Strategia Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Miasta i Gminy Szczawnica na lata

Transkrypt

1 Strategia Rzwju Spłeczn-Gspdarczeg Miasta i Gminy Szczawnica na lata SZCZAWNICA, MAJ 2015

2 Spis treści 1. Wstęp Miejsce strategii w zarządzaniu gminą Wielletni Plan Finanswy (WPF) Budżet Analiza tczenia spłeczn-gspdarczeg Charakterystyka Miasta i Gminy Szczawnica Zagspdarwanie przestrzenne Spłeczeństw Kultura Gspdarka kmunalna i chrna śrdwiska Gspdarka i rynek pracy Finanse gminy Załżenia d Strategii Rzwju Miasta i Gminy szczawnica Szanse i bariery rzwjwe Szczawnicy Ranking barier na drdze d realizacji celów Ranking efektywnści instrumentów dynamizujących rzwój Gminy Obszary strategiczne Wizja i Cele rzwjwe Szczawnicy na lata Wizja rzwjwa Miasta i Gminy Szczawnica raz misja dkumentu Cele strategiczne i peracyjne Instrumenty wdrażania prgramu i kmunikacji spłecznej Pzim merytryczny Pzim rganizacyjny Pzim spłeczny

3 Spis tabel Tabela 1. Liczba ludnści faktycznie zamieszkałej w Szczawnicy na przestrzeni lat Tabela 2. Placówki edukacyjne na terenie Gminy Szczawnica Tabela 3. Statystyka danych spłecznych dla Szczawnicy w rku 2012 na tle średnich dla pwiatu Tabela 4. Interwencje Straży Miejskiej w Szczawnicy w latach Tabela 5. Pdstawwe wskaźniki dtyczące biblitek w rku 2012 Szczawnica i pwiat nwtarski Tabela 6. Pzim recyklingu dpadów wytwrznych na terenie Szczawnicy w latach 2012 i Tabela 7. Pdmity wg sekcji PKD 2007 w rku 2012 i 2013 na terenie Szczawnicy Tabela 8. Dchdy budżetu gminy Szczawnica w latach Tabela 9. Dynamika dchdów budżetu gminy Szczawnica i wskaźnik dchdwej samdzielnści finanswej w latach Tabela 10. Wydatki budżetu gminy Szczawnica w latach Tabela 11. Dynamika wydatków budżetu gminy Szczawnica w latach Tabela 12. Dchdy i wydatki na 1 mieszkańca Gminy Szczawnica w latach Tabela 13. Wskaźnik zadłużenia Gminy Szczawnica w latach Tabela 14. Wskaźnik pkrycia bsługi długu pierwszeg stpnia w Gminie Szczawnica w l Tabela 15. Wskaźnik pkrycia bsługi długu drugieg stpnia w Gminie Szczawnica w l Tabela 16. Wskaźnik dchdwej samdzielnści finanswej w Gminie Szczawnica w l Tabela 17. Indywidualny wskaźnik zadłużenia Gminy Szczawnica w latach i plan Tabela 18. Obszary i cele strategiczne Tabela 19. Cele peracyjne i grupy zadań w ramach bszaru Gspdarka i turystyka Tabela 20. Cele peracyjne i grupy zadań w ramach bszaru Eklgia Tabela 21. Cele peracyjne i grupy zadań w ramach bszaru Spłeczeństw Tabela 22. Cele peracyjne i grupy zadań w ramach bszaru Kultura i sztuka Spis wykresów Wykres 1. Liczba biektów w Szczawnicy (bszary miejskie i wiejskie) wg. statystyk GUS Wykres 2. Liczba sób krzystających z nclegów w Szczawnicy w latach (wg GUS) Wykres 3. Krzystający z nclegów gółem (wg. statystyk GUS) raz nclegi udzielne w zakładach uzdrwiskwych w latach z uwzględnieniem nclegów udzielnych gścim zagranicznym 30 Wykres 4. Prcent krzystających z nclegów w zakładach uzdrwiskwych d gółu krzystających z nclegów w latach (wg. statystyk GUS) Wykres 5. Wpływy d kasy Gminy z tytułu płaty uzdrwiskwej w latach Wykres 6. Liczba sbdni pbytu wynikająca z wpływów z płaty uzdrwiskwej Wykres 7. Najważniejsze pwdy przyjazdu d Szczawnicy Wykres 8. Wskaźnik zaludnienia w Szczawnicy na tle innych gmin pwiatu nwtarskieg Wykres 9. Ludnść w Szczawnicy w latach Wykres 10. Ludnść na bszarach miejskich i wiejskich Szczawnicy w latach Wykres 11. Prgnza demgraficzna d r dla pwiatu nwtarskieg i wj. małplskieg Wykres 12. Przyrst naturalny w Szczawnicy w latach Wykres 13. Wskaźnik przyrstu naturalneg gminy Szczawnica na tle innych gmin pwiatu nwtarskieg (prównanie rku 2009 i 2012) Wykres 14. Struktura kbiet i mężczyzn w gólnej licznie ludnści Szczawnicy na przestrzeni l Wykres 15. Struktura mieszkańców Szczawnicy Wykres 16. Struktura ludnści w pdziale na grupy w Szczawnicy w latach Wykres 17. Struktura ludnści w pdziale na grupy w pwiecie nwtarskim w rku Wykres 18. Sald migracji w Szczawnicy w latach Wykres 19. Wskaźnik salda migracji- Szczawnica na tle pwiatu i wjewództwa (dane za rk 2010) Wykres 20. Liczba miejsc przedszklnych i liczba dzieci uczęszczająca d przedszkli w Szczawnicy w latach Wykres 21. Wskaźnik dstępnści przedszkli - liczba dzieci w wieku przedszklnym (3-6 lat) przypadająca na jedn miejsce w przedszklu Wykres 22. Współczynnik sklaryzacji nett w szkłach pdstawwych i gimnazjach Szczawnicy w rku

4 Wykres 23. Wydatki gminy Szczawnica na światę i wychwanie (dział 801) na jedneg mieszkańca w rku 2010 na tle pwiatu Wykres 24. Stan uczniów w szkłach pdstawwych i gimnazjalnych na terenie Szczawnicy Wykres 25. Urdzenia żywe w latach w mieście i na terenach wiejskich Szczawnicy Wykres 26. Wskaźnik dstępnści ambulatryjnej pieki lekarskiej w gminach pw. nwtarskieg Wykres 27. Udział sób krzystających z pmcy spłecznej w liczbie ludnści gółem Wykres 28. Statystyka działań w pszczególnych bszarach interwencji straży Miejskiej na przestrzeni lat Wykres 29. Łączna liczba przestępstw ujawninych przez KP Plicji na terenie Szczawnicy na przestrzeni lat Wykres 30. Liczba ludnści Szczawnicy krzystająca z sieci kanalizacyjnej i wdciągu wg. GUS raz UMiG Szczawnica Wykres 31. Pdmity gspdarcze w Szczawnicy w latach Wykres 32. Pdmity wpisane d rejestru REGON na 10 tys. ludnści(szczawnica i Małplska) Wykres 33. Udział bezrbtnych zarejestrwanych w liczbie ludnści w wieku prdukcyjnym Wykres 34. Bezrbtni zarejestrwani gółem ze Szczawnicy w latach Wykres 35. Dchdy budżetu gminy Szczawnica w latach [tys. zł] Wykres 36. Wydatki budżetu gminy Szczawnica w latach [tys. zł] Wykres 37. Dchdy i wydatki na 1 mieszkańca Gminy Szczawnica w l [zł/sba] Wykres 38. Wskaźnik zadłużenia Gminy Szczawnica w latach

5 1. WSTĘP Strategia Rzwju Spłeczn-Gspdarczeg Miasta i Gminy Szczawnica na lata jest pdstawwym i najważniejszym dkumentem lkalneg samrządu, kreślającym bszary, cele i kierunki interwencji plityki rzwju, prwadznej na bszarze Miasta i Gminy Szczawnica. Zgdnie z zapisami ustawy samrządzie lkalnym t na władzach samrządwych spczywa bwiązek twrzenia i realizacji strategii rzwju, która bejmując wszystkie ważne elementy życia lkalnej spłecznści, kncentrwać się będzie na kształtwaniu szerk rzumianej świadmści bywatelskiej i kulturwej, nwczesnym rzwju gspdarczym, a także zrównważnym gspdarwaniu śrdwiskiem i przestrzenią (Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 rku zasadach prwadzenia plityki rzwju). W systemie zarządzania plityką rzwju strategia pełni kluczwą rlę, jak generalny plan pstępwania władz samrządu lkalneg w prcesie zarządzania gminą, ale również jak narzędzie kmunikwania się i partnerskiej współpracy z lkalną spłecznścią. Strategia Rzwju Spłeczn-Gspdarczeg Miasta i Gminy Szczawnica na lata mówi tym c, jak lkalna spłecznść, mżemy i chcemy siągnąć w perspektywie najbliższych lat wbec naszej becnej pzycji rzwjwej raz dzięki naszym czekiwanim i aspiracjm na przyszłść. Strategia jest narzędziem wspierania pzytywnych zmian w naszej Gminie raz niwelwania barier pjawiających się w jej tczeniu. W dynamicznie zmieniającej się rzeczywistści, Strategia ma ambicję wspierania człnków spłecznści lkalnej w skutecznym dkrywaniu ptencjałów i pełnym wykrzystywaniu szans na rzwój, stwarzanych zarówn przez nasze własne aktywnści, jaki i rzwijające się tczenie naszej Gminy. Ostateczny dkument jest wynikiem zaangażwania się szerkieg grna sób i instytucji zaintereswanych rzwjem Szczawnicy, uczestniczących w pracach nad tym dkumentem. W efekcie prwadznych knsultacji, sptkań i warsztatów udał się wypracwać spójny i przejrzysty plan strategiczny rzwju Szczawnicy w perspektywie najbliższych kilku lat, który wykracza pza kmpetencje samrządu i pwinien stać się pdstawą budwania swisteg knsensus wkół naszych wspólnych celów rzwjwych. Pprzednia Strategia Rzwju Miasta i Gminy Szczawnica na lata , twrzna pd kniec rku 2007 była raczej elementem weryfikacji i aktualizacji Strategii Rzwju Miasta Szczawnica pracwanej w rku 2004, jak swiste dstswanie pprzednieg dkumentu d Strategii Rzwju Wjewództwa Małplskieg na lata Mżna zatem pwiedzieć, iż d pracwania pprzedniej wersji dkumentu mija właśnie 10 lat. Dekada ta była dla Szczawnicy czasem dynamiczneg rzwju, a jej wizerunek zarówn w czach samych mieszkańców, jak i craz liczniej dwiedzających ją turystów i kuracjuszy zmienił się radykalnie na krzyść. Ptwierdzeniem teg faktu są nie tylk pinie wyrażane przez sby dwiedzające Uzdrwisk, ale także niezależne rankingi, w których Szczawnica plasuje się nie tylk na pierwszych miejscach w skali Małplski, ale także całeg kraju. Niemniej jednak d pracwania pprzedniej wersji dkumentu, zarówn w tczeniu zewnętrznym, jak i w relacjach wewnętrznych, zaszł szereg zmian mających isttne znaczenie dla rzwju lkalneg. Także wyzwania, przed którymi staje becnie samrząd Szczawnicy w perspektywie najbliższych lat sprawiają, iż kniecznym stał się stwrzenie zupełnie nweg dkumentu, który wyznaczy nwe cele rzwjwe na najbliższą dekadę. Twrząc niniejszy dkument bran pd uwagę zarówn wyzwania glbalne, a także reginalne, które determinwać będą prcesy rzwjwe w najbliższych latach. Wśród czynników charakterze pnadreginalnym wart wskazać przede wszystkim na: 5

6 wpisanie się dkumentu i przyjętej wizji rzwju w nwą perspektywę finanswą Unii Eurpejskiej na lata , w tym w szczególnści Strategię na rzecz inteligentneg i zrównważneg rzwju sprzyjająceg włączeniu spłecznemu Eurpa 2020; zapewnienie spójnści z celami dkumentów strategicznych na pzimie krajwym szczególnie celami Krajwej Strategii Rzwju Reginalneg : Reginy, Miasta, Obszary Wiejskie, a także Kncepcji Przestrzenneg Zagspdarwania Kraju W tym kntekście szczególnie isttne także z punktu widzenia planwania prcesów rzwjwych na pzimie lkalnym będzie przejście d pdejścia sektrweg i tradycyjnej redystrybucji pieniędzy d pdejścia zintegrwaneg terytrialnie, które winn plegać na integrwaniu działań różnych pdmitów publicznych i śrdków na rzwój pzstających w ich dyspzycji - wbec terytriów kreślnych nie administracyjnie, a funkcjnalnie (charakteryzujących się pdbnymi cechami spłeczn-gspdarcz-przestrzennymi). W knsekwencji niezwykle isttna w myśleniu zarządzaniu rzwjem Szczawnicy pwinna być współzależnść celów plityki przestrzennej z celami plityki reginalnej, a także pdejście terytrialne, w tym transgraniczne. Regulacje te i zmiana spsbu myślenia prwadzeniu zintegrwanej plityki rzwju ma także wpływ na kształtwanie metd zarządzaniu rzwjem na pzimie reginalnym, c musi być brane pd uwagę w prcesie kształtwania kncepcji i planów rzwju na szczeblu lkalnym. Wśród czynników i wyzwań charakterze wewnątrzreginalnym, które determinwać będą w najbliższych latach prcesy rzwjwe w Małplsce należy wskazać m.in 1.: zapewnienie spójnści z becną strategią reginalną i planem zagspdarwania przestrzenneg wjewództwa, a także wypracwanym przez samrząd wjewództwa mdelem plityki reginalnej i subreginalnej w nwej perspektywie finanswej UE ; zróżnicwany pzim i temp rzwju spłeczn-gspdarczeg pmiędzy pszczególnymi częściami wjewództwa, szczególnie w ujęciu subreginalnym; rsnącą presję zewnętrzną na kncentrację i specjalizację, zarówn w wymiarze tematycznym, jak i terytrialnym, przy wykrzystaniu ptencjałów decydujących przewadze knkurencyjnej reginu; rsnące znaczenie przestrzennej dstępnści dóbr i usług dla rzwju gspdarczeg i spłeczneg; brak jednznacznie kreślnej rli i plityki wbec bszarów funkcjnalnych, rzumianych jak bszary integracji przestrzennej; wzrastającą rlę śrdków miejskich w generwaniu wyskiej jakści, trwałych miejsc pracy przy wyraźnie pstępującym prcesie suburbanizacji; przemiany funkcjnalne bszarów wiejskich raz ich wyski, wciąż niedstatecznie wykrzystywany, ptencjał rezydencjnalny; rsnące ddziaływanie zmian demgraficznych dla prcesów gspdarczych zachdzących w przestrzeni reginalnej i subreginalnej; rsnące znaczenie wielaspektweg bezpieczeństwa, szczególnie w wymiarze śrdwiskwym, zdrwtnym i spłecznym dla równważenia rzwju raz jakści życia. 1 Na pdstawie wyzwań charakterze wewnątrzreginalnym zdefiniwanych w Strategii Rzwju Wjewództwa Małplskieg , Załącznik nr 1 d Uchwały Nr XII/183/11 Sejmiku Wjewództwa Małplskieg z dnia 26 września 2011 rku. 6

7 Działania bieżące samrządu i rzwiązywanie bieżących prblemów wspólnty samrządwej nie sprzyjają długterminwej, strategicznej refleksji nad wpływem wyżej wymieninych czynników na prcesy rzwjwe w Gminie. Nie sprzyja temu również rczna perspektywa budżetu gminy - pdstawweg planu finansweg i źródła finanswania zadań lkalnych. Stąd knieczna jest refleksja i kreślenie długterminwych celów wspólnty, p t, by realizując zadania bieżące łatw był rzpznać czy wpisują się ne w realizację celów długterminwych i w spsób rzeczywisty kreują rzwój Gminy raz stwarzają nwe szanse dla lkalnej wspólnty samrządwej. Strategia jest prcesem twórczym. Jej dmeną jest zidentyfikwanie najważniejszych zjawisk raz uzgdnienie wiarygdnych celów, zadań, a w knsekwencji całej strategii działań. Celem tak rzumianej Strategii jest świadme wywieranie wpływu na twrzenie lkalneg rzwju spłeczn-gspdarczeg, czyli prcesu, dzięki któremu samrząd pdnsi jakść życia swich mieszkańców, twrząc przez t nwą jakść wspólnty raz pbudzając pstęp gspdarczy. Lkalny rzwój spłeczn-gspdarczy jest prcesem przewidywalnym, planwanym i wdrażanym dzięki spójnym działanim i prgramm pdejmwanym przez sektr publiczny raz prywatny tzn. samrząd wraz z lkalną spłecznścią. Isttnym elementem partnerskieg planwania strategiczneg jest siągnięcie knsensusu pmiędzy wszystkimi uczestnikami prcesu tak, aby zapisane cele dpwiadały czekiwanim większści spłecznści lkalnej. Ważne jest, by cele były realne w załżnej, długiej perspektywie czaswej. Stąd też efektywne planwanie strategiczne pwinn psiadać trzy cechy: pwinn pmagać samrządwi w sfrmułwaniu wspólnych i akceptwanych celów, a także tak wpływać na rzwój spłeczn-gspdarczy, by mżliwe był ich siąganie; pwinn przedstawiać samrządwi cele i zadania rzwju spłeczngspdarczeg. Mówiąc inaczej pwinn pdpwiadać jakie plany są d zrealizwania, jakie są niezbędne ku temu zasby i jak siągać załżne cele; w przeciwieństwie d innych metd planistycznych pwinn skupiać się na przedsięwzięciach wyknalnych. Niezwykle isttnym elementem Strategii, warunkującym trafnść dknywania klejnych rzstrzygnięć jest realistyczna cena lkalnych zasbów, szans i zagrżeń. Niniejszy dkument jest generalną dpwiedzią na pwyższe kwestie wypracwaną w trakcie warsztatów lkalnych raz sptkań, tak z lkalną spłecznścią, jak i pszczególnymi branżwymi grupami, które mają isttny wpływ na rzwój lkalny, wspartą gólną diagnzą stanu gminy. Ostateczny kształt dkumentu pwstał dzięki wkładwi merytrycznemu wypracwanemu w trybie indywidualnych knsultacji z władzami samrządwymi Miasta i Gminy Szczawnica. Prces planwania Strategii był mderwany i wspierany przez zewnętrznych knsultantów - głównie w zakresie metdlgii i prcedury prac, aktualizacji diagnzy stanu gminy, mderwania warsztatów raz pracwania i syntezy wyników prac. Zakres prezentwanej Strategii bejmuje widące z punktu widzenia rzwju lkalneg bszary aktywnści władz lkalnych i skupia się przede wszystkim na prirytetach. Zgdnie z zamierzeniami twórców dkumentu nie bejmuje n wszystkich zadań realizwanych przez Gminę, a jedynie te, które wydają się kluczwe dla dalszeg rzwju spłeczn-gspdarczeg i jakści życia wspólnty gminnej. Isttą Strategii jest więc wyznaczenie głównych, najważniejszych kierunków działań średni- i długkreswych i takie pisanie spsbu ich realizacji, który pzwli na wykrzystanie dkumentu Strategii d wspmagania zarządzania Gminą, i c równie ważne w dzisiejszych czasach sięgania p zewnętrzne źródła finanswania kluczwych, z punktu widzenia rzwju Gminy, inwestycji i prjektów. Pza wskazaniem głównych bszarów i 7

8 kierunków działania Strategia ustala również, w jaki spsób mnitrwane będą pstępy w jej realizacji i jaki pwinien być mechanizm ich ceny. Strategia Rzwju Spłeczn-Gspdarczeg Miasta i Gminy Szczawnica na lata jest głównym średni- i długterminwym dkumentem prgramwym przygtwywanym przez władze samrządwe i ma charakter kierunkujący pzstałe prace prgramwe. Klejnym krkiem będzie zintegrwanie ze Strategią istniejących prgramów i planów dziedzinwych (także tych już istniejących), a także przygtwanie na tej pdstawie zaktualizwanych szczegółwych planów realizacyjnych rzwju w pszczególnych bszarach strategicznych. Osią tych planów będą prirytety ujęte w Strategii, uzupełnine plan realizacji pzstałych ważnych zadań w danej dziedzinie. Ustalenia zawarte w dkumencie Strategii raz w związanych z nią dkumentach prgramwych i planach realizacyjnych winny być crcznie wykrzystywane jak pdstawwe wytyczne przy frmułwaniu prjektu budżetu Gminy raz przy frmułwaniu strategii pstępwania w zakresie pzyskiwania przez Gminę zewnętrznych śrdków pmcwych, szczególnie ze źródeł UE. Pwinny być także wykrzystywane jak wskazówki d współpracy Gminy z partnerami samrządwymi i spłecznymi, a w knsekwencji d pdejmwania wspólnych przedsięwzięć służących zaspkjeniu ptrzeb spłecznści Szczawnicy. 8

9 2. MIEJSCE STRATEGII W ZARZĄDZANIU GMINĄ 2 Strategia jest narzędziem umżliwiającym zarządzanie jednstką samrządu terytrialneg w długim przedziale czaswym. Ze wszystkich narzędzi zarządzania strategia psiada najdłuższą perspektywę czaswą. Z teg względu inne narzędzia zarządzania są ze strategią pwiązane w spsób bezpśredni, bądź pśredni. Strategia wyznacza długterminwe cele stjące przed spłecznścią lkalną. Wdrażana jest przez całą spłecznść lkalną, a nie tylk Urząd Miasta, dla któreg wskazuje drgę d siągnięcia celów stjących przed spłecznścią. Część zadań zapisanych w dkumencie mże być realizwana przez inne jednstki, w szczególnści przez rganizacje pzarządwe. Inne jednstki mgą być finanswane z budżetu Gminy, alb też mgą realizwać zadania z innych śrdków. Strategia wyznacza cele długterminwe, natmiast nie definiuje dkładnie szczegółów realizacji. W przypadku celów wymagających realizacji zadań nieinwestycyjnych, śrdki na realizację tych zadań pwinny zstać zaplanwane w budżetach rcznych. Pnieważ zadania nieinwestycyjne zwykle nie wymagają tak skmplikwaneg planwania jak inwestycyjne, zwykle nie jest ptrzebny etap pśredni między strategią, a budżetem rcznym (wyknaniem), bądź jest ptrzebny uprszczny etap pśredni w pstaci planu. Zadania inwestycyjne wymagają dkładniejszeg planwania. Zwykle sam przygtwanie inwestycji trwa dłużej niż rczny plan finanswy Gminy, czyli budżet. Należy wyknać dkumentację przedinwestycyjną w pstaci studium wyknalnści, ceny ddziaływania na śrdwisk, prjektu techniczneg, a częst aplikacji dfinanswanie ze śrdków zewnętrznych. Analizy te wyknuje się w celu wybru ptymalneg - z punktu widzenia spłecznści lkalnej wariantu realizacji inwestycji. Strategia identyfikuje i zapisuje cele, d których dąży spłecznść lkalna raz definiuje drgę djścia d knkretnych rzwiązań (ale nie same rzwiązania) Wielletni Plan Finanswy (WPF) Gminne plany finanswe są narzędziem realizacji ich strategii rzwjwych. Same plany strategiczne nie wymagają jeszcze bilanswania ptrzeb i mżliwści inwestycyjnych gmin, z uwagi na dłuższy hryznt czaswy i inny frmat pracwania. Wiarygdnść samrządu w zakresie zamierzeń rzwjwych staje się mżliwa dpier dzięki dbrze pracwanemu WPF. Przypisuje n pszczególnym przedsięwzięcim harmngramy finanswania zadań raz kreśla całkwite mżliwści finanswe. Opracwanie WPF ma znaczenie: dla kntaktów ze spłecznścią lkalną. Na wszystkich etapach prcesu inwestycyjneg - d fazy przygtwawczej prjektu d fazy eksplatacji - mżna minimalizwać wpływ partykularnych interesów, które są sprzeczne z dbrem publicznym, rzumianym jak knsensus spłeczny dtyczący plityki inwestycyjnej samrządu. Wielletnie plany finanswe dają władzm samrządwym wielfunkcyjny instrument plityki infrmacyjnej. Przede wszystkim mieszkańcy, mając mżliwść zapznania się z przeznaczeniem śrdków publicznych, mgą wpływać na kierunki inwestwania w gminie. Dkument WPF, jak baza infrmacyjna zadaniach inwestycyjnych, jest też sweg rdzaju fertą dla ptencjalnych inwestrów; 2 Opracwan na pdstawie: Krzysztf Pakński, Zarządzanie finanswe i i strategiczne, Warszawa 2003 raz Wielletnie Plany Inwestycyjne, praca zbirwa pd red. Rafała Stanka i Dariusza Śmiałkwskieg, Warszawa

10 dla kntaktów finanswych. Gminy dyspnujące wielletnimi planami finanswymi stają się atrakcyjniejszymi, a przede wszystkim wiarygdnymi partnerami banków i instytucji finanswych, c znacza swbdniejsze pruszanie się na rynku kapitałwym i łatwiejszy dstęp d zewnętrzneg finanswania inwestycji. WPF pwinien kreślać: prgnzę dchdów gminy; niezbędną wielkść wydatków peracyjnych raz bsługę i spłatę zaciągniętych zbwiązań; przewidywaną wielkść pżyczek i kredytów; wielkść śrdków przeznacznych na inwestycje; przewidywaną wielkść skumulwaneg długu raz przepływy finanswe w latach bejmujących kres planwania. WPF zawiera listę zadań inwestycyjnych przewidzianych d realizacji wraz z zakresem (finanswym), w rzbiciu na pszczególne lata z uwzględnieniem kresów prgramwania np. lat Budżet Budżet jest rcznym planem finanswym jednstki samrządu terytrialneg. Z punktu widzenia finanswania pszczególnych zadań jest dkumentem najważniejszym. Jednak prces uchwalania budżetu nie sprzyja pdejmwaniu decyzji w parciu cele długterminwe. Dlateg prces pracwywania i uchwalania budżetu pwinien uwzględniać decyzje pdjęte przy pracwywaniu strategii rzwju gminy raz wielletnieg planu finansweg. W przypadku zastswania takieg schematu mżemy mówić zintegrwanym pdejściu d zarządzania. W przypadku Jednstki Samrządu Terytrialneg, jaką jest gmina zarządzanie takie pwinny cechwać następujące elementy: wielletnia perspektywa w planach zadań inwestycyjnych i peracyjnych (psiadanie WPF); kmpletnść planów realizacyjnych budżetu i wszystkich jednstek świadczących usługi dla mieszkańców, niezależnie d ich frmy prawnej; efektywnść zarządzania; uczestnictw mieszkańców w zarządzaniu gminą pprzez swich reprezentantów. Wśród innych warunków skuteczneg zarządzania strategiczneg gminą wart zwrócić uwagę także na: dpwiedni wcześnie ustalny cel pdejmwania prac planistycznych, który pwinien być zrzumiały dla wszystkich ptencjalnych uczestników. Każdy z uczestników mże identyfikwać się z innym (pśrednim) celem, w zależnści d funkcji, jaką pełni w strukturach i wspólncie samrządwej; jednznacznie i precyzyjnie kreślny zakres kmpetencji i bwiązków wszystkich sób i jednstek zaangażwanych w prace planistyczne; stswne decyzje administracyjne, zasady pracwywania (pcząwszy d sprządzania wnisków aż d uchwalenia planu) i zastswana terminlgia pwinna być wyjaśnina, pisana i usankcjnwana prawnie; długfalwść strategii, która winna być zintegrwana z planami zagspdarwania przestrzenneg i strategiami branżwymi; zadbanie dpwiednie ramy prawne - nadanie strategii rangi uchwały rganu stanwiąceg; 10

11 załżenie, że skutki wdrżenia będą pddawane mnitrwaniu w fazie funkcjnwania. Dzięki temu system będzie twarty na wprwadzanie zmian i stpniwe udsknalenie. Należy pdkreślić, że planwanie strategiczne stanwi pełny cykl zarządzania, w skład któreg wchdzi również etap mnitrwania (ceny i wnisków). Etap mnitrwania pwinien wpływać na mdyfikację planów długterminwych, w taki spsób, aby uwzględniać ewentualne zmiany. Zmieniające się uwarunkwania zewnętrzne częst bwiem pwdują kniecznść mdyfikacji planów. 11

12 3. ANALIZA OTOCZENIA SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO 3.1. Charakterystyka Miasta i Gminy Szczawnica Miast i Gmina Szczawnica zlkalizwane jest w płudniwej części wjewództwa małplskieg, w pwiecie nwtarskim. Szczawnica jest jedncześnie uzdrwiskiem bejmującym granice administracyjne miasta i gminy. Gmina Szczawnica bejmuje miast raz wydrębnine słectwa: Szlachtwa i Jawrki, stanwiące jednstki sadnicze charakterze wiejskim. Pd względem fizyczn-gegraficznym Szczawnica jest płżna w strefie granicznej między Karpatami Zewnętrznymi i Wewnętrznymi, w strefie styku Beskidu Sądeckieg, Pienin raz Małych Pienin, w karpackiej strefie gór średnich i niskich, w brębie mezreginów Beskidu Sądeckieg i Małych Pienin, rzdzielnych dliną Grajcarka. Szczawnica d półncy graniczy z Gminą Łąck, d zachdu z Gminą Krścienk nad Dunajcem, d wschdu z Gminą Piwniczna, natmiast d płudnia ze Słwacją. Granice Szczawnicy są w przewadze naturalne. Granica półncna i częściw wschdnia biegnie głównym grzbietem Pasma Radziejwej, pmiędzy Dzwnkówką, a Wielkim Rgaczem raz przez Przełęcz Obidza. Granica płudniwa i częściw wschdnia biegnie wzdłuż główneg grzbietu Małych Pienin i jest zarazem granicą państwwą. Granica zachdnia biegnie wzdłuż Dunajca, a następnie wzdłuż ptku Ścigckieg. Granice w przewadze pkrywają się z granicami zlewni Grajcarka - prawbrzeżneg dpływu Dunajca III-g rzędu. Zlewnia ta w całści znajduje się na bszarze miasta, zajmując kł 95% jeg pwierzchni. Obszar Szczawnicy wynsi 87,89 km 2, c stanwi kł 6% gólnej pwierzchni pwiatu nwtarskieg. Jest t jedna z mniejszych gmin pwiatu. Na terenie Szczawnicy mieszka sób (stan na kniec 2013 rku), c stanwi kł 3,93% ludnści pwiatu. Najważniejszą drgą przechdzącą przez teren Gminy jest drga pwiatwa łącząca Krścienk ze Szczawnicą i biegnąca aż d Jawrek. Drga ta łączy się w Krścienku z drgą krajwą nr 969 łączącą Nwy Targ z Nwym Sączem. Rysunek 1. Usytuwanie Szczawnicy na mapie Wjewództwa małplskieg Źródł: 12

13 Nazwa miejscwści pchdzi d kwaśnych wód zwanych przez górali szczawami. Pierwsza wzmianka sadzie pchdzi z 1413 rku i dtyczy zapisania przez króla Władysława Jagiełłę 400 flrenów Abrahamwi z Gszyc, przy kazji któreg t zapisu wymienin dwie Szczawnice: Wyżnią i Niżnią. D kńca XVIII wieku Szczawnica była częścią Starstwa Czrsztyńskieg. Jak zdrjwisk Szczawnica znana jest d pnad 200 lat. Jej dynamiczny rzwój przypada na płwę XIX wieku, kiedy t w rku 1839 właścicielem uzdrwiska zstał Józef Szalay. Był n właściwym twórcą uzdrwiska. Zbudwał pierwsze łazienki raz nwe budynki zdrjwe i pensjnaty, wyknał prawę architektniczną dkrytym źródłm: Magdaleny, Walerii, Jana, Szymna, Heleny i Anieli. Rzszerzył i unwcześnił Park Zdrjwy. Wybudwał kaplicę zdrjwą. Zapraszał d Szczawnicy wybitnych ludzi epki, między innymi wybitneg balnelga Józefa Dietla. Przed śmiercią w 1876 rku zapisał Zakład Zdrjwy Akademii Umiejętnści w Krakwie. Ta pmim trudnści związanych ze spłatą spadkbierców Józefa Szalaya w latach wybudwała Dwrek Gścinny, uprządkwała Park raz skńczyła rzpczętą przez Szalaya budwę drgi przez Pieniny d Czerwneg Klasztru. Dalsze trudnści finanswe i rganizacyjne zmusiły Akademię d sprzedaży Szczawnicy w 1909 rku Adamwi Stadnickiemu. Jeg działalnść przypada na kres międzywjenny. Wyremntwał n dmy zdrjwe, ujął nwe źródła, pszerzył Park Górny teren Płnin. W latach wybudwan Inhalatrium (wypsażne w pierwsze w Plsce kmry pneumatyczne), w rku 1935 zaczęt elektryfikację, a w 1937 kanalizację miejscwści. W latach 30. XX wieku Szczawnica była mdnym kurrtem. Mówin niej królwa plskich wód zdrjwych. Dalsze plany gspdarza uzdrwiska przerwała II wjna światwa. W 1948 rku Stadniccy zstali pzbawieni majątku, a uzdrwisk upaństwwine. P wjnie wybudwan nwe sanatria branżwe i nwczesny Zakład Przyrdleczniczy, jednakże p rku 1989 państwwe uzdrwisk nie mgł sbie pradzić na wlnym rynku. Nie miał pieniędzy na remnt starych niszczejących willi i wyeksplatwanych biektów uzdrwiskwych. Przełm nastąpił w 2003 rku, gdy Naczelny Sąd Administracyjny przywrócił spadkbiercm hr. Adama Stadnickieg prawa d debraneg i bardz już zniszczneg majątku. W 2005 rku przejęli ni 80% akcji w zadłużnej spółce Uzdrwisk Szczawnica i rzpczęli prces inwestycyjny, trwający d dziś i przyczyniający się d isttnej zmiany wizerunku Uzdrwiska. Prawa miejskie Szczawnica trzymała dpier 18 lipca 1962 rku. W latach Szczawnica była płączna z Krścienkiem w jednlitą jednstkę administracyjną. Użytkwanie gruntów na terenie miasta Szczawnica jednznacznie wskazuje na jeg uzdrwiskwy i turystyczny charakter. Blisk 3/4 pwierzchni Gminy zajmują lasy i grunty leśne sprzyjające zarówn prfilaktyce, leczeniu i rehabilitacji turystów raz kuracjuszy, jak i stwarzające atrakcyjne tczenie dla wypczywających turystów. Duży dsetek stanwią także użytki zielne (łąki i pastwiska) łącznie blisk 21,5%. Grunty rne stanwią jedynie niecałe 6% pwierzchni, c jest charakterystyczne zarówn dla śrdków miejskich i turystycznych, jak i dla terenów górskich. Zdjęcie 1. Archiwalne zdjęcia Szczawnicy Źródł: Zagspdarwanie przestrzenne Knsekwentne budwanie Szczawnicy przez statnich 200 lata w parciu walry uzdrwiskwe prcentuje dzisiaj charakterystyczną architekturą raz rganizacją przestrzeni. 13

14 Niekwestinwanym atutem Szczawnicy jest fakt, iż znaczną część gruntów stanwią tereny leśne. Lasy zajmują 68,9% pwierzchni całej Gminy (60,6% w samym mieście), przy średniej dla wjewództwa wynszącej zaledwie 28,6%. Niec mniej krzystnie (szczególnie jak na miejscwść walrach uzdrwiskwych) wygląda udział terenów zieleni urządznej w pwierzchni gółem, który dla Szczawnicy wynsi 0,1%, przy średniej dla wjewództwa dwukrtnie wyższej, wynszącej 0,2%. Szczawnica psiada Studium uwarunkwań i kierunków zagspdarwania przestrzenneg miasta Szczawnica, przyjęte Uchwałą Rady Miejskiej w Szczawnicy nr 60/IX/99 z dnia rku z późniejszymi zmianami z rku 2006 i Gmina pracwała także plan miejscwy, który bejmuje bszar i teren górniczy Szczawnica I z pszerzeniem przyległe tereny zainwestwania, tj. w rejnie wyltu ptku Grajcarek d Dunajca (Osiedle Flisackie, z półncną strną ulicy Głównej włącznie z ulicą Widk i rejn ulicy Pienińskiej) raz tereny zainwestwania płżne przy ulicy Sptnickiej pwyżej półncn-wschdniej granicy bszaru i terenu górniczeg - łącznie kł 906 ha (Uchwała Nr XVII/100/2004 Rady Miasta Szczawnica z dnia 26 lipca 2004 rku). Oznacza t iż zaledwie 10,3% pwierzchni Gminy bjęte jest becnie MPZP. Jedncześnie Gmina przystąpiła d pracwania Miejscwych Planów Zagspdarwania Przestrzenneg dla następujących bszarów: Szafranówka (pw. 107,16 ha), Szlachtwa (pw ,00 ha), Jawrki (pw ,00 ha), a także zmiany Studium dla rejnu Jarmuta (trasy i wyciągi narciarskie pw. 53,30 ha). Z uwagi na psiadany przez Szczawnicę status miejscwści uzdrwiskwej knieczne był także wydzielenie na jej bszarze trzech stref związanych z chrną walrów uzdrwiskwych (zgdnie z art. 38 ustawy z dnia 25 lipca 2005 r. lecznictwie uzdrwiskwym, uzdrwiskach i bszarach chrny uzdrwiskwej raz gminach uzdrwiskwych). Strefa chrny uzdrwiskwej A pwierzchni 119,50 ha bejmuje centralną, parkw-uzdrwiskwą część miasta. Granice strefy A pkazuje pniższa mapa, natmiast szczegółwy brys wraz z knkretnymi numerami działek przez granicę których przebiega granica strefy zawarta jest w treści Uchwały nr IV/13/2015 Rady Miejskiej w Szczawnicy z dnia 29 stycznia 2015 r. w sprawie zmiany Statutu Uzdrwiska Szczawnica. Rysunek 2. Granice stref A chrny uzdrwiskwej w Szczawnicy Źródł: Uchwała nr IV/13/2015 Rady Miejskiej W Szczawnicy z dnia 29 stycznia 2015 r. w sprawie zmiany Statutu Uzdrwiska Szczawnica 14

15 Strefa chrny uzdrwiskwej B ( pwierzchni 248,18 ha) tacza strefę chrny uzdrwiskwej A (zgdnie z pniższym rysunkiem, zaś strefa chrny uzdrwiskwej C ( pwierzchni 2 922,11 ha) przebiega p granicach administracyjnych miasta Szczawnica. Rysunek 3. Granice stref chrny uzdrwiskwej w Szczawnicy A, B i C Źródł: Uchwała nr IV/13/2015 Rady Miejskiej W Szczawnicy z dnia 29 stycznia 2015 r. w sprawie zmiany Statutu Uzdrwiska Szczawnica Kmunikacja Miast Szczawnica płżne jest pmiędzy dwma pasmami górskimi Beskidem Sądeckim raz Pieninami w dlinie dpływu Dunajca ptku Grajcarek. Płudniwa granica miasta stanwi także granicę państwa ze Słwacją. Takie płżenie determinuje mżliwści rzwju sieci kmunikacyjnej, na którą składają się jedynie drgi pwiatwe raz gminne. Osią kmunikacyjną Szczawnicy jest drga pwiatwa łącząca niemal wszystkie części miasta z drgą wjewódzką nr 969 (już na terenie gminy Krścienk nad Dunajcem). Obecnie cały system drgwy na terenie miasta wynsi k. 58,53 km dróg. Drgi pwiatwe reprezentwane są wyłącznie przez 12 km dcinek drgi łączącej Szczawnicę z Krścienkiem nad Dunajcem. Długść dróg gminnych wynsi łącznie 38,3 km (26,1 km w mieście i 12,2 na terenach wiejskich), w tym nawierzchni asfaltwej 17,4 km (8,8 km w mieści raz 8,6 w Szlachtwej i Jawrkach), z kstki betnwej i brukwej 11,8 km (z czeg 11,7 km na terenie samej Szczawnicy), zaś nawierzchni gruntwej 9,1 km (5,6 km w mieście i 3,5 km na terenach wiejskich). Drgi gminne zarządzane i utrzymywane są przez miast Szczawnica. Stan techniczny dróg gminnych asfaltwych należy cenić jak dbry. Miast d wielu już lat inwestuje w rzwój własnej infrastruktury drgwej dbając jej jakść i stan techniczny - szczególnie zauważalne zwiększenie nakładów na ten cel bserwwany był w statnich latach. Jednak wiele dróg wymaga jeszcze gruntwnej mdernizacji nawierzchni, a w niektórych przypadkach wzmcnienia pdbudwy. Drgi wewnętrzne w zdecydwanej większści stanwią drgi gruntwe, pełniące funkcje djazdwą d pól, bszarów leśnych i ddalnych siedli. Stan drgi pwiatwej przebiegającej przez Szczawnicę jest dbry, w części przebiegającej przez miast wypsażna jest w chdnik, niemniej d budynku OHP, aż d miejscwści Jawrki drga wymaga mdernizacji i uzupełnienia chdnik. Pilnym zadaniem 15

16 jest także pprawa elementów bezpieczeństwa przy nw zlkalizwanych centrach handlwych generujących duży ruch (uzupełnienie chdnika, bezpieczne przejście dla pieszych). Obsługa transprtwa mieszkańców miasta realizwana jest pprzez zbirwy transprt publiczny, zbirwy transprt prywatny i transprt indywidualny. Bardz duże znaczenie na terenie miasta ma transprt turystyczn-wypczynkwy, który siąga swje natężenie w seznie letnim i zimwym, a związany jest z ruchem turystycznym i uzdrwiskwym. W statnich latach w dużym stpniu zwiększył się także ruch rwerwy, dzięki systematycznie pwiększanej długści i jakści tras rwerwych. Zstała również znacznie rzbudwana zbirwa kmunikacja prywatna, charakteryzująca się pwszechną dstępnścią i knkurencyjnymi cenami. W dalszym ciągu dużym prblemem na terenie miasta jest brak jednznacznej plityki parkingwej, szczególnie w kresach wzmżneg ruchu turystyczneg, a także brak wystarczającej w stsunku d ptrzeb infrastruktury parkingwej. Wydaje się, iż planwana inwestycja w rejnie przystani spływu Dunajcem w najbliższym czasie prblem ten częściw rzwiąże, chć niewątpliwym wyzwaniem będzie w dłuższej perspektywie czasu wypracwanie rzwiązań zatrzymujących część ruchu samchdweg na rgatkach Szczawnicy wraz z rganizacją transprtu zbirweg bsługująceg ruch turystyczny, zarówn w samej Szczawnicy, jak i sąsiadujących z nią miejscwściach, w których zlkalizwane są inne atrakcje turystyczne Architektura miasta W Szczawnicy pdziwiać mżna liczne budwle XVIII i XIX wiecznej architektury zdrjwej. Psiada na cechy stylu szwajcarskieg. Są t m.in. rzadkie już dmy góralskie. Niektóre z nich zamiast numerów dmów zachwały unikatwe herby - gdła rdów szczawnickich (tzw. gdła szalaywskie). Z kresu pwjenneg na uwagę zasługuje architektura sanatryjna lat 60. i 70. tj. biekty sanatryjne: Górnik (becnie Slar-Spa), Hutnik, Nauczyciel, Budwlani, Dzwnkówka, Papiernik, Nawigatr raz Zakład Przyrdleczniczy. Wśród zabytków Szczawnicy wymienić należy m.in. kaplicę Matki Bskiej Królwej Nieba w Parku Górnym (prjektu Szalaya), z brazem jeg autrstwa, fntannę i belisk na Placu Dietla (becnie p rewitalizacji placu zastąpine nwymi biektami), Kaplicę Matki Bskiej Częstchwskiej z XIX wieku (dawną pijalnię wdy ze zdrju Wanda) w Parku Dlnym, negtycki Kściół św. Wjciecha z 1892 rku prjektu Stanisława Eliasza Radzikwskieg, Muzeum Pienińskie im. J. Szalaya w Szczawnicy na pl. Dietla z ciekawymi zbirami reginalnymi i uzdrwiskwymi, a także dbrze zachwane płemkwskie cerkwie w przyłącznych d Szczawnicy w 1962 rku byłych wsiach Jawrkach i w Szlachtwej, becnie kściły wyznania rzymsk-katlickieg. Część tych biektów znajduje się w strefie chrny knserwatrskiej, która bejmuje Zespół Zdrjwy dawnej XIX-wiecznej i z pczątku XX wieku willwej zabudwy uzdrwiskwpensjnatwej w górnej części ulicy Zdrjwej, przy Placu Dietla, w brębie Parku Górneg i przy ul. Jana Wiktra - wraz z dawnymi załżeniami publicznej zieleni urządznej Parku Górneg i Parku Dlneg, który z uwagi na wyjątkwe walry histryczneg krajbrazu kulturweg pwinien być przedmitem pdjęteg zgdnie z Art. 16 pwłanej ustawy drębneg pstępwania dtycząceg pdjęcia przez Radę Miasta Szczawnica uchwały w sprawie utwrzenia parku kulturweg teg bszaru. W skład strefy wchdzi także dawny cmentarz z kaplicą Szalayów, jak też płżny w zaklu ptku Grajcarek dawny zespół dwrski Szalayów, które stanwią enklawy teg parku. Strefą bjęta jest także dawna Osada Flisacka płżna na prawym brzegu ptku Grajcarek u jeg wltu d Dunajca, z jej histrycznym układem urbanistycznym raz licznymi biektami rzpznanymi przez służby knserwatrskie jak psiadające już znaczne histryczne wartści architektniczne. 16

17 Pnadt na terenie Szczawnicy wyznaczn tereny bjęte chrną struktury zabudwy, jej gabarytów raz chrną charakteru i stylu architektniczneg, znajdujące się bezpśredni na brzeżu pwyższych zespłów. D rejestru zabytków wpisane są 24 biekty zlkalizwane na terenie Gminy Szczawnica, a łącznie 108 nieruchmści ujętych zstał w ewidencji zabytków, w stsunku d których wprwadza się bwiązek uzgadniania z Wjewódzkim Urzędem Ochrny Zabytków ich remntów, mdernizacji, przebudwy i rzbudwy. Zdjęcie 2. Architektura uzdrwiskwa Szczawnicy Źródł: Atrakcje turystyczne i rekreacyjne Szczawnicy Malwniczy górski krajbraz z unikalnym przełmem Dunajca, bliskścią Pienińskieg Parku Nardweg raz Ppradzkieg Parku Krajbrazweg pwduje, że Szczawnicę mżna zaliczyć d najatrakcyjniejszych turystycznie miejscwści w Plsce. Prastające górskie zbcza (wys m n.p.m.) lasy, duże nasłnecznienie, mała ilść padów i szczególnie czyste, wlne d alergenów pwietrze stwarzają wymarzne warunki dla kuracjuszy i wczaswiczów, natmiast znakwane szlaki turystyczne p najpiękniejszych terenach Pienin i Beskidów dla turystów. Rysunek 4. Szczawnica i taczające ją atrakcje turystyczne Źródł: Parki nardwe i krajbrazwe Obszar Gminy Szczawnica częściw leży na terenach Pienińskieg Parku Nardweg, chrniąceg najcenniejsze fragmenty Pienin i Przełmu Dunajca, a także terenach Ppradzkieg Parku Krajbrazweg. Pieniński Park Nardwy (PPN) bejmuje swym zasięgiem najwyższą i najbardziej urzmaicną część Pienińskieg Pasa Skałkweg, charakteryzująceg się urzmaicną rzeźbą terenu licznymi wąwzami, urwiskami i półkami skalnymi. Park zajmuje najcenniejsze pd 17

18 względem krajbrazwym i przyrdniczym bszary Pienin Właściwych: Masyw Trzech Krn, Pieniny Czrsztyńskie, Przełm Dunajca. Ma najwyższy wśród wszystkich plskich parków nardwych wskaźnik nasilenia ruchu turystyczneg w przeliczeniu na 1 ha pwierzchni. Dla turystów udstępnin 35 km szlaków. Zalicza się d nich również stanwiący atrakcję na skalę eurpejską spływ tratwami przełmem Dunajca (jeg trasę mżna przejść także piesz Drgą Pienińską). Pwierzchnia parku wynsi ha, w tym ha stanwi własnść Skarbu Państwa. Lasy w parku zajmują ha. Pwierzchnia bjęta chrną ścisłą wynsi 750 ha. Pd względem własnści 619 ha pwierzchni Parku t grunty Skarbu Państwa, reszta pzstaje w rękach prywatnych. Niewielki fragment Parku 31 ha płżny jest na terenie gminy Szczawnica. Wkół Pienińskieg Parku Nardweg, szczególnie na jeg półncnym przedplu, na pwierzchni ha utwrzn tulinę Parku, tj. strefę chrniącą przed skutkami negatywnych ddziaływań różnych czynników zewnętrznych na śrdwisk przyrdnicze. Na bszarze PPN występuje kł gatunków rślin naczyniwych, w tym 2 endemity: psznak pieniński i mniszek pieniński. Występuje tutaj zaskakując duż, b aż 167 gatunków rślin górskich, mim że Pieniny mają niedużą wyskść. Opisan także pnad 400 gatunków glnów, 230 gatunków mchów, 550 gatunków grzybów kapeluszwych, pnad 400 gatunków prstów i ciągle pisywane są nwe gatunki. Urzmaicny teren i różnrdnść warunków śrdwiskwych sprawia, że również świat zwierząt jest niezwykle ciekawy. W Pieninach naliczn pnad 7 tys. gatunków zwierząt, w tym k. 300 kręgwców. Z większych ssaków występują: brsuk, dzik, jeleń, ryś, żbik, kuna leśna, sarna. Dzięki występwaniu jaskiń, w których mgą zimwać, bgata jest fauna nietperzy licząca aż 15 gatunków. Najliczniejszy wśród nich jest rzadki już w Eurpie pdkasaniec mały. Z rzadkich gryzni wart wymienić mysz małką. Bgata jest awifauna w latach dliczn się k. 160 gatunków ptaków, w tym k. 100 gniazdujących bezpśredni na terenie Parku. Z gatunków naskalnych wart wymienić nagórnika, pmurnika, kpciuszka i gniazdująceg również w skałach bciana czarneg, z rzadszych drapieżników puchacza. Z klej w Dunajcu żyje głwacica. Pienińskie łąki słyną z różnrdnści mtyli. W całych Pieninach naliczn ich k gatunków, przy czym 6% z nich t ciepłlubne gatunki znane tylk z Pienin lub spradycznie występujące pza nimi. Najsłynniejszy z nich t endemiczny niepylak apll. Na bukach w Masywie Trzech Krn występuje piękna nadbnica alpejska. C rku naukwcy dkrywają i pisują w Pieninach nwe gatunki bezkręgwców. Zdjęcie 3. Pieniny Źródł: Ppradzki Park Krajbrazwy (PPK), będący stją dzikiej przyrdy, znajduje się w Karpatach Zachdnich, na terenie Beskidu Sądeckieg. Znaczną część Parku (80%) stanwią lasy. Park jest bgaty w wdy mineralne na jeg terenie znajduje się 20% zasbów wód całej Plski. Park, utwrzny w rku 1987, zajmuje pwierzchnię ,5 ha, a jeg tulina k ha. Pnad płwa terenu Gminy Szczawnica (4 859 ha) znajduje się na terenie Parku i jeg tuliny. Park Krajbrazwy jest bszarem chrninym w warunkach racjnalneg gspdarwania, gdzie działalnść gspdarcza dstswana jest d wymgów przyrdniczych i zakłada kegzystencję gspdarki rlnej, leśnej, uzdrwiskwej i turystycznej. Teren całeg Parku leży w zasięgu bszaru węzłweg znaczeniu międzynardwym sieci ECONET-Pl- 43M Beskid Sądecki. PPK bejmuje zalesine pasma Beskidu Sądeckieg - Pasm Radziejwej (1 262 m n.p.m.), Pasm Jawrzyny (1 114 m n.p.m.) raz grupę Dubneg (904 m n.p.m.) i Zimneg (918 m n.p.m.), rzdzielne malwniczą dliną Ppradu. Płudniwa granica parku biegnie 18

19 wzdłuż granicy ze Słwacją. Z uwagi na zróżnicwanie wyskści terenu, wykształciły się tu piętra rślinne: pgórze (d m n.p.m.), regiel dlny (d m n.p.m.), regiel górny (pwyżej m n.p.m.). Regiel dlny stanwią głównie lasy jdłw-bukwe, w dlinach rzek grądy i łęgi. Górny, występujący wyłącznie w Paśmie Radziejwej, zajmuje bór świerkwy. Na bszarze Parku występują rśliny alpejskie, takie jak kuklik górski raz pięcirnik złty. Znajduje się tu również jedyne w Plsce naturalne stanwisk głgu wielkwcweg. W rzległych, zwartych lasach żyje wiele gatunków ssaków leśnych, jak np.: wilki, rysie, jelenie, spradycznie żbiki i niedźwiedzie. Występują górskie ptaki: rzeł przedni, płchacz halny, drzd brżny, puchacz, puszczyk uralski, a d sbliwści należy wąż Eskulapa Rezerwaty przyrdy i parki D najbardziej ppularnych i najczęściej zwiedzanych miejsc w Gminie Szczawnica należą rezerwat przyrdy Wąwóz Hmle i rezerwat Biała Wda, bfitujący w malwnicze skałki i prgi skalne, twrzące przełmy i wdspady. Szczawnica słynie także z parków, wśród których wyróżniają się Park Dlny i Park Górny. Rezerwat przyrdy Wąwóz Hmle. Rezerwat przyrdy bejmujący skalny wąwóz Hmle raz Czajkwą Skałę i bczną część dlinki Kniwskieg Ptku w Małych Pieninach. Rezerwat, pwierzchni 58,6 ha, płżny w Jawrkach, załżny zstał w rku 1963 w celu chrny piękneg krajbrazu i cennych sbliwści przyrdy nieżywinej i żywinej. Wąwóz ma długść k. 800 m i wcina się w półncne stki Wyskich Skałek, twrząc głębki kanin bardz strmych ścianach dchdzących d 120 m wyskści. Zbudwany jest z wapieni krynidwych serii czrsztyńskiej (widczne są w dlnej części wąwzu) i serii niedzickiej (widczne w górnej części wąwzu i nasunięte d płudnia na wapienie serii czrsztyńskiej). Dużą rlę w jeg wyżłbieniu degrał również płynący nim ptk Kaminka. Twrzy n w wąwzie malwnicze kaskady, a jeg kryt zawalne jest wielkimi głazami. Od czasu pwstania rezerwatu jeg teren uległ zalesieniu na strmych skałach w świetlistych miejscach jałwcem, w pzstałych wielgatunkwym lasem z świerkiem psplitym, bukiem psplitym, jawrem, jesinem wynisłym, jarzębiną i innymi gatunkami. Nie zalesine pwierzchnie zajęte są przez trzy zespły rślinnści naskalnej: zespół kstrzewy bladej, seslerii skalnej i trzcinnika pstreg, w których częst występują takie gatunki rślin, jak: żanka górska, irga czarna, złcień baldachgrniasty raz bgata flra mchów i drbne paprcie naskalne. W rezerwacie występuje aż 9 gatunków rślin chrninych, m. in.: bluszcz psplity, cis psplity, dziewięćsił bezłdygwy, lilia złtgłów, rjwnika włchateg. W wapiennych skałach wąwzu gniazduje pustułka, skół, puchacz. W wąwzie sptkać też mżna pluszcza i pliszkę górską. Z płazów występuje salamandra plamista i żaba trawna. Zdjęcie 4. Wąwóz Hmle Źródł: Rezerwat przyrdy Biała Wda t jeden z najładniejszych wąwzów Pienin, znakmicie nadający się d spacerów i dsknale przygtwany turystycznie. Rezerwat pwierzchni 27,83 ha, płżny jest w dlinie ptku Biała Wda raz jeg dpływu Brysztańskieg Ptku. Składa się z czterech ddzielnych, blisk siebie płżnych fragmentów, ddzielnych d siebie pastwiskami i plami uprawnymi. Celem jeg utwrzenia była chrna cenneg i piękneg krajbrazu, licznych elementów przyrdy nieżywinej (skały wapienne i turnie, kamieniste kryt ptku z kaskadami) raz interesującej flry naskalnych rślin 19

20 wapienilubnych i innych rzadkich rślin. Rezerwat ma bardz ciekawą budwę gelgiczną z przewagą skał wapiennych z kresu jury i kredy, twrzących urzmaicne frmy przestrzenne. Teren rezerwatu jest w większści bezleśny, jedynie w płudniwej części rezerwatu występują niewielkie półnaturalne płaty lasu mieszaneg urzmaicnym składzie gatunkwym raz buczyna karpacka. Przeważa w nich buk, świerk i jawr. Wśród drzewstanu rezerwatu występują pnadt jesin wynisły, ssna zwyczajna, wierzba krucha, wierzba siwa, jarzębina, lipa drbnlistna, mdrzew eurpejski, lcha szara, brzza brdawkwata, wiąz górski, czereśnia ptasia. Pzstałściami p dawnych mieszkańcach są zdziczałe drzewa wcwe, kasztanwiec zwyczajny i lipa szerklistna. Wielką sbliwścią flrystyczną są znajdujące się na półncnej ścianie Smlegwej Skały reliktwe stanwiska rślin górskich, które w Plsce występują jedynie w Tatrach i właśnie tutaj: dębik śmipłatkwy, knietlica alpejska, pępawa Jacquina. Zdjęcie 5. Rezerwat Biała Wda, klejn: Smlegwa Skała, Kciubylska Skała, Brysztańskie Skały Źródł: www. [ Rezerwat Wyskie Skałki. Rezerwat w gminie Szczawnica, płżny na najwyższym szczycie Pienin - Wyskiej (1 050 m n.p.m.). Utwrzny zstał w 1961 rku Pczątkw miał bszar 10,9 ha, później pwiększn g d 13,9 ha. Znajduje się na bszarze Małych Pienin, na granicy ze Słwacją, na wyskści m n.p.m. Jest rezerwatem krajbrazwym i leśnym. Ochrnie pdlega tu jedyny zachwany w Pieninach fragment górnreglweg naturalneg lasu świerkweg. W latach pdczas zagspdarwywania puszcznych przez Łemków terenów Pienin, zstał silnie przetrzebiny, jednak p kilkudziesięciu latach dtwrzył się. W runie leśnym i na niewielkich niezalesinych miejscach występują między innymi takie rzadkie rśliny, jak: lilia złtgłów, pwjnik alpejski, tjad dzióbaty, wawrzynek wilcze łyk, jaskier platanlistny, mdrzyk górski. Ciekawa jest też fauna ptaków; gniazdują tu: puchacz, myszłów, rlik krzykliwy. Rezerwat ma też duże walry krajbrazwe. Z nagieg wierzchłka rzciągają się impnujące widki na: Pasm Radziejwej, Babią Górę, Tatry i Pieniny. Od wschdniej strny wierzchłka Wyskiej urwiste wapienne skały wyskści 5-20 m. Zdjęcie 6. Rezerwat Wyskie Skałki raz Zaskalskie-Bdnarka Źródł: Rezerwat Zaskalskie-Bdnarka - rezerwat utwrzny w 1961 rku w Małych Pieninach. Ma pwierzchnię 19,02 ha i utwrzny zstał w celu chrny krajbrazu, lasu i cennych naskalnych i ciepłlubnych zespłów rślinnści prastających wapienne skały i strme zbcza. Rezerwat znajduje się w dlinie Skalskieg Ptku uchdząceg d Grajcarka w Jawrkach raz na zbczach zalesinej góry Skalskie (789 m n.p.m.). Ptk twrzy w niektórych miejscach głębki wąwóz z dsłnięciami fliszu karpackieg. W lesie gniazduje rzadki puchacz. D rezerwatu prwadzi drga, biegnąca przez pla uprawne nieistniejąceg już siedla 20

21 łemkwskiej wsi Skalskie. Na skraju lasu wkraczamy w ryginalną bramę skalną utwrzną przez dwie duże skały p prawej strnie jest t Dziurawa Skała, p lewej Czerwna Skała. Rezerwat Nad Ktelniczym Ptkiem - rezerwat leśny pwierzchni 25,54 ha utwrzny w celu chrny fragmentu puszczy karpackiej pd Radziejwą. Park Górny załżny zstał w 1824 rku. Park ten jest bgaty w wiele rzadkich kazów drzew iglastych. Obszar parku był przez lata pwiększany. Współczesne rzeźby, które mżna sptkać na terenie parku pwstały w latach W latach pddany częściw rewitalizacji, pwli dzyskuje swą dawną świetnść. Zdjęcie 7. Park Górny Źródł: Park Dlny załżny na pastwiskach w latach Mieszczą się w nim: kmpleks zwany dlnym zakładem zdrjwym, dmy wypczynkw-sanatryjne, altana zdrju Wanda z rku 1910, murwana kaplica pwstała w latach jak pijalnia później przeznaczna na cele sakralne, sztuczna grta z rku 1890 sławiąca Mikłaja Zyblikiewicza marszałka Sejmu Galicyjskieg. Znajdują się tu również stuletnie zrśnięte lipy szerklistne raz drewniany dmek z 1861 rku, który służył jak dm kultury. Przechadzając się p parku mżna pdziwiać piękne rzeźby parkwe. Pddany w statnich latach gruntwnej mdernizacji dzyskał swój dawny wygląd i charakter. Zdjęcie 8. Park Dlny Źródł: Przełm Dunajca Przełm rzeki Dunajec przez wapienne pasm górskie Pienin między Srmwcami Niżnymi, a Szczawnicą jest jednym z najbardziej znanych szlaków turystycznych, na którym d dziesiątków lat rganizwane są regularne spływy na tratwach stanwiące atrakcję na eurpejską skalę. Pczątek spływu ma miejsce w Srmwcach Kątach, a kniec p 18 km w Szczawnicy (czas trwania 2-3 gdz.), drugi dcinek ma 5 km między Szczawnicą i Krścienkiem (czas trwania: k. 30 min). Rzeka twrzy na pierwszym z wymieninych dcinkó wiele malwniczych, strych zakli, a ściany górskie wznszą się d k. 300 m. Pczątki spływów sięgają pierwszej płwy XIX wieku, wówczas pasażerami spływów byli najczęściej kuracjusze ze Szczawnicy raz gście z zamków w Niedzicy i Czrsztynie. Spływ Dunajcem jest jedną z największych i najbardziej rzpznawalnych atrakcji turystycznych Szczawnicy i całej Małplski. Spływ p plskiej strnie granicy - rganizwany jest przez Plskie Twarzystw Flisaków Pieńskich. Przełm Pieniński mżna także zwiedzić piesz lub rwerem. Umżliwia t Drga Pienińska ze Szczawnicy d Czerwneg Klasztru prwadząca wzdłuż praweg brzegu Dunajca, niemal w całści p słwackiej strnie. 21

22 Rysunek 5. Trasa spływu Dunajcem Źródł: Zdjęcie 9. Spływ Dunajcem Źródł: Obiekty zabytkwe Na terenie Szczawnicy znajduje się wiele różnrdnych i unikalnych wartści kulturwych. Uwagę zwraca stara, stylizwana zabudwa uzdrwiskwa Szczawnicy, szczególnie interesująca w dlnej części miasta. Znajdują się tu XIX-wieczne dmy z malwanymi gdłami zamiast numerów, pieczłwicie dtwarzane przez samrząd lkalny i reginalny. Ozdbą Szczawnicy są stare budwle uzdrwiskwe i pensjnatwe nszące cechy stylu szwajcarskieg, bgate zwyczaje ludwe, strje góralskie, wyrby artystów ludwych, legendy zbójnikach i pszukiwaczach złta i srebra. D najciekawszych biektów zabytkwych należą: Osada Flisacka, tj. zabytkwe zagrdy flisaków płżne na terenie Szczawnicy Niżnej u wyltu ptku Grajcarek raz mały zespół starych zagród płżnych na pgraniczu Szczawnicy z Krścienkiem na tzw. Piaskach pmiędzy drgą wjazdwą d Szczawnicy, a rzeką Dunajec. Na bszarach tych chrną knserwatrską bjęte są zarówn zachwane d dzisiaj zabytkwe dmy, jak też układy działek siedliskwych i histryczna sieć drżna. Histryczna część Szczawnicy, bejmująca: zabudwę płżną p dwóch strnach Szczawneg Ptku raz u wyltu jeg dliny; XIX-wieczną zabudwę willwą; zabudwę uzdrwiskw-pensjnatwą z pczątku XX wieku; stare załżenia zieleni miejskiej Parku Górneg i Dlneg, stary cmentarz z kaplicą Szalayów raz resztkami dawneg parku i dwru Szalaya. Szczególnej chrny knserwatrskiej wymagają XIX wieczna zabudwa wkół Placu Dietla, Park Dlny i Górny, zabudwa ulicy Jana Wiktra, negtycki kściół parafialny, park i dwór Józefa Szalaya z rku 1839, stary cmentarz, zespół willi piętrwych (przełm XIX i XX w.) płżnych przy ul. Głównej, zespół dmów miejskich charakterze willwym (przełm XIX i XX 22

23 w.) przy ul. Parkwej, a także relikty zespłów turystycznych i budwnictwa ludweg Rusi Szlachtwskiej. Ścisłą chrną knserwatrską są bjęte: fragment dawnej wsi Szlachtwa wkół zabytkwej cerkwi Rusińskiej; fragment centrum dawnej wsi Jawrki z zabytkwym zespłem cerkiewncmentarnym raz fragmenty wsi Czarna Wda; płżne w widłach ptków Jasienik i Biała Wda, ślady układu zabudwy siedliskwej sady rusińskiej Biała Wda, zlikwidwanej w latach w ramach akcji Wisła Szlaki turystyczne na terenie Szczawnicy D największych atrakcji turystycznych Szczawnicy należą: trasy rwerwe i knne raz piesze szlaki turystyczne. Szlaki górskie - przez Gminę Szczawnica biegnie sześć znakwanych górskich szlaków d uprawiania turystyki pieszej. Stpień trudnści jest zróżnicwany, zatem każdy turysta mże wybrać dpwiedni w zależnści d kndycji. Są t szlaki: d schrniska na Przehybie: szlak niebieski przez Kunie. Szlak zielny przez Gabańkę, czas przejścia 3 gdz.; na Palenicę: szlak żółty z centrum Szczawnicy bk dlnej stacji Klei Liniwej Palenica, czas przejścia 1 gdz.; d schrniska na Durbaszce: szlak niebieski biegnący grzbietem Małych Pienin, czas przejścia: 3 gdz.; d schrniska na Bereśniku: szlak żółty z Placu Dietla przez Bryjarkę, czas przejścia: 1 gdz.; na szczyt Trzech Krn przez Sklicę: szlak niebieski d schrniska Orlica w Pieninach, czas przejścia: 6 gdz., na Wyską przez Wąwóz Hmle z Jawrek: szlak zielny, czas przejścia: 2 gdz.; Szlak Papieski biegnący z Prehyby na Szlachtwą. Trasy rwerwe Szczawnica feruje turystm pięć tras rwerwych zróżnicwanym stpniu trudnści. Szczawnica Wyżna - Sewerynówka - dlina Jastrzębieg ptku - Przehyba - dlina Sptnickieg ptku - Sewerynówka - Szczawnica (znaki czarne). Znakwanie i ruch w bydwu kierunkach, długść k. 30 km, czas przejazdu k. 4 h, różnica wyskści 750 m. Asfalt, drga bita, ścieżka leśna. Z Hali Przehyba mżliwść zjazdu d Gabnia, d Rytra przez Halę Knieczną, d Piwnicznej przez Rgacz szlakami turystyki pieszej; Szczawnica PKS - Bereśnik - Szczawnica (znaki niebieskie). Znakwanie i ruch w jednym kierunku, długść kł 8 km, czas przejazdu k. 1 h 30 min., różnica wyskści 450 m. Drgi bite; d parkingu nad Dunajcem w górę biegu Dunajca Starą Drgą Pienińską - przejście graniczne ze Słwacją - Czerwny Klasztr. Trasa nie znakwana. Długść k. 25 km (w bydwie strny), czas przejazdu k. 2 h 30 min., różnica wyskści 50 m. Nawierzchnia utwardzna; Jawrki (parking Hmle) - schrnisk pd Durbaszką - Rabsztyn - pd Jarmutą - Szczawnica Wyżna (znaki czerwne). Znakwanie i ruch w jednym kierunku, długść k. 10 km, czas przejazdu kł 1 h 40 min., różnica wyskści 30 m.; Jawrki (parking Hmle) - rezerwat Biała Wda - Przełm Rzdziele - Obidza (znaki zielne). Znakwanie i ruch w bydwu kierunkach, długść k. 25 km (w 23

24 bydwie strny), czas przejazdu k. 3 h, różnica wyskści 450 m. Drgi bite lub ścieżki leśne. Z przełęczy Obidza mżliwść djazdu d Piwnicznej szlakami rwerwymi: nr 2 - klru zielneg przez Wielki Rgacz (kł 15 km) raz nr 3 - klru niebieskieg przez Eliaszówkę (k. 18 km), również szlakiem turystyki pieszej klru czerwneg. Szlak kajakwy - szlak zlkalizwany jest na rzece Dunajec i stanwi część szlaku kajakweg prwadząceg z Nweg Targu d Nweg Sącza. Przebiega d miejscwści Srmwce, przez przełm Dunajca aż d Tylmanwej. Z uwagi na uwarunkwania terenwe wymaga dświadczenia i kwalifikacji w tej dziedzinie turystyki. Szlaki turystyki knnej - dla wielbicieli hippiki Szczawnica feruje siedem wytycznych tras. Jawrki - Szlachtwa, przejście przez ptk Grajcarek nad kściłem, kł leśniczówki Stare, ścieżkami przez pla i hale w strnę Szlachtwej; Szlachtwa - Staszwa, kierunek przez Niterbag, Gabańkę, ścieżkami d Staszwej; Staszwa - Przysłp, drgą gminną i leśną nr 12 wzdłuż ptku Sptnickieg, sada Ptki, d przysiółka Przysłp; Przysłp - Krścienk, wzdłuż czerwneg szlaku przez Dzwnkówkę, Stajkwą d Krścienka; Przehyba - Przysłp, nartstradą d stkówki biegnącej wzdłuż ptku Jastrzębieg d kściółka Sewerynówka, - nartstradą d stkówki biegnącej nad Halą Kszarki d ptku Sptnickieg przez Krzemieniny d sady Ptki (w kierunku Przysłp); Jawrki - Biała Wda, z Jawrek przez Rezerwat Biała Wda na halę wypaswą d szlaku niebieskieg w kierunku Obidzy Piwniczańskiej. Z Jawrek czerwnym szlakiem przez Rusinwy Wierch, Jasielnik d Obidzy Piwniczańskiej; Obidza Piwniczańska - Przehyba, wzdłuż szlaku czerwneg przez Wielki Rgacz, Zawór Ryterski, stkówkę leśną d szlaku zrywkweg prwadząceg na grzbiet Pasma Radziejwej, dalej na czerwny szlak w kierunku Złmisteg Wierchu i Przehyby; trasy w brębie małych Pienin: z Jawrek drgą bitą d schrniska Durbaszka, dalej szlakiem niebieskim turystycznym w kierunku Szczawnicy ze zjazdem drgami lkalnymi na przysiółek Ptki, a także z Jawrek drgą przez Bukwiny (nad Rezerwatem Hmle na halę wypaswą pd Wyską), następnie w kierunku Durbaszki - halami, a w kierunku Obidzy Piwniczańskiej halami d niebieskieg szlaku Infrastruktura sprtw-rekreacyjna Na terenie miasta - w centrum uzdrwiska raz w Jawrkach - na Bukwinkach znajdują się wyciągi narciarskie raz trasy zjazdwe zarówn dla pczątkujących narciarzy, jak i zaawanswanych amatrów białeg szaleństwa. Dla tych statnich udstępnia się w kresie zimwym trasę na stku Palenicy psiadającą hmlgację FIS. Narciarze na Palenicy mgą skrzystać z czterech tras. Najdłuższa ma metrów, najkrótsza zaś 400 m. Na Palenicę wyjedziemy 4 sbwym wyciągiem, przepustwści 2400 s./h i długści 783. Czas jazdy k. 3 min, wyskść stacji górnej 722 m n.p.m., a dlnej 456 m n.p.m. Na narciarzy w pbliżu górnej stacji PKL Palenica czekają trzy wyciągi rczykwe. Dwa równległe długści k. 320 m i przepustwści k 750 s./h. Jeden mały wyciąg długści k 100 m. Na Palenicy skrzystać mżna z następujących tras: 24

25 trasa Palenica I dł. długść m, różnica pzimów wynsi 250 m. Stk jest sztucznie naśnieżany. Trasa trudna - dla zaawanswanych narciarzy; trasa Palenica II (trasa rdzinna) dł m, różnica wyskści wynsi 270 m. Trasa biegnąca ze szczytu Szafranówki, aż d pdnóża Palenicy gdzie łączy się z trasą Palenica I, trasa jest sztucznie śnieżna i świetlna, stpień trudnści - średni trudny; trasa Szafranówka I dł. 400 m, zaliczana d tras łatwych, różnica wyskści wynsi 75 m. Oświetlna, sztucznie naśnieżana. Idealna dla pczątkujących narciarzy; trasa Szafranówka II dł. 500 m, różnica wzniesień wynsi 100 m. Stk średni - trudnym pzimie trudnści, sztucznie naśnieżany. Rysunek 6. Trasy narciarskie na Palenicy Źródł: Trwają przygtwania d pszerzenia stacji Palenica pprzez lkalizację na półncnzachdnich stkach Góry Szafranówka nweg wyciągu krzesełkweg i trasy narciarskiej. Będzie t pszerzenie istniejących terenów funkcji sprtw-rekreacyjnej, zlkalizwanych na zbczach góry Palenica raz w ktle Palenica-Szafranówka. Drugi kmpleks narciarski w Szczawnicy stanwi przebudwana w rku 2009 Arena Narciarska Jawrki-Hmle. Od seznu zimweg 2009 stacja zdbywa wyróżnienia w rganizwanych w Plsce Plebiscytach na Najlepsze Stacje Narciarskie. D tej pry zajęła m.in. I miejsce w plebiscycie Onet.pl na najlepszy śrdek narciarski 2010 w Plsce, specjalne wyróżnienie kapituły plebiscytu na Najlepszą Stację Narciarską Małplski w seznie 2009/2010 raz wyróżnienie kapituły plebiscytu na Najlepszą Stacje Narciarską Małplski w seznie 2012/2013. Arena narciarska łącznej pwierzchni 27 ha graniczy d wschdu z rezerwatem Zaskalskie Bdnarówka, a d zachdu z rezerwatem Wąwóz Hmle. Kmpleks psiada klej linwą 2-sbwą dł. 621 m, przy różnicy pzimów wynszącej 116 m, przepustwść sób/gdzinę. W śrdku skrzystać mżna z następujących tras: trasa nr 1 bk wyciągu rczykweg Strczyk, sztucznie zaśnieżana dł. k. 600 m małym i średnim stpniu trudnści (niebieska i czerwna). Psiada hmlgacje PZN d slalmu; trasa nr 1 a trasa djazdwa d stku przeznaczneg d rzgrywania zawdów narciarskich dł. 200 m, łatwa, sztucznie zaśnieżana; 25

26 trasa nr 2 trasa główna bk klei linwej, sztucznie zaśnieżana i świetlna dł. k. 700 metrów małym i średnim stpniu trudnści (niebieska i czerwna); trasa nr 3 trasa d treningów i zawdów płżna bk klei linwej, sztucznie zaśnieżana dł. Ok. 760 metrów małym i średnim stpniu trudnści (niebieska i czerwna). Psiada hmlgacje PZN d slalmu giganta; trasa nr 4 najbardziej wysunięta w kierunku wschdnim, nieprzygtwywana ratrakiem, przeznaczna dla dświadcznych narciarzy ptrafiących radzić sbie w trudnych warunkach i świeżym śniegu (trasa freeride wa). Bardz trudna dł. pnad 900 metrów; trasa nr 5 trasa płżna bk wyciągu Krkus - bardz łatwa, zaśnieżana i przeznaczna dla najmłdszych narciarzy stawiających pierwsze krki na nartach; trasa nr 6 płżna bk wyciągu rczykweg Strczyk w górnej części śrdka narciarskieg - trasa łatwa (niebieska) przeznaczna d nauki jazdy na nartach. Na terenie stacji narciarskiej istnieje jedna z niewielu w Plsce trasa ze stałym pmiarem czasu. Jest dstępna cdziennie dla tych wszystkich narciarzy, którzy chcą spróbwać własnych sił w walce z tyczkami i czasem. Trasa psiada hmlgację PZN i służy również d rzgrywania zawdów. Rysunek 7. Trasy narciarskie w Ośrdku Jawrki-Hmle Źródł: Z klei w rejnie Górskieg Ośrdka Szkln-Wypczynkweg w Jawrkach funkcjnuje wyciąg narciarski Pd Durbaszką. Jest t wyciąg głównie dla gści schrniska jeg długść wynsi 550 m, a różnica wzniesień 112 m. Trasa nie jest sztucznie śnieżna Oferta kulturalna miasta Oferta turystyczna i sprtwa uzupełniana jest fertą kulturalną Szczawnicy. Funkcjnują tu m.in.: Muzeum Pienińskie, Izby Reginalne, wystawy, świetlice, Miejski Ośrdek Kultury i Sprtu wraz z kinem Pieniny, Miejska Bibliteka Publiczna. Na specjalną uwagę zasługuje placówka kulturalna Muzyczna Owczarnia znajdująca się w Jawrkach. Żyw kultywwane są lkalne tradycje, związane głównie ze świętami religijnymi raz wydarzeniami lkalnymi. Działa tu sześć zespłów reginalnych i tanecznych, kapele góralskie, rkiestry i chóry. D najważniejszych stwarzyszeń kulturalnych i reginalnych należą Muzyczna 26

27 Owczarnia, Oddział Pieniński Związku Pdhalan, Klub Twórczy Twarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych, Zespół im. Jana Malinwskieg, Szczawnicki Chór Kameralny. Jedną w ważniejszych placówek na kulturalnej mapie Szczawnicy jest Muzeum Pienińskie, będące filią Muzeum Okręgweg w Nwym Sączu. Muzeum d rku 2012 zajmwał piętr zabytkwej XIX-wiecznej willi Pałac. Obecnie p dzyskaniu biektu przez dawnych spadkbierców Szczawnicy siedziba Muzeum wraz ze zgrmadznymi zbirami przeniesine zstał d wyremntwaneg specjalnie na ptrzeby Muzeum budynku dawnej strażnicy Karpackieg Oddziału Straży Granicznej, który znajduje się w miejscwści Szlachtwa. Muzeum jest placówką reginalną charakterze etngraficzn-histrycznym. W części etngraficznej prezentwane jest życie górali pienińskich w kresie pierwszej płwy XX wieku, w zakresie architektury reginalnej, wypsażenia wnętrz, pasterstwa, rlnictwa, łwiectwa, rybłówstwa, tkactwa. Uzupełnieniem tej części wystawy jest strój reginalny, sztuka ludwa reginu pienińskieg raz gdła góralskich rdów szczawnickich. Ekspzycja histryczna bejmuje tematy: Szczawnica częścią Starstwa Czrsztyńskieg, Józef Szalay twórcą i rganizatrem kurrtu, Krakwska Akademia Umiejętnści właścicielką Szczawnicy, Szczawnica własnścią Adama Stadnickieg w latach , Druga wjna światwa na terenie Pienin. W Muzeum udstępnina jest także Izba Jana Wiktra, miłśnika i piewcy Pienin, z autentycznymi pamiątkami, pchdzącymi ze szczawnickieg mieszkania pisarza. Miejski Ośrdek Kultury w Szczawnicy służy zarówn mieszkańcm, jak i turystm i kuracjuszm dwiedzającym Uzdrwisk. Przy MOK działa Teatr Amatrski, złżny z człnków Związku Pdhalan, Zespłu Pieśni i Tańca Pieniny z Krścienka nad Dunajcem, wystawiający sztuki reginalne. Prwadzne są zajęcia z malarstwa na szkle raz nauka gry na instrumentach ludwych i estradwych, z których krzysta miejscwa młdzież. Od listpada 2012 działa przy MOK prfesjnalne studi nagrań, działające na ptrzeby archiwizwania dknań kultury lkalnej raz świadczące usługi kmercyjne. Przy Ośrdku działa także dremntwane w statnich latach Kin Pieniny. Duża część aktywnści MOKu przypada na sezn wzmżnym ruchu turystycznym (letni i zimwy). T wtedy dbywają się sztandarwe imprezy, szerk znane pza granicami Szczawnicy ze sztandarwym wydarzeniem jakim jest Lat Pienińskie cykl imprez weekendwych, na które składają się festiwale, festyny, występy zespłów reginalnych, flkwych, estradwych, kiermasze twórców ludwych, knkursy. MOK jest także rganizatrem Redyku w Jawrkach - tradycyjneg przepędu wiec raz pkazów byczajów pasterskich. Zimą MOK jest współrganizatrem zawdów narciarskie płącznych z zabawą na śniegu i licznymi knkursami. Od 1991 rku. Miejski Ośrdek Kultury wydaje gazetę lkalną Z dliny Grajcarka. Miesięcznik Wiadmści Szczawnickich. Przy MOKu działa także Miejska Bibliteka Publiczna. Muzyczna Owczarnia, t działający d 1999 rku klub muzyczny, a także Stwarzyszenia Muzyczna Owczarnia, któreg celem jest działalnść edukacyjna rzumiana przez człnków Stwarzyszenia w spsób dwjaki - jak edukacja słuchaczy pprzez prpnwanie im muzyki na najwyższym pzimie raz jak bezpśrednią edukację muzyczną. W kameralnych warunkach kncertują tutaj największe sławy blueswe i jazzwe. C rku dbywa się pnad 100 kncertów. Oprócz działalnści kncertwej w Muzycznej Owczarni dbywają się gólnplskie warsztaty muzyczne, knsultacje, nagrania płyt live raz plenery malarsk - rzeźbiarskie. Od 2004 rku w Muzycznej Owczarni rganizwane są Międzynardwe warsztaty muzyczne z zespłem ΠR 2. Zajęcia dbywają się w klasach gitary, gitary baswej, perkusji, instrumentów klawiszwych raz wkalu, a wykładają najbardziej znani plscy muzycy i pedagdzy. Muzyczna Owczarnia przyczynia się d ppularyzwania samej Szczawnicy, a także jest elementem, który stwarza atrakcyjną fertę kulturalną uzupełniającą fertę miasta. 27

28 Wśród innych instytucji i inicjatyw twrzących kulturalną fertę Szczawnicy wart wymienić: Muzeum Uzdrwiskwe; pracwnię twórczą Anny i Józefa Madejów (malarstw na szkle, rzeźba); Galerię Jana Wierzby (krzeniplastyka, metalplastyka, minerały Pienin); izbę pamięci Michała Słwika Dzwna (malarstw na szkle, rzeźba, twórczść pisarska); siedzibę Związku Pdhalan Oddział Pieniński (wystawy twórców ludwych, psiady); pracwnię twórczą Janiny i Tadeusza Zachwiei (rzeźba w kamieniu, malarstw na szkle, hafciarstw); zbiry etngraficzne Jana Malinwskieg (zbiry brazują życie cdzienne górali pienińskich i rusinów szlachtwskich - udstępniane p uzgdnieniu z właścicielem); Ośrdek Kultury Turystyki Górskiej (ekspzycja pświęcna histrii turystyki pienińskiej); pawiln wejściwy Pienińskieg Parku Nardweg (wystawa prezentująca makietę Pienin, eksystem leśny raz ptaki pienińskie); malarstw Józefa Ignaciuka (ekspzycja w dmu nieżyjąceg artysty k. 50 płócien - głównie pejzaże pienińskie i prtrety); Galeria Pijalni Wód Mineralnych, mieści się w dtwrznej, zabytkwej willi szalaywskiej przy placu Dietla, w histrycznym sercu szczawnickieg uzdrwiska (miejsce wystaw czaswych, a także sptkań z twórcami i ich dziełami); Englender-Cafe (cmiesięczne wystawy człnków Twarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych ddział Szczawnica). Wart także w tym miejscu wspmnieć stsunkw nwej fercie Dwrku Gścinneg. Jest t miejsce, w którym znajduje się sala teatraln-kinwa, jak również sale knferencyjne i kngreswe. Odbywa się tutaj szereg imprez, kncertów, pkazów i spektakli, które pszerzają fertę kulturalna Szczawnicy raz pprzez psiadana infrastrukturę twierają ją na mżliwść rganizacji większych wydarzeń charakterze kngreswym Miejsca nclegwe na terenie Szczawnicy i ruch turystyczny Na terenie Szczawnicy zgdnie z danymi Główneg Urzędu Statystyczneg w ramach statystyki reginalnej zarejestrwanych jest becnie 61 biektów nclegwych (w rku biektów), dyspnujących łącznie miejscami nclegwymi (2 365 miejsc w rku 2007). Jedncześnie w rejestrach Urzędu Miasta i Gminy Szczawnica zarejestrwanych był w rku biektów dyspnujących łącznie miejscami nclegwymi. Jak zatem widać rzdźwięk pmiędzy statystyką GUSwską, a prwadzną przez Urząd Miasta jest bardz duży. Na liczbę 215 biektów zarejestrwanych w statystyce gminnej składają się następujące biekty: sanatria 8 biektów; htele i pensjnaty 6 biektów; śrdki wypczynkwe i dmy wczaswe 32 biekty; apartamenty i kwatery prywatne 153 biekty; agrturystyka 8 biektów; schrniska, pla namitwe 8 biektów. 28

29 Najwięcej miejsc nclegwych znajduje się w biektach typu htele, pensjnaty, dmy wczaswe, kwatery prywatne, b aż miejsc, w śmiu sanatriach łącznie znajdują się miejsca nclegwe (c świadczy że są t śrdki stsunkw duże, znaczącym wpływie na błżenie turystyczne Uzdrwiska, chciażby z uwagi na fakt, iż znaczna część nclegów jest tam kntraktwana w ramach świadczeń z NFZ czy innymi ubezpieczycielami), pzstałe 65 miejsc nclegwych zlkalizwanych jest w tzw. agrturystyce. Wart jedncześnie zauważyć, iż w statnich latach wzrsła liczba biektów najwyższym standardzie. W rku 2007 nie był w Szczawnicy żadneg biektu w standardzie pięciu gwiazdek becnie jest jeden taki biekt, liczba biektów cztergwiazdkwych utrzymała się na wcześniejszym pzimie i wynsi jeden, z trzech d czterech zwiększyła się liczba biektów trzygwiazdwych. Stale też pdnszny jest standard najppularniejszych wśród turystów biektów pensjnatwych raz kwater prywatnych, c znacząc wpływa na zwiększenie atrakcyjnści ferty turystycznej Szczawnicy. Niestety statystyka gminna w zakresie liczby sób krzystających z nclegów nie jest prwadzna, w związku z pwyższym jedynym dniesieniem w dłuższej perspektywie czasu z mżliwścią bserwwania zmieniających się trendów jest jedynie statystyka GUSwska. Wykres 1. Liczba biektów w Szczawnicy (bszary miejskie i wiejskie) wg. statystyk GUS Źródł: Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Reginalnych) 29

30 Wykres 2. Liczba sób krzystających z nclegów w Szczawnicy w latach (wg GUS) Źródł: Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Reginalnych) Wykres 3. Krzystający z nclegów gółem (wg. statystyk GUS) raz nclegi udzielne w zakładach uzdrwiskwych w latach z uwzględnieniem nclegów udzielnych gścim zagranicznym Źródł: Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Reginalnych) 30

31 Wykres 4. Prcent krzystających z nclegów w zakładach uzdrwiskwych d gółu krzystających z nclegów w latach (wg. statystyk GUS) Źródł: Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Reginalnych) Analizując dane dtyczące liczby biektów nclegwych i dstępnych miejsc zawarte w bazie danych lkalnych GUS raz zgrmadznych przez Gminę należy uznać te pierwsze za mcn niewiarygdnie niemniej jednak wydaje się, iż ile nie dzwierciedlają ne w pełni prawdziwych liczb, tyle z pewnścią pkazują kreślne tendencje. P pierwsze rejestrwany ruch turystyczny dbywa się głównie w mieście, zaś udział bszarów wiejskich - tak w liczbie biektywów turystycznych, jak i udzielnych nclegów przynajmniej w ficjalnej statystyce jest znikmy. Od rku 2010 d 2012 bserwuje się w parciu dane GUS stały i zauważalny wzrst zarówn liczby biektów, jak i liczby sób krzystających z udzielanych nclegów. Natmiast w rku 2013 nastąpił zauważalny spadek w liczbie rejestrwanych turystów. Być mże jest t skutek kryzysu gspdarczeg, który dbija się m.in. mniejszą mżliwścią wygspdarwania przez ptencjalnych turystów śrdków finanswych na wypczynek i rekreację. Bardz niepkjącą infrmacją, jest stały i pgłębiający się trend dtyczący spadku liczby nclegów udzielanych w biektach sanatryjnych. Oznacza t, iż z jednej strny rśnie atrakcyjnść turystyczna Szczawnicy, z drugiej bniża się atrakcyjnść (lub dstępnść) świadczeń sanatryjnych na terenie Uzdrwiska. Pgłębia się także prcentwe rzwarstwienie liczby kuracjuszy, w stsunku d gólnej liczby sób dwiedzających Szczawnicę. O ile w najlepszym analizwanym (2010 rku) stsunek ten wynsił 40 d 60 prcent, tyle w rku 2013 wynsi zaledwie 22 d 78 prcent. Klejną niekrzystną infrmacją jest bardz niski dsetek turystów i kuracjuszy zagranicznych dwiedzających Szczawnicę znacza t, iż Uzdrwisk nie ptrafił zbudwać atrakcyjnej ferty na międzynardwym rynku usług turystycznych raz uzdrwiskwych (szczególnie w przypadku usług sanatryjnych zauważalny jest drastyczny spadek kuracjuszy na przestrzeni statnich lat). Jest t niewątpliwie elementem, który zarówn w działaniach samrządu, jak i samych przedsiębirstw uzdrwiskwych, wymaga zarówn uwagi, jak i pdjęcia działań zmierzających d pszerzania rzpznawalnści marki Szczawnicy także pza granicami kraju. Ciekawych danych dstarcza także analiza danych dtycząca wyskści wpływów pzyskiwanych z tzw. płaty uzdrwiskwej. 31

32 Wykres 5. Wpływy d kasy Gminy z tytułu płaty uzdrwiskwej w latach Źródł: Urząd Miasta i Gminy Szczawnica Analizując dane za statnie siem lat stwierdzić mżna, iż wpływy z teg tytułu w przeciągu teg czasu wzrsły blisk 100%. Mgłby t ptwierdzać stały wzrst zaintereswania fertą turystyczn-uzdrwiskwą Szczawnicy. Jednak zestawiając te dane z kreswym wzrstem wartści płaty uzdrwiskwej trzymujemy już zdecydwanie bardziej statyczny braz ruchu turystyczneg na terenie Szczawnicy. Dzieląc jednstkwą wartść płaty uzdrwiskwej przez wartść pzyskanych w danym rku śrdków z teg tytułu trzymujemy infrmację liczbie sbdni pbytu w Szczawnicy. Nie jest t czywiście infrmacja w pełni miardajna w zakresie liczby turystów, chciażby z racji faktu, iż na przestrzeni teg kresu mgła się zmniejszyć średnia długść pbytów, niemniej jednak infrmacja ta daje dść precyzyjną infrmację liczbie sbdni, w każdym z klejnych lat, przebywania turystów i kuracjuszy na terenie Szczawnicy. Jak wynika z pniższeg zestawienia wielkści te w pszczególnych latach ulegają pewnym fluktuacjm, niemniej jednak nie mżna w nich zabserwwać jednznacznie rsnącej tendencji zwiększania się ruchu turystyczneg. Oznacza t w krelacji z danymi GUS że alb atrakcyjnść Szczawnicy nie wzrsła tak bardz, by w spsób zauważalny przełżyć się na zwiększenie ruchu turystyczneg, alb znacząca część kwaterdawców skutecznie uchyla się d bwiązku pdatkweg związaneg z pbieraniem i dprwadzaniem tzw. płaty klimatycznej. 32

33 Wykres 6. Liczba sbdni pbytu wynikająca z wpływów z płaty uzdrwiskwej Źródł: Urząd Miasta i Gminy Szczawnica Z badań ankietwych przeprwadznych w lecie 2013 rku wśród turystów i kuracjuszy dwiedzających Szczawnicę wynika, iż głównymi pwdami wybru Szczawnicy, jak miejsca wypczynku są: wypczynek i rekreacja, turystyka aktywna i zwiedzanie interesujących miejsc. Zaledwie k. 1/10 wskazywała jak pwód leczenie uzdrwiskwe przy czym wynik byłby z pewnścią znacząc inny gdyby ankieta miała charakter całrczny i bejmwała także martwy turystycznie sezn jesienny i wisenny. Wykres 7. Najważniejsze pwdy przyjazdu d Szczawnicy Źródł: Dadania ankietwe turystów i kuracjuszy prwadzne w kresie lipiec wrzesień Ptencjał uzdrwiskwy Szczawnicy Szczawnica t jedn z ppularniejszych i lepiej rzpznawalnych uzdrwisk w Plsce, a dzięki pczyninym w statnich latach inwestycjm pwli także w Eurpie. Pdstawę lecznictwa zdrjweg, prócz wód mineralnych, stanwią wyjątkwe właściwści mikrklimatu. Klimat Szczawnicy należy d najłagdniejszych w plskich uzdrwiskach górskich i jest kreślany jak łagdnie bdźcwy. Charakteryzuje się n dużym nasłnecznieniem, małą amplitudą temperatur między dniem i ncą, małą ilścią padów i średnim ciśnieniem atmsferycznym. Czystść pwietrza wlneg d alergenów, słneczne i 33

34 śnieżne zimy raz umiarkwane temperatury latem są bardz pmcne w leczeniu chrób układu ddechweg. Drugim, równie ważnym jak klimat, atutem lecznictwa uzdrwiskweg są mineralne wdy lecznicze. Szczawnica psiada becnie 8 źródeł mineralnych. Są t szczawy alkalicznsłne zawierające znaczne ilści chlrków, sdków, brmków, bru i jdu. Używa się ich d picia, wziewania i kąpieli. Mają właściwści zbjętniające kwasy, zmydlające tłuszcze, rzrzedzające śluz. Pdnszą zasadwść krwi i działają mczpędnie. Ze względu na swój skład psiadają właściwści przeciwzapalne ważne w leczeniu stanów zapalnych górnych dróg ddechwych, przewdu pkarmweg i dróg mczwych. Ze względu na zawartść jdu i brmu wdy szczawnickie wyróżniają się wśród pzstałych plskich szczaw. Wdy szczawnickie d lat dwudziestych XIX wieku są używane nie tylk na miejscu, ale także butelkwane i wysyłane pza granicę Szczawnicy Pdstawwe prfile lecznicze uzdrwiska Zgdnie ze swim statusem w Szczawnicy wyróżnia się następujące kierunki lecznicze: rtpedia, neurlgia, reumatlgia, larynglgia, pulmnlgia. Oznacza t, iż w fercie uzdrwiskwej mżna wyróżnić dwa główne prfile, związane z leczeniem i prfilaktyką schrzeń układu ddechweg, w tym przewlekłych stanów zapalnych nsa i gardła, schrzeń aparatu głsweg, schrzeń alergicznych dróg ddechwych i astmy skrzelwej raz schrzeń układu ruchu m.in. chrób zwyrdnieniwych stawów i kręgsłupa, chrób reumatycznych, reumatidalnych zapaleń stawów Źródła wód mineralnych Źródła wód mineralnych, które na dzień sprządzenia becnie bwiązująceg Operatu Uzdrwiskweg dyspnwały świadectwami ptwierdzającymi właściwści lecznicze t: Józefina - najstarszy zdrój szczawnicki znany już przed 1810 r. (w tymże rku dknan jeg pierwszeg rzbiru chemiczneg) jak źródł Główne. Nazwa becna funkcjnuje d rku 1828, pchdzi na d imienia ówczesnej właścicielki zdrjów Józefiny Szalaywej. Wda z teg źródła t szczawa wdrwęglanw-chlrkw-sdwa. Wskazana przy nieżytach nsa i gardła, stanach zapalnych, astmie, rzedmie płuc, skazie mczanwej i tyłści. Stefan - źródł znane d 1822 rku. Nazwa nadana d imienia męża Józefiny - Stefana Szalaya. Wda z teg źródła t szczawa wdrwęglanw-chlrkw-sdw-jdkwa. Wskazana między innymi przy nieżytach dróg mczwych, kamicy nerkwej, nieżytach nsa, gardła, skrzeli, astmie, rzedmie płuc. Jan - źródł dkryte w 1869 rku wda z teg źródła t szczawa wdrwęglanwchlrkw-sdwa zawierająca 4 g składników stałych na litr i mg wlneg dwutlenku węgla. Używana d kąpieli mineralnych i prdukcji wdy stłwej szczawniczanki. Ujęcie PD-4 - wda mineralna swista 0,15% wdrwęglanwa, chlrkwa, sdwa, wapniwa, kwaswęglwa, hipsmtyczna wykrzystywana d kuracji pitnych, inhalacji i płukanek raz w balnelgii. Ujęcie Józef wda mineralna swista 1,10% wdrwęglanwa, chlrkwa, sdwa, szczawa, jdkwa, hipertniczna wykrzystywana d kuracji pitnych, inhalacji i płukanek raz w balnelgii. Ujęcie Pitniakówka wda mineralna swista 0,23% wdrweglanwa, chlrkwa, sdwa, szczawa, hiptniczna wykrzystywana d kuracji pitnych, inhalacji i płukanek raz w balnelgii. Ujęcie Pitniakówka wypływ F wda mineralna swista 0,31% wdrwęglanwa, chlrkwa, sdwa, szczawa, hiptniczna wykrzystywana d kuracji pitnych, inhalacji i płukanek raz w balnelgii. 34

35 Z klei trzy pniższe ujęcia w becnej chwili nie spełniają wymagań dla wód leczniczych kreślnych w Rzprządzeniu Ministra Zdrwia z dnia 13 kwietnia 2006r. (Dz. U. Nr 80 pz. 565) ze względu na brak stabilnści składu fizyk-chemiczneg ( Szymn ), becnści aztynów ( Magdalena, Wanda ) i na znikmą wydajnść ujęć. Magdalena - zdrój dkryty w 1839 rku, przez gści szczawnickich, nazwany imieniem kuracjuszki Magdaleny Kwnackiej z Pnikwy. Jest t szczawa wdrwęglanw-chlrkwsdw-jdkwa zalecana niegdyś przy chrbach układu pkarmweg, nieżytach jelit, wreczka żółciweg i dróg żółciwych, wrzdach żłądka i dwunastnicy, tyłści i lekkich nerwicach. Szymn - zdrój dkryty w 1840 rku, jest t szczawa wdrwęglanw-chlrkwsdw-wapienna z zawartścią 3 g składników stałych na litr raz mg wlneg dwutlenku węgla. Leczyła niedkrwistść, używana była również d kąpieli. Wanda - źródł pwstałe w 1867 rku na miejscu dwóch starych zdrjów - Anieli i Heleny. Wda z teg źródła t szczawa wdrwęglanw-chlrkw-sdw-jdkwa zawartści 9 g na litr składników stałych, mg wlneg dwutlenku węgla raz 2,3 mg jdu Zakłady lecznictwa uzdrwiskweg Ze względu na charakterystykę Szczawnicy i jej funkcję uzdrwiskwą, isttną rlę w rzwju miasta dgrywają jednstki świadczące usługi sanatryjne. D największych należą Uzdrwisk Szczawnica S.A. raz Centrum Wczasw Lecznicze Slar Spa. Uzdrwisk Szczawnica S.A. w ramach któreg funkcjnują następujące sanatria Hutnik, Papiernik, Inhalatrium, a także Pijalnia Wód Leczniczych. Sanatria ferują pełen zakres usług z zakresu prfilaktyki i leczenia schrzeń górnych dróg ddechwych i układu ruchu. Pnadt realizują pbyty rehabilitacyjne raz usprawniając-rekreacyjne dla zrganizwanych grup sób niepełnsprawnych. Na uwagę zasługują unikatwe inhalacje slankw-celkwe wykrzystywane w leczeniu dróg ddechwych dstępne w przedwjennym budynku Inhalatrium. Centrum Wczasw Lecznicze Slar Spa leczy schrzenia: układu ddechweg (stany zapalne zatk, przewlekłe alergiczne zapalenia błny śluzwej nsa zatk i gardła, schrzenia krtani z dysfunkcją głsu, zapalenia skrzeli stre i przewlekłe, astmę skrzelwą pdłżu alergicznym i niealergicznym, infekcje układu ddechweg charakterze nawrtwym u dzieci); chrby układu kstn-stawweg (zespły bólwe w przebiegu zmian zwyrdnieniwych stawów, zespół blesneg barku, zespły bólwe będące następstwem zmian zwyrdnieniwych stawów kręgsłupa, zespły bólwe krzeniwe, bóle w następstwie dyskpatii; przewlekłe schrzenia reumatyczne; chrby skóry; zaburzenia przemiany białkw-lipidwej tyłść. Spa Budwlani Htel i Sanatrium specjalizuje się w kilkutygdniwych kmplekswych pbytach leczniczych z zastswaniem klimatterapii, balneterapii, fizykterapii, hydrterapii i kinezy-terapii. W leczeniu dróg ddechwych sanatrium feruje m.in. inhalacje celkwe, inhalacje Bullinga, inhalacje ultradźwiękwe z witaminami. W schrzeniach układu ruchu dstępne są m.in. kłady i kąpiele brwinwe, hydrmasaże, masaże mechaniczne, kriterapia miejscwa zabiegi fizykterapeutyczne (prądy diadynamiczne, interferencyjne, Tensa, terapulsy, pulsujące ple magnetyczne niskiej częsttliwści, ultradźwięki niskiej częsttliwści, światłlecznictw laserwe bistymulujące), a także różneg rdzaju ćwiczenia. 35

36 Sanatrium Uzdrwiskwe Dzwnkówka specjalizuje się w rganizacji turnusów sanatryjnych, turnusów rehabilitacyjnych usprawniających raz pbytów wczaswych. Główne prfile lecznicze t: chrby dlnych dróg ddechwych, w tym m.in. zapalenie skrzeli, rzedma płuc, zaprwa chrba płuc, dychawica skrzelwa, rzstrzenie skrzeli; chrby górnych i dlnych dróg ddechwych, w tym m.in. naczyniruchwe i uczuleniwe zapalenie nsa, przewlekłe zapalenie błny śluzwej jamy nswej i gardła, przewlekłe zapalenie zatk przynswych, przewlekłe chrby migdałków, przewlekłe zapalenie krtani raz krtani i tchawicy, zapalenie strun głswych i krtani; chrby układu kstn-stawweg, w tym m.in. zwyrdnienie wielstawwe, zmiany zwyrdnieniwe kręgsłupa, bóle grzbietu i uszkdzenia barku. Sanatrium Uzdrwiskwe Nauczyciel leczy przede wszystkim schrzenia: górnych i dlnych dróg ddechwych przewlekłe zapalenia zatk, tyłść, zwyrdnienia stawów, krzywice, dyskpatie, stany purazwe kńczyn górnych i dlnych, układu pkarmweg (czynnściwe), skazę mczanwą, kamicę nerkwą, nerwice, nadciśnienie tętnicze. Dstępne są zabiegi z zakresu inhalacji hydrterapii, fizykterapii, kinezyterapii, masaży Infrastruktura uzdrwiskwa W ramach działalnści Uzdrwiska Szczawnica funkcjnują następujące urządzenia lecznictwa uzdrwiskweg: Parki Park Górny zstał załżny w latach Płżny jest w centrum Szczawnicy, w bezpśrednim sąsiedztwie Placu Dietla. Zajmuje pwierzchnię k. 16 ha, w tym 3 ha stanwi Las Mdrzewiwy. Na terenie Parku znajduje się ścieżka zdrwia wypsażna w dpwiednie urządzenia d ćwiczeń ruchwych. Park Dlny zstał bjęty strefą ścisłej chrny knserwatrskiej. Teren, wraz z istniejącymi na jeg bszarze biektami (Kaplicą Matki Bskiej Częstchwskiej, altaną widkwą i altaną muzyczną), wpisany jest d Wjewódzkieg Rejestru Zabytków. Park w statnich latach zstał gruntwnie zmdernizwany z wykrzystaniem śrdków pchdzących z Małplskieg Reginalneg Prgramu Operacyjneg na lata Na bszarze Parku Dlneg znajdują się pmniki przyrdy bjęte chrną prawną, wpisane d Wjewódzkieg Rejestru Pmników Przyrdy. Są t pjedyncze lipy i ssny weymutki rsnące przy alejkach spacerwych raz cała aleja klnów, jesinów i jawrów przebiegająca d sanatrium Chemik d ul. Głównej. Pwierzchnia Parku wynsi 5,08 ha, w tym znajdują się alejki piesz rwerwe długści k. 2 km, staw pwierzchni m2 raz Grta Zyblikiewicza. Baseny rehabilitacyjne Na terenie Szczawnicy znajdują się trzy baseny kryte zlkalizwane w: Sanatrium Uzdrwiskwym Budwlani basen wymiarach: 18 m x 8 m; Sanatrium Uzdrwiskwym Slar-Spa basen wymiarach:15 m x 12 m; Htelu Jan (w Szlachtwej) basen wymiarach:15 m x 12 m. 36

37 Zdjęcie 10. Baseny: w Sanatrium Slar-Spa, w Sanatrium Budwlani, w Htelu Jan Źródł: strny internetwe pszczególnych biektów Ścieżki ruchwe Ścieżka zdrwia (utwardzna żwirem) długść 1 km zlkalizwana jest w Lasku Mdrzewiwym w Parku Górnym. Ścieżka wypsażna jest w stanwiska d ćwiczeń: równważnie, huśtawki, ławki d ćwiczeń, drabinki d pdwieszania, itp. Przez cały Park przebiegają ciągi piesz-jezdne dstswane d ruchu pjazdów i pieszych. Ścieżka prwadzna jest przez Spółkę Thermale. Pijalnie wód mineralnych Pijalnia wód mineralnych Nad Zdrjami, zlkalizwana przy Placu Dietla, prwadzna jest przez spółkę Uzdrwisk Szczawnica S.A. W pijalni dstępna jest wda z ujęć: Stefan, Józef, Józefina, Jan, Helena, Magdalena. Pijalnia dstswana jest d eksplatacji całrcznej. Wypsażna jest w instalacje d wydawania wdy spełniające wymagania sanitarne i techniczne, a także w instalacje d pdgrzewania i kntrlwania temperatury wdy. Psiada salę spacerwą, raz zaplecze sanitarne. Wda wydawana jest w naczyniach jednrazwych (brak butelkwanych wód leczniczych). Zdjęcie 11. Dm nad Zdrjami - pijalnia wód mineralnych Źródł: Spłeczeństw Wśród najisttniejszych tendencji spłecznych na bszarze Szczawnicy należy dntwać przede wszystkim nieznaczny (d rku 2009) wzrst liczby ludnści. Niemniej ujemne sald migracji i zmniejszająca się liczba ludnści w wieku przedprdukcyjnym pwinna znaleźć swje dzwierciedlenie w świadmym planwaniu prcesów rzwjwych w długiej perspektywie czasu, a także pwinna być sygnałem dla władz samrządwych d zdiagnzwania przyczyn takieg trendu i pdjęcia maksymalneg wysiłku w celu dwrócenia niekrzystneg zjawiska Mieszkańcy Miasta i Gminy Szczawnica Szczawnicę w rku 2013 zamieszkiwał sób (stan na ), c stanwi zaledwie k. 3,93% ludnści pwiatu nwtarskieg i k. 0,22% ludnści wjewództwa małplskieg. Wskaźnik gęstści zaludnienia jest stsunkw niski i wynsi 85 sób/km 2 dla całej gminy, w tym dla miasta 181 sób/km 2, zaś dla bszarów wiejskich zaledwie 27 sób/km 2. Wskaźniki te są znacząc niższe d średniej pwiatwej wynszącej 126 sób/km 2, raz d średniej wjewódzkiej 217 sób/km 2. Szczawnica zważywszy na liczbę ludnści jest jedną z najsłabiej zaludninych gmin pwiatu nwtarskieg. 37

38 Wykres 8. Wskaźnik zaludnienia w Szczawnicy na tle innych gmin pwiatu nwtarskieg Źródł: Małplskie Obserwatrium Plityki Spłecznej Liczba ludnści Szczawnicy utrzymuje się d kilku lat na zbliżnym pzimie, z niewielką, chć zauważalną tendencją zwyżkwą, p załamaniu z rku 2009, chć jak pkazuje pniższa tabela i wykres nie zstał jeszcze dbudwany stan z rku Tabela 1. Liczba ludnści faktycznie zamieszkałej w Szczawnicy na przestrzeni lat Rk Liczba mieszkańców gółem w tym w mieście w tym na bszarach wiejskich Źródł: Stan Ludnści i Ruch Naturalny, stan na 31 XII 2013, GUS 2014 Wykres 9. Ludnść w Szczawnicy w latach Źródł: Stan Ludnści i Ruch Naturalny, stan na 31 XII 2013, GUS

39 Z pwyższych danych widać, iż w analizwanym kresie (tj. w latach ) w dniesieniu d całej Gminy nastąpił spadek 53 sby, przy czym spadek liczby mieszkańców dtyczy wyłącznie bszaru miasta w liczbach bezwzględnych wyniósł n w tym kresie (-)201 sób, zaś na bszarach wiejskich przybył w tym czasie 148 nwych mieszkańców. Jest t pza generalnym spadkiem liczby mieszkańców znaka wewnętrznej migracji mieszkańców Szczawnicy z terenów bardziej zurbanizwanych na tereny pzamiejskie. Wykres 10. Ludnść na bszarach miejskich i wiejskich Szczawnicy w latach Źródł: Stan Ludnści i Ruch Naturalny, stan na 31 XII 2013, GUS 2014 Isttne dla planwania strategiczneg są jednak długkreswe prgnzy demgraficzne. Brak tak szczegółwych danych na pzimie samej Szczawnicy, niemniej jednak prgnza Główneg Urzędu Statystyczneg dla całeg pwiatu nwtarskieg jest stsunkw ptymistyczna szczególnie zważywszy na prgnzy dla innych pwiatów, subreginów i całeg wjewództwa. Liczba ludnści w całym pwiecie będzie systematycznie rsła d rku 2029 (i wzrśnie k. 7,5 tys. w stsunku d liczby z rku 2011), by następnie ustabilizwać się na pzimie k. 192 tys. z lekką tendencją zniżkwą. Analizując jednak sytuację demgraficzną i wskaźniki dla samej Szczawnicy mżna mieć wątpliwści czy bez pdjęcia isttnych działań naprawczych pzytywny trend dla całeg pwiatu znajdzie też swje dzwierciedlenie w Szczawnicy. Wykres 11. Prgnza demgraficzna d r dla pwiatu nwtarskieg i wj. małplskieg Źródł: Prgnza dla pwiatów i miast na prawie pwiatu raz pdreginów na lata ( Pwyższa teza wynika z faktu, iż wskaźnik przyrstu naturalneg w Szczawnicy jest jednym z najniższych w całym pwiecie i c więcej pmim dwóch kreswych wzrstów (w 39

40 latach 2009 i 2011) z rku na rk miał tendencję zniżkwą. Pzytywnie na tym tle wygląda rk 2013, pd warunkiem że będzie t stały trend wzrstwy, a nie jedynie jednrazwy impuls. Wykres 12. Przyrst naturalny w Szczawnicy w latach Źródł: Stan Ludnści i Ruch Naturalny, stan na 31 XII 2013, GUS 2014 Wykres 13. Wskaźnik przyrstu naturalneg gminy Szczawnica na tle innych gmin pwiatu nwtarskieg (prównanie rku 2009 i 2012) Źródł: Małplskie Obserwatrium Plityki Spłecznej Szczawnica jest miastem stsunkw mcn sfeminizwanym - w rku 2012 na 100 mężczyzn przypadał 107 kbiet. Dysprprcja ta, na jednakw zbliżnym pzimie, utrzymuje się już d kilku lat. 40

41 Wykres 14. Struktura kbiet i mężczyzn w gólnej licznie ludnści Szczawnicy na przestrzeni l Źródł: Stan Ludnści i Ruch Naturalny, stan na 31 XII 2013, GUS 2013 Gmina Szczawnica, jak zstał t już pwiedziane pwyżej, charakteryzuje się specyficzną strukturą rzmieszczenia mieszkańców kł 80% mieszkańców Gminy stanwią mieszkańcy miasta przy czym prcent ten stale się zmniejsza (z 82,2% w rku 2008, d 80,1% w rku 2013). Takie rzmieszczenie ludnści w znacznym stpniu determinuje rzwój gminy z ukierunkwaniem większści działań prrzwjwych na bszar miasta. Wykres 15. Struktura mieszkańców Szczawnicy Źródł: Stan Ludnści i Ruch Naturalny, stan na 31 XII 2013, GUS 2014 Wskaźnik bciążenia demgraficzneg, rzumiany jak liczba ludnści w wieku nieprdukcyjnym przypadająca na 100 sób w wieku prdukcyjnym, w Szczawnicy wynsiła w rku ,1 i knsekwentnie d lat przyjmuje tendencje niekrzystne (w rku 2008 był t 61,1 sób). Sama zmiana nie jest bardz duż, a wielkści zbliżne d średnich dla pwiatu, niemniej jednak jest t klejny wskaźnik demgraficzny, który przyjmuje dla Szczawnicy niekrzystny trend. Analizując wiek mieszkańców należy zauważyć, iż najwięcej jest sób w wieku prdukcyjnym (mężczyźni pmiędzy 18. a 64. rkiem życia i kbiety pmiędzy 18. a 59. rkiem 41

42 życia). Przy czym także pniższy wykres brazuje niekrzystne zmiany zachdzące w Szczawnicy zauważalnie spada liczba ludnści w wieku przedprdukcyjnym, zaś ludnść w wieku prdukcyjnym systematycznie zasila najstarszą grupę wiekwą. Wykres 16. Struktura ludnści w pdziale na grupy w Szczawnicy w latach Źródł: Stan Ludnści i Ruch Naturalny, stan na 31 XII 2013, GUS 2014 Wykres 17. Struktura ludnści w pdziale na grupy w pwiecie nwtarskim w rku 2012 Źródł: Małplskie Obserwatrium Plityki Spłecznej Wartści średnie dla pwiatu nwtarskieg t w przypadku wieku przedprdukcyjneg: 22,55% (Szczawnica: 19,87%), prdukcyjneg: 62,55% (Szczawnica: 62,87%) i pprdukcyjneg: 14,90% (Szczawnica: 17,26%). Także w dniesieniu d średniej dla pwiatu zwracają uwagę w Szczawnicy znacząc niższe d średniej wielkści dla grupy sób w wieku przedprdukcyjnym i znacząc wyższe d średniej wielkści w grupie sób w wieku pprdukcyjnym. Mżna by mieć jeszcze nadzieję, iż wyski dsetek sób starszych jest efektem siedlania się w Uzdrwisku sób, które wybierają t miejsce jak czas spędzania swjej emerytury, ale niestety tezy tej nie ptwierdzają także wskaźniki dtyczące salda migracji, które już d kilku lat przyjmuje wartści ujemne. Wart zauważyć że analizując rk 2008 d rku 2013 Szczawnicy ubył 101 mieszkańców. 42

43 Wykres 18. Sald migracji w Szczawnicy w latach Źródł: Stan Ludnści i Ruch Naturalny, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 Na pniższym zestawieniu pkazan także sytuację Szczawnicy na tle innych gmin pwiatu nwtarskieg i całeg wjewództwa (dane za rk 2010). Szczególnie wykres dnszący się d pwiatu pkazuje, iż negatywny stan teg wskaźnika nie jest charakterystyczny dla całeg pwiatu jest bwiem 8 gmin, w których sald jest ddatnie, a tylk 6 z saldem ujemnym, przy czym w Szczawnicy jest n jednym z trzech najwyższych. Dane te, w płączeniu z niewielkim przyrstem naturalnym, znaczają pgłębiający się prblem atrakcyjnści Szczawnicy jak miejsca d zamieszkania. Wykres 19. Wskaźnik salda migracji- Szczawnica na tle pwiatu i wjewództwa (dane za rk 2010) Źródł: Małplskie Obserwatrium Plityki Spłecznej Edukacja W zakresie dstępu w Szczawnicy d usług edukacyjnych sytuacja Gminy jest dbra, jednak na tle całści pwiatu nwtarskieg wydaje się niezadwalająca. Zauważalnym prblemem jest brak żłbka, c w sytuacji kniecznści szybkieg pwrtu d pracy przez 43

44 młde matki mże stać na przeszkdzie utrzymania sytuacji eknmicznej rdzin na dpwiednim pzimie (być mże należy ten brak rzpatrywać, jak jeden z elementów przyczyniających się d niekrzystnych wskaźników demgraficznych). W mieście funkcjnują dwa przedszkla jedn charakterze publicznym zlkalizwane przy ul. Jana Wiktra 7 i drugie charakterze niepublicznym prwadzne przez Sistry Służebniczki (ul. Szalaya 18). Łącznie w bu przedszklach dstępnych jest 6 ddziałów, przy czym blisk 80% krzystających z przedszkla uczęszcza d placówki publicznej. Wszystkie działy przedszklne zlkalizwane są na terenie miasta, jedynie przy Szkle Pdstawwej w Szlachtwej działa tzw. zerówka. Jak wynika z pniższeg wykresu liczba dzieci uczęszczających d przedszkli w Szczawnicy i liczba miejsc utrzymują się d rku 2008 na zbliżnym pzimie i wynszą d 150 w rku 2008 d 160 dzieci w rku 2012 (brak danych GUS za rk 2013). Z rzmów z kadrą przedszklną wynika, iż pilną ptrzebą jest remnt publicznej placówki i pdniesienie standardu biektu. Wykres 20. Liczba miejsc przedszklnych i liczba dzieci uczęszczająca d przedszkli w Szczawnicy w latach Źródł: Wychwanie przedszklne, Bank Danych Reginalnych GUS 2013 Na przestrzeni statnich lat zauważalna jest w skali kraju - zwiększająca się liczba dzieci uczęszczających d przedszkli. Dstępne dane statystyczne za rk 2010 w dniesieniu d całeg pwiatu pkazują, iż sytuacja Szczawnicy nie jest w tej materii najgrsza, przynajmniej na tle innych gmin. Niemniej jednak należałby rzważyć stwrzenie alternatywnych frm edukacji przedszklnej, szczególnie na terenach wiejskich Szczawnicy. Jest t zresztą zgdne z czekiwaniem lkalnej spłecznści Szlachtwej i Jawrek, a także craz pwszechniej uświadminą ptrzebą twrzenia miejsc, w których zadba się rzwój dzieci w wieku 3 d 5 lat, tj. w wieku w jakim z jednej strny najintensywniej rzwijają się wrdzne umiejętnści młdeg człwieka, z drugiej zaś najłatwiej zapbiegać ewentualnym późniejszym trudnścim w nauce, niwelwać różnice i zaburzenia rzwjwe czy wyrównywać zaniedbania śrdwiskwe. 44

45 Wykres 21. Wskaźnik dstępnści przedszkli - liczba dzieci w wieku przedszklnym (3-6 lat) przypadająca na jedn miejsce w przedszklu Źródł: Małplskie Obserwatrium Plityki Spłecznej W Szczawnicy działają dwie szkły pdstawwe jedna w mieście, druga w miejscwści Szlachtwa, a także jedn publiczne gimnazjum. Najbliższe liceum gólnkształcące znajduje się w sąsiednim Krścienku nad Dunajcem. Pnadt w Szczawnicy funkcjnują dwie placówki kształcenia pnadgimnazjalneg: Centrum Kształcenia i Wychwania OHP w Szczawnicy-Jabłnce raz Prywatna Szkła Zawdwa w Szczawnicy. Centrum feruje trzyletnią edukację w zawdach: mechanik pjazdów samchdwych, fryzjer, kucharz, sprzedawca, murarz, natmiast PSZ kształci w bardz zbliżnych prfilach tj.: fryzjer z ddatkwymi kursami ksmetycznymi, kucharz ddatkwymi kursami kelnera raz barmana, mechanik pjazdów samchdwych z ddatkwymi kursami spawacza raz peratra wózków widłwych, murarz-tynkarz z ddatkwymi kursami peratra wózków widłwych raz sprzedawca. Tabela 2. Placówki edukacyjne na terenie Gminy Szczawnica PRZEDSZKOLA Miejskie Przedszkle Publiczne Nr 1 w Szczawnicy Jana Wiktra 7a, Szczawnica, tel.: ; Przedszkle niepubliczne Sióstr Szalaya 18, Szczawnica; tel.: (18) Służebniczek ZESPOŁY SZKÓŁ ORAZ SZKOŁY PODSTAWOWE Szkła Pdstawwa Nr 1 im. Henryka ul. Główna 12, Szczawnica; tel.: ; Sienkiewicza ul. Jana Pawła II 25; Szlachtwa, Szczawnica; Szkła Pdstawwa im. Jana Pawła II tel.: (018) , (018) ; GIMNAZJA Główna 116, Szczawnica; tel.: (18) Publiczne Gimnazjum w Szczawnicy SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE Centrum Kształcenia i Wychwania OHP w Szlachtwska 75 b, Szczawnica; tel.: (18) Szczawnicy-Jabłnce Prywatna Szkła Zawdwa w Szczawnicy Szlachtwska 75 b, Szczawnica; tel.: (18) Źródł: 45

46 Ważnym wskaźnikiem pwszechnści nauczania jest współczynnik sklaryzacji. Dla zbrazwania stanu edukacji w Gminie przyjęt współczynnik w wartściach nett (tj. pisujący relację liczby sób uczących się - stan na pczątku rku szklneg 2010/ d liczby ludnści [stan w dniu 31 XII] w grupie wieku kreślnej jak dpwiadająca temu pzimwi nauczania). Kształtuje się n na tle pwiatu - dla szkół pdstawwych prwadznych przez Gminę Szczawnica przeciętnie, zaś pnadprzeciętnie dla Gimnazjum. Przy czym należy zaznaczyć, iż pzycja całeg pwiatu w skali małplski nie jest najlepsza ze średnią dla szkół pdstawwych wynszącą 94% i średnią dla gimnazjów wynszącą 92% cały pwiat zajmuje jedn z statnich miejsc w wjewództwie. Szczególnie w dniesieniu d szklnictwa pdstawweg wskaźnik ten pkazuje, iż p pierwsze część dzieci z terenu gminy mże uchylać się d bwiązku szklneg, natmiast pewna liczba dzieci wybiera szkły pdstawwe pza granicami gminy. W praktyce znacza t, iż część mżliwej d przyjęcia przez Gminę subwencji światwej, kierwana jest d innej gminy, przy właściwie niezmieninych ksztach bsługi systemu światweg w przypadku dzyskania tych dzieci d nauki w szkłach prwadznych przez Miast i Gminę Szczawnica. Wykres 22. Współczynnik sklaryzacji nett w szkłach pdstawwych i gimnazjach Szczawnicy w rku 2010 Źródł: Małplskie Obserwatrium Plityki Spłecznej Wykres 23. Wydatki gminy Szczawnica na światę i wychwanie (dział 801) na jedneg mieszkańca w rku 2010 na tle pwiatu Źródł: Małplskie Obserwatrium Plityki Spłecznej 46

47 Niestety zgdnie z tendencjami demgraficznymi na bu etapach kształcenia tj. pdstawweg i gimnazjalneg - zauważalny jest stały i systematyczny spadek liczby uczniów. Analizując glbalną tendencję demgraficzną należy się spdziewać, iż stan taki będzie się stpniw w klejnych latach pgłębiał. Wykres 24. Stan uczniów w szkłach pdstawwych i gimnazjalnych na terenie Szczawnicy Źródł: Szklnictw pdstawwe, gimnazjalne, pnadpdstawwe i pnadgimnazjalne, Bank Danych Reginalnych GUS 2013 Prgnza liczby dzieci, które w klejnych rcznikach będą wchdziły w bwiązek szklny i z dużą dzą prawdpdbieństwa zasilą mury szczawnickich szkół mżna śledzić analizując liczbę dzieci urdzną w klejnych rcznikach. Oczywiście nie ma dziś pewnści którą ze szkół rdzice tych dzieci wybirą, niemniej jednak wielkści te są dść przewidywalne. Dają zatem pdstawę d racjnalneg planwania działań w bszarze zarządzania światą na terenie Gminy. Wykres 25. Urdzenia żywe w latach w mieście i na terenach wiejskich Szczawnicy Źródł: Stan Ludnści i Ruch Naturalny, Bank Danych Reginalnych GUS

48 Analizując wyniki uczniów i bu szkół pdstawwych w Szczawnicy w 2013 rku pprzez średnie wyniki uczniów ze sprawdzianu w gminach 3 należy stwierdzić, iż liczba uczniów z wynikiem wyskim wynisła 12 sób, z wynikiem średnim 35 sób, zaś z wynikiem niskim 16 sób. W knsekwencji bie szkły w rankingu Okręgwej Kmisji Egzaminacyjnej w Krakwie trzymały wynik średni. Także wyniki szczawnickieg gimnazjum lkują tą placówkę mniej więcej w wartściach średnich dla wjewództwa. Wyniki uczniów tej placówki w egzaminie gimnazjalnym w rku 2013 w części humanistycznej wynisły 60,0% (przy średniej dla pwiatu wynszącej 58,8%), zaś w części matematyczn-przyrdniczej 49,1% (przy średniej pwiatwej 52,46%) Służba zdrwia i pieka scjalna Pdstawwą piekę medyczną na terenie Szczawnicy zapewnia kilka placówek, w tym: Niepubliczny Zakład Opieki Zdrwtnej Eskulap s.c. umżliwia w ramach kntraktu z NFZ ambulatryjną piekę specjalistyczną (zbliżny d średnieg limit świadczeń). NZOZ Eskulap s.c. dyspnuje gabinetem lekarza pierwszeg kntaktu, a także psiada dwie pradnie specjalistyczne (reumatlgiczną raz gineklgiczn-płżniczą). Placówka świadczy także pmc płżnej POZ bejmujące zakres edukacji związanej z planwaniem rdziny, pieki w kresie ciąży i prdu i pieki nad kbietą w każdym kresie życia. Pdpisana umwa placówki bejmująca usługi lekarza rdzinneg zawiera infrmwanie pacjentów mżliwściach diagnstycznych, diagnzwania pacjentów, a także przeprwadzanie badań pacjentów. Niepubliczny Zakład Opieki Zdrwtnej Sanacja Barbara Kalata-Gurgul - gabinet stmatlgiczny psiadający w zasięgu działania miejscwść Szczawnica. Zakntraktwaną usługą tej placówki jest leczenie stmatlgiczne (średni limit świadczeń). W gabinecie stmatlgicznym dstępny jest kmplekswy zakres bezpłatnych usług stmatlgicznych na pdstawie umwy z NFZ: wewnątrzustne zdjęcie zębów, zabiegi znieczulenia, leczenie zmian na błnie śluzwej w jamie ustnej raz pmc draźna w przypadku nagłeg streg bólu zęba. Ipp - Barbara Zartyńska - firma psiada kntrakt na świadczenia wykwalifikwanej pielęgniarki. D zakresu zadań pielęgniarki POZ w przychdni należy prmwanie zdrwia raz prfilaktyki chrób. Obejmuje t pełną piekę pielęgniarską nad chrym. Zespół Niepublicznych Zakładów Opieki Zdrwtnej Uzdrwisk Szczawnica - placówka psiada umwę wyłącznie na lecznictw uzdrwiskwe (mały limit świadczeń). Uzdrwisk Szczawnica, Sanatrium Uzdrwiskwe Hutnik placówka psiada umwę wyłącznie na lecznictw uzdrwiskwe i specjalizuje się w leczeniu schrzeń układu ddechweg raz schrzeń układu ruchu. Praktyka lekarska specjalistyczna, Medyk sc Jerzy Bryński, Jarsław Bryński, Szczawnica, ul. Płniny 4a/6. 3 Szkły z wynikiem niskim, t szkły, których wyniki znajdują się d 1 d 3 stpnia skali staninwej, z wynikiem średnim d 4 d 6 stpnia skali staninwej, a z wynikiem wyskim d 7 d 9 stpnia skali staninwej. Prezentwane wyniki zstały bliczne z uwzględnieniem wyłącznie arkusza standardweg. 48

49 Ncną i całdbwą piekę medyczną dla pacjentów z terenu Miasta i Gminy Szczawnica świadczy Pdhalański Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II w Nwym Targu z siedzibą w Krścienku nad Dunajcem, ul. Esperant 2. Analizując wskaźnik dstępnści ambulatryjnej pieki lekarskiej (średnia ilść udzielnych prad lekarskich przypadająca na jedneg mieszkańca), należy stwierdzić, iż wielkści dla Szczawnicy przyjmują wartści średnie w skali pwiatu. Wykres 26. Wskaźnik dstępnści ambulatryjnej pieki lekarskiej w gminach pw. nwtarskieg Źródł: Małplskie Obserwatrium Plityki Spłecznej W Gminie działa także Miejsk-Gminny Ośrdek Pmcy Spłecznej, któreg aktywnść kncentruje się na udzielaniu pmcy spłecznej sbm i rdzinm w trudnej sytuacji, w szczególnści z pwdu: ubóstwa, sierctwa, bezdmnści, bezrbcia, niepełnsprawnści, długtrwałej lub ciężkiej chrby, przemcy w rdzinie, ptrzeby chrny macierzyństwa lub wieldzietnści, bezradnści w sprawach piekuńcz-wychwawczych i prwadzenia gspdarstwa dmweg, zwłaszcza w rdzinach niepełnych i wieldzietnych, braku umiejętnści w przystswaniu d życia młdzieży puszczającej placówki piekuńczwychwawcze, trudnści w integracji sób, które trzymały status uchdźcy, trudnści w przystswaniu d życia p zwlnieniu z zakładu karneg, alkhlizmu lub narkmanii, zdarzenia lsweg i sytuacji kryzyswej, klęski żywiłwej lub eklgicznej. Wsparcie kncentruje się głównie na pmcy finanswej, której wartść w statnich latach systematycznie wzrastała. Jedncześnie prównując dane z pzstałych gmin pwiatu nwtarskieg sytuacja Szczawnicy w zakresie ilści sób krzystających z pmcy spłecznej w liczbie ludnści gółem lkuje się w wartściach pwyżej średniej. 49

50 Wykres 27. Udział sób krzystających z pmcy spłecznej w liczbie ludnści gółem Źródł: Małplskie Obserwatrium Plityki Spłecznej Sytuacja demgraficzna i materialna mieszkańców Szczawnicy związana z malejącym przyrstem naturalnym, pgłębiającym się ubóstwem raz wzrastającym katalgiem przyczyn weg ubóstwa wymaga zwiększenia efektywnści i skutecznści pmcy spłecznej, jak integralnej części plityki spłecznej gminy. Z prwadznych analiz wynika, że dminującymi przyczynami ubóstwa jest: bezrbcie, długtrwała chrba, niepełnsprawnść, bezradnść w sprawach piekuńcz wychwawczych w rdzinach niepełnych i wieldzietnych, alkhlizm, bezdmnść. Stpniw wzrasta liczba sób bjętych wsparciem raz pgłębia się ubóstw rdzin bjętych wsparciem, wzrasta także ilść dysfunkcji, szczególnie w rdzinach wymagających zabezpieczenia spłeczneg. Jak wynika z danych MGOPS w każdej rdzinie krzystającej ze świadczeń pmcy spłecznej występują c najmniej dwie lub trzy dysfunkcje, a z prwadznych badań wynika, że jedna dysfunkcja pciąga za sbą pwstawanie klejnych (np. długtrwałe pzstawanie bez pracy pwduje pgrszenie stanu zdrwia sób raz bezradnść w sprawach piekuńcz-wychwawczych lub innych). Prwadzne analizy wykazują wzrst dysfunkcji twarzyszących ubóstwu. W związku z tym wymagania wbec prfesjnalnej służby scjalnej wzrastają szczególnie w stsunku d pracwników scjalnych prwadzących działalnść zawdwą skierwaną na pmc sbm i rdzinm we wzmcnieniu lub dzyskaniu zdlnści d funkcjnwania w spłeczeństwie. Pniższe zestawienie pkazuje pdstawwe wskaźniki dtyczące sytuacji Szczawnicy na tle pwiatu nwtarskieg (dane za rk 2012) w zakresie prblemów spłecznych w dniesieniu d sób bjętych działaniami MGOPS. Wskaźniki te, dla wielu badanych cech, są grsze lub znacząc grsze d średniej dla całeg pwiatu. Tabela 3. Statystyka danych spłecznych dla Szczawnicy w rku 2012 na tle średnich dla pwiatu Pwiat Zagadnienia związane z pieką spłeczną Szczawnica nwtarski rk 2012 średnia dla rku 2012 Liczba mieszkańców na 1 pracwnika scjalneg s s. Liczba mieszkańców przypadająca na jedneg pracwnika scjalneg zatrudnineg w śrdku pmcy spłecznej Alkhlizm 10,00% 4,90% Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu alkhlizmu (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Bezdmnść Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu bezdmnści (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) 2,00% 0,57% 50

51 Bezradnść w sprawach piekuńcz-wychwawczych i prwadzenia gsp. dm. Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu bezradnści w sprawach piekuńcz-wychwawczych i prwadzenia gspdarstwa dmweg (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Bezrbcie Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu bezrbcia (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Długtrwała lub ciężka chrba Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu długtrwałej bądź ciężkiej chrby (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Narkmania Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu narkmanii (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Niepełnsprawnść Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu niepełnsprawnści (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Ptrzeba chrny macierzyństwa Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu ptrzeby chrny macierzyństwa (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Przemc Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu przemcy (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Sierctw Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu sierctwa (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Sytuacja kryzyswa Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu sytuacji kryzyswej (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Ubóstw Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu ubóstwa (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Wieldzietnść Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu wieldzietnści (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Zdarzenie lswe Odsetek klientów pmcy spłecznej krzystających ze wsparcia z pwdu zdarzenia lsweg (na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną) Beneficjenci pmcy spłecznej Udział sób krzystających z pmcy spłecznej w liczbie ludnści gółem - na pdstawie danych rzeczywistej liczbie sób w rdzinach bjętych pmcą spłeczną (świadczenia przyznane w ramach zadań zlecnych i własnych bez względu na rdzaj, frmę, liczbę raz źródł finanswania) Osby bjęte dżywianiem na 1000 mieszkańców Wskaźnik pmcy w zakresie dżywiania - liczba sób bjętych pmcą państwa w zakresie dżywiania w przeliczeniu na 1000 mieszkańców Źródł: Opracwanie własne na pdstawie danych Małplskieg Obserwatrium Plityki Spłecznej 53,00% 39,93% 48,00% 38,30% 44,00% 31,05% 0,00% 0,07% 33,68% 27,79% 7,37% 23,73% 5,00% 1,27% 0,00% 0,00% 0,00% 0,12% 54,00% 55,08% 3,79% 21,47% 1,00% 0,88% 6% 6,5% 29% 28% Bezpieczeństw Na terenie gminy działa jednstka Straży Miejskiej, natmiast najbliższy kmisariat plicji mieści się w Krścienku nad Dunajcem i jest jednstką pdległą Kmendzie Pwiatwej Plicji w Nwym Targu, bsługującą prócz sameg Krścienka i Szczawnicy także Czrsztyn, Maniwy i Ochtnicę Dlną. 51

52 Straż Miejska w Szczawnicy jest jednstką Urzędu Miasta. Obecnie w Straży Miejskiej zatrudninych jest 3 funkcjnariuszy (kmendant i dwóch strażników). D działań prwadznych przez Straż Miejską należą patrle prewencyjne piesze, zmtryzwane, kntrla miejsc szczególnie zagrżnych pd względem grmadzenia się sób spżywających alkhl. Działania prewencyjne w rejnach szkół, przystanków autbuswych, a także na placu targwym w celach zapbiegawczych przed drbną kradzieżą, a także w wspólnie z plicją prwadzne są działania prządkwe, mające na celu zapewnienie prządku i spkju pdczas imprez artystycznych, sprtwych i rzrywkwych. Prwadzne jest także dradztw fachwe w sprawach ruchu drgweg, knsultacje w zakresie pdejmwanych interwencji i zabezpieczenie miejsca zdarzenia drgweg, a także interwencje związane z bezpańskimi psami i martwą zwierzyną płwą. Pnadt Straż Miejska prwadzi patrle prewencyjne piesze (kntrla prządku i spkju w miejscach publicznych raz kntrla ruchu drgweg), zajmuje się zabezpieczeniem imprez klicznściwych kulturalnych, sprtwych i religijnych, a także współpracą z dyrektrami szkół i przedszkli w sprawie zagrżeń i bezpieczeństwa w szkłach. D bwiązków Straży Miejskiej należy także kntrla czystści na psesjach i na terenie miasta i gminy, współdziałanie z pracwnikami chrny śrdwiska i brny cywilnej w zakresie miejsc zagrżenia (ujęcia wdy, sprawdzanie szczelnści zbirników na nieczystści płynne, ustalanie sprawców zaśmiecania miasta i gminy, lkalizwanie dzikich wysypisk, asysta przy wizjach terenwych pdejmwanych przez Urząd Miasta, bieżące infrmwanie służb ratwniczych ewentualnych graniczeniach w ruchu drgwym, stała kntrla nad stanem znakwania drgweg, współdziałanie w pracach Zespłu Interdyscyplinarneg ds. Przeciwdziałania Przemcy w Rdzinie (w tym udzielanie asyst pracwnikm MGOPS w wizytach śrdwiskwych). Straż Miejska w Szczawnicy współpracuje także z Plicją, Ochtniczą Strażą Pżarną, innymi służbami (w tym MZGK, TAURONem, Telekmunikacją Plską, Pdhalańskim Przedsiębirstwem Kmunalnym, Pwiatwym Zarządem Dróg), a także z Pwiatwą Stacją Sanitarn-Epidemilgiczną w Nwym Targu. Straż Miejska udziela także asysty pracwnikm Urzędu MiG pdczas wyknywanych przez nich czynnści służbwych raz uczestniczy w knwjwaniu przewóz dkumentów i wartści pieniężnych na ptrzeby gminy. W rku 2013 Straż Miejska interweniwała 597 razy, tj. 18% więcej niż w rku wcześniejszym, pdejmując w tym czasie 292 służby patrlwe. D najczęstszych interwencji należały te związane z nieprzestrzeganiem przepisów bezpieczeństwie i prządku w kmunikacji, zakłócaniu spkju i prządku publiczneg. Przyjęt 3 zgłszenia pgryzieniu przez psy. Jedncześnie z rku na rk (z wyjątkiem rku 2012) rśnie liczba ujawnianych wykrczeń, przy czym wydaje się, iż jest t raczej funkcją aktywnści i prirytetów Straży Miejskiej, a nie realneg wzrstu liczby wykrczeń ppełnianych na terenie Szczawnicy. Tabela 4. Interwencje Straży Miejskiej w Szczawnicy w latach Rdzaj wykrczenia Rk 2008 Rk 2009 Rk 2010 Rk 2011 Rk 2012 Łączna liczba przyjętych zgłszeń Liczba ujawninych wykrczeń Liczba sprawców ukaranych mandatami karnymi Liczba sprawców, wbec których skierwan wniski ukaranie d Sądu Rk Liczba puczeń Liczba ujawninych przestępstw Wykrczenia w zakresie bezpieczeństwa i prządku publiczneg Statystyka działań w pszczególnych bszarach

53 Interwencje związane z przeciwdziałaniem alkhlizmwi Wykrczenia w zakresie zachwania czystści i prządku Interwencje związane z ruchem drgwym Zabezpieczenie imprez kulturalnych Źródł: Raprty SM z lat Pniżej zaprezentwan w ujęciu dynamicznym statystykę interwencji w najisttniejszych z punktu widzenia działalnści Straży Miejskiej bszarach na przestrzeni lat Wykres 28. Statystyka działań w pszczególnych bszarach interwencji straży Miejskiej na przestrzeni lat Źródł: Raprty SM z lat Kmisariat Plicji w Szczawnicy jest jednstką wchdzącą w skład Kmendy Pwiatwej Plicji w Nwym Targu i bejmuje swim działaniem łącznie 5 gmin. Na terenie samej Szczawnicy największą liczbę przestępstw stanwią przestępstwa przeciwk mieniu, a także przestępstwa drgwe (wypadki drgwe, nietrzeźwi kierujący). Przy czym w statnim kresie bserwwany jest systematyczny spadek liczby przestępstw. Jedncześnie należy stwierdzić, iż z uwagi na turystyczny charakter Szczawnicy t właśnie w tej miejscwści spśród wszystkich gmin pdległych Kmisariatwi Plicji w Krścienku nad Dunajcem dntwuje się największą liczbę przestępstw. Przy czym duża część przestępstw ppełniana jest na sbach przyjezdnych, ale także t właśnie sby przyjezdne są najczęściej sprawcami czynów karalnych. Ten statni fakt znacząc także zwiększa annimwść sprawców i utrudnia ich wykrycie raz ujęcie. Pniższy wykres prezentuje liczbę przestępstw ppełnianych na terenie Szczawnicy dntwanych przez Kmisariat Plicji w Krścienku. 53

54 Wykres 29. Łączna liczba przestępstw ujawninych przez KP Plicji na terenie Szczawnicy na przestrzeni lat Źródł: Raprty KP w Krścienku nad Dunajcem w latach lat Kultura Oferta kulturalna Szczawnicy Miejski Ośrdek Kultury w Szczawnicy Jak zstał t już pisane w rzdziale za plitykę kulturalną Szczawnicy w głównej mierze dpwiada Miejski Ośrdek Kultury w Szczawnicy. Przy MOK działa Teatr Amatrski, złżny z człnków Związku Pdhalan, Zespłu Pieśni i Tańca Pieniny z Krścienka nad Dunajcem, wystawiający sztuki reginalne. Prwadzne są zajęcia z malarstwa na szkle raz nauka gry na instrumentach ludwych i estradwych, z których krzysta miejscwa młdzież. Od listpada 2012 działa przy MOK prfesjnalne studi nagrań, działające na ptrzeby archiwizwania dknań kultury lkalnej raz świadczące usługi kmercyjne. Ośrdek Kultury udstępnia salę widwiskwą kinteatru Pieniny szkłm, rganizacjm pzarządwym i instytucjm na cele rganizacji sptkań, knferencji, prezentacji itp., współpracując ze wszystkimi pdmitami, działającymi w mieście. Od 1991 rku Miejski Ośrdek Kultury wydaje lkalną gazetę miesięcznik spłeczn-kulturalny Z dliny Grajcarka Miesięcznik Wiadmści Szczawnickich, w którym pruszane są tematy kulturalne, histryczne, etngraficzne, a także prezentwany jest drbek współczesnych i mininych pkleń szczawniczan, a także udstępnia swje łamy młdzieży ze szkół średnich i pdstawwych. Gazeta pełni także funkcje integrującą spłecznść lkalną i jest swistym żywym archiwum miasta. Przy MOKu działa także Twarzystw Przyjaciół Sztuk Pięknych Klub Twórczy w Szczawnicy zrzeszające 20 lkalnych twórców. Ważnym wydarzeniem był zakup na pczątku 2014 rku nweg cyfrweg prjektra 3D d tutejszej sali kinwej, c pzwlił na reaktywację miejscweg kina z atrakcyjną i aktualną fertą filmwą. 54

55 Miejska Bibliteka Publiczna Miejska Bibliteka Publiczna działa na terenie Miasta i Gminy Szczawnica. W jej skład wchdzi bibliteka dla drsłych i ddział dla dzieci. Bibliteka jest instytucją kultury działającą w brębie krajwej sieci biblitecznej. Zapewnia bsługę bibliteczną mieszkańcm, a także kuracjuszm i wczaswiczm przebywającym w Szczawnicy. Służy rzwijaniu i zaspkajaniu ptrzeb czytelniczych i infrmacyjnych, upwszechnianiu wiedzy i nauki, rzwjwi kultury. Bibliteka ma za zadanie grmadzenie, pracwywanie, upwszechnianie i udstępnianie zbirów, pełnienie funkcji śrdka infrmacji biblitecznej raz ppularyzację wiedzy, kultury i czytelnictwa. Zgdnie z danymi GUS wielkść księgzbiru wynsiła w rku wluminów i utrzymuje się na pdbnym pzimie d kilku lat, zaś liczba czytelników w ciągu teg rk wynisła Dknan w tym czasie wypżyczeń księgzbiru na zewnątrz. Szczegółwe dane dtyczące działalnści Bibliteki prezentuje pniższe zestawienie. Tabela 5. Pdstawwe wskaźniki dtyczące biblitek w rku 2012 Szczawnica i pwiat nwtarski Cecha jm Szczawnica Pwiat nwtarski Ludnść na 1 placówkę bibliteczną sba Księgzbiór biblitek na ludnści wl , ,7 Czytelnicy biblitek publicznych na ludnści sba Wypżyczenia księgzbiru na 1 czytelnika w wluminach wl. 15,9 14,7 Źródł: Kultura i sztuka, Bank Danych Reginalnych GUS 2013 Pzstała działalnść w zakresie muzeów i innych placówek, które w zdecydwanie większej części nastawine są na świadczenie usług kulturalnych i rzrywkwych zaprezentwana zstała w rzdziale Gspdarka kmunalna i chrna śrdwiska Infrastruktura kmunalna, gspdarka dpadami Sieć wdciągwa i kanalizacyjna na terenie Szczawnicy jest systematycznie rzbudwywana i mdernizwana, niemniej jednak w dalszym ciągu nie bejmuje bszaru całej gminy. Szczególnie niekrzystne wskaźniki zwdciągwania i skanalizwania dtyczą bszarów wiejskich Szczawnicy. Zgdnie z danymi Główneg Urzędu Statystyczneg liczba ludnści krzystającej z sieci wdciągwej jest znacznie niższa d średniej dla wjewództwa. Obecnie kł 63,7% mieszkańców Szczawnicy ma mżliwść krzystania z wdciągu, gdzie średnia dla wjewództwa wynsi 74%. Przy czym pwyższy wskaźnik dtyczy całej gminy, natmiast w dniesieniu d bszarów miejskich wynsi n 79,4% (czyli pwyżej średniej dla wjewództwa), ale dla bszarów wiejskich wynsi zer. Pdbne prprcje dtyczą liczy mieszkańców krzystających z kanalizacji. Średnia dla gminy wynsi 62,3%, w tym w dniesieniu d mieszkańców miasta jest t 77,8% wszystkich mieszkańców, natmiast na terenach wiejskich z uwagi na brak sieci kanalizacyjnej wskaźnik wynsi zer. C więcej zgdnie z danymi prezentwanymi przez GUS liczba krzystających zarówn z sieci wdciągwej, jak i kanalizacyjnej w statnich latach spadała. Zdecydwanie krzystniej wskaźniki te prezentują się w sytuacji, w której krzystać będziemy z danych przekazanych przez UMiG Szczawnica pchdzących bezpśredni z analizy zawartych umów na dstarczanie wdy i dprwadzanie ścieków. Na pniższym wykresie zaprezentwan wielkści z bu źródeł, przy czym dane pchdzące z analizy zawartych umów 55

56 znaczan grubszą linią. Na pniższym wykresie uwidcznin wyłącznie wielkści dla bszarów miejskich, z racji braku teg typu infrastruktury zarówn w Szlachtwej, jak i Jawrkach. Wykres 30. Liczba ludnści Szczawnicy krzystająca z sieci kanalizacyjnej i wdciągu wg. GUS raz UMiG Szczawnica Źródł: Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Reginalnych) raz UMiG Szczawnica Zgdnie z danymi GUS na terenie gminy długść czynnej sieci rzdzielczej wdciągwej raz kanalizacyjnej w bu przypadkach wynsi 18,70 km. Kanalizacja Obecnie sieć kanalizacji sanitarnej zarządzana jest przez Pdhalańskie Przedsiębirstw Kmunalne Sp. z.. Klektry kanalizacji sanitarnej i gólnspławnej dprwadzają ścieki d centralnej Oczyszczalni Miejskiej. Miejska Oczyszczalnia psiada maksymalną przepustwść na pzimie m 3 /dbę. Jest t mechaniczn-bilgiczna czyszczalnia ścieków, usytuwana w pbliżu granicy z gminą Krścienk nad Dunajcem. Odbirnikiem ścieków czyszcznych jest rzeka Dunajec. Ilść ścieków kmunalnych dprwadzanych zbirczym systemem kanalizacyjnym d czyszczalni wynisła w rku ,4 tys. m 3, zaś dstarczana d czyszczalni tabrem asenizacyjnym 8,1 tys. m 3. Osady ściekwe pddawane są prceswi stabilizacji tlenwej i wstępnemu zagęszczaniu w zbirniku sadu nadmierneg (ZON), następnie są dwadniane na prasie taśmwej, a ptem wywżne na bieżąc w kntenerze w celu dalszeg zagspdarwania. Ilść suchej masy sadów pwstających w czyszczalni wynisła w rku ,4 Mg. Długść czynnej sieci kanalizacyjnej rzdzielczej wynisła w rku ,7 km. Stan kanalizacji gólnspławnej jest raczej dbry. Sieć zbudwana zstała w kresie międzywjennym z rur betnwych i azbestwych. W rku 2008 r. władze samrządwe Szczawnicy dprwadziły d likwidacji przestarzałej czyszczalni ścieków przy dlnej stacji klejki linwej na Palenicę raz mdernizacji istniejącej sieci. Tylk w latach wymienina zstała sieć kanalizacyjna na szeregu ulic miasta (w tym m.in.: Zawdzie, Zdrjwa, Języki, Kwalczyk, Św. Krzyża, Płniny raz na siedlach mieszkaniwych) c w znaczący spsób wpłynęł na pprawę jakści sieci w dniesieniu d całeg Uzdrwiska. Obecnie (dane za rk 2013) z sieci kanalizacyjnej krzysta mieszkańców Szczawnicy (isttna różnica pmiędzy rkiem 2012, a 2013 blisk 400 sób nie wynika ze znacząceg wzrstu nwych przyłączy, a ze zmieninej metdlgii pdawania przez PPK liczby mieszkańców krzystających z sieci). 56

57 Pdhalańskie Przedsiębirstw Kmunalne, administrujące siecią na terenie Szczawnicy przystąpił także d realizacji prgramu Mdernizacji sieci kanalizacji sanitarnej w całej Szczawnicy. Prgram ten bejmuje także budwę 22,5 km sieci kanalizacji sanitarnej w Jawrkach i Szlachtwej raz uzupełnienie braków w sieci w Szczawnicy na dł. k. 3,5 km (ulice Flisacka, Brzeg, Staszwa raz wzdłuż Ptku Sktnickieg). Elementem prjektu jest także mdernizacja istniejącej czyszczalni ścieków d m 3 przepływy średnidbweg, która będzie mgła przyjąć i czyścić ładunek pchdzący d k RLM. Wdciąg Łączna długść sieci wdciągwej na terenie miasta Szczawnica zgdnie z danymi MZGK - wynsi 35 km. D sieci w rku 2013 pdłącznych był budynków mieszkalnych raz zbirweg zamieszkania. Jak zstał t już zaznaczne pwyżej brak na razie kmunalnej sieci wdciągwej na terenach wiejskich. W latach w ramach prjektu finanswaneg ze śrdków UE zmdernizwan 29,51 km sieci na terenie miasta. Inwestycja pzwliła znacząc graniczyć grmne straty wdy występujące w sieci przesyłwej sięgające 70%. Drugą inwestycją, która pzwliła zapewnić nieprzerwane dstawy wdy pitnej dla dbirców w Szczawnicy raz zasadnicz pdnieść jej jakść, była mdernizacja ujęć wdy i rurciągów przesyłwych z elementami chrny śrdwiska raz rzbudwa Stacji Uzdatniania Wdy w Szczawnicy. Inwestycja plegała na mdernizacji ujęć Pkrzywy i Sewerynówka, budwie rurciągów przesyłwych wdy surwej, rzbudwie Stacji Uzdatniania Wdy wraz z mntażem aparatury kntrln-pmiarwej i systemu sterwania. Całść zadania zrealizwan ksztem pnad 16 mln zł, w kł płwie finansując zadanie ze śrdków eurpejskich. Obecnie gmina przystąpiła d realizacji klejneg prjektu, któreg przedmitem jest budwa nweg ujęcia wdy na ptku Czarna Wda wraz ze stacją uzdatniania raz nwej sieci wdciągwej dla części miejscwści Jawrki (cała ul. Czarna Wda, Kścielna) z dcelwym dprwadzeniem wdy d miejscwści Szlachtwa. W ramach I etapu prjektu planuje się wyknać łącznie k. 4 km głównej sieci wdciągwej z 78 przyłączami d budynków dla k. 300 s. W klejnych latach inwestycja będzie kntynuwana, tak aby dcelw rku 2020 mieszkańcy całej gminy mieli dstęp d dbrej jakści wdy pitnej pchdzącej z sieci kmunalnej. Sieć gazwa Szczawnica nie jest wypsażna w sieć gazwą. Ze względu na walry lecznicze, turystyczn-krajbrazwe raz becnść Pienińskieg Parku Nardweg raz uzdrwiska, władze samrządwe Miasta Szczawnica pdejmują intensywne działania zmierzające d zapatrzenia Szczawnicy w gaz przewdwy lub gaz z wydzielnej sieci gazwej zasilanej z terminala gazweg. Zapatrzenie w energię Szczawnica nie psiada własnych źródeł zasilania energią elektryczną. Głównym źródłem energii dla Szczawnicy jest stacja 30/15/04 kv zlkalizwana w Szczawnicy Niżnej parta na sieciach średnich napięć relacji Krścienk-Szczawnica. Z klei d Krścienka energia jest dstarczana pprzez stacje elektrenergetyczne średnieg napięcia 110 kv z dwóch kierunków: z główneg punktu zasilająceg (GPZ) Grzków (d strny Nweg Sącza) raz z GPZ Szaflary (d strny Nweg Targu). Energia dstarczana jest bezpśredni d dbirców siecią niskich napięć pprzez stacje transfrmatrwe 15/04 kv. Dla wzmcnienia zasilania bszaru Miasta w energię elektryczną knieczne jest sfinalizwanie realizacji stacji transfrmatrwej 110/30/15 kv w Krścienku, która będzie pdpięta d linii wyskieg napięcia łączącej Nwy Sącz z Niedzicą. Stan zapatrzenia Szczawnicy w energię elektryczną należy uznać na becną chwilę za wystarczający, niemniej jednak z chwilą pdjęcia w Gminie nwych inwestycji wymagających 57

58 zwiększneg pbru energii (np. budwa nwych wyciągów) knieczna będzie rzbudwa sieci średnieg napięcia 15 kv RS Szczawnica w kierunku Jawrek. Gspdarka dpadami Od 1 lipca 2013 rku bwiązuje nwy system gspdarki. W systemie tym za dbieranie i właściwe gspdarwanie dpadami dpwiedzialna jest gmina. Odpady d mieszkańców dbierają wyłnine w drdze przetargu firmy, które bsługują teren Miasta i Gminy Szczawnica. W chwili becnej Gmina zawarła umwy z 6 pdmitami dbierającymi dpady d mieszkańców Szczawnicy. Zgdnie z zawartymi umwami dpady składwane raz przetwarzane są zarówn na terenie Gminy Szczawnica (na składwisku dpadów kmunalnych Jawrki Stare), jak i w czterech lkalizacjach pza bszarem Gminy (Tylmanwa, Dąbrwa Górnicza, Nwy Sącz, Tarnów). Od wejścia w życie ustawy gspdarce dpadami na terenie Szczawnicy siągnięt następujące wskaźniki dtyczące pzimu recyklingu, przygtwania d pnwneg użycia i dzysku raz graniczenia masy dpadów kmunalnych ulegających bidegradacji przekazywanych d składwania: Tabela 6. Pzim recyklingu dpadów wytwrznych na terenie Szczawnicy w latach 2012 i 2013 Przedmit Osiągnięty pzim graniczenia masy dpadów ulegających bidegradacji kierwanych d składwania Osiągnięty pzim recyklingu, przygtwania d pnwneg użycia następujących frakcji dpadów kmunalnych: papieru, metali, twrzyw sztucznych i szkła siągnięty pzim recyklingu, przygtwania d pnwneg użycia i dzysku innymi metdami innych niż niebezpieczne dpadów budwlanych i rzbiórkwych 22,96% 18,09% 19% 25,38% 100% 100 % Źródł: UMiG Szczawnica Na terenie Szczawnicy działa także Punkt Selektywneg Zbierania Odpadów Kmunalnych (PSZOK). Jest t miejsce, w którym mieszkańcy Szczawnicy w ramach pniesinej płaty za gspdarwanie dpadami kmunalnymi mgą pzstawić wytwrzne przez siebie, selektywnie zebrane dpady kmunalne, takie jak: meble i dpady wielkgabarytwe, chemikalia, zużyty sprzęt elektryczny i elektrniczny, dpady remntwe, zużyte baterie i akumulatry, przeterminwane leki, zużyte pny, gruz, dpady budwlane i rzbiórkwe. Punkt działa na terenie bazy Miejskieg Zakładu Gspdarki Kmunalnej, przy ul. Zawdzie 19 C. Pilną inwestycją w zakresie gspdarki dpadami na terenie gminy jest mdernizacja punktu przeładunkweg dpadów wraz budwą nwczesnej infrastruktury pzwalającej na racjnalną gspdarkę dpadami (srtwnia, kmpstwania przy istniejącym wysypisku na Jawrkach) Gspdarka i rynek pracy Na terenie Szczawnicy nie funkcjnują duże zakłady przemysłwe. Przedsiębirczść na tym terenie kncentruje się głównie wkół bsługi turystów, handlu, budwnictwa i szerk pjętych usług medycznych. Głównymi pracdawcami są szpitale uzdrwiskwe. Przedsiębirstwa działające w Szczawnicy t w większści mikr- i małe firmy, w tym 81,6% t sby fizyczne prwadzące działalnść gspdarczą. P w miarę systematycznym, acz niewielkim, wzrście liczby firm na przestrzeni statnich lat, w rku 2013 nastąpił spadek liczby zarejestrwanych przedsiębirstw w stsunku d rku pprzednieg 10 pdmitów. Obecnie na terenie Szczawnicy zarejestrwanych jest 847 pdmitów gspdarki nardwej ujętej w systemie REGON. Wspmniany spadek dtyczy sektra prywatneg. 58

59 Wykres 31. Pdmity gspdarcze w Szczawnicy w latach Źródł: Pdmity gspdarcze Główny, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 Dminującym sektrem przedsiębirstw są mikrprzedsiębirstwa zatrudniające d 9 sób stanwią ne 96,8% wszystkich zarejestrwanych firm, z klei 2,6% t firmy małe, zaś 0,6% t firmy średnie. Dminację mikrprzedsiębirstw z jednej strny należy uznać za zjawisk pzytywne - sektr ten twrzy nwe miejsca pracy, przyczyniając się d zmniejszenia bezrbcia. Mikrprzedsiębirstwa są też bardziej elastyczne i łatwiej dstswują się d bieżących ptrzeb rynku. Z drugiej strny mikrprzedsiębirstwa, wykazują znacznie słabszą kndycję eknmiczn-finanswą niż przedsiębirstwa duże, czym świadczy chciażby wartść nakładów inwestycyjnych przypadających na jedneg zatrudnineg. Pdmity te bardz silnie, w prównaniu z większymi przedsiębirstwami, dczuwają istniejące bariery w prwadzeniu działalnści gspdarczej. Mają też znikmą zdlnść d wdrażania przedsięwzięć wysce innwacyjnych. Z czywistych pwdów w strukturze firm na terenie Szczawnicy dminują te związane z zakwaterwaniem i świadczeniem usług gastrnmicznych - 30% wszystkich działających firm, klejnych 17% t działalnść handlwa, zaś 11% przedsiębirstw działa w branży budwlanej. Widzącą działalnścią dla niec pnad 7% jest transprt, zaś dla blisk 6% szerk pjęta pieka zdrwtna i pmc spłeczna. Pniżej zaprezentwan zestawienie firm działających w Szczawnicy w rku 2012 i 2013 w układzie pdstawwych sekcji PKD 2007, wraz z prezentacją sektrów w których nastąpił spadek i wzrst zarejestrwanych pdmitów. Tabela 7. Pdmity wg sekcji PKD 2007 w rku 2012 i 2013 na terenie Szczawnicy Pdmity wg sekcji i działów PKD 2007 raz sektrów własnściwych Różnica w stsunku d r A. Rlnictw, leśnictw, łwiectw i rybactw B. Górnictw i wydbywanie C. Przetwórstw przemysłwe D. Wytwarzanie i zapatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wdną, grącą wdę i pwietrze d układów klimatyzacyjnych E. Dstawa wdy; gspdarwanie ciekami i dpadami raz działalnść związana z rekultywacją F. Budwnictw G. Handel hurtwy i detaliczny; naprawa pjazdów samchdwych, włączając mtcykle H. Transprt i gspdarka magazynwa I. Działalnść związana z zakwaterwaniem i usługami gastrnmicznymi

60 J. Infrmacja i kmunikacja K. Działalnść finanswa i ubezpieczeniwa L. Działalnść związana z bsługą rynku nieruchmści M. Działalnść prfesjnalna, naukwa i techniczna N. Działalnść w zakresie usług administrwania i działalnść wspierająca O. Administracja publiczna i brna nardwa; bwiązkwe zabezpieczenia spłeczne P. Edukacja Q. Opieka zdrwtna i pmc spłeczna R. Działalnść związana z kulturą, rzrywką i rekreacją S. Pzstała działalnść usługwa T. Gspdarstwa dmwe zatrudniające pracwników; gspdarstwa dmwe prdukujące wyrby i świadczące usługi na własne ptrzeby U. Organizacje i zespły eksterytrialne Źródł: Pdmity gspdarcze Główny, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 Oczywiście zdecydwana większść pdmitów tj. 731 (w tym 12 publicznych) zarejestrwanych jest na bszarze miasta, zaś na terenach wiejskich zaledwie 116 (w tym jeden publiczny). Na bszarach wiejskich Szczawnicy dminuje działalnść związana z budwnictwem, następnie z handlem, zaś w trzeciej klejnści są t firmy związane z zakwaterwaniem i świadczeniem usług gastrnmicznych. Wart także zauważyć, iż na przestrzeni statnich lat wskaźnik przedsiębirczści wyrażny liczbą pdmitów wpisanych d rejestru REGON na 10 tys. ludnści kształtwał się w latach krzystnej niż średnia dla całej Małplski, chć jak widać z pniższeg wykresu zaczyna zbliżać się d średniej dla reginu. Wykres 32. Pdmity wpisane d rejestru REGON na 10 tys. ludnści(szczawnica i Małplska) Źródł: Pdmity gspdarcze Główny, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 Niestety znaczącym prblemem Szczawnicy jest wyski (i stale wzrastający) pzim bezrbcia. W rku 2013 udział bezrbtnych zarejestrwanych w liczbie ludnści w wieku prdukcyjnym wynsił 11,8% (w rku 2012: 10,2%, 2011: 8,2%, 2010: 9,2%, 2009: 8,5%, 2008: 6,4%). C czywiste wzrastała także z rku na rk bezwzględna liczba sób pzstających bez pracy, by w rku 2013 wynieść 555. Wart dntwać, iż w tym samym czasie sób pracujących w Szczawnicy był

61 Wykres 33. Udział bezrbtnych zarejestrwanych w liczbie ludnści w wieku prdukcyjnym Źródł: Rynek pracy, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 Liczba bezrbtnych kbiet i mężczyzn jest mniej więcej d siebie zbliżna z niewielką przewagą bezrbtnych mężczyzn. Wykres 34. Bezrbtni zarejestrwani gółem ze Szczawnicy w latach Źródł: Rynek pracy, Bank Danych Reginalnych GUS Finanse gminy Finanse są isttnym elementem zarządzania gminą, gdyż każda pdejmwana decyzja dtycząca jej bieżąceg funkcjnwania i rzwju ma swój wymiar finanswy. Racjnalne zarządzanie publiczne w bszarze finansów lkalnych pwinn być ukierunkwane na pprawę efektywnści wykrzystania śrdków publicznych pprzez ptymalizację decyzji dtyczących wyknywania zadań jednstek samrządu terytrialneg. Realizacja teg pstulatu jest mżliwa w mdelu zarządzania strategiczneg, wykrzystująceg szerkie instrumentarium w pstaci strategii rzwju, wielletnich planów i prgramów inwestycyjnych, prgnz finanswych, mntażu finansweg inwestycji, badania zdlnści kredytwej. 61

62 Ocena finanswej sytuacji Gminy Szczawnica bejmuje prównanie różnych wielkści budżetwych w kresie bjętym analizą, czyli lata Dane d analizy zstały pzyskane z Banku Danych Lkalnych GUS raz Gminy Szczawnica. Opiera się na na wielu wskaźnikach, dzięki którym mżliwe jest dkładne zbadanie sytuacji badanej jednstki samrządu terytrialneg raz prezentację jej zdlnści kredytwej, płynnści finanswej raz wskazanie kierunków plityki inwestycyjnej. Jej zadaniem jest również cena mżliwści zaciągania zbwiązań raz ułatwia pdejmwanie decyzji charakterze rzwjwym Analiza dchdów i wydatków budżetu gminy Dchdy budżetu Gminy Szczawnica wzrsły w latach na przestrzeni badaneg kresu z ,16 tys. zł nminalnie d ,12 tys. zł, czyli 42,1%. Jednak w analizwanym kresie ich wartść ulegała znacznym wahanim. Najwyższy ich pzim ,22 tys. zł dntwan bwiem w 2010 rku. Od teg kresu wykazywały ne tendencję spadkwą. Dpier w rku 2013 w stsunku d kresu pprzednieg nastąpił wzrst dchdów na pzimie 2,2%. Pdbna tendencja miała miejsce w dniesieniu d dchdów własnych, przy czym pierwszy wzrst miał miejsce w latach Następnie w 2011 rku dchdy własne zmalały. Od teg mmentu pzim dchdów własnych systematycznie wzrasta. W rku 2013 był t na pzimie 2,7%. Wśród dchdów największy udział mają dchdy w ramach działu 758 Różne rzliczenia. W 2013 rku był t 33,3% raz dchdy w ramach działu 756 Dchdy d sób prawnych, d sób fizycznych i d innych jednstek niepsiadających sbwści prawnej raz wydatki związane z ich pbrem 36,8%. W przypadku tych działów w analizwanym kresie ich udział w dchdach gółem systematycznie wzrastał. Duży udział dtyczył również działu 852 Pmc spłeczna kł 11,0%. Zestawienie dchdów budżetu Gminy Szczawnica dla lat przedstawin w tabeli pniżej. Tabela 8. Dchdy budżetu gminy Szczawnica w latach Wyszczególnienie Dynamika zmian 2013/2008 [%] Dchdy gółem [tys. zł] , , , , , ,12 142,1 w tym dchdy własne [tys. zł] 8 44, , , , , ,53 122,9 Źródł: Dchdy i wydatki budżetów Jednstek Samrządu Terytrialneg, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 Wykres 35. Dchdy budżetu gminy Szczawnica w latach [tys. zł] Źródł: Dchdy i wydatki budżetów Jednstek Samrządu Terytrialneg, Bank Danych Reginalnych GUS

63 Tabela 9. Dynamika dchdów budżetu gminy Szczawnica i wskaźnik dchdwej samdzielnści finanswej w latach Wyszczególnienie Dynamika dchdów gółem [%] - 142,2% 147,6% 86,6% 76,4% 102,2% Dynamika dchdów własnych [%] - 109,9% 156,9% 69,3% 102,% 102,7% Wskaźnik dchdwej samdzielnści finanswej: Gminy Szczawnica [%] 49,2 38,0 40,4 32,3 42,4 42,6 Pwiatu nwtarskieg [%] 33,1 31,3 30,9 30,0 31,2 33,6 Wjewództwa małplskieg [%] 52,2 50,1 45,8 48,5 49,1 51,5 Źródł: Dchdy i wydatki budżetów Jednstek Samrządu Terytrialneg, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 Analizując sytuację Gminy należy zwrócić uwagę na tzw. dchdwą samdzielnść finanswą. Pzwala n kreślić pzim niezależnści finanswej Gminy d budżetu państwa. Wartść teg wskaźnika wskazuje bwiem, na jakim pzimie jednstka ma władzę w zakresie generwania dchdów własnych. Im niższa wartść miernika, tym większe uzależnienie JST d sytuacji finanswej państwa, kniunktury, czy pzimu bezrbcia. W przypadku gminy Szczawnica wyskść wspmnianeg wskaźnika, w analizwanym kresie, wykazywała się dużą zmiennścią. Od 2012 rku w tym bszarze widczne jest craz większe uniezależnienie finanswe gminy, kiedy t dchdy własne stanwiły 42,4% wszystkich dchdów, w klejnym rku dchdy własne stanwiły 42,6% dchdów gółem. Gmina na tle pwiatu wypada krzystnie, gdyż w całym kresie bjętym analizą wartść wskaźnika liczneg dla Gminy Szczawnica była wyższa w prównaniu z wartścią liczną dla pwiatu nwtarskieg. Natmiast prównując z wjewództwem małplskim tutaj sytuacja jest dwrtna. Reasumując, wzrastająca wartść wskaźnika samdzielnści finanswej jest pzytywnym symptmem z punktu widzenia atrakcyjnści Gminy Szczawnica, wskazującym na fakt, że Gmina idzie w kierunku craz mniejszeg stpnia uzależnienia się d sytuacji makreknmicznej kraju i plityki państwa w zakresie przekazywania dchdów dyspnentm śrdków budżetwych niższeg szczebla. Oceniając zmiany dchdów budżetwych gminy należy zwrócić uwagę na: w relacji d 2008 rku wzrst wartści dchdów gółem; stsunkw wyski udział dchdów własnych, w tym udziałów w pdatkach budżetu państwa w dchdach gółem. Zantwana pzytywna tendencja wynika zarówn ze zmian ustawy dchdach jednstek samrządu terytrialneg, jak i plityki władz lkalnych mającej na celu wzmcnienie lkalnej bazy eknmicznej i pdatkwej. Wzrastający zasób śrdków budżetwych daje mżliwść lepszeg wypełniania funkcji samrządu gminneg jak gspdarza terenu; wykazana tendencja wzrstu dchdów własnych sprzyja kształtwaniu stabilnych pdstaw prgnzwania budżetu. Im więcej śrdków budżetwych pdlega lkalnemu władztwu decyzyjnemu, tym większa jest przewidywalnść wpływów, a tym samym trafnść prgnz finanswych. W dniesieniu d drugiej kategrii budżetwej wydatków, należy stwierdzić, że wzrsły ne w badanym kresie z ,38 tys. zł w 2008 rku, d ,34 tys. zł w Wyjątkiem były lata 2010 i 2011, gdzie (patrz tabela pniżej) nastąpił znaczny wzrst tej pzycji budżetwej, dtyczył t w szczególnści wydatków charakterze inwestycyjnym. W kresie tym Gmina realizwała duże inwestycje, głównie z bszaru gspdarki kmunalnej i chrny śrdwiska. Znaczna część tych wydatków finanswana był śrdkami z prgramów pmcwych UE. 63

64 Tabela 10. Wydatki budżetu gminy Szczawnica w latach Wyszczególnienie Dynamika zmian 2013/2008 [%] Wydatki gółem [tys. zł] , , , , , ,34 117,7 w tym wydatki majątkwe [tys. zł] 5 592, , , , , ,74 62,1 Źródł: Dchdy i wydatki budżetówjst, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 raz analiza budżetu Gminy Szczawnica Wykres 36. Wydatki budżetu gminy Szczawnica w latach [tys. zł] Źródł: Dchdy i wydatki budżetówjst, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 raz analiza budżetu Gminy Szczawnica Tabela 11. Dynamika wydatków budżetu gminy Szczawnica w latach Wyszczególnienie Dynamika wydatków gółem [%] - 146,3 177,1 67,3 87,4 77,2 Dynamika wydatków majątkwych [%] - 238,1 245,9 48,4 68,6 32,0 Źródł: Dchdy i wydatki budżetówjst, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 raz analiza budżetu Gminy Szczawnica Na przestrzeni badaneg kresu pzim wydatków wzrósł 17,7%. W prównaniu z dynamiką dchdów jest t tendencja pzytywna. Pnadt d 2010 rku, kiedy wartść mawianej kategrii była najwyższa, w Gminie ntwan crczne bniżanie wydatków. W statnim rku ceny 2013 był t na pzimie 22,8%. Głównym czynnikiem, który miał przełżenie na tę sytuację był drastyczny spadek wydatków majątkwych. W rku 2013 w stsunku d rku pprzednieg ta pzycja budżetwa bniżyła się 68,0%. Oceniając wydatki budżetu gminy Szczawnica w latach należy zwrócić uwagę na następujące zjawiska: bardz dynamiczny przyrst wartści wydatków budżetwych w kresie W tym czasie, raz w rku następnym, Gmina realizwała skutecznie plan rzwju w aspekcie inwestycyjnym. W klejnych latach dntwan natmiast znaczący spadek wydatków Gminy w tym bszarze. W istniejącej sytuacji w prcesie zarządzania finansami należy crcznie mnitrwać wynik finanswy budżetu, z zaleceniem utrzymania jeg racjnalneg pzimu; znaczący spadek w 2013 rku udziału wydatków majątkwych w wydatkach gółem - 16%, w prównaniu z rkiem 2010, gdy był t aż 68,4% wydatków gółem. W tym bszarze Gmina pwinna pdjąć działania w celu racjnalizacji plityki wydatkwania śrdków budżetwych i ustabilizwania relacji wydatków majątkwych d wydatków gółem, tak aby nie miały miejsca teg typu dysprprcje. Wiąże się t bwiem z kniecznścią pzyskiwania znacznych źródeł 64

65 finanswania, częst w pstaci różnych frm zadłużenia, które w klejnych latach bciążać będą budżet. Pzytywnym aspektem tej sytuacji jest w mawianym kresie znaczny udział śrdków z funduszy UE w finanswaniu inwestycji. Nie mniej w tym bszarze należałby dążyć, jak wspmnian, d równmierneg bciążenia budżetu wydatkami charakterze inwestycyjnym; wzrst ptencjału inwestycyjneg w analizwanym kresie (jak wspmnian) był mżliwy z jednej strny dzięki zwiększeniu bazy dchdwej Gminy Szczawnica raz racjnalizacji ksztów świadczenia części usług spłecznych, z drugiej zaś, przede wszystkim, pprzez wykrzystywanie zewnętrznych źródeł finanswania w pstaci śrdków z funduszy UE raz instrumentów dłużnych pżyczek i kredytów. Taki mntaż finanswy zadań inwestycyjnych pzwala realizwać przyspieszny, w stsunku d własnych mżliwści, wariant rzwju gminy. Zaciąganie długu wymaga czywiście umiejętneg nim zarządzania dbru dpwiedniej wielkści i rdzaju długu, kreślenia terminu jeg spłaty, czy też zastswania ewentualnych kresów karencji; siągnięciem władz lkalnych był pzyskanie śrdków z funduszy UE. Dzięki temu Gmina Szczawnica mgła/mże realizwać ddatkwe inwestycje i zdbyła niezbędne dświadczenie w zakresie zarządzania tymi śrdkami, które pwinn prcentwać w klejnej perspektywie finanswej. Realizwana przez Gminę Szczawnica plityka w bszarze dchdów i wydatków dprwadziła d występwania w latach deficytu budżetweg. Rk 2013 był pierwszym rkiem, kiedy Gmina dntwała nadwyżkę budżetwą w wyskści 2 621,78 tys. zł, c stanwił 10,8% dchdów gółem. W cenie sytuacji finanswej Gminy ważną kwestią jest także cena jej atrakcyjnści mierzna wskaźnikami w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Najniższe dchdy dntwan w pierwszym rku analizy 2008 i wynisły ne 2 322,7 zł/sbę, a najwyższe w rku ,1 zł/sbę. Obecny ich pzim (rk 2013) wynsi 3 277,1 zł/sba i w prównaniu z rkiem pprzednim wzrósł 2,2%. Jeżeli tendencja wzrstwa utrzyma się w klejnych latach będzie t pzytywnie wpływać na atrakcyjnść Gminy. Pdbnie kształtwały się te wskaźniki w dniesieniu d dchdów własnych. Tabela 12. Dchdy i wydatki na 1 mieszkańca Gminy Szczawnica w latach Wyszczególnienie Dchdy gółem na 1 mieszkańca [zł/sba] 2 322, , , , , ,1 Dchdy własne na 1 mieszkańca [zł/sba] 1 143, , , , , ,9 Wydatki gółem na 1 mieszkańca [zł/sba] 2 501, , , , , ,6 Wydatki majątkwe na 1 mieszkańca [zł/sba] 743, , , , ,4 467,3 Źródł: Dchdy i wydatki budżetówjst, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 raz analiza budżetu Gminy Szczawnica 65

66 Wykres 37. Dchdy i wydatki na 1 mieszkańca Gminy Szczawnica w l [zł/sba] Źródł: Dchdy i wydatki budżetówjst, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 raz analiza budżetu Gminy Szczawnica W przypadku wskaźnika będąceg relacją pzimu wydatków d liczby mieszkańców Gminy Szczawnica d 2010 rku dntwuje się znaczną tendencję spadkwą w tym bszarze. Z jednej strny jest t zjawisk pzytywne, które związane jest ze znacznym spadkiem tej pzycji budżetwej. Jednak z punktu widzenia atrakcyjnści gminy wskazuje na na kategryczne bniżenie wydatków, zwłaszcza w bszarze inwestycyjnym, c mże sugerwać zmniejszenie aktywnści władz gminy w bszarze rzwju infrastruktury, bądź prblemach z pzyskiwaniem śrdków na nwe inwestycje. Pdsumwując ten etap analizy należy stwierdzić, że w badanym kresie władze Gminy Szczawnica realizwały dść zmienną plitykę dchdwą. Wynikiem teg były znaczne wahania w tej pzycji, c zniekształca wniski w tym bszarze. Krzystna tendencja wystąpiła natmiast w dniesieniu d udziału dchdów własnych w dchdach gółem. Utrzymanie tej relacji, a nawet jej pprawa będzie pzytywnie ddziaływać na pdejmwane decyzje. W klejnych latach działania bieżące i strategiczne władz Gminy Szczawnica pwinny zmierzać d dalszeg umcnienia ptencjału dchdweg. Plityka ta pwinna być stswana knsekwentnie w ciągu najbliższych lat, tak by mżliwym był stałe pprawianie jakści świadcznych usług i kształtwanie rzwju gminy. Z punktu widzenia rzwju Gminy Szczawnica ważne jest zahamwanie niekrzystneg zjawiska rzwierania nżyc pmiędzy wzrstem wydatków bieżących i inwestycyjnych. Wzrastające kszty bsługi bieżącej długu znacznie spwlniły temp wzrstu, graniczając mżliwści dalszeg inwestwania. Warunkiem realizacji wariantu rzwju Gminy Szczawnica będzie ustalenie prinwestycyjnych długkreswych prprcji pdziału budżetu, w szczególnści planwanych wydatków bieżących i inwestycyjnych. Realizując taką plitykę finanswą władze Gminy Szczawnica będą mgły zaprpnwać rzszerzenie frntu inwestycyjneg, wykrzystując zewnętrzne źródła finanswania - kredyty i pżyczki. lub bligacje kmunalne, a także śrdki z funduszy Unii Eurpejskiej Zadłużenie gminy Klejną ważną grupą wskaźników pzwalających na analizę sytuacji finanswej gminy są wskaźniki zadłużenia. Ocena zadłużenia Gminy Szczawnica zstała przeprwadzna w 66

67 parciu dwa pdstawwe wskaźniki, które bwiązywały jednstki samrządu terytrialneg d kńca 2013 rku 4. Pierwszy wskaźnik, brazujący całkwite zadłużenia Gminy Szczawnica w latach przedstawia pniższa tabela. Tabela 13. Wskaźnik zadłużenia Gminy Szczawnica w latach Wyszczególnienie Zadłużenie [tys. zł] Dchdy gółem [tys. zł] , , , , , ,12 Wskaźnik zadłużenia dla celów sprawzdawczych [%] 24,5 26,7 52,1 39,9 56,3 56,9 Wskaźnik zadłużenia - rzeczywisty[%] * 24,5 26,7 52,1 62,4 99,6 83,9 Wskaźnik bsługi zadłużenia [%] 7,74 8,00 4,92 7,56 10,64 10,57 Źródł: Dchdy i wydatki budżetówjst, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 raz analiza budżetu Gminy Szczawnica * Ustawa finansach publicznych z 2005 rku, w art. 169 i 170 wskazuje na rdzaj zadłużenia, które nie jest brane pd uwagę przy ustalaniu ustawweg wskaźnika zadłużenia. W związku z pwyższym rzeczywisty pzim zadłużenia w niektórych latach przyjął inny pzim niż wskaźnik liczny na ptrzeby sprawzdawczści finanswej. Wykres 38. Wskaźnik zadłużenia Gminy Szczawnica w latach Źródł: Dchdy i wydatki budżetówjst, Bank Danych Reginalnych GUS 2014 raz analiza budżetu Gminy Szczawnica W analizwanym kresie Gmina Szczawnica prwadziła aktywną plitykę kredytwą, najwyższy pzim zadłużenia 99,6% dchdów gółem siągając w rku Od teg mmentu zauważalny jest spadek zbwiązań, c związane był z ich systematyczną spłatą. Pdstawwymi źródłami długu jednstki były kredyty, pżyczki raz emisja bligacji. Jak wskazują wartści w pwyższej tabeli, w kresie wystąpiły znaczne rzbieżnści pmiędzy rzeczywistym zadłużeniem, a wskaźnikiem zadłużenia licznym na ptrzeby sprawzdawczści. Ten drugi nie przekrczył ustawwych 60%. Różnica ta wynika z faktu, iż prawdawca wprwadził wyjątki, zgdnie z którymi zbwiązania zaciągnięte między innymi na 4 Zgdnie z Ustawą finansach publicznych z dnia 30 czerwca 2005 r. (Dz. U. 249, pz z późn. zm.), udział zbwiązań gółem w dchdach gółem jst nie mże w danym rku budżetwym przekrczyć 60%, a wskaźnik pzimu bsługi zadłużenia będący relacją ksztów bsługi długu d dchdów gółem 15%. 67