiêcono wskaÿnikom opisuj¹cym tê aktywnoœæ. Omówiono zale noœæ aktywnoœci ekonomicznej od p³ci, miejsca zamieszkania, poziomu wykszta³cenia oraz wieku. Zbadano zró nicowanie aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci miêdzy województwami, a tak e sezonowe zmiany bezrobocia oraz struktury zarejestrowanych bezrobotnych. WSTÊP Introduction We wspó³czesnej ekonomii wa ne miejsce zajmuj¹ badania dotycz¹ce zjawisk spo³eczno-gospodarczych. Ich wyniki s¹ cennym Ÿród³em informacji, wykorzystywanym w analizach ekonomicznych, spo³ecznych, planowaniu, a tak e zarz¹dzaniu oraz prognozowaniu rozwoju gospodarczego i spo³ecznego. W okresie transformacji polskiej gospodarki wyst¹pi³y istotne przemiany strukturalne w obrêbie zasobów si³y roboczej. Zasoby te s¹ jednym z czynników wytwórczych obok ziemi i kapita³u. Praca przyczynia siê bowiem w du ym zakresie do powstawania ca³kowitego dochodu narodowego i dochodów gospo-

2 104 Dorota Bartosiñska, Anna Jankiewicz-Siwek darstw domowych. Zatem z punktu widzenia polityki spo³ecznej i gospodarczej wa ne jest okreœlenie poziomu, struktury oraz zmian w czasie tych zasobów. Celem artyku³u jest analiza i ocena aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach przy wykorzystaniu metod statystycznych. Przedmiotem zainteresowania jest zatrudnienie, bezrobocie, aktywnoœæ i biernoœæ zawodowa ludnoœci ogó³em, a tak e w ró nych przekrojach zdeterminowanych przez dostêpne dane. Analizê przeprowadzono na podstawie danych G³ównego Urzêdu Statystycznego. G³ównym ich Ÿród³em s¹ Badania Aktywnoœci Ekonomicznej Ludnoœci (BAEL). 1 Badanie to jest prowadzone przez GUS metod¹ reprezentacyjn¹ na próbie 45,9 tys. osób, które stanowi¹ 1,5% populacji. Losowanie jednostek do próby jest dwustopniowe, jednostkami losowania pierwszego stopnia s¹ rejony statystyczne w miastach i obwody spisowe na wsiach, a jednostkami losowania drugiego stopnia s¹ mieszkania. Jednostkami badania s¹ osoby w wieku 15 lat i wiêcej w wylosowanych mieszkaniach. Badanie to dostarcza informacji kwartalnych i jest prowadzone w Polsce od II kwarta³u 1992 r. do chwili obecnej, przy tym nie przeprowadzono go w II i III kwartale Najbardziej aktualne dane dotycz¹ II kwarta³u Parametry populacji s¹ szacowane dla Polski ogó³em oraz w przekrojach przedmiotowych (wed³ug wybranych cech demograficznych, takich jak: p³eæ, miejsce zamieszkania, poziom wykszta³cenia i wiek) i w przekroju terytorialnym wed³ug województw. Dane z okresu przed reform¹ podzia³u administracyjnego kraju, wprowadzon¹ z dniem 1 stycznia 1999 r., zosta³y przeliczone od 1995 r. dla nowych 16 województw. Informacje o ludnoœci wed³ug ekonomicznych grup wieku oraz indeksach ³añcuchowych zmian PKB pochodz¹ z Roczników Statystycznych GUS. 2 Dane o liczbie bezrobotnych: miesiêczne oraz roczne wed³ug sta u pracy i czasu pozostawania bez pracy oraz o bezrobotnych bez prawa do zasi³ku pochodz¹ z rejestrów bezrobotnych prowadzonych w Polsce przez powiatowe urzêdy pracy od stycznia W Polsce s¹ wiêc dwa Ÿród³a danych o bezrobociu: BAEL i rejestry. Dane te nie s¹ identyczne, ale bardzo silnie dodatnio skorelowane. W ostatnich latach bezrobocie rejestrowane jest wiêksze ni bezrobocie ustalone na podstawie badania si³y roboczej. Ró nica ta mo e sugerowaæ, e pewna czêœæ bezrobotnych rejestruje siê w urzêdach pracy nie po to, aby znaleÿæ pracê, ale po to, aby otrzymaæ zasi³ek dla bezrobotnych (warunkiem jego otrzymania jest rejestracja). 4 1 Aktywnoœæ ekonomiczna ludnoœci Polski, GUS, Warszawa (od II kwarta³u 1992 do II kwarta³u 2006). 2 Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, GUS, Warszawa (1993 i 2006). 3 Bezrobocie rejestrowane. Informacje i opracowania statystyczne, GUS, Warszawa (od I kwarta³u 2005 do II kwarta³u 2006). 4 R. Milewski [red.], Elementarne zagadnienia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 399.

3 Statystyczna analiza aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach W analizie zebranych danych stosowano wskaÿniki struktury, natê enia i dynamiki; statystyki opisowe (minimum, maksimum, œrednia, odchylenie standardowe, wspó³czynnik zmiennoœci cechy); wspó³czynnik korelacji Pearsona, wspó³czynnik korelacji wielorakiej, analizê regresji liniowej oraz w postaci wielomianu drugiego stopnia, analizê trendów liniowych i wyk³adniczych, analizê wahañ sezonowych (wskaÿniki sezonowoœci i absolutne poziomy wahañ sezonowych). Obliczenia wykonano w programie Microsoft Excel oraz dwóch programach statystycznych: SPSS i STATISTICA. Wykresy wykonano w programie Microsoft Excel. LUDNOŒÆ WED UG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU Working and non-working age population W latach w Polsce uleg³a zmianie liczba i struktura ludnoœci wed³ug ekonomicznych grup wieku (rys. 1). W roku 2005 w porównaniu z 1992 r. liczba ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym (tj. do 17 lat) zmniejszy³a siê o 3,311 mln osób, a liczba ludnoœci w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym wzros³a, co jest zwi¹zane z procesem starzenia siê naszego spo³eczeñstwa (rys. 1 a). Przez ludnoœæ w wieku produkcyjnym rozumie siê ludnoœæ w wieku zdolnoœci do pracy. Dla mê czyzn przyjêty jest wiek lata, dla kobiet lat. Ludnoœæ w wieku poprodukcyjnym to mê czyÿni maj¹cy 65 lat i wiêcej oraz kobiety maj¹ce 60 lat i wiêcej. W roku 2005 w stosunku do 1992 r. ludnoœci w wieku produkcyjnym by³o wiêcej o 2,224 mln, a ludnoœci w wieku poprodukcyjnym wiêcej o 0,826 mln. W wyniku tych zmian udzia³ ludnoœci w wieku przeprodukcyjnym zmniejszy³ siê w badanym okresie z 29,1% do 20,6%. Udzia³ ludnoœci w wieku pro- a) w mln osób b) w procentach populacji 25 24,405 mln 22, , ,864 5, ,062 0 przeprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 64,0% 57,7% ,1% 20,6% 13,2% 15,4% przeprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny Rys. 1. Ludnoœæ wed³ug ekonomicznych grup wieku (stan na koniec roku) Working and non-working age population (as of end of year) ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych z Roczników Statystycznych GUS.

4 106 Dorota Bartosiñska, Anna Jankiewicz-Siwek dukcyjnym wzrós³ z 57,7% do 64,0%, a w poprodukcyjnym z 13,2% do 15,4% (rys. 1b). Wœród osób w wieku produkcyjnym znaczn¹ wiêkszoœæ (68,1%) stanowi³y osoby w wieku produkcyjnym mobilnym, tj. w wieku lat. Wspó³czynnik obci¹ enia demograficznego zmniejszy³ siê w badanym okresie. Na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada³y 73 osoby w wieku nieprodukcyjnym (przed- i poprodukcyjnym) w 1992 r., a 56 w STAN, STRUKTURA I ZMIANY W CZASIE AKTYWNOŒCI EKONOMICZNEJ LUDNOŒCI Number, structure and trends of economic activity of the population W roku 1992 w Polsce by³o 28,391 mln ludzi w wieku 15 lat i wiêcej, a w ,362 mln, czyli wiêcej o 2,971 mln osób, tj. o 10,5%. W badanych latach mo na zaobserwowaæ rosn¹cy trend liczby ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej: y( t =0,234t+28,266; R 2 =0,955. Z oszacowanego równania trendu wynika, e liczba ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej ros³a w badanym okresie z roku na rok œrednio o 234 tys. osób. Zmiany w czasie oraz strukturê tej ludnoœci przedstawiono na rysunku 2. Wœród osób w wieku 15 lat i wiêcej s¹ osoby bierne i aktywne zawodowo. Bierni zawodowo, tzn. pozostaj¹cy poza si³¹ robocz¹, to ludzie m³odzi jeszcze niepracuj¹cy oraz starsi, którzy przeszli na emerytury, a tak e ludzie w wieku mln Bierni zaw odow o Bezrobotni 20 Pracuj¹cy * Aktyw ni zaw odow o Ludnoœæ w w ieku 15 lat i w iêcej Rys. 2. Aktywnoœæ ekonomiczna ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej w Polsce w latach (stan na IV kwarta³) Economic activity of the population aged 15 and more in Poland in the years (in IV quarter) * dane dla 2006 r. za II kwarta³ ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych z BAEL.

5 Statystyczna analiza aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach produkcyjnym zdolni do pracy, którzy nie chc¹ pracowaæ. W roku 1992 w Polsce by³o 10,862 mln osób biernych zawodowo, a w 2006 liczba ta wzros³a do 14,537 mln, czyli o 3,675 mln osób, tj. o 33,8%. W badanym okresie mo na zauwa yæ rosn¹c¹ tendencjê liczby biernych zawodowo: y( t =0,251t+10,777; R 2 =0,952. Zatem l1iczba ludnoœci biernej zawodowo zwiêksza³a siê z roku na rok œrednio o 251 tys. osób. Natomiast liczba osób aktywnych zawodowo w badanym okresie utrzymywa³a siê mniej wiêcej na sta³ym poziomie oko³o 17 mln. Ludnoœæ aktywna zawodowo (inaczej si³a robocza) to wszyscy pracuj¹cy oraz bezrobotni. Pracuj¹cy to osoby wykonuj¹ce pracê najemn¹ lub pracuj¹ce na w³asny rachunek. Bezrobotni to osoby niepracuj¹ce, ale zdolne do pracy i aktywnie jej poszukuj¹ce. W roku 1992 pracuj¹cych by³o 15,135 mln osób, w 1993 liczba ta zmniejszy³a siê. Jednoczeœnie liczba bezrobotnych nieznacznie wzros³a. W roku 1992 by³o 2,394 mln bezrobotnych, a w 1993 wiêcej o 201 tys. osób. W latach liczba pracuj¹cych utrzymywa³a siê na sta³ym poziomie oko³o 14,7 mln osób. W latach nastêpowa³ systematyczny wzrost liczby pracuj¹cych do oko³o 15,3 mln osób. W tym samym czasie liczba bezrobotnych systematycznie mala³a i w 1997 r. wynosi³a 1,737 mln osób. W latach obserwuje siê malej¹c¹ tendencjê liczby pracuj¹cych (w 2002 r. by³o ich 13,722 mln) i jednoczeœnie rosn¹c¹ tendencjê liczby osób bezrobotnych do 3,375 mln w 2002 roku. Od roku 2002 do chwili obecnej obserwuje siê odwrotne i korzystne dla gospodarki tendencje rozwojowe tych dwóch wielkoœci: liczba osób pracuj¹cych w Polsce systematycznie roœnie, a liczba osób bezrobotnych maleje. W badanym okresie zmniejszy³a siê liczba osób prowadz¹cych w³asn¹ dzia- ³alnoœæ gospodarcz¹. W II kwartale 1992 roku w³asn¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹ prowadzi³o 3,613 mln osób, a w II kwartale ,903 mln, czyli mniej o 710 tys. osób, tj. o 19,7%. Natomiast w badanym okresie wzros³a liczba osób prowadz¹cych w³asn¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹ i zatrudniaj¹cych pracowników. W II kwartale 1992 roku takich osób by³o 466 tys., a w II kwartale tys., czyli wiêcej o 126 tys., tj. o 27,0%. 3. WSKA NIKI OPISUJ CE AKTYWNOŒÆ EKONOMICZN LUDNOŒCI Economic activity rates Zmiany liczby i struktury ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej wp³ywaj¹ na wartoœci trzech wskaÿników makroekonomicznych, stosowanych do analizy aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci. S¹ to: wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej, wskaÿnik zatrudnienia i stopa bezrobocia.

6 108 Dorota Bartosiñska, Anna Jankiewicz-Siwek Wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej jest to procentowy udzia³ aktywnych zawodowo w liczbie ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej. WskaŸnik zatrudnienia jest to procentowy udzia³ pracuj¹cych w liczbie ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej. Stopa bezrobocia jest to procentowy udzia³ bezrobotnych w liczbie ludnoœæ aktywnej zawodowo. Zmiany w czasie wskaÿników opisuj¹cych aktywnoœæ ekonomiczn¹ ludnoœci pokazano na rysunku 3. Wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej w badanym okresie wykazuje trend malej¹cy o postaci y( t = 0,504t+64,068; R 2 =0,919. W roku 1992 wspó³czynnik ten by³ równy 61,7% i w badanym okresie mala³ systematycznie z roku na rok œrednio o 0,504 punktu procentowego, a w 2006 osi¹gn¹³ poziom 53,6%. W roku 1992 wskaÿnik zatrudnienia by³ równy 53,3%, a stopa bezrobocia 13,7%. Do roku 2002 zmiany tych dwóch wielkoœci by³y nieregularne. Od roku 2002 obserwuje siê systematyczny wzrost wskaÿnika zatrudnienia oraz systematyczny spadek stopy bezrobocia. Najbardziej aktualne dostêpne dane dotycz¹ II kwarta³u 2006 roku. WskaŸnik zatrudnienia wynosi 46,1%, co oznacza, e mniej ni po³owa osób w wieku 15 lat i wiêcej pracuje. Stopa bezrobocia wynosi 14,1%, co oznacza, e co siódma osoba zdolna i chêtna do pracy nie mo e znaleÿæ zatrudnienia % * Wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej WskaŸnik zatrudnienia Stopa bezrobocia Rys. 3. WskaŸniki opisuj¹ce aktywnoœæ ekonomiczn¹ ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej w Polsce w latach (stan na IV kwarta³) Economic activity rates of the population aged 15 and more in Poland in (in IV quarter) * dane dla 2006 r. za II kwarta³. ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych z BAEL. Zgodnie z prawem Okuna stopa bezrobocia jest ujemnie skorelowana ze wzrostem gospodarczym. 5 Obliczony na podstawie danych rocznych z lat M. Burda, C. Wyplosz, Makroekonomia. Podrêcznik europejski, PWE, Warszawa 2000, s. 20.

7 Statystyczna analiza aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach wspó³czynnik korelacji miêdzy stop¹ bezrobocia i wzrostem PKB w Polsce wynosi 0,718 i jest istotny statystycznie (p=0,004). Ujemna wartoœæ tego wspó³czynnika oznacza, e w okresie ekspansji, kiedy PKB szybko roœnie, bezrobocie zmniejsza siê, a zwiêksza siê w okresach powolnego wzrostu. Na podstawie tych samych danych oszacowano dwa równania regresji opisuj¹ce zale noœæ od wzrostu PKB: liczby bezrobotnych (w tys.): y( t = ; R2 =0,540; stopy bezrobocia (w %): y( t = 1, ,11; R2 =0,515. Uzyskane wyniki pokazuj¹, e 1% wzrost gospodarczy powoduje w Polsce spadek liczby bezrobotnych œrednio o 222 tys. osób i spadek stopy bezrobocia œrednio o 1,265 punktu procentowego. AKTYWNOŒÆ EKONOMICZNA LUDNOŒCI WED UG WYBRANYCH CECH DEMOGRAFICZNYCH Economic activity of the population by selected demographic characteristics Aktywnoœæ ekonomiczna ludnoœci zale y m.in. od p³ci, miejsca zamieszkania, poziomu wykszta³cenia i wieku. Potwierdzaj¹ to dane przedstawione na rysunkach 4 i 5. Wartoœci wspó³czynnika aktywnoœci zawodowej (rys. 4 a) zarówno w 1992 r., jak i w 2006 r. wskazuj¹ na wiêksz¹ aktywnoœæ zawodow¹ mê czyzn (61,9% w 2006 r.) ni kobiet (46,2%), mieszkañców wsi (54,4%) ni miast (53,2%). Aktywnoœæ zawodowa ludnoœci roœnie wraz ze wzrostem poziomu wykszta³cenia (z wyj¹tkiem osób z wykszta³ceniem zasadniczym zawodowym). Najbardziej aktywne zawodowo s¹ osoby z wykszta³ceniem wy szym (79,8% w 2006 r.) i policealnym (70,1%), nastêpnie ze œrednim zawodowym (65,9%) i zasadniczym zawodowym (65,3%). Najmniej aktywne zawodowo s¹ osoby z wykszta³ceniem œrednim ogólnokszta³c¹cym (43,9%) oraz osoby najmniej wykszta³cone (21,9%). Takie same zale noœci s¹ dla wskaÿnika zatrudnienia (rys. 4 b). Udzia³ pracuj¹cych mê czyzn (53,6% w 2006 r.) jest wiêkszy ni kobiet (39,3%), udzia³ pracuj¹cych jest nieznacznie wiêkszy wœród mieszkañców wsi (47,2%) ni miast (45,4%). Wraz ze wzrostem poziomu wykszta³cenia (z wyj¹tkiem osób z wykszta³ceniem zasadniczym zawodowym) udzia³ pracuj¹cych w ogóle ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej roœnie. Zarówno wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej, jak i wskaÿnik zatrudnienia dla wszystkich analizowanych powy ej grup w 2006 r. jest ni szy ni w 1992, co jest zjawiskiem niekorzystnym. Mniej ludzi w Polsce jest aktywnych zawodowo i mniej pracuje niezale nie od p³ci, miejsca zamieszkania i poziomu wykszta³cenia. Stopa bezrobocia jest wy sza dla kobiet (14,9% w 2006 r.) ni dla mê czyzn (13,4%), wy sza dla mieszkañców miast (14,6%) ni dla mieszkañców wsi (13,2%) i maleje wraz ze wzrostem poziomu wykszta³cenia (rys. 4 c).

8 110 Dorota Bartosiñska, Anna Jankiewicz-Siwek W latach stopa bezrobocia w Polsce wzros³a z 12,9% do 14%. Wzrost stopy bezrobocia odnotowano zarówno dla kobiet, jak i mê czyzn oraz dla mieszkañców wsi. Natomiast wœród mieszkañców miast stopa bezrobocia zmniejszy³a siê. Zmniejszy³a siê tak e dla osób z wykszta³ceniem wy szym i œrednim zawodowym, a wœród osób z pozosta³ymi poziomami wykszta³cenia stopa bezrobocia wzros³a. Trzy wskaÿniki opisuj¹ce aktywnoœæ ekonomiczn¹ ludnoœci s¹ silnie skorelowane z wiekiem, co widaæ na rysunku 5. Zale noœci wspó³czynnika aktywnoœci zawodowej i wskaÿnika zatrudnienia od wieku maj¹ postaæ wielomianu drugiego stopnia. Oszacowania regresji opisuj¹cej zale noœæ od wieku s¹ nastêpuj¹ce: dla wspó³czynnika aktywnoœci zawodowej w 1992 r. (w %) y( t = 2, ,731 16,241; R2 =0,965; dla wspó³czynnika aktywnoœci zawodowej w 2006 r. (w %) y( t = 3, ,551 35,12; R2 =0,944; dla wskaÿnika zatrudnienia w 1992 r. (w %) y( t = 2, ,983 21,443; R2 =0,971; dla wskaÿnika zatrudnienia w 2006 r. (w %) y( t = 2, ,459 35,275; R2 =0,938. Z powy szych oszacowañ wynika, e te dwa wskaÿniki opisuj¹ce aktywnoœæ ekonomiczn¹ bardzo mocno zale ¹ od wieku ludnoœci (wspó³czynniki korelacji przekraczaj¹ 0,9). Aktywnoœæ zawodowa ludnoœci i udzia³ pracuj¹cych rosn¹ wraz z wiekiem, osi¹gaj¹ maksimum w wieku lat i potem systematycznie spadaj¹ (rys. 5 a i rys. 5 b). Natomiast zupe³nie inaczej wygl¹da zale noœæ stopy bezrobocia od wieku ludnoœci. Zale noœæ ta jest w przybli eniu liniowa. Oszacowania regresji opisuj¹cej zale noœæ stopy bezrobocia (w %) od wieku ludnoœci s¹ nastêpuj¹ce: dla danych z 1992 r.: y( t = 1, ,042; R2 =0,490; dla danych z 2006 r.: y( t = 2, ,947; R2 =0,631. Stopa bezrobocia systematycznie maleje z wiekiem ludnoœci œrednio o 1,171 do 2,747 punktu procentowego. W latach stopa bezrobocia zmniejszy³a siê wœród osób w wieku lat, natomiast w pozosta³ych grupach wiekowych wzros³a. REGIONALNE ZRÓ NICOWANIE AKTYWNOŒCI EKONOMICZNEJ LUDNOŒCI Regional variation of economic activity of the population Zarówno wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej, jak i wskaÿnik zatrudnienia dla województw nie wykazuj¹ du ego zró nicowania (ich wspó³czynniki zmiennoœci nie przekraczaj¹ 7% (tab. 1). Wed³ug danych BAEL za II kwarta³ 2006 udzia³ aktywnych zawodowo jest najwiêkszy w województwie mazowieckim i lu-

9 Statystyczna analiza aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach belskim (56,5%), a najmniejszy w œl¹skim (49,9%). Udzia³ zaœ pracuj¹cych jest najwiêkszy tak e w województwie mazowieckim (49,8), a najmniejszy w zachodnio-pomorskim (41,5%). a) Wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej b) WskaŸnik zatrudnienia c) Stopa bezrobocia Rys. 4. WskaŸniki opisuj¹ce aktywnoœæ ekonomiczn¹ ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej w Polsce wed³ug p³ci, miejsca zamieszkania i poziomu wykszta³cenia (stan na II kwarta³) Economic activity rates for the population aged 15 and more in Poland by sex, place of residence and educational level (in II quarter) ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych z BAEL.

10 112 Dorota Bartosiñska, Anna Jankiewicz-Siwek 100% ,4 3,2 32,7 15,5 71,0 56,1 81,8 83,1 89,9 86,0 85,9 87,5 88,8 86,5 84,6 80,7 70,8 67,6 47,2 36,5 30,3 18, i wiêcej ,3 5,4 a) Wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej 100% ,3 3,1 21,5 9,3 51,9 39,4 68,2 70,9 79,4 79,6 74,4 76,0 77,0 76,2 b) WskaŸnik zatrudnienia 77,3 70,5 65,5 59,7 43,6 33,4 28,4 17, i wiêcej ,8 5,3 50% ,3 33,4 29,7 26, ,4 16,6 14,7 13,4 11,5 12,1 11,7 11,9 12,7 10,4 11,8 8,6 7,5 7,6 8,7 6,4 7, i wiêcej 3,7 c) Stopa bezrobocia Rys. 5. WskaŸniki opisuj¹ce aktywnoœæ ekonomiczn¹ ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej w Polsce wed³ug wieku (stan na II kwarta³) Economic activity rates for the population aged 15 and more in Poland by age (in II quarter) ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych z BAEL.

11 Statystyczna analiza aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach W ka dym województwie zarówno udzia³ aktywnych zawodowo, jak i pracuj¹cych zmniejszy³ siê w 2006 r. w porównaniu z Stopa bezrobocia jest bardziej zró nicowana miêdzy województwami ni wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej i wskaÿnik zatrudnienia. Obliczone wspó³czynniki zmiennoœci pokazuj¹, e stopa bezrobocia w województwach ró ni³a siê od œredniej krajowej œrednio o 23,6% w 1995 r. i o 17,0% w W roku 1995 stopa bezrobocia by³a najmniejsza w województwie lubelskim (8,8%), a najwiêksza w warmiñsko-mazurskim (21,4%). Natomiast w 2006 stopa bezrobocia jest najmniejsza w podlaskim, a najwiêksza w dolnoœl¹skim (18,3%). W latach stopa bezrobocia zmniejszy³a siê w 4 województwach: lubuskim, opolskim, podlaskim i warmiñsko-mazurskim. Nie uleg³a zmianie w województwie podkarpackim. W pozosta³ych województwach stopa bezrobocia wzros³a. Tab. 1. Regionalne zró nicowanie wskaÿników opisuj¹cych aktywnoœæ ekonomiczn¹ ludnoœci (stan na II kwarta³) Regional variation of economic activity rates (in II quarter) Województwo Wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej WskaŸnik zatrudnienia Stopa bezrobocia Dolnoœl¹skie 56,1 53,8 47,4 43,9 15,5 18,3 Kujawsko-pomorskie 57,8 51,9 48,8 43,2 15,5 16,8 Lubelskie 63,0 56,5 57,5 49,7 8,8 12,1 Lubuskie 54,2 51,4 45, ,7 14,4 ódzkie 60,2 54,0 52,3 46,3 13,3 14,4 Ma³opolskie 60,7 54,9 55,2 48,0 9,0 12,5 Mazowieckie 59,2 56,5 52,5 49,8 11,3 11,8 Opolskie 57,7 54,2 50,5 47,6 12,5 12,2 Podkarpackie 63,9 54,7 55,7 47,7 12,8 12,8 Podlaskie 59,0 54,7 52,7 49,4 10,5 9,7 Pomorskie 59,0 51,8 50,2 43,9 15,0 15,2 Œl¹skie 55,2 49,9 49,6 42,7 10,2 14,6 Œwiêtokrzyskie 65,7 54,6 57,0 46,1 13,3 15,5 Warmiñsko-mazurskie 58,2 51,7 45,8 42,6 21,4 17,6 Wielkopolskie 56,8 54,4 49,9 47,6 12,2 12,5 Zachodnio-pomorskie 59,1 50,6 49,2 41,5 16,9 18,0 Min 54,2 49,9 45,7 41,5 8,8 9,7 Max 65,7 56,5 57,5 49,8 21,4 18,3 Œrednia 59,1 53,5 51,3 45,9 13,4 14,3 Odchylenie standardowe 3,0 1,9 3,6 2,7 3,2 2,4 Wspó³czynnik zmiennoœci (w %) 5,1 3,6 7,0 5,8 23,6 17,0 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych z BAEL.

12 114 Dorota Bartosiñska, Anna Jankiewicz-Siwek SEZONOWE ZMIANY W BEZROBOCIU Seasonal variation of unemployment Sezonowe zmiany wystêpuj¹ w wielu dziedzinach ycia spo³ecznego i gospodarczego, np.: w rolnictwie, przemyœle rolno-spo ywczym, turystyce, budownictwie, handlu itp. Maj¹ one równie wp³yw na bezrobocie, które w dzia- ³ach takich jak m.in. rolnictwo i budownictwo, zmniejsza siê latem, a zwiêksza zim¹. Na podstawie danych kwartalnych z BAEL z lat o liczbie bezrobotnych w Polsce oszacowano mierniki sezonowoœci (rys. 6 a). Tylko w wyniku wystêpowania pór roku, zwi¹zanych z cyklicznym ruchem ziemi dooko³a s³oñca, w pierwszych kwarta³ach badanych lat liczba bezrobotnych by³a wiêksza od œredniej rocznej œrednio o 126 tys. osób, czyli o 4,8%. Natomiast w pozosta³ych kwarta³ach liczba bezrobotnych by³a mniejsza od œredniej rocznej œrednio o: 38 tys. osób, tj. o 1,5% w drugich kwarta³ach; 47 tys. osób, tj. o 1,8% w trzecich kwarta³ach oraz 41 tys. osób, tj. o 1,6% w czwartych kwarta³ach. Analiza danych miesiêcznych o liczbie bezrobotnych zarejestrowanych w powiatowych urzêdach pracy w 2005 r. dostarcza podobnych wniosków. Bezrobotnych jest wiêcej od stycznia do kwietnia, a mniej od maja do grudnia w porównaniu do œredniej rocznej (rys. 6b). STRUKTURY ZAREJESTROWANYCH BEZROBOTNYCH Structure of the registered unemployed Na bezrobocie ma wp³yw tak e sta pracy. Najliczniejsz¹ grupê bezrobotnych stanowi¹ te osoby, które jeszcze nigdy nie pracowa³y (598,8 tys. osób, stanowi¹ one 24,1% ogó³u bezrobotnych). Osoby po raz pierwszy wchodz¹ce na rynek pracy do³¹czaj¹ do bezrobotnych, zanim znajd¹ zajêcie, poniewa ich wysi³ki na pocz¹tku nie przynosz¹ rezultatów. Natomiast najmniej jest bezrobotnych wœród osób o sta u pracy co najmniej 30 lat 46,2 tys., stanowi¹ oni 1,9% ogó³u bezrobotnych (tab. 2). Do zjawisk szczególnie niekorzystnych nale y wysoki udzia³ d³ugotrwale bezrobotnych, czyli pozostaj¹cych w rejestrze powiatowego urzêdu pracy przez okres ponad 12 miesiêcy w okresie ostatnich dwóch lat, z wy³¹czeniem okresów odbywania sta ów i przygotowania zawodowego w miejscu pracy. W II kwartale 2006 r. by³o ich 1638,9 tys., tj. 65,9% ogó³u bezrobotnych. Zdecydowana wiêkszoœæ zarejestrowanych bezrobotnych nie posiada prawa do zasi³ku (87,0% ogó- ³u bezrobotnych).

13 Statystyczna analiza aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach % 104,8%(+126 tys.) 104% 102% 100% 98,5% (-38 tys.) 98,2% (-47 tys.) 98,4% (-41 tys.) 98% I II III IV Kwarta³ a) dla kwarta³ów lat % 106% 107,6% 107,6% 106,1% 104% 102,8% 102% 100% 98% 96% 94% 99,7% 98,3% 97,6% 96,8% 95,9% 94,3% 96,9% 96,4% Miesi¹c b) dla miesiêcy 2005 r. Rys. 6. Mierniki sezonowoœci liczby bezrobotnych w Polsce Seasonal variation of number of the unemployed in Poland ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych z rejestrów bezrobotnych. Tab. 2. Bezrobotni zarejestrowani wed³ug wybranych cech (stan w koñcu II kwarta³u 2006 r.) The registered unemployed by selected cross-sections (as of end of II quarter 2006) Przekroje Wyszczególnienie Bezrobotni w tys. Odsetek bezrobotnych 0 598,8 24,1 do 1 356,6 14, ,5 18,8 Sta pracy (w latach) ,1 13, ,2 16, ,2 11,2 30 i wiêcej 46,2 1,9 mniej ni 1 179,2 7, ,7 10,1 Czas pozostawania bez pracy ,2 13,7 (w miesi¹cach) ,0 18, ,1 15,4 powy ej ,3 35,3 Inne D³ugotrwale bezrobotni 1638,9 65,9 Bez prawa do zasi³ku 2163,2 87,0 ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie danych z rejestrów bezrobotnych.

14 116 Dorota Bartosiñska, Anna Jankiewicz-Siwek WNIOSKI Conclusions Na podstawie przeprowadzonej analizy aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce mo na wysnuæ nastêpuj¹ce wnioski: 1. W badanym okresie wyst¹pi³y niekorzystne zmiany w liczbie i strukturze ludnoœci wed³ug ekonomicznych grup wieku. Liczba i udzia³ ludnoœci w wieku przedprodukcyjnym zmniejszy³y siê, a liczba i udzia³ ludnoœci w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym wzros³y, co jest zwi¹zane z procesem starzenia siê spo³eczeñstwa. 2. Zarówno wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej, jak i wskaÿnik zatrudnienia w Polsce w 2006 r. jest ni szy ni w 1992 r., co jest zjawiskiem niekorzystnym, mniej bowiem ludzi w Polsce jest aktywnych zawodowo i mniej pracuje niezale nie od p³ci, miejsca zamieszkania i poziomu wykszta³cenia. 3. Jednak od 2002 r. obserwuje siê korzystne dla gospodarki tendencje rozwojowe: liczba i udzia³ pracuj¹cych systematycznie rosn¹, a liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia malej¹. 4. Stopa bezrobocia jest wy sza dla kobiet ni dla mê czyzn, wy sza dla mieszkañców miast ni dla mieszkañców wsi i maleje wraz ze wzrostem poziomu wykszta³cenia. 5. Potwierdzona zosta³a znana w makroekonomii zale noœæ miêdzy wzrostem gospodarczym a stop¹ bezrobocia (prawo Okuna). Obliczony wspó³czynnik korelacji miêdzy tymi dwiema wielkoœciami jest ujemny i wysoki, co oznacza, e w miarê wzrostu gospodarczego bezrobocie w Polsce silnie spada. 6. Zjawisko bezrobocia podlega wahaniom sezonowym. W pierwszych kwarta³ach badanych lat bezrobocie roœnie, natomiast w pozosta³ych maleje. Analiza miesiêczna dostarcza podobnych wniosków, bezrobocie roœnie od stycznia do kwietnia, a od maja do grudnia maleje. 7. W badaniach aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci nale y uwzglêdniæ problem zagranicznych emigracji zarobkowych. W wielu województwach skala czasowych migracji zarobkowych jest tak du a, e wszelkie obliczenia i opinie dotycz¹ce aktywnoœci zawodowej i bezrobocia pomijaj¹ce migracje nie obrazuj¹ rzeczywistego stanu rzeczy. 8. Ze wzglêdu na masowoœæ i trwa³oœæ emigracji zarobkowych wysuniêty zostaje postulat pod adresem GUS i Ministerstwa Pracy o podjêcie dzia³añ w celu objêcia informacj¹ statystyczn¹ migracji zarobkowych. Szczegó³owa analiza aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci dostarcza cennych informacji. Powinna ona przyczyniæ siê do lepszego poznania zagadnieñ zatrudnienia, bezrobocia, aktywnoœci i biernoœci zawodowej, które s¹ obecnie ywo dyskutowane zarówno w teorii, jak i w praktyce.

15 Statystyczna analiza aktywnoœci ekonomicznej ludnoœci w Polsce w latach SUMMARY The aim of the article is to analyse economic activity of the population in Poland in The data come from three main sources: Labour Force Survey, The Unemployed Registers and Statistical Yearbooks of Poland. The authors describe changes of economic activity of the population using various rates. They also analyse the relation of economic activity of the population to sex, age, place of residence and educational level. The paper presents variation of economic activity of the population between regions, seasonal changes of unemployment and structure of the registered unemployed.

16 118 Dorota Bartosiñska, Anna Jankiewicz-Siwek