Prace Językoznawcze 16/2, 53-62
|
|
- Wiktoria Biernacka
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Magdalena Osowicka-Kondratowicz Dane z rozwoju mowy dziecka oraz terapii logopedycznej w interpretacji fonologicznej zjawisk fonetycznych współczesnej polszczyzny Prace Językoznawcze 16/2,
2 UWM 2014 PRACE JĘZYKOZNAWCZE ZESZYT XVI/ Magdalena Osowicka-Kondratowicz Olsztyn Dane z rozwoju mowy dziecka oraz terapii logopedycznej w interpretacji fonologicznej zjawisk fonetycznych współczesnej polszczyzny Child s speech development and speech therapy vs. phonological interptetation of phonetic facts in the Standard Polish The paper presents few observations concerning the development of child s speech and speech therapy in the context of phonetic realization and phonological status of the so called soft labial consonants in such words as: pies, biały, miasto in the Standard Polish. Słowa kluczowe: fonetyka, fonologia, logopedia, rozwój mowy dziecka, akwizycja pierwszego języka, terapia logopedyczna Key words: phonetics, phonology, logopedics, the development o f children s language, first language acquisition, speech therapy 1. Stopień złożoności większości procesów nabywania języka przez dziecko jest bardzo duży. Kontrowersje dotyczą nawet najczęściej pojawiających się pojęć stosowanych od bardzo dawna w opisie zgodnego z normą i patologicznego rozwoju fonologicznego dziecka. Dobrą egzemplifikacją problemu mogą tu być np. różnice stanowisk co do interpretacji zjawiska substytucji, w tym kwestionowanie samej zasadności użycia tego terminu w odniesieniu do akwizycji mowy (por. np. Grunwell 1987; Ingram 1989; Krajna 2002; na temat wątpliwości związanych z problemem substytucji na gruncie praktyki logopedycznej, zob. też np. Ostapiuk 2002; Pluta-Wojciechowska 2005; Sołtys-Chmielowicz 2002; 2008). Kontrowersje budzi już sama ocena i klasyfikacja cech wymowy dziecięcej wedle ich fonemowej wartości z punktu widzenia systemu dorosłego użytkownika języka (por. np. Łobacz 1996a; Krajna 2002). Tradycyjnie system językowy dziecka ujmuje się przez pryzmat normy języka osób dorosłych, traktując mowę dziecka jako niedoskonały odpowiednik dojrzałego języka, a więc swo
3 54 Magdalena Osowicka-Kondratowicz istego rodzaju niedojrzałą odmianę języka ogólnego, z niedojrzałym, ale podobnym jak u dorosłych mówców mechanizmem produkcji i percepcji. Akwizycja języka bywa zaś rozumiana jako naśladownictwo dorosłych mówców, którzy stanowią wzorce poprawnego posługiwania się językiem w różnych sytuacjach. Takie ujęcie konkuruje obecnie z twierdzeniem, że język dziecka to odmiennie funkcjonujący mechanizm, system rozwijający się samodzielnie i według własnych reguł, który nie stanowi ani repliki, ani uproszczonej wersji systemu osób dorosłych. Nabywanie mowy traktuje się tu jako dynamiczną sekwencję stale przekształcających się systemów, a nie luźne nabywanie kolejnych fragmentów języka osób dorosłych - nie proste naśladownictwo, a aktywne odkrywanie reguł, jakie rządzą użyciem języka w różnych sytuacjach czy też tworzenie reguł na potrzeby własnego systemu adekwatnego do danego etapu rozwoju dziecka (por. syntetyczne opracowanie głównych nurtów światowej fonologii dziecięcej u Łobacz 1996 a, zwłaszcza strony 7-52, zob. też Smoczyńska 1997). Stanowisko takie koresponduje z ustaleniami współczesnej psychologii, która nie traktuje już dziecięcego umysłu jako miniatury dorosłego, a samego dziecka jako niedojrzałego ( małego ) dorosłego, ale jako jednostkę o specyficznych dla swego wieku cechach, której rozwój jest zdeterminowany tylko jej właściwymi prawami i następuje w określonym przez jej własny zegar biologiczny czasie, przy czym w procesie tego rozwoju uwzględnia się oprócz czynników biologicznych również społeczne (por. Syllamy 1995; Porayski-Pomsta 2009). Obecnie akcentuje się występowanie [...] potencjalnie głębszych aniżeli tradycyjnie zakładane różnic między systemami fonologicznymi dziecka i dorosłego użytkownika języka [...] (Krajna 2002: 30). Wskazuje się na odrębności we wszystkich płaszczyznach, nie tylko produkcji, ale też mechanizmu magazynowania i organizacji reprezentacji leksykalnej oraz percepcji dziecięcej (szczegółowo na ten temat por. np. Łobacz1996 a, 1996 b, 1997; Lipowska 2001; Krasowicz- Kupis 1999 i cytowane tam badania). Niektórzy uważają nawet, że różnice pomiędzy obydwoma systemami - osób dorosłych i dziecięcym - są na tyle duże, że należy je uznać za nieporównywalne (por. Grunwell 1987). Niezależnie jednak od podejścia teoretycznego oraz licznych wątpliwości na temat stanu, sposobów i możliwości ustalenia aktualnej reprezentacji systemu fonologicznego w umyśle dziecka na danym etapie jego rozwoju (zwłaszcza w oparciu o porównanie realizacji dziecięcych z wymową dorosłą), niewątpliwe jest, że język dorosłych mówców stanowi język wyjściowy i zarazem docelowy dla realizacji dziecięcych (tzw. input language, target language). W takim ujęciu mowę osób dorosłych można traktować jako wzorzec, rozumiany jednak nie w prosty sposób jako wzór do stale doskonalonego wraz z wiekiem naśladowania, ale jako formę wyjściową i docelową samodzielnych zachowań językowych dziecka, zgodnych z jego możliwościami na danym etapie rozwoju. Przyswajając elementy języka i doskonaląc artykulację, dziecko z całą pewnością nie czyni tego
4 Dane z rozwoju mowy dziecka oraz terapii logopedycznej w interpretacji fonologicznej. 55 w oderwaniu, a w oparciu o system języka dorosłych użytkowników w jego odmianie mówionej, nawet jeśli akwizycję języka rozumiemy jako aktywne tworzenie przez dziecko własnych reguł w ramach własnego systemu. Kreacja taka wymaga bowiem kontaktu z językiem osób dorosłych, odbywa się na podstawie tego języka oraz w dążeniu do tego języka. W konsekwencji, osobliwości wymowy dziecięcej oraz stosowane przez dzieci strategie mogą z jednej strony dostarczać informacji na temat struktury mowy osób dorosłych jako wyjściowej formy w nabywaniu mowy przez dziecko, z drugiej zaś m ogą stanowić antycypację przyszłych zmian w systemie języka ogólnego jako docelowego w procesie nabywania mowy. 2. Przykładowo, w omawianym kontekście zwraca uwagę dziecięca wymowa tzw. miękkich spółgłosek wargowych. Materiały wszystkich autorów prac kazuistycznych na temat wczesnego etapu rozwoju mowy dziecka uwidaczniają trudności w wymowie tych spółgłosek u wszystkich opisywanych dzieci (por. np. Baudouin de Courtenay 1974; Brajerski 1967; Brenstiern Pfanhauser 1930; Kaczmarek 1953, 1966; Sawicka 1989; Skorupka 1949; Smoczyński 1955; Zarębina 1965)1. Artykulacja w tym zakresie jest nieustabilizowana i rozchwiana nawet jeszcze u młodszych dzieci przedszkolnych (por. np. Łobacz 2005; Sołtys- -Chmielowicz 1998). Komplikacje związane są właśnie z realizacją palatalności, w związku z czym u dzieci spotykamy bardzo różne wymówienia tych dźwięków. Generalnie rzecz biorąc, może wystąpić: 1) brak realizacji miękkości w jakiejkolwiek formie - zmiękczenia spółgłoski i/lub udziału joty (wymówienia typu [pes] - pies); 2) wahanie w zakresie realizacji miękkości (palatalność pojawia się niekonsekwentnie, por. np. przykłady wymowy czteroletniej Eweliny zamieszczone u Baudouina de Courtenay (Baudouin de Courtenay 1974)) oraz 3) kłopot z odpowiednią, tj. zgodną z dorosłą normą, synchronizacją miękkości z pozostałymi cechami segmentu. W związku z tym obok wymowy nieodbiegającej od artykulacji normatywnej (typu [m jut] - miód)2, występuje wymowa silnie asynchroniczna, ze znaczniejszym niż u dorosłych mówców opóźnieniem elementu palatalnego w stosunku do pracy warg i z wyraźnie twardym elementem wargowym, np. [mąjut], [m@jut], [mjut] - miód (materiały własne, Helenka i Weronika trzy- i czteroletnie, por. też Brajerski 1967; Sołtys-Chmielowicz 1 Cytowane prace kazuistyczne typu podłużnego (tzw. dzienniczki mowy) powstały dzięki bezpośredniej obserwacji przez rodziców własnych dzieci i zawierają mniej lub bardziej szczegółowy opis rozwoju mowy dziecka w początkowym okresie życia (na ogół do 2-3 lat). Większość z nich pochodzi z połowy XX w. Jedynie praca Baudouina de Courtenay, choć wydana w 1974 r., zawiera jednak materiał językowy (w wyborze) zgromadzony przez badacza od córki Eweliny w latach W artykule stosuję transkrypcję słowiańską. Jednak jotę, ze względów redakcyjnych, zapisuję jako [j].
5 56 Magdalena Osowicka-Kondratowicz 1998)3. Pojawiają się też przesadne artykulacje palatalności, typu [m ijut] - miód (np. dziecko w wieku 4, 34, por. Łobacz 2005) albo artykulacje z zachowaną samą tylko palatalnością, takie jak [jadro] - wiadro (u dzieci dwu-, trzy-, a nawet czteroipółletnich, por. np. Smoczyński 1955; Sołtys-Chmielowicz 1998). Obok tego występują realizacje z osłabioną miękkością, np. [objat] - obiad (np. dziecko w wieku 4, 5, por. Łobacz 2005), a także całkowicie twarda wymowa typu [begalam] - biegałam, [pekluśka] - pietruszka, [pes] - pies, [pyć] - pic, [śfeca] - świeca (u dzieci dwu-, trzy- i czteroletnich, por. np. Smoczyński 1955; Baudouin de Courtenay 1974; Łobacz 2005; Sołtys-Chmielowicz 1998; Wierzchowska 1971). Wachlarz możliwych artykulacji jest więc stosunkowo duży, przy czym miękkość może pojawiać się u dziecka wyłącznie w pozycji przed [i], np. [p ić] - pic, ale [pes] - pies; albo też nie występuje w ogóle, np. [pyć] - pic i [pes] - pies (por. np. Sołtys-Chmielowicz 1998). Jak wynika z przytoczonych danych, w wypadku spółgłosek wargowych, w przeciwieństwie do spółgłosek przedniojęzykowych, wyraźnie zaznacza się u dzieci skłonność do artykulacji twardej. Skłonność ta objawia się przy tym nie tylko w postaci wymówień typu [pyć] - pic i [pes] - pies, bardzo charakterystycznych zwłaszcza dla wczesnego etapu rozwoju mowy (por. np. Smoczyński 1955; Baudouin de Courtenay 1974). Tendencja ta uwidacznia się również w twardych realizacjach spółgłosek wargowych stwierdzanych nawet w pozycji przed [i], por. np. [brnem] - biłem (Zarębina 1980) oraz, przy silnej desynchronizacji miękkości, w pozycji przed [j], np. [zabjaś] - zabierz, [pjesek] - piesek (Smoczyński 1955). Pojawiającą się u dzieci miękkość spółgłosek wargowych w starszych pracach kazuistycznych notuje się zazwyczaj w postaci synchronicznej typu [p es] - pies (por. np. Brenstiern Pfanhauser 1930; Baudouin de Courtenay 1974; Zarębina 1965), choć przez niektórych autorów prac z tego okresu podawane są również przykłady wyraźnej asynchroniczności realizacji dziecięcych typu [p'jes'ek]5, [pjesek] - piesek (por. np. Brajerski 1967; Smoczyński 1955). Według Brajerskiego (1967) realizacja palatalności tzw. miękkich spółgłosek wargowych rozpoczyna się u dzieci zawsze od artykulacji asynchronicznej typu [pj], w późniejszych wymówieniach wymowa asynchroniczna występuje zaś obok synchronicznej, np. [pjes] obok 3 Wszystkie zamieszczone w artykule przykłady pochodzą od cytowanych autorów oraz kilka z badań własnych autorki, co jest w tekście wyraźnie oznaczane. Zachowano autentyczny zapis poszczególnych autorów. Jeśli w danej pracy stosowano znaki ortograficzne (por. Kaczmarek 1966) lub transkrypcję międzynarodową (por. Łobacz 2005), to w niniejszym tekście przykłady pochodzące z takich prac przekształcono na słowiańską transkrypcję fonetyczną, aby na skutek różnic pomiędzy ortografią a transkrypcją lub różnymi rodzajami transkrypcji nie dochodziło do pomyłek. 4 Cytowane formy datuję, zgodnie z zasadą, że cyfra przed przecinkiem oznacza lata życia dziecka, cyfry po przecinkach miesiące i dni, a więc np. 2, 3 oznacza dwa lata i trzy miesiące; 1, 6, 7 zaś to 1 rok, 6 miesięcy i 7 dni. 5 Kropka w górnej frakcji danej spółgłoski oznacza lekko palatalną realizacji spółgłosek - zachowano oryginalną transkrypcję Brajerskiego (1967).
6 Dane z rozwoju mowy dziecka oraz terapii logopedycznej w interpretacji fonologicznej. 57 [p es] - pies, przez którą jest stopniowo wypierana. Obecnie trudno jest jednak stwierdzić rzeczywisty stopień zsynchronizowania wymowy dziecięcej w przykładach ostatniego typu ze względu na niedoskonałość stosowanej w kazuistycznych pracach transkrypcji oraz niemożność odwołania się do artykulacji nagranej (por. dyskusję na ten temat u Łobacz 1996a: 58-60). W nowszych pracach dotyczących rozwoju mowy dziecka (por. np. Łobacz 1996a, 2005; Krajna 2008), opartych na badaniach o charakterze masowym, polegających na szczegółowej analizie nagrań mowy przedszkolaków, a także na analizach segmentalno-akustycznych, poświadczona jest u dzieci głównie asynchroniczna realizacja palatalności tzw. miękkich spółgłosek wargowych, zgodna zresztą ze współczesną standardową wymową osób dorosłych, w tym także specjalnie szkolonych do operowania głosem (por. normę wymawianiową w zakresie realizacji tzw. miękkich spółgłosek wargowych w języku ogólnym sformułowaną przez Dunaj 2007; na temat wymowy osób zawodowo operujących głosem zob. Nowakowski 1997). Jednocześnie, nawet w starszych pracach kazuistycznych, w których w sposób wyraźny lub dorozumiany zakłada się system fonologiczny z miękkimi fonemami wargowymi6, podawane są przykłady wymówień, które mogą być interpretowane jako świadczące o obecności joty w strukturze fonologicznej omawianej grupy wyrazów. Chodzi tu przy tym nie tylko o przykłady wyraźnie dwusegmentalnej realizacji dziecięcej typu [p'jes'ek], [pjesek] - piesek (por. np. Brajerski, 1967; Smoczyński, 1955), ale przede wszystkim o zaświadczone przez wielu badaczy mowy dziecięcej przykłady artykulacji typu [jesek] - piesek, [jadlo] - wiadro, [jaca] - świeca itp. Przy jednoczesnej obecności w wymowie tego samego dziecka, obok artykulacji takich jak [jesek] - piesek, realizacji typu [pesek] - piesek, artykulacje pierwszego typu mogą być zasadnie traktowane jako wyraz wymowy asynchronicznej, potwierdzający obecność joty w strukturze fonologicznej języka osób dorosłych. Analiza dziecięcych realizacji grup spółgłoskowych wskazuje bowiem, że u dzieci (z punktu widzenia dorosłej normy) występują tak opuszczenia pierwszego, jak i drugiego elementu spółgłoskowej zbitki. Brak jest więc jednej zasady uproszczeń, która preferowałaby określony segment. W związku z tym w wymowie dziecięcej mamy prawo oczekiwać zarówno form typu [pesek], jak i [jesek] - piesek, jeśli we wzorcu jest /pjesek/. Skoro więc obie te formy rzeczywiście są poświadczone, to wskazują one na dziecięce uproszczenie występującej w języku ogólnym grupy konsonantycznej - raz ginie /p/ raz /j/, czyli we wzorze jest /pj/. W sumie więc cytowane przykłady świadczą o obecności joty w strukturze fonologicznej języka ogólnego jako języka wyjściowego dla artykulacji dziecięcych. 6 W omawianym kontekście warto pamiętać, że wskazane prace kazuistyczne powstawały pod reżimem starszego systemu fonologicznego, kiedy to realizacje asynchroniczne (typu [p jes] - pies) u dorosłych mówców uchodziły za niepoprawne lub co najmniej gorsze, a miękkie spółgłoski wargowe traktowane były powszechnie jako samodzielne fonemy (por. np. Stieber 1966).
7 58 Magdalena Osowicka-Kondratowicz Kolejnym przykładem, który można potraktować jako wskazujący na strukturę wzorca, są pojawiające się w rozwoju mowy dziecka oraz w trakcie terapii logopedycznej pewne charakterystyczne substytucje typu [lalko] - jajko i jednocześnie [ples] - pies u dzieci, które w ogóle nie wymawiając joty, zamiast niej podstawiają [l]. W literaturze przedmiotu (por. np. Sołtys-Chmielowicz 1998) opisany jest przypadek chłopca (w wieku 5, 4, 13), który regularnie artykułuje /j/ przez [l] w typowych pozycjach realizacji /j/, jak np. w [lalko] - jajko. W tym samym czasie u tego chłopca miękkość spółgłosek wargowych wyodrębnia się w postaci [l], np. [ples] - pies; [plesalk i] - pieczarki, [plauy] - biały. Jako że u tego samego dziecka współistnieje wymowa typu [lalko] - jajko i [ples] - pies, można przyjąć, że dziecko to głoskę [l] uczyniło regularnym substytutem joty w każdym z możliwych kontekstów fonetycznych, w tym i po labialnych spółgłoskach. Podobne wypadki notuje się też u dzieci, które podczas terapii logopedycznej w trakcie wywoływania i utrwalania wymowy wcześniej nieobecnej u nich głoski [l] czynią ją regularnym substytutem głosek [r] oraz [j] i podobnego podstawienia dokonują również regularnie po labialnych spółgłoskach w wyrazach typu piasek, miasto wymawianych przez nie jako [plasek] - piasek, [mlasto] - miasto (Wiśniewska i Eberhardt 1997). Dodajmy, że realizacja joty poprzez [l] zdarza się u dzieci bardzo rzadko. Znamienne jest jednak, że jeśli już wymowa taka wystąpi, to dotyczy ona również realizacji wyrazów zawierających tzw. miękkie spółgłoski wargowe. Skoro więc dziecko wymawia [lalko], podczas gdy we wzorze jest /jajko/ i jednocześnie wymawia [ples], oznacza to nic innego niż to, że we wzorze jest /pjes/. Bazowymi formami do dokonania substytucji dla wszystkich tych dzieci są bowiem formy z jotą, co w sumie wskazuje na fonologiczną odrębność /j/ po wargowych spółgłoskach w strukturze języka ogólnego jako wyjściowego dla artykulacji dziecięcych (na ten temat por. też Krajna 2008; Łobacz 2002). Podobnych argumentów dostarczają wyniki terapii logopedycznej osób niesłyszących prowadzonej za pomocą systemu fonogestów (na temat metody por. np. Krakowiak 1995). Z badania wymowy dzieci niesłyszących usprawnianych za pomocą wskazanej metody przeprowadzonego przez Trochymiuk (2008) wynika asynchroniczna i dwusegmentalna artykulacja tzw. miękkich spółgłosek wargowych oraz ich wyraźnie odmienne funkcjonowanie w stosunku do miękkich spółgłosek prepalatalnych i to pomimo formułowania i usprawniania wymowy tych dzieci w oparciu o system zakładający monosegmentalność fonologiczną zarówno spółgłosek palatalnych, jak i spalatalizowanych, w tym /p b f v m /. W związku z tym podnosi się nawet konieczność rozważenia ewentualnej modyfikacji struktury systemu fonogestów pod tym względem (por. Trochymiuk 2008, zwłaszcza strony ). Na silne artykulacyjne i percepcyjne wyodrębnienie joty po spółgłoskach wargowych u dzieci wskazuje również sposób dokonywania przez nieumiejące
8 Dane z rozwoju mowy dziecka oraz terapii logopedycznej w interpretacji fonologicznej. 59 czytać i pisać sześcio- i siedmiolatki analizy segmentalnej wyrazów zawierających tzw. miękkie spółgłoski wargowe (por. Rocławski 1985, 2001; Milewski 1999, por. też Osowicka-Kondratowicz 2013). Występowanie u dzieci podziałów wyrazów tj. piasek i pisk w postaci p -a-s-e-k oraz p -i-s-k jest zjawiskiem co najwyżej marginalnym. Dominującym sposobem dziecięcej interpretacji ciągów, o których mowa, jest natomiast głoskowanie typu p-j-a-s-e-k - piasek oraz p-i-sk - pisk. Wszystko to świadczy, że w świadomości dzieci głoska [p ] jest allofonem fonemu /p/ i jako allofon fonemu /p / nie ma podstaw. Do tego dochodzą jeszcze obserwowane u dzieci podczas analizy segmentalnej wyrazów pewne charakterystyczne przestawki elementów grup spółgłoskowych. W literaturze przedmiotu poświadczone są przypadki dzielenia przez dzieci z metatezą poprawnie wymawianych wyrazów takich jak np. s-a-n-r-a - sarna; n-a-v-z-a - nazwa; t-e-r-a-t - teatr; x-m-y-n - hymn; v-l-i-k - wilk itp. (por. Milewski 1999: ). Z podobnymi przestawkami autorka tej pracy zetknęła się również w trakcie dziecięcej segmentacji wyrazów zawierających tzw. miękkie spółgłoski wargowe, np. pies i piana analizowane bywają jako p-e-j-s, p-e-s-j - pies; p-a-jn-a, p-a-n-j-a - piana itp. (materiały własne, niespełna siedmioletnie Ola i Lena; w przygotowaniu jest większa praca na ten temat). Wyjściowymi formami do dokonania metatezy wskazanego typu są dla dzieci formy z jotą, co jednocześnie świadczy o fonologicznej odrębności /j/ po wargowych spółgłoskach. Do tego dochodzi również charakterystyczny sposób literowania przez dzieci przechodzące z głoskowania na literowanie po opanowaniu sztuki czytania i pisania, który wskazuje na odmienne funkcjonowanie w ich świadomości grup literowych zawierających tzw. miękkie spółgłoski wargowe od grup literowych z miękkimi spółgłoskami prepalatalnymi (np. pies, biały vs siano, ciocia; por. Osowicka-Kondratowicz 2013). Należy podkreślić, że wszystko, co wyżej powiedziano o dziecięcych metodach dokonywania analizy segmentalnej (a następnie literowania), dotyczy również dzieci siedmioletnich i starszych bardzo sprawnych językowo, których system fonetyczno-fonologiczny z całą pewnością jest już w pełni ukształtowany, co wskazuje z kolei na docelową strukturę osiągniętą przez dzieci w postaci twardej spółgłoski oraz joty w fonologicznym składzie wyrazów zawierających tzw. miękkie spółgłoski wargowe. 3. Relacje pomiędzy artykulacjami dziecięcymi a wymową osób dorosłych w świetle podnoszonych na wstępie uwag i wątpliwości formułowanych w literaturze przedmiotu z pewnością nie są jednoznaczne i proste. Nakazuje to ostrożność w interpretacji uzyskanych stąd danych, zwłaszcza nie powinny one stanowić jedynego argumentu. Jednak pewne fakty i strategie obserwowane w rozwoju mowy dziecka oraz w trakcie terapii logopedycznej mogą dostarczać wiedzy na temat funkcjonowania dorosłego systemu językowego oraz jego
9 60 Magdalena Osowicka-Kondratowicz tendencji rozwojowych. Przytoczone dane są niewątpliwie świadectwem traktowania przez dzieci joty jako ważnego elementu w strukturze wyrazów zawierających tzw. miękkie spółgłoski wargowe. W związku z tym, że język osób dorosłych jest systemem wyjściowym i zarazem docelowym dla artykulacji dziecięcych, wskazane nie może pozostać bez wpływu na interpretację tego systemu. W omawianym kontekście znamienne jest stwierdzenie J. Baudouina de Courtenay, który zauważa, że podniety do istotnych przeobrażeń języka plemiennego zawierają się głównie w języku dzieci. Dzieci objawiają skłonność do znacznych zmian wymowy i budowy morfologicznej języka. Z czasem uczą się mówić prawidłowo na podobieństwo otoczenia, ale raz dana podnieta nie pozostaje bez śladu [...] Nagromadzenie (kumulacja) śladów tego rodzaju podniet w całym szeregu pokoleń doprowadza do rzeczywistych zmian (cyt. za Milewski 1995: 64 oraz Majewska-Tworek 2001: 12-13). Ta uniwersalna uwaga z całą pewnością może być odniesiona do zjawisk obserwowanych współcześnie w związku z realizacją oraz interpretacją fonologiczną tzw. miękkich spółgłosek wargowych w języku ogólnym jako systemie wyjściowym i docelowym w procesie akwizycji mowy. Ta generalna obserwacja może oczywiście również być odwrócona poprzez stwierdzenie, że rozwój mowy dziecka odbija filogenezę języka - por. np. w związku z omawianym zagadnieniem [l] - epentetyczne z rozłożenia miękkości wargowych w historii języków słowiańskich. Literatura Baudouin de Courtenay J. (1974): Spostrzeżenia nad językiem dziecka. W ybór M. Chmura- Klekotowa. W rocław-w arszawa-kraków-gdańsk. Brajerski T. (1967): Rozwój sprawności artykulacyjnej kilkorga dzieci ze środowiska inteligenckiego. Logopedia 7, s Brenstiern Pfanhauser S. (1930): Rozwój mowy dziecka. Prace filologiczne. T. XV. Cz. I. Warszawa, s Dunaj B. (2006): Zasady poprawnej wymowy polskiej. Język Polski. T. LXXXVI, s Gunwell P. (1987): Clinicalphonology. Boltimore: Wiliams & Wilkins. Ingram D. (1989): Phonological Disability in Children. London: Cole and W hurr Limited. Kaczmarek L. (1953): Kształtowanie się mowy dziecka. Poznań Kaczmarek L. (1966): Nasze dziecko uczy się mowy. Lublin. Krajna E. (2002): Doskonalenie artykulacji u dzieci przedszkolnych - wybrane zagadnienia. Logopedia 31. Lublin, s Krajna E. (2008): wyrazowy test artykulacyjny. Gliwice. Krakowiak K. (1995): Fonogesty jako narzędzie formułowania języka u dzieci z uszkodzonym słuchem. Lublin. Krasowicz-Kupis G. (1999): Rozwój metajęzykowy a osiągnięcia w czytaniu dzieci 6-9-letnich. UMCS. Lublin. Lipowska M. (2001): Profil rozwoju kompetencji fonologicznej u dzieci w wieku przedszkolnym. Kraków.
10 Dane z rozwoju mowy dziecka oraz terapii logopedycznej w interpretacji fonologicznej. 61 Łobacz P. (1996a): Polska fonologia dziecięca. Studia fonetyczno-akustyczne. Warszawa. Łobacz P. (1996b): Świadomość fonologiczna dzieci. Biuletyn PTJ. T. LII, s Łobacz P. (1997): Nabywanie systemu fonologicznego a świadomość fonologiczna dzieci. Rozwój poznawczy i rozwój językowy dzieci z trudnościami w komunikacji werbalnej - diagnozowanie i postepowanie usprawniające. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Pomagisterskie Studium Logopedyczne Wydziału Polonistyki UW i sekcję Logopedyczną Towarzystwa Kultury Języka w Warszawie, w dniach 1-3 czerwca Pod red. H. Mierzejewskiej, M. Przybysz-Piwkowej. Warszawa, s Łobacz P. (2002): Wymowa patologiczna a norma fonetyczna w świetle analizy akustycznej. Zaburzenia mowy. Pod red. S. Grabiasa. UMCS. Lublin, s Łobacz P. (2005): Prawidłowy rozwój mowy dziecka. Podstawy Neurologopedii. Podręcznik akademicki. Pod red. T. Gałkowskiego, E. Szeląg i G. Jastrzębowskiej. Opole, s Majewska-Tworek A. (2001): Rozwój sprawności artykulacyjnej dziecka w wieku przedszkolnym. Dialogowy Test Artykulacyjny. Podręcznik. Lublin. Milewski S. (1995): Przyswajanie normy językowej przez dzieci (na przykładzie zjawisk fonetyczno-fonologicznych). Norma językowa w polszczyźnie. Pod red. M. Bugajskiego. Zielona Góra. Nowakowski P. (1997): Wariantywność współczesnej polskiej wymowy scenicznej. Poznań. Osowicka-Kondratowicz M. (2013): Specyficzne problemy związane z realizacją spółgłosek w rozwoju mowy dziecka. Prace Językoznawcze XV/2, s Ostapiuk B. (2002): Dziecięca artykulacja czy wada wymowy - między fizjologia a patologią. Logopedia 31, s Pluta-W ojciechowska D. (2005): Lowely, jo d y i sa fy, czyli o tak zwanych substytucjach i deformacjach. Śląskie Wiadomości Logopedyczne 8, s Porayski-Pomsta J. (2009): Zagadnienie periodyzacji rozwoju mowy dziecka. Logopeda 1(7), s Rocławski B. (1985): Palatalność. Teoria i praktyka. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego nr 56. Rocławski B. (2001): Podstawy wiedzy o języku polskim dla glottodydaktyków, pedagogów, psychologów i logopedów. Gdańsk. Sallamy N. (1995): Słownik psychologii, Katowice. Sawicka G. (1989): Z badań nad systemem fonologicznym dzieci od 0 do 4 lat. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego 205. Prace Polonistyczne nr 2, s Skorupka S. (1949): Obserwacje nad językiem dziecka. Sprawozdania Komisji Jęz. Tow. Nauk. W arsz.. T. III, Warszawa, s Smoczyńska M. (1997): Przyswajanie systemu gramatycznego języka przez dziecko. Rozwój poznawczy i rozwój językowy dzieci z trudnościami w komunikacji werbalnej - diagnozowanie i postepowanie usprawniające. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Pomagisterskie Studium Logopedyczne W ydziału Polonistyki UW i sekcję Logopedyczną Towarzystwa Kultury Języka w Warszawie, w dniach 1-3 czerwca Pod red. H. Mierzejewskiej, M. Przybysz-Piwko. Warszawa, s Smoczyński P. (1955): Przyswajanie przez dziecko podstaw systemu językowego. Łódź. Sołtys-Chmielowicz A. (1998): Wymowa dzieci przedszkolnych. Komunikacja językowa i jej zaburzenia. T. 15. Pod red. S. Grabiasa. UMCS. Lublin. Sołtys-Chmielowicz A. (2002): Problemy substytucji i elizji w zaburzeniach mowy. Zaburzenia mowy. Pod red. S. Grabiasa. Lublin, s Sołtys-Chmielowicz A. (2008): Zaburzenia artykulacji. Teoria i praktyka. Kraków. Stieber Z. (1966): Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego. Warszawa. Trochymiuk A. (2008): Wymowa dzieci niesłyszących. Analiza audytywna i akustyczna. UMCS. Lublin.
11 62 Magdalena Osowicka-Kondratowicz Wierzchowska B. (1971): Wymowa polska. Warszawa. W iśniewska B., Eberhardt G. (1997): Zaburzenia mowy u dzieci z tzw. mikrouszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego. Rozwój poznawczy i rozwój językowy dzieci z trudnościami w komunikacji werbalnej - diagnozowanie i postepowanie usprawniające. M ateriały z konferencji zorganizowanej przez Pomagisterskie Studium Logopedyczne Wydziału Polonistyki UW i sekcję Logopedyczną Towarzystwa Kultury Języka w Warszawie, w dniach 1-3 czerwca Pod red. H. Mierzejewskiej, M. Przybysz-Piwko. Warszawa, s Zarębina M. (1965): Kształtowanie się systemu dźwiękowego dziecka. W rocław-w arszawa-kraków. Zarębina M. (1980): Język polski w rozwoju jednostki. Analiza tekstów dzieci do wieku szkolnego. Rozwój semantyczny języka dziecka. Kraków. Summary The paper presents few observations concerning the development of child s speech and speech therapy in the context of phonetic realization and phonological status of the so called soft labial consonants in such words as: pies, biafy, miasto in the Standard Polish. Generally speaking, collected data proves that the segment [j] is an importand component of the phonemic representation o f the analyzed words.
Magdalena Osowicka-Kondratowicz Jeszcze o rozwoju mowy dziecka w kontekście interpretacji fonologicznej zjawisk fonetycznych współczesnej polszczyzny
Magdalena Osowicka-Kondratowicz Jeszcze o rozwoju mowy dziecka w kontekście interpretacji fonologicznej zjawisk fonetycznych współczesnej polszczyzny Prace Językoznawcze 16/3, 53-61 2014 UWM 2014 PRACE
kształcenie świadomości fonologicznej u dzieci 6-letnich; podnoszenie sprawności artykulacyjnej;
I. Wstęp Jednym z podstawowych zadań oddziaływania dydaktycznego wobec uczniów klasy 0 jest przygotowanie ich do opanowania umiejętności czytania i pisania. Istota tych procesów związana jest z przetwarzaniem
Opracowała : mgr Elżbieta Książkiewicz-Mroczka
PROGRAM TERAPII LOGOPEDYCZNEJ DLA UCZNIÓW SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. JANA PAWŁA II W GŁOJSCACH NA ROK SZKOLNY 2015/2016 W RAMACH POMOCY PSYCHOLOGICZNO- PEDAGOGICZNEJ Opracowała : mgr Elżbieta Książkiewicz-Mroczka
NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE WADY WYMOWY oraz ZABURZENIA ROZWOJU MOWY U DZIECI
NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCE WADY WYMOWY oraz ZABURZENIA ROZWOJU MOWY U DZIECI DYSLALIE Najczęściej spotykane wady wymowy u dzieci to zaburzenia artykulacji, czyli nieprawidłowe, odbiegające od normy przyjętej
OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu / modułu w języku polskim Wczesna diagnoza i terapia logopedyczna 2. Nazwa przedmiotu / modułu w języku angielskim Early diagnosis and
Rozwój mowy i języka - opis przedmiotu
Rozwój mowy i języka - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Rozwój mowy i języka Kod przedmiotu 14.4-WP-PEDP-RMJ-Ć_pNadGenYUKKK Wydział Kierunek Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii
1 prof. nadzw. dr hab. Aneta Majkowska Łódź, r. Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Justyny Mazepus
1 prof. nadzw. dr hab. Aneta Majkowska Łódź, 20.04.2016 r. Recenzja rozprawy doktorskiej mgr Justyny Mazepus Fonetyka artykulacyjna, akustyczna i audytywna polszczyzny a zaburzenia mowy dziecka Rozprawa
OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS PRZEDMIOTU / MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) 1. Nazwa przedmiotu / modułu w języku polskim Metodyka terapii dzieci ze specyficznymi trudnościami w obszarze językowym 2. Nazwa przedmiotu / modułu w języku
Magdalena Osowicka-Kondratowicz Specyficzne problemy związane z realizacją spółgłosek w rozwoju mowy dziecka. Prace Językoznawcze 15/2, 55-68
Magdalena Osowicka-Kondratowicz Specyficzne problemy związane z realizacją spółgłosek w rozwoju mowy dziecka Prace Językoznawcze 15/2, 55-68 2013 UWM PRACE JĘZYKOZNAWCZE ZESZYT XV/2 2013 55-68 Magdalena
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2010/2011
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Sączu Karta przedmiotu Instytut Pedagogiczny obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 200/20 Kierunek studiów: Pedagogika Profil: Ogólnoakademicki
OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU), PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU) studia pierwszego stopnia
Załącznik Nr 1.11 pieczątka jednostki organizacyjnej OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU), PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU) Nazwa modułu (przedmiotu)
Emisja głosu i kultura języka - opis przedmiotu
Emisja głosu i kultura języka - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Emisja głosu i kultura języka Kod przedmiotu 05.9-WH-WP-EGKJ Wydział Kierunek Wydział Humanistyczny Historia Profil ogólnoakademicki
OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA. CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS PRZEDMIOTU
Załącznik Nr 1.11 pieczątka jednostki organizacyjnej OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS PRZEDMIOTU Nazwa
OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU)
Załącznik Nr 1.11 pieczątka jednostki organizacyjnej OPIS PRZEDMIOTU, PROGRAMU NAUCZANIA ORAZ SPOSOBÓW WERYFIKACJI EFEKTÓW KSZTAŁCENIA CZEŚĆ A * (opis przedmiotu i programu nauczania) OPIS MODUŁU (PRZEDMIOTU)
Program Logopedia. - opis szczegółowy. Szereg ciszący.
Program Logopedia - opis szczegółowy Pakiet LOGOPEDIA daje możliwość ciągłego monitorowania terapii, pozwala na bieżącą analizę stopnia zaburzenia płynności mowy i zindywidualizowanie procesu terapeutycznego.
Dlaczego logopedzi boją się jąkania? Analiza lingwistyczno-terapeutyczna zjawiska. dr Anna Walencik-Topiłko
Dlaczego logopedzi boją się jąkania? Analiza lingwistyczno-terapeutyczna zjawiska dr Anna Walencik-Topiłko adiunkt w Katedrze Logopedii Uniwersytetu Gdańskiego; językoznawca, neurologopeda, terapeuta głosowy,
PROGRAM PRACY Z UCZNIEM/UCZENNICĄ NA ZAJĘCIACH Z TERAPII LOGOPEDYCZNEJ NOWA JAKOŚĆ EDUKACJI W PYSKOWICACH REALIZOWANY W RAMACH PROJEKTU:
PROGRAM PRACY a1 Z UCZNIEM/UCZENNICĄ NA ZAJĘCIACH Z TERAPII LOGOPEDYCZNEJ NOWA JAKOŚĆ EDUKACJI W PYSKOWICACH REALIZOWANY W RAMACH PROJEKTU: WYRÓWNYWANIA SZANS EDUKACYJNYCH UCZNIÓW Z GRUP O UTRUDNIONYM
TERAPIA LOGOPEDYCZNA. Terapią logopedyczną objęte są dzieci z zaburzeniami mowy.
TERAPIA LOGOPEDYCZNA Terapią logopedyczną objęte są dzieci z zaburzeniami mowy. Zajęcia odbywają się systematycznie, dostosowane są do możliwości psychofizycznych każdego ucznia. Terapia prowadzona jest
Program logopedyczny przedszkola Przyjaciół Książki dla dzieci 4,5 i 6 letnich Mówimy ładnie
Program logopedyczny przedszkola Przyjaciół Książki dla dzieci 4,5 i 6 letnich Mówimy ładnie Opracowała: mgr Agnieszka Sokółka Wstęp Umiejętność poprawnego mówienia jest w naszych czasach szczególnie ważna.
Profilaktyka logopedyczna - opis przedmiotu
Profilaktyka logopedyczna - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Profilaktyka logopedyczna Kod przedmiotu 05.6-WP-PEDP-PL Wydział Kierunek Wydział Pedagogiki, Psychologii i Socjologii Pedagogika
SŁOWNIK LOGOPEDYCZNY
SŁOWNIK LOGOPEDYCZNY artykulacja: określone zjawiska fonetyczne dzięki którym wymawiane dźwięki stają się głoskami; o ostatecznym kształcie i jakości głosek decyduje układ narządów mowy względem siebie.
Zajęcia specjalistów TERAPIA LOGOPEDYCZNA
Zajęcia specjalistów TERAPIA LOGOPEDYCZNA Prawidłowy rozwój mowy uwarunkowany jest właściwym rozwojem intelektualnym, fizycznym i emocjonalnym. Opanowanie właściwej techniki mówienia, wyraziste wymawianie
Żabno, dnia r.
Żabno, dnia 07.03.2014r. EUROPEJSKI DZIEŃ LOGOPEDY PPPP W TARNOWIE, FILIA ŻABNO NIEDOSŁUCH LUB GŁUCHOTA UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE ALALIA ALALIA PROLONGATA NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI AFAZJA (DYZFAZJA)
Wczesna diagnoza specjalistyczna podstawą indywidualizacji i optymalizacji nauczania na przykładzie dzieci z ryzykiem zaburzenia uczenia się
Grażyna Krasowicz-Kupis Katarzyna Wiejak Katarzyna M. Bogdanowicz Elżbieta Awramiuk Wczesna diagnoza specjalistyczna podstawą indywidualizacji i optymalizacji nauczania na przykładzie dzieci z ryzykiem
1 semestr W K/S ECTS W K/S ECTS W K/S ECTS W K/S ECTS W K/S ECTS W K/S ECTS W K/S ECTS
Kierunek studiów: LOGOPEDA Z JĘZYKEM POLSKM nauczycielska Poziom kształcenia: studia stopnia Profil kształcenia: ogólnoakademicki Forma studiów: stacjonarne A. Przedmioty podstawowe Liczba, forma zajęć,
Wymowa u dzieci w wieku przedszkolnym
Wymowa u dzieci w wieku przedszkolnym Opracowała: mgr Anna Smardzewska Nauczyciel Przedszkola Samorządowego nr1 w Aleksandrowie Kuj. Wprowadzenie Wymowa dziecka jest przedmiotem badań różnych nauk i budzi
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. Kierunek: PEDAGOGIKA SPECJALNA LOGOPEDIA
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Kierunek: PEDAGOGIKA SPECJALNA LOGOPEDIA LOGOPEDIA SYLWETKA ABSOLWENTA Absolwent ma wiedzę w zakresie pedagogicznych, psychologicznych, medycznych
Plan terapii logopedycznej. Cele terapii logopedycznej
Plan terapii logopedycznej Cele terapii logopedycznej 1. Usuwanie wad i zaburzeń mowy. 2. Kształtowanie prawidłowej mowy pod względem gramatycznym, fonetycznym, leksykalnym. Zadania w zakresie terapii
ETAPY ROZWOJU MOWY. Rozwój mowy dziecka od narodzin do siódmego roku życia dzielimy na cztery okresy ( L. Kaczmarek) :
ETAPY ROZWOJU MOWY Rozwój mowy dziecka od narodzin do siódmego roku życia dzielimy na cztery okresy ( L. Kaczmarek) : - okres melodii - okres wyrazu - okres zdania - okres swoistej mowy dziecięcej OKRES
Kompetencje językowe i komunikacyjne dzieci z autyzmem co oceniaćżeby dobrze pomóc?
Kompetencje językowe i komunikacyjne dzieci z autyzmem co oceniaćżeby dobrze pomóc? Prowadzenie i opracowanie: Katarzyna Siwek Węgrów, 15.11.2010r. Autyzm a funkcjonowanie językowe Zaburzenia porozumiewania
MODUŁ KSZTAŁCENIA: Praktyczna nauka języka angielskiego: moduł 1
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. Program kształcenia, załącznik nr. nazwa kierunku FILOLOGIA ANGIELSKA. poziom kształcenia pierwszy 3. profil kształcenia ogólnoakademicki 4. forma prowadzenia stacjonarne
PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH LOGOPEDIA OGÓLNA
PROGRAM STUDIÓW PODYPLOMOWYCH LOGOPEDIA OGÓLNA Cel studiów: Celem studiów jest przygotowanie słuchaczy do zawodu logopedy terapeuty z zakresu diagnozy, terapii mowy i wymowy pracującego z dziećmi, młodzieżą
PROGRAM TERAPII LOGOPEDYCZNEJ W PUBLICZNEJ SZKOLE PODSTAWOWEJ
PROGRAM TERAPII LOGOPEDYCZNEJ W PUBLICZNEJ SZKOLE PODSTAWOWEJ W KRZAKACH Cele ogólne planu pracy: artykulacji oraz ich koordynacji); nie umiejętności poprawnej artykulacji wszystkich głosek; Cele szczegółowe:
MODUŁ KSZTAŁCENIA: Praktyczna nauka języka angielskiego: moduł 2
Uniwersytet Śląski w Katowicach str. 1 Program kształcenia, załącznik nr 1. nazwa kierunku FILOLOGIA ANGIELSKA. poziom kształcenia pierwszy 3. profil kształcenia ogólnoakademicki 4. forma prowadzenia stacjonarne
KĄCIK LOGOPEDYCZNY. Praktyczny przewodnik logopedyczny, czyli co trzeba wiedzieć o diagnozie i terapii logopedycznej.
KĄCIK LOGOPEDYCZNY Należy do dobrego wychowania dzieci ażeby dobrze wykształcić narzędzie mowy, ażeby dzieci nauczyć każde słowo doskonale, wyraźnie i często wymawiać. I to będzie pierwsza nauka, którą
Zastosowanie ćwiczeń metafonologicznych w terapii dziecka z trudnościami w czytaniu
mgr Wioletta Konopka-Różanowska Zastosowanie ćwiczeń metafonologicznych w terapii dziecka z trudnościami w czytaniu Wprowadzenie Podstawowym zadaniem szkoły w okresie nauczania początkowego jest doprowadzenie
Od diagnozy do terapii logopedycznej w dysfunkcjach ośrodkowego układu nerwowego
Towarzystwo Kultury Języka Sekcja Logopedyczna Pomagisterskie Studium Logopedyczne Zakład Fonetyki i Logopedii Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego Komisja Rozwoju i Zaburzeń Mowy Komitetu Językoznawstwa
SZKOŁA PODSTAWOWA W MYŚLACHOWICACH
SZKOŁA PODSTAWOWA W MYŚLACHOWICACH WYMAGANIA NA OCENY ŚRÓDROCZNE I ROCZNE PRZEDMIOT Język angielski NAUCZYCIEL KLASA VI ROK SZKOLNY 2018/2019 L.P. 1. ZAKRES OCENY Znajomość środków językowych (leksykalnych,
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Karta przedmiotu. obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2013/2014
Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego Karta przedmiotu WydziałZamiejscowy KA AFM obowiązuje studentów, którzy rozpoczęli studia w roku akademickim 2013/2014 Kierunek studiów: Pedagogika
Najczęściej spotykane wady wymowy
Najczęściej spotykane wady wymowy część 1 Opracowanie: mgr Judyta Wójcik - logopeda SYGMATYZM Sygmatyzm to kolokwialnie mówiąc seplenienie. Jest to rodzaj dyslalii polegający na nieprawidłowej artykulacji
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLASY II GIMNAZJUM
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO DLA KLASY II GIMNAZJUM STOPIEŃ CELUJĄCY Rozumienie ze słuchu: bezbłędne rozumienie tekstu, uczeń potrafi zrozumieć ogólny sens i kluczowe informacje różnorodnych
PATOFONETYKA W PRAKTYCE LOGOPEDYCZNEJ
Izabela Więcek-Poborczyk Dorota Lipiec Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie GŁOS JĘZYK KOMUNIKACJA TOM 4 Funkcjonowanie społeczne dzieci z problemami komunikacyjnymi DOI: 10.15584/978-83-7996-478-9_7
WYDAWNICZE 2012/13. Test do badania słuchu fonemowego. www.komlogo.pl
NOWOŚCI WYDAWNICZE 2012/13 Test do badania słuchu fonemowego Test do badania słuchu fonemowego jest przeznaczony do badań diagnostycznych prowadzonych przez nauczycieli wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego,
Okresy rozwoju mowy dziecka na co zwrócić uwagę. w wymowie naszego dziecka
Okresy rozwoju mowy dziecka na co zwrócić uwagę w wymowie naszego dziecka Proces rozwoju mowy przebiega etapami i trwa kilka lat. Zanim dziecko nauczy się wyrażać swoje myśli, musi przejść wiele etapów,
INTERWENCJA TERAPEUTYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
INTERWENCJA TERAPEUTYCZNA W PRZYPADKU OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY U DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM OPÓŹNIONY ROZWÓJ MOWY zjawisko dotyczące wolniejszego wykształcenia się zdolności percepcyjnych lub/i ekspresyjnych
PROGRAM PROFILAKTYKI LOGOEPDYCZNEJ SZKOŁA POPRAWNEJ WYMOWY
Szkoła PODSTAWOWA NR 1 W BRODNICY PROGRAM PROFILAKTYKI LOGOEPDYCZNEJ SZKOŁA POPRAWNEJ WYMOWY CELE LOGOPEDYCZNE: 1. Stymulowanie rozwoju mowy i języka tak, aby wszystkie dzieci osiągnęły: sprawność strony
SYLABUS MODUŁU KSZTAŁCENIA
Lp. Element Opis SYLABUS MODUŁU KSZTAŁCENIA Nazwa modułu Typ modułu Fonetyka obowiązkowy 3 Instytut Instytut Nauk Humanistyczno-Społecznych i Turystyki 4 5 Kod modułu Kierunek, specjalność, poziom i profil
Mowa i jej zaburzenia
Powiatowa Biblioteka Pedagogiczna w Skarżysku Kamiennej Mowa i jej zaburzenia - zestawienie bibliograficzne w wyborze za lata 2000 2015 (sporządzone na podstawie zbiorów Powiatowej Biblioteki Pedagogicznej
Korpusy mowy i narzędzia do ich przetwarzania
Korpusy mowy i narzędzia do ich przetwarzania Danijel Korzinek, Krzysztof Marasek Polsko-Japońska Akademia Technik Komputerowych Katedra Multimediów kmarasek@pjwstk.edu.pl danijel@pjwstk.edu.pl 2015-05-18
Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji
Przyczyny specyficznych trudności w nauce czytania i pisania ze szczególnym uwzględnieniem rozpoznawania ryzyka dysleksji Dr Teresa Opolska Polskie Towarzystwo Dysleksji Fakty i kontrowersje wokół dysleksji
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery sprawności językowe, tj.:, rozumienie ze słuchu, pisanie, czytanie, mówienie oraz tzw.
Załącznik nr 6 do Zarządzenia Rektora ATH Nr 845.z dnia r. Druk DNiSS nr Sp-PK_IIID
Załącznik nr 6 do Zarządzenia Rektora ATH Nr 845.z dnia 3.0.204 r. Druk DNiSS nr Sp-PK_IIID OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA NAZWA PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA: Surdologopedia/Kształcenie w zakresie medycznych
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH I-III GIMNAZJUM MODEL OCENIANIA ORAZ WARUNKI UZYSKIWANIA OCENY KOŃCOWEJ
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA ANGIELSKIEGO W KLASACH I-III GIMNAZJUM MODEL OCENIANIA ORAZ WARUNKI UZYSKIWANIA OCENY KOŃCOWEJ Co będzie podlegało ocenie (waga ocen) Wypowiedzi pisemne (1) Kartkówka
Bateria Testów Fonologicznych IBE
Bateria Testów Fonologicznych IBE Grażyna Krasowicz Kupis Zespół Specyficznych Zaburzeń Uczenia Instytut Badań Edukacyjnych Dlaczego należy badać funkcje fonologiczne? poznanie mechanizmów nabywania pisma
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO KRYTERIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY :
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO KRYTERIA NA POSZCZEGÓLNE OCENY : OCENĘ CELUJĄCĄ otrzymuje uczeń, gdy: posiadł wiedzę i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania w danej klasie
Uczeń z nieprawidłową wymową
Dorota Zawistowska- neurologopeda, surdopedagog Uczeń z nieprawidłową wymową Normy rozwojowe kształtowania się mowy wskazują, że rozwój podsystemu fonologicznego języka powinien być zakończony w szóstym
Karta przedmiotu. Pedagogika. studia pierwszego stopnia
Karta przedmiotu Pedagogika studia pierwszego stopnia Przedmiot: Warsztaty logopedyczne Przedmiot w języku angielskim: Speech training workshops. Kod przedmiotu: Typ przedmiotu/modułu: Obowiązkowy X obieralny
Eduterapeutica Logopedia do pracy z dziećmi wykazującymi zaburzenia rozwoju mowy
Badania m.in. gotowości szkolnej sześciolatków* wskazują na potrzebę udzielania intensywnej pomocy logopedycznej około 60% dzieci. To ogromne wyzwanie dla terapeutów. Prawidłowy rozwój mowy dziecka jest
Gramatyka opisowa języka polskiego Kod przedmiotu
Gramatyka opisowa języka polskiego - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Gramatyka opisowa języka polskiego Kod przedmiotu 09.3-WH-FiP-GOP-1-K-S14_pNadGen0FA8C Wydział Kierunek Wydział Humanistyczny
Pomoc logopedyczna dzieciom w wieku przedszkolnym jako profilaktyka niepowodzeń szkolnych. Autor: mgr Grażyna Wrzaszczak
Pomoc logopedyczna dzieciom w wieku przedszkolnym jako profilaktyka niepowodzeń szkolnych Autor: mgr Grażyna Wrzaszczak [...] przyszłość dziecka kształtuje się w przedszkolu. D.Elsenbroich, Co siedmiolatek
Spis treści. Wstęp... 9
Spis treści Wstęp.............................................................. 9 Rozwój mowy i języka Maria Kielar-Turska Bieg życia ludzkiego w kontekście językowych znaczeń... 15 Ewa Haman Wczesny rozwój
Informator logopedyczny dla nauczycieli
Informator logopedyczny dla nauczycieli Należy do dobrego wychowania dzieci, ażeby dobrze wykształcić narzędzie mowy, ażeby dzieci nauczyć każde słowo doskonale, wyraźnie i często wymawiać. I to będzie
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 11 W JAWORZNIE NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA MEINE DEUTSCHTOUR 3
PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO W SZKOLE PODSTAWOWEJ NR 11 W JAWORZNIE NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA MEINE DEUTSCHTOUR 3 ROZUMIENIE TEKSTU SŁUCHANEGO / CZYTANEGO uczeń w pełni rozumie wszystkie
JĘZYK NIEMIECKI liceum
JĘZYK NIEMIECKI liceum Przedmiotowy system oceniania i wymagania edukacyjne Nauczyciel: mgr Teresa Jakubiec 1. Przedmiotem oceniania w całym roku szkolnym są: - wiadomości - umiejętności - wkład pracy,
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery sprawności językowe, tj.: rozumienie ze słuchu, pisanie, czytanie, mówienie, oraz tzw.
Karta(sylabus)modułu/ przedmiotu Pedagogika studia pierwszego stopnia. Rodzaje zajęć i liczba godzin: Wykład Ćwiczenia 15 Liczba punktów ECTS: 1
Przedmiot: Rok: II Warsztaty logopedyczne Speech training workshops Karta(sylabus)modułu/ przedmiotu Pedagogika studia pierwszego stopnia Semestr: IV Rodzaje zajęć i liczba Studia stacjonarne godzin: Wykład
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO W KLASIE VII PODRĘCZNIK MEINE DEUTSCHTOUR ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO W KLASIE VII PODRĘCZNIK MEINE DEUTSCHTOUR ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery
Liczba godzin dydaktyczny ch
Sylabus Wydział / Kierunek / Specjalność WYDZIAŁ NAUK o ZDROWIU KIERUNEK INFORMACJE OGÓLNE Studia (odpowiednie podkreślić) I stopnia - stacjonarne I stopnia - niestacjonarne I stopnia - pomostowe: poziom
SPRAWNOŚĆ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE MEINE DEUTSCHTOUR KL. 8 Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery sprawności językowe, tj.: rozumienie ze słuchu, pisanie, czytanie,
Język angielski w edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej WSB Poznań we współpracy z NODN EURO CREATOR w Pile - Studia podyplomowe
Język angielski w edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej WSB Poznań we współpracy z NODN EURO CREATOR w Pile - Studia podyplomowe Opis kierunku Język angielski w edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej
KARTA PRZEDMIOTU. 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Nauka o języku i komunikacji. 2. KIERUNEK: Nauczanie języka angielskiego na poziomie wczesnoszkolnym
KARTA PRZEDMIOTU 1. NAZWA PRZEDMIOTU: Nauka o języku i komunikacji 2. KIERUNEK: Nauczanie języka angielskiego na poziomie wczesnoszkolnym 3. POZIOM STUDIÓW: studia podyplomowe 4. ROK/ SEMESTR STUDIÓW:
KRYTERIA OCENIANIA KLASA I KLASA II KLASA III
KRYTERIA OCENIANIA II ETAP EDUKACYJNY - JĘZYK ANGIELSKI KLASA I KLASA II KLASA III DOPUSZCZAJĄCY: rozumie proste polecenia nauczyciela, poparte gestem; rozumie proste zwroty grzecznościowe i proste pytania;
SYLABUS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA
SYLABUS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA Elementy składowe sylabusu Opis Nazwa przedmiotu Technika mowy Kod przedmiotu PPA14 Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Sztuki Lalkarskiej Kierunek Aktorstwo
2. Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych (jeśli obowiązują): BRAK
OPIS MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne 1. Nazwa modułu kształcenia: JĘZYKOZNAWSTWO OGÓLNE 2. Kod modułu kształcenia: 08-KODM-JOG 3. Rodzaj modułu kształcenia: OBLIGATORYJNY 4. Kierunek
SYLABUS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA
SYLABUS PRZEDMIOTU/MODUŁU KSZTAŁCENIA Elementy składowe sylabusu Opis Nazwa przedmiotu Kod przedmiotu Technika mowy PPR14 PPR14Ww Nazwa jednostki prowadzącej przedmiot Wydział Sztuki Lalkarskiej Kierunek
Zabawy i ćwiczenia wspomagające rozwój mowy dziecka w wieku przedszkolnym
Zabawy i ćwiczenia wspomagające rozwój mowy dziecka w wieku przedszkolnym Wiek przedszkolny dziecka jest okresem swoistej mowy dziecięcej. Charakteryzuje się on substytucją, uproszczeniami i seplenieniem.
Posługiwanie się mową artykułowaną nie jest czynnością wrodzoną - umiejętność ta musi być nabywana na drodze społecznych uwarunkowań, poprzez kontakt
ETAPY ROZWOJU MOWY DZIECKA Posługiwanie się mową artykułowaną nie jest czynnością wrodzoną - umiejętność ta musi być nabywana na drodze społecznych uwarunkowań, poprzez kontakt z otoczeniem. Zanim jednak
Wymagania edukacyjne z języka angielskiego dla uczniów gimnazjum klasy I - III
Wymagania edukacyjne z języka angielskiego dla uczniów gimnazjum klasy I - III Odpowiedzi ustne, prace klasowe i sprawdziany są oceniane punktowo, a punkty są przeliczane następująco zgodnie z Szkolnym
Opóźniony rozwój mowy
Opóźniony rozwój mowy Opóźniony rozwój mowy Jednym z objawów zaburzeń rozwoju mowy i języka jest opóźnienie rozwoju mowy. Według Genowefy Jastrzębowskiej OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY ORM (syn. opóźniony rozwój
EDUKACYJNE I PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA JĘZYK NIEMIECKI
VII Liceum Ogólnokształcące w Tarnowie WYMAGANIA EDUKACYJNE I PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA JĘZYK NIEMIECKI poziom IV.1 zakres podstawowy 2 I Cele edukacyjne nauczania języka niemieckiego Podstawowym celem
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE MEINE DEUTSCHTOUR KL.II gimnazjum
ZAKRES WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH NA POSZCZEGÓLNE OCENY SZKOLNE MEINE DEUTSCHTOUR KL.II gimnazjum Ocena bieżąca postępów ucznia uwzględnia wszystkie cztery sprawności językowe, tj.: rozumienie ze słuchu, pisanie,
WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO KLASA
OCENA DOBRA OCENA DOSTATECZNA OCENA DOPUSZCZJĄCA WYMAGANIA EDUKACYJNE Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO KLASA 7 ROZUMIENIE TEKSTU SŁUCHANEGO/CZYTANEGO uczeń rozumie tylko nieliczne polecenia i wypowiedzi nauczyciela
Karta przedmiotu. Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki. 1 Informacje o przedmiocie. 2 Rodzaj zajęć, liczba godzin w planie studiów
Politechnika Krakowska im. Tadeusza Kościuszki Karta przedmiotu obowiązuje studentów rozpoczynających studia w roku akademickim 2018/2019 Kierunek studiów: Wszystkie kierunki Forma sudiów: stacjonarne
Kryteria wymagań na poszczególne oceny do podręcznika Meine Deutschtour do języka niemieckiego do klasy VII
Kryteria wymagań na poszczególne oceny do podręcznika Meine Deutschtour do języka niemieckiego do klasy VII uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i wypowiedzi nauczyciela formułowane w języku niemieckim
KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO DLA KLAS TRZECICH ODDZIAŁÓW GIMNAZJALNYCH
KRYTERIA OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO DLA KLAS TRZECICH ODDZIAŁÓW GIMNAZJALNYCH Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który spełnia wszystkie kryteria oceny bardzo dobrej, a także wykazuje się dodatkowymi
Przedmiotowy system oceniania z języka angielskiego obowiązujący od roku szkolnego 2009/2010 (nowa podstawa programowa)
Przedmiotowy system oceniania z języka angielskiego obowiązujący od roku szkolnego 2009/2010 (nowa podstawa programowa) Co i jak oceniamy na lekcjach języka angielskiego? kompetencje ucznia w zakresie
PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO DLA KLASY 7 W ROKU SZKOLNYM 2017/2018. PODRĘCZNIK Meine Deutschtour.
Z JĘZYKA NIEMIECKIEGO DLA KLASY 7 W ROKU SZKOLNYM 2017/2018 PODRĘCZNIK. OCENA CELUJĄCA uczeń w pełni rozumie uczeń tworzy uczeń bez żadnych uczeń bezbłędnie stosuje uczeń posiadł wiedzę i wszystkie polecenia
OCENA CELUJĄCA SPRAWNOŚĆ PISANIA
ROZUMIENIE TEKSTU uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i formułowane w języku angielskim i poprawnie na nie reaguje, pisane, których słownictwo i wykraczają poza program jego główną myśl, sprawnie
Wymagania edukacyjne z języka niemieckiego w roku szkolnym 2017/2018. Kryteria Oceniania
Wymagania edukacyjne z języka niemieckiego w roku szkolnym 2017/2018 Kryteria Oceniania Przedmiotowy System Oceniania z języka niemieckiego jest zgodny z Wewnątrzszkolnym Systemem Oceniania (WSO), Rozporządzeniem
SPRAWNOŚĆ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO
OCENA CELUJĄCA uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i wypowiedzi nauczyciela formułowane w języku niemieckim i poprawnie na nie reaguje,, przeczytanego tekstu określa jego główną myśl, sprawnie wyszukuje
Planowanie zajęć dodatkowych
Planowanie zajęć dodatkowych do projektu systemowego Indywidualizacja nauczania i wychowania w klasach I III wrocławskich szkół podstawowych Wrocław 31 sierpnia 2011 rok O czy należy pamiętać planując
OCENA CELUJĄCA INNE UMIEJĘTNOŚCI I FORMY ROZUMIENIE TEKSTU SPRAWNOŚĆ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO
OCENA CELUJĄCA ROZUMIENIE TEKSTU SŁUCHANEGO/CZYTANEGO SPRAWNOŚĆ MÓWIENIA SPRAWNOŚĆ PISANIA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO INNE UMIEJĘTNOŚCI I FORMY AKTYWNOŚCI uczeń w pełni rozumie wszystkie uczeń tworzy wypowiedzi
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z języka niemieckiego MEINE DEUTSCHTOUR 3 OCENA CELUJĄCA GRAMATYKA I SŁOWNICTWO SPRAWNOŚĆ PISANIA
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny z języka niemieckiego MEINE DEUTSCHTOUR 3 Aleksandra Silezin kl.iii gim uczeń w pełni rozumie wszystkie polecenia i formułowane w języku niemieckim i prawidłowo
Dyslalia, alalia jako przedmiot kształcenia logopedycznego. Rekonesans zagadnień
Danuta Pluta-Wojciechowska logopeda Uniwersytet Łódzki Dyslalia, alalia jako przedmiot kształcenia logopedycznego. Rekonesans zagadnień Streszczenie: Autorka przedstawia rozważania dotyczące kształcenia
Profilaktyka logopedyczna w przedszkolu. Jolanta Hysz konsultant ds. informatyki i edukacji początkowej WODN w Skierniewicach
Profilaktyka logopedyczna w przedszkolu Jolanta Hysz konsultant ds. informatyki i edukacji początkowej WODN w Skierniewicach Etapy rozwoju dziecka istotne ze względu na mowę Rozwój mowy dziecka rozpoczyna
Standardy Diagnozy Logopedycznej
Standardy Diagnozy Logopedycznej Diagnoza funkcjonalna w praktyce Opracowanie: neurologopeda Milena Stasiak Kręgi tematyczne w aspekcie projektowanych zmian Rodzaje klasyfikacji; Stan mowy dzieci/ uczniów
Mówienie. Rozumienie ze słuchu
Kryteria oceniania z języka angielskiego Ocena celująca Stopień CELUJĄCY otrzymuje uczeń, który spełnia wszystkie kryteria potrzebne na ocenę bardzo dobrą, ponadto opanował wiadomości i umiejętności wykraczające
Dysleksje Metoda 18 struktur wyrazowych
Dysleksje Metoda 18 struktur wyrazowych Metoda 18 struktur wyrazowych przedstawia pracę korekcyjnokompensacyjną stosowaną i sprawdzoną przez autorki w ciągu ostatnich siedmiu lat. Jest to metoda przeznaczona
Metodyka logopedyczna IV - dysartria, alalia, afazja. afazja - opis przedmiotu. Informacje ogólne. Wydział
Metodyka logopedyczna IV - dysartria, alalia, afazja - opis przedmiotu Informacje ogólne Nazwa przedmiotu Metodyka logopedyczna IV - dysartria, alalia, afazja Kod przedmiotu 05.6-WP-PEDP-ML4 Wydział Kierunek
Przedmiotowy system oceniania z języka angielskiego
Przedmiotowy system oceniania z języka angielskiego Nauczyciel: Justyna Lisiak Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia bieżąca klasyfikacyjnych wyrażona jest w stopniach wg następującej skali: a) stopień