PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA

Transkrypt

1 Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA Założenia, badania, perspektywy Anna Monika Karcz Wydział Pedagogiczny i Wydział Psychologii UW

2 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY Co robi? Jego komórki precyzyjnie rozpoznają i odróżniają elementy własne od obcych, eliminując wszystko to, co zagrażające i szkodliwe: wirusy, bakterie, toksyny. Niekiedy eliminuje również zmutowane komórki nowotworowe powstające w organizmie.

3 GARŚĆ POJĘĆ Z ZAKRESU IMMUNOLOGII... Przeciwciało: inaczej immunoglobulina; białko wytwarzane przez komórki układu immunologicznego w odpowiedzi na obecność antygenu. Jego zadaniem jest neutralizacja toksyn i wirusów zagrażających ustrojowi.

4 GARŚĆ POJĘĆ Z ZAKRESU IMMUNOLOGII... Antygen: cząsteczka ciała obcego, rozpoznawana przez receptory na limfocytach, wywołująca reakcję immunologiczną. Bakteria, wirus, toksyna, obce białko, itp.

5 GARŚĆ POJĘĆ Z ZAKRESU IMMUNOLOGII... Cytokiny: cząsteczki przekazujące informacje między komórkami układu immunologicznego. -interferony: wzbudzają stan odporności antywirusowej -interleukiny: wzbudzają podział i różnicowanie innych komórek układu immunologicznego.

6 TYPY ODPORNOŚCI

7 Układ odporności wrodzonej Nie rozpoznaje antygenów, broni organizmu na ślepo. Zapory fizyczne: śluzówka wewnątrz nosa czy gardła; nabłonek migawkowy i rzęski w układzie oddechowym. Obrona termiczna: podwyższona temperatura ciała podczas infekcji ma na celu wyeliminowanie bakterii.

8 Układ odporności nabytej Identyfikuje patogeny. Reakcje są specyficzną odpowiedzią na obecność konkretnego obiektu.

9 Odporność nabyta komórkowa Bardziej prymitywna. Limfocyty T, B i NK. Polega na fagocytozie (wchłanianiu) ciała obcego przez komórkę. ( onocytes_xyhemoglobin_phagocytes_phagocytosis_t_page_9&from=search)( ure=related)

10 Odporność nabyta humoralna Oparta na działaniu cząstek białkowych w kształcie litery Y: immunoglobulin. Wiążą się one z antygenem, do którego pasują jak klucz do zamka.

11 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY GŁÓWNE KOMPONENTY: 1. limfocyty T, limfocyty B, limfocyty NK 2. fagocyty (monocyty, makrofagi) 3. przeciwciała

12 Komponenty układu immunologicznego Limfocyty T: grasicozależne, dojrzewają w grasicy. Za pomocą ą produkowanych przez siebie substancji, tzw. cytokin, wpływają na różnorodne procesy immunologiczne. W grasicy, podczas procesu różnicowania, komórki te uczą się odróżniać tkanki własne od obcych, zewnętrznych.

13 Limfocyt T

14 Komponenty układu immunologicznego Limfocyty B: powstają w szpiku kostnym. Na swojej powierzchni mają receptory rozpoznające konkretny typ antygenu. Pamięć immunologiczna

15 Komponenty układu immunologicznego Limfocyty NK: nazywa się je komórkami NK (ang - Natural Killers), czyli "naturalnymi zabójcami". Ich rola polega na zabijaniu wadliwych komórek. Pozwala to na zwalczanie wirusów i nowotworów.

16 Limfocyt NK (żółty) atakujący komórkę ę nowotworową

17 ODPOWIEDŹ IMMUNOLOGICZNA 1. rozpoznanie antygenu 2. Komórki odpornościowe zaczynają się dzielić i różnicować w komórki efektorowe dzięki działaniu cytokin (komunikacja!) 3. organizm reaguje swoiście na dany antygen dążąc do jego unieszkodliwienia (np. poprzez wydzielanie swoistych przeciwciał przez limfocyty B)

18 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY Zaburzenia: -zbyt słaba ochrona; infekcje. -zbyt silna ochrona; choroby autoimmunologiczne, takie jak toczeń rumieniowaty czy reumatoidalne zapalenie stawów.

19 Układ immunologiczny a układ nerwowy: Najważniejsze układy organizmu. Niezwykle skomplikowane. Podobieństwa: 1. zdolność uczenia się i zapamiętywania 2. samoregulacja 3. zdolność oceny bodźców i zróżnicowanego reagowania na nie.

20 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I UKŁAD NERWOWY ZWIĄZKI ZKI FUNKCJONALNE pośrednictwo układu hormonalnego.

21 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I UKŁAD NERWOWY - oś ś stresu -zakończenia nerwowe znajdują się w szpiku ( produkcja komórek odpornościowych), w grasicy (dojrzewanie), w węzłach chłonnych... -na komórkach odpornościowego znajdują się receptory nie tylko dla produkowanych przez niego cytokin, ale także dla neurotransmitterów układu nerwowego.

22 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I UKŁAD NERWOWY -neuropeptydy, m.in. endorfiny, wpływają na produkcję komórek odpornościowych w szpiku i dojrzewanie w grasicy. -układ limbiczny: związany z emocjami. Reguluje wydzielanie neuropeptydów. U ludzi z zaburzeniami lękowymi obserwuje się osłabienie pracy układu odpornościowego.

23 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I UKŁAD NERWOWY Candace Pert: każdej emocji towarzyszy wydzielenia odpowiedniego koktajlu neuropeptydów, a zmieniony skład chemiczny krwi wiąże się z odpowiednią reakcją organizmu (Pert, 1985; 1990).

24 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I UKŁAD NERWOWY Związek jest obustronny: cytokiny produkowane przez układ immunologiczny wpływają na układ nerwowy ( informują mózg o stanie odporności organizmu )

25 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I UKŁAD NERWOWY Podwzgórze: podkorowa część mózgowia, nadzorująca reakcje bezwiedne organizmu. Odpowiedzialna- pośrednio- za poziom odporności.

26 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I UKŁAD NERWOWY

27 UKŁAD IMMUNOLOGICZNY I UKŁAD NERWOWY Uszkodzenia podwzgórza powodują zmiany odporności komórkowej. Np. uszkodzenie przedniej części obniżenie odporności.

28 OŚ STRESU Podwzgórze przysadka nadnercza (kortyzol) grasica obniżenie ilości limfocytów.

29 OŚ STRESU Wniosek: psychika wpłynęła ujemnie na funkcjonowanie organizmu.

30 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA Co to jest? Nowo powstała, interdyscyplinarna dziedzina z pogranicza psychologii i nauk medycznych. Zajmuje się poszukiwaniem związków między stanami psychicznymi a zmianami w funkcjonowaniu układu immunologicznego.

31 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA Opiera się na założeniu, że mózg wpływa na układ odpornościowy.

32 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA Obserwacje potoczne: szczęśliwi żyją dłużej, rzadziej chorują, są zdrowsi.

33 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA Wciąż prowadzone są badania naukowe potwierdzające wpływ psychiki na stan układu immunologicznego. Poszukuje się dowodów istnienia tych zależności.

34 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA Wiele badań koncentruje się na problematyce wpływu stresu na układ immunologiczny.

35 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA badania i doniesienia Badania na studentach medycyny (Janice Kiecolt-Glaser & Ronald Glaser) Poziom komórek odpornościowych mierzony miesiąc przed sesją i po egzaminie. Wynik: zmniejszenie ilości komórek odpornościowych (na skutek stresu egzaminacyjnego)

36 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA badania i doniesienia Poziom stresu a gojenie się ran. Studentom medycyny wycięto rany na podniebieniu twardym 3 dni przed ważnym egzaminem. Goiły się ę średnio 40 % czasu dłużej niż rany zadane tym samym studentom w czasie wakacji.

37 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA badania i doniesienia Three Mile Island: awaria reaktora w elektrowni jądrowej (marzec 1979 r. ) Mimo że e nie doszło do zwiększenia promieniowania w okolicy, wśród mieszkańców zapanował stres i niepokój.

38 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA badania i doniesienia 6 lat po wypadku mieszkańcy zostali poddani badaniom immunologicznym. Wyniki badania: bardzo mała liczba limfocytów T, B i NK. Dodatkowo znacznie wzrósł czynnik zachorowań na raka. Jak to wyjaśnić?

39 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA badania i doniesienia Przewlekły stres a odporność u opiekunów osób dotkniętych tych chorobą Alzheimera. Sytuacja taka stanowi poważne obciążenie emocjonalne dla całej rodziny, choroba postępuje latami. W efekcie u tych osób obserwuje się zmniejszenie liczby swobodnie krążących limfocytów.

40 Zatem zależność między układem nerwowym a immunologicznym naprawdę istnieje.

41 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA BADANIA NAD WARUNKOWANIEM IMMUNOLOGICZNYM

42 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA Oparte na zasadzie klasycznego warunkowania wg Pawłowa.

43 WARUNKOWANIE IMMUNOLOGICZNE Baza naukowa: wyuczona awersja do smaku. szczury, którym razem ze słodką wodą podawano lek wywołujący mdłościzaczynały unikać również samej cyklofosfamid- słodkiej wody- powstała u nich awersja do smaku kojarzącego się ę z dolegliwościami.

44 WARUNKOWANIE IMMUNOLOGICZNE W pierwotnej wersji eksperymentu szczurom podano na początku cyklofosfamid i słodką wodę. Następnie podawano samą wodę, obserwując awersję ę do smaku. Nieoczekiwanie szczury zaczęły chorować i zdychać. Dlaczego?

45 WARUNKOWANIE IMMUNOLOGICZNE Cyklofosfamid jest również ż lekiem immunosupresyjnym: zmniejsza aktywność układu odpornościowego. Wystarczyło jednorazowe podanie leku, aby organizm skojarzył efekt obniżenia odporności ze smakiem słodkim. W rezultacie za każdym razem, kiedy szczurowi podawano samą słodką wodę, układ odpornościowy reagował na spodziewaną (ale nieobecną!) dawkę cyklofosfamidu, coraz bardziej obniżając swoją aktywność, aż do śmierci. Ader (psycholog) i Cohen (immunolog) postanowili więc sprawdzić, czy układ immunologiczny szczurów faktycznie podlega warunkowaniu.

46 WARUNKOWANIE IMMUNOLOGICZNE Podawali lek szczurom chorym na toczeń rumieniowaty. Gdy skojarzono go ze smakiem sacharyny w wodzie, można było częściowo zmniejszyć objawy samym bodźcem warunkowym (obniżyć dawkę leku).

47 WARUNKOWANIE IMMUNOLOGICZNE Ghanta (1990) : odrzucanie wszczepionego nowotworu w uwarunkowanej reakcji na zapach kamfory.

48 WARUNKOWANIE IMMUNOLOGICZNE Dwyer: Warunkowane odrzucanie przeszczepu skóry u świnek morskich. Przeszczepiano im fragmenty skóry królików, wywołując reakcję ę komórek T na ciała obce. Zabieg łączono z muzyką, światłem, środkiem znieczulającym cym i opatrunkiem.

49 WARUNKOWANIE IMMUNOLOGICZNE Powtarzano to 2 razy, a za trzecim-nie wszczepiano skóry, stosowano zaś same bodźce dodatkowe: światło, muzykę itd. Efekt: namnożenie komórek T, oczekujących na ciało obce, które należy wyeliminować.

50 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA Do czego może być ć wykorzystywane PNI?

51 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA Wzmacnianie odporności w chorobach związanych zanych z jej brakiem lub obniżanie (supresja) odporności w chorobach autoimmunologicznych (toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów)

52 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA W jaki sposób wpływać na zwiększenie odporności?

53 PSYCHONEUROIMMUNOLOGIA Na przykład wykorzystując wiedzę w wpływie układu limbicznego i endorfin. Wpływają one na produkcję komórek odpornościowych w szpiku i dojrzewanie w grasicy. Zatem wywołując odpowiednie stany psychiczne, możemy spowodować wzrost odporności.

54 METODA SIMONTONA Jest to wykorzystywane w tzw. Metodzie Simontona.

55 METODA SIMONTONA Dr O. Carl Simonton - amerykański lekarz, onkolog- pionier psychoonkologii, twórca spójnego i wszechstronnego programu psychoterapeutyczne go dla chorych na raka i osób ich wspierających.

56 METODA SIMONTONA Metoda obejmuje zarówno poznawczo-behawioralny model samopomocy emocjonalnej - Racjonalną Terapię Zachowania (RTZ) rozwijający "kompetencję emocjonalną", jak i terapię indywidualną, grupową i rodzinną, edukację, rozwój duchowy/filozoficzny, stawianie i osiąganie celów bez ryzyka niepowodzenia, relaksację i wyobraźnię, aktywność fizyczną, rozwijanie systemu wsparcia i umiejętności komunikacji z bliskimi, a także wiele innych elementów stanowiących wszechstronny i spójny program psychoonkologiczny.

57 RELAKSACJA A ODPORNOŚĆ Wizualizacja: pacjent wyobraża sobie, jak jego komórki odpornościowe usuwają nowotwór z organizmu. Relaksacja, ćwiczenia oddechowe. Trening autogenny Schulza.

58 RELAKSACJA A ODPORNOŚĆ badania Badania nad wpływem treningów relaksacyjnych na zmianę liczebności limfocytów: Peavey, Lawlis i Goven. Osoby badane 2 razy w tygodniu uczestniczyły w godzinnym treningu połączonym z biofeedbackiem. Zaobserwowano u nich wzrost zdolności komórek odpornościowych do niszczenia wirusów i bakterii. Langer i Rodin: u chorych na nowotwór, zgodnie z założeniami Simontonów.

59 RELAKSACJA A ODPORNOŚĆ badania Kiecolt- Glaser, 1985: 30% wzrost aktywności komórek NK u starszych osób poddawanych treningowi relaksacyjnemu.

60 IMMUNOSUPRESJA (obniżanie odporności) Nadmierna aktywność układu odpornościowego prowadzi do niszczenia tkanek własnego organizmu (choroby autoimmunologiczne). Dzieje się tak np. w przypadku tocznia rumieniowatego i reumatoidalnego zapalenia stawów.

61 IMMUNOSUPRESJA (obniżanie odporności) Stosuje się wtedy leki immunosupresyjne, takie jak cyklofosfamid. Ze względu na swoją toksyczność, jest on jednak wyjściem ostatecznym. Dlatego też podejmowane są próby terapii opartej na warunkowaniu immunologicznym.

62 IMMUNOSUPRESJA A WARUNKOWANIE IMMUNOLOGICZNE Taką terapię podjęto u 13-letniej Marette, chorej na toczeń rumieniowaty układowy, uszkadzający skórę, nerki, serce, układ nerwowy i inne narządy. Dziewczynce podawano cyklofosfamid skojarzony z tranem i zapachem olejku różanego. Po jakimś czasie można było zmniejszyć dawkę, bez zmiany reakcji organizmu; zaszło warunkowanie.

63 ŹRÓDŁA: Lorentz Madeline Stress and Psychoneuroimunology Revisited: using mind-body interventions to reduce stress Alternative Journal of Nursing, July 2006, issue 11 Nowak Gabriel, Zadrożna Monika: materiały dydaktyczne Układ immunologiczny i endokrynny, Zakład Cytobiologii i Histologii, CM UJ. Nurzyńska, A., Wasińska-Pokrywka, M. (2007). Psychoneuroimmunologia historia i przegląd obszarów badań. Nowiny Psychologiczne, 3, str Olajossy M., Neuroimmunologia a schizofrenia Naukowych, 1995, Pamiętnik IV Lubelskich Spotkań Sheridan, Ch. L.; Radmacher, S.A. (1998). Psychologia zdrowia. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia. Smith, L.W. (1998). Psychika i ciało. Warszawa: Prószyński i S-ka. Wirga Mariusz, Teoria, biologia i terapia w psychoneuroimmunologii Wrześniewski, K. (2003). Psychologiczne uwarunkowania powstawania i rozwoju chorób somatycznych [w:] J. Strelau, Psychologia. Podręcznik akademicki. Gdańsk: GWP. Tom III, strona internetowa

64 Dziękuję ę za uwagę