ELEMENTY GOSPODARKI ELEKTRONICZNEJ OPARTEJ NA WIEDZY

Transkrypt

1 ELEMENTY GOSPODARKI ELEKTRONICZNEJ OPARTEJ NA WIEDZY dr Zbigniew E. Zieliński Wyższa Szkoła Handlowa im. Bolesława Markowskiego w Kielcach zzielins@ws-kielce.edu.pl Nowe technologie stosowane w organizacjach są elementem gospodarki opartej na wiedzy. Większość organizacji spędziło ostatnie trzydzieści lat na oswajaniu komputerów i sieci komputerowych. Z czasem technologia stawała się coraz bardziej ważna dla rozwoju biznesu: komputer będący z początku ciekawostką i nowinką techniczną przejął stopniowo na siebie żywotne zadania przechowywania i przetwarzania informacji, a internet okrzepł na tyle, że stał się globalną infrastrukturą dostępną dla ludzi, w której funkcjonują przedsiębiorstwa. Poniższa praca zawiera rozważania na temat funkcjonowania i elementów globalnej gospodarki elektronicznej oraz jej zadań. Technologia przekształca gospodarkę i zmienia zarówno przedsiębiorstwa, jak i konsumentów. To coś więcej niż tylko e-commerce, , e-handel czy e- archiwa. Wiliam Daley, sekretarz handlu USA 1 1. Wprowadzenie Do niedawna w powszechnym użyciu były tradycyjne środki przekazu informacji takie jak dzienniki, czasopisma, radio, telewizja, papierowe dokumenty i tablice ogłoszeniowe. Znaczenie tych tradycyjnych mediów jeszcze przez wiele lat będzie istotne ze względu na przyzwyczajenia ludzi, cenę wytworzenia i dostępu do tych mediów czy łatwość odbioru. Jednakże z biegiem czasu ich rola będzie malała, zaś coraz większego znaczenia nabierać będą media elektroniczne wykorzystujące systemy multimedialnego przekazu, opierające się o sieci komputerowe głównie o sieć internet. Dzięki ich zastosowaniu uzyskuje się przede wszystkim łatwiejszy i atrakcyjniejszy dostęp do informacji, a także pełniejszy i aktualniejszy zasób wiedzy i danych. Coraz większej wagi nabiera 1

2 handel, biznes, promocja i reklama prowadzone poprzez internet dzięki czemu globalne rynki stały się realnym faktem nawet dla małych firm i pojedynczych osób, zaś gospodarka elektroniczna oparta na wiedzy jest istotnym czynnikiem funkcjonowania przedsiębiorstw. Nikogo już nie dziwią takie terminy jak e-biznes (mający znaczenie prowadzenia działalności, czy handlu z wykorzystaniem technologii informatycznych), e-commerce, e-learning, e-pracy (telepracy), e- społeczeństwa, czy e-bankowości. 2. Nowa dziedzina gospodarki Gospodarka oparta na wiedzy (knowledge based economy) funkcjonuje w środowisku ściśle powiązanym z rozwojem i działaniem tzw. technologii informatycznych, z których korzystają przedsiębiorstwa. Sieć jest istotnym czynnikiem kształtującym ową nową gospodarkę wpływający na wysoki stopień przejrzystości dzięki internetowi partnerzy biznesowi, konkurenci, klienci mogą łatwiej porównywać swe działania na rynku, także ceny swych produktów. Innym czynnikiem warunkującym zmiany w funkcjonowaniu przedsiębiorstw jest znaczenie informacji w silnie zmienionym otoczeniu, gdzie produktywność, konkurencyjność podmiotów gospodarczych zależy w zasadniczym stopniu od umiejętności poszukiwania, pozyskiwania i przetwarzania wiedzy. Wszystkie te czynniki prowadzą do globalizacji wykorzystania zasobów pracy, kapitału, surowców, wiedzy menedżerskiej oraz informacji i technologii. Jest to także związane z sieciowym powiązaniem podmiotów gospodarczych, gdyż produktywność i konkurencyjność są dziś kształtowane w ramach globalnej sieci interakcji między firmami 2. Niezwykły wzrost znaczenia internetu (który jeszcze 10 lat temu był używany przez zaledwie 35 mln ludzi na całym świecie, a obecne prognozy mówią o 10 mln 2 M. Norris, S. West, E-biznes, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 2001.

3 użytkownikach w samej Polsce, a na świecie blisko 813 mln osób) 3 powoduje, iż rynek zmienia się w istotny sposób. Przydatność sieci rośnie wraz ze wzrostem liczby internautów (zgodnie z prawem Roberta Metcalfe a że użyteczność sieci rośnie proporcjonalnie do kwadratu liczby jej węzłów). Dobrym przykładem może być telefon GSM, który sam w sobie nie ma żadnego zastosowania, gdy są już dwa takie urządzenia, jest pewna ograniczona korzyść, a gdy jest ich wielka liczba to przydatność rośnie w znacznym stopniu. W wyniku rozwoju internetu zmienią się warunki konkurowania na rynku, a stanie się tak z następujących powodów 4 : zmieni się sposób prezentowania produktów, w sieci internet będą one przedstawiane nie w sposób fizyczny, lecz za pomocą obrazu, dźwięku i tekstu, znikną wszelkiego rodzaju granice tradycyjne granice między państwami, sektorami gospodarczymi oraz między przedsiębiorstwami i nabywcami będą się zacierały. Nabywcy będą mieli poprzez sieć większy wpływ na kształtowanie nowych produktów, zwiększy się siła negocjacyjna konsumentów będą oni mogli szybko poprzez kliknięcie myszą komputera przenieść się do nowego producenta, nasili się konkurencja na rynku, zaś w cyklu życia produktów pojawi się nowa faza w internecie. Informacje na ich temat będą się rozpowszechniać błyskawicznie i reakcja nabywców na nie będzie natychmiastowa. Wszystko to doprowadzi do powstania nowych modeli funkcjonowania przedsiębiorstw, gdzie nie będzie już wystarczało uwzględnienie internetu w działalności firm, lecz ta kwestia będzie musiała być ujęta jako element całościowy 3 Raport Strategiczny IAB Polska Internet 2004, Polska, Europa, Świat, A. Sznajder, Marketing wirtualny, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002.

4 w przedsiębiorstwie jako systemie. Wiele firm przekształci się w organizacje wirtualne Elementy gospodarki elektronicznej opartej na wiedzy Punktem wyjścia w rozważaniach nad gospodarką opartą na wiedzy powinna być przede wszystkim specyfika funkcjonowania sieci. Samo wdrożenie IT (Information Technology) w firmie bez integracji ze światem zewnętrznym za pośrednictwem internetu, nie przyniesie korzyści na szeroką skalę, ponieważ nie zadziała efekt mnożnika. Oczekiwane korzyści z przeniesienia operacji gospodarczych do sieci (w formie elektronicznej) są nierozerwalnie związane z jej parametrami i zasięgiem. Po pierwsze warunkiem koniecznym jest, aby wielkość, dostępność, niezawodność i szybkość przesyłu sieci spełniała określone standardy gwarantujące funkcjonowanie bez zakłóceń. Po drugie dopiero wraz z rozwojem sieci otwierają się coraz to większe możliwości w zakresie komunikacji, współpracy i koordynacji pomiędzy konsumentami, firmami i ich kooperantami 6. Najważniejszymi elementami funkcjonującymi w gospodarce elektronicznej opartej na wiedzy są poniższe rozwiązania: e-społeczeństwo, e-biznes (e-commerce), e-praca (telework), e-edukacja (e-learning), e-bankowość (e-banking). 5 tamże. 6 A. Hartman, J. Sifonis, J.Kador, E-biznes. Strategie sukcesu w gospodarce internetowej, Wydawnictwo Liber, Warszawa 2001.

5 Społeczeństwo informacyjne (e-społeczeństwo) niesie za sobą wszechstronne przesunięcie wysiłków czynionych przez ludzkość z produkcji dóbr fizycznych w stronę tworzenia idei, obrazów i intelektualnych dociekań danych, informacji i wszelkiego rodzaju wiedzy. Dzięki temu era informacji umacnia jednostki ludzkie, dając im dostęp do wiedzy, podważa wielkie i sztywne struktury biurokratyczne. Globalne społeczeństwo informacyjne będzie inne niż obecne, podobnie jak obecne społeczeństwo różni się diametralnie od społeczeństwa agrarnego, choć dzieli nas od niego zaledwie nieco ponad sto lat - a to w skali historii cywilizacji ludzkiej bardzo niewiele. Punktem wyjścia do zrozumienia czekających zmian gospodarczych jest pojęcie produktu i usługi cyfrowej, czyli w istocie informacji w postaci pisma, głosu, obrazu lub oprogramowania, przetworzonych na ciąg bitów, który można przesyłać przez sieć. W gospodarce elektronicznej, w przeciwieństwie do gospodarki "papierowej", produkty i usługi cyfrowe są powszechnie stosowane w realizowaniu procesów biznesowych - promocji i reklamy, marketingu i badania rynku, negocjowania i zawierania kontraktów, świadczenia usług po sprzedaży, obsługi administracyjnej i finansowej. Ten sposób działania i zarządzania cechuje się niezależnością od geograficznego położenia partnerów i klientów, bardzo krótkim czasem reakcji na zdarzenia, niższymi kosztami i możliwością automatycznej reakcji na zdarzenia biznesowe, co prowadzi do masowej personalizacji i indywidualizacji obsługi klientów. Gospodarka elektroniczna w naturalny sposób zmierza do globalizacji, ponieważ Internet w odniesieniu do produktów i usług cyfrowych znosi ograniczenia wynikające z odległości - w Internecie nie ma geografii. Konkurencyjność poszczególnych krajów w warunkach globalnej, elektronicznej gospodarki będzie zależała przede wszystkim od ich innowacyjności i potencjału naukowego. W drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego szczególną rolę do odegrania ma administracja publiczna. Zastosowanie w niej metod elektronicznego biznesu jest niezbędne do poprawy jej efektywności i zmniejszenia kosztów jej funkcjonowania, a ponadto

6 może dać impuls rozwojowy całej gospodarce. Konieczne są też zmiany w prawie i to zarówno wprowadzające do systemu prawnego nowe rozwiązania, na przykład podpis elektroniczny, jak i kary za nowe rodzaje przestępstw 7. E-biznes (e-commerce) najczęściej utożsamiany jest z handlem elektronicznym, transakcjami online. Handel w sieci stanowi najważniejszą i najobszerniejszą tematykę, będącą równocześnie motorem rozwoju innych zagadnień (np. promocji i reklamy). Definicja handlu elektronicznego jest prosta: z katalogu umieszczonego na stronach WWW wybieramy towar lub usługę, płacimy kartą kredytową (podając jej numer) lub korzystając z systemu elektronicznych pieniędzy. Bardziej tradycyjne formy płatności dopuszczają płatność przelewem na konto, za zaliczeniem pocztowym lub przy odbiorze towaru. Argumentów za handlem w Internecie jest wiele, ale wydaje się, że jeden jest najistotniejszy Internet to jeden wielki, międzynarodowy, obecnie wielomilionowy rynek potencjalnych nabywców. Wiele osób wyraża przekonanie, że głównym celem firmowej witryny internetowej jest generowanie przychodów, które są uzyskane za pośrednictwem własnego e-sklepu. Jest to najpowszechniejszy model istnienia firmy w sieci, który polega na prezentacji oferty i umożliwieniu przeprowadzenia transakcji za pośrednictwem Internetu. Przykład ten określany jest terminem e- commerce. Istnieją dwie najważniejsze formy e-commerce: B2C (business to consumer) oraz B2B (business to business). Pierwsza forma odnosi się do tradycyjnego handlu i skierowana jest do indywidualnego klienta, wykorzystując Internet jako kanał dystrybucji produktów. Drugi przykład skierowany jest do firm i rozwija się o wiele bardziej dynamiczniej niż handel B2C. Jednak zarabianie w sieci nie ogranicza się jedynie do osiągania przychodów ze sprzedaży detalicznej za pośrednictwem sklepu internetowego A. Sznajder, Marketing wirtualny, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2002.

7 Jednak najpopularniejszym przyjętym rozumieniem pojęcia e-commerce jest: proces sprzedawania i kupowania produktów i usług, a więc zawierania transakcji handlowych z wykorzystaniem środków elektronicznych, prowadzony za pośrednictwem internetu (często pomocne są także narzędzia tradycyjne takie jak fax czy telefon). 9 Należy wspomnieć, iż nawet nowoczesny, wykorzystujący internet e- commerce nie ogranicza się jedynie do sieci. Wykorzystywane w tym celu są także EDI, telewizja kablowa, satelitarna, telefonia komórkowa (m-commerce), karty elektroniczne czy intra- i extranet 10. E-praca (telework) nazywana jest także pracą zdalną. Praca jest z jednej strony częścią gospodarki, a z drugiej bardzo ważnym czynnikiem kształtującym życie ludzi. Podobnie jak w społeczeństwie industrialnym maszyny wyeliminowały z rynku pracy dużą część fizycznej pracy ludzkiej, tak w społeczeństwie informacyjnym komputery wyeliminują dużą część rutynowej pracy nazywanej "umysłową". Na rynku pracy człowiek będzie potrzebny przede wszystkim do tworzenia nowych produktów i usług, często o jednostkowym zastosowaniu, oraz do utrzymywania relacji, czyli komunikowania się z innymi ludźmi. Taka zmiana nie dokona się oczywiście z dnia na dzień, ale w tym kierunku będzie zmieniać się struktura zawodów. Na pewno rozszerzy się zakres stosowania telepracy, czyli pracy świadczonej zdalnie przez sieć. Telepraca niesie za sobą liczne potencjalne korzyści zarówno dla przedsiębiorstwa, w którym jest stosowana, jak i dla pracowników 11. O telepracy mówimy, gdy przy użyciu dostępnych technik informatycznych i telekomunikacyjnych wykonywana jest praca w dowolnej odległości od miejsca, w 9 B. Gregor, M. Stawiszyński, E-commerce, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz- Łódź

8 którym oczekuje się na efekty tej pracy lub gdzie w tradycyjnym systemie zatrudnienia praca ta byłaby wykonana. Pojęcie to obejmuje: telepracę domową (inna propozycja to wyrkom od wyrobnictwo komputerowe), gdzie pracownik lub zleceniobiorca pracuje w domu zamiast dojeżdżać do biura praco- lub zleceniodawcy; telepracę mobilną, gdzie personel zarządzający, specjaliści lub serwisanci, dzięki technikom teleinformatycznym, większość czasu spędzać mogą u klienta. W ten sposób zapewniają szereg usług, w które zazwyczaj angażowany byłby personel biurowy, a klient musiałby przyjechać do siedziby firmy; telecentra, zapewniające dostęp do wszelkich ułatwień wirtualnego biura osobom, które nie chcą pracować w domu, ale nie mogą tracić czasu na dojazdy do siedziby firmy i pragną uniknąć związanych z tym niewygód i wydatków; telechatki, zapewniające obywatelom lokalnych społeczności możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych, dostęp do zaawansowanych technik informatycznych i telekomunikacyjnych, pracy sieciowej oraz tzw. aspekt społeczny, którego może brakować osobie pracującej w domu; relokalizacja funkcjonalna, gdzie funkcje usługowe przedsiębiorstwa, przedtem lokalizowane w pobliżu klienta, obecnie koncentrowane są w jednym miejscu i świadczone na odległość. Za przykład niech posłużą "główne biuro handlowe" (sprzedaż prowadzona dotychczas w centrum większych miast, teraz realizowana jest telefonicznie lub przez sieci komputerowe), oraz "zaplecze" (serwis i konserwacja, poprzednio wykonywane na miejscu, teraz mogą być świadczone z dowolnego miejsca na Ziemi za pomocą zdalnego dostępu do systemu). Coraz więcej firm interesuje się telepracą. Najczęściej są to te, które muszą robić wiele bilansów, raportów, sprawozdań, tłumaczeń. Praca na odległość

9 przyjęła się w redakcjach, towarzystwach ubezpieczeniowych, księgowości, w bankach, biurach projektów. Pracownicy zatrudnieni na odległość parają się szeroko pojętym zarządzaniem, usługami finansowymi, księgowością, konsultingiem, badaniami, przetwarzaniem danych komputerowych, pracami biurowymi, projektowaniem, szkoleniami i kształceniem na odległość, dziennikarstwem, tłumaczeniami, programowaniem, grafiką, sprzedażą, marketingiem itd. Odbieranie materiałów, a potem przesyłanie gotowych dokumentów do macierzystych placówek pracy, nie stanowi tu żadnego problemu 12. E-edukacja (e-learning) Jest to technika szkolenia wykorzystująca wszelkie dostępne media: Internet, intranet, taśmy audio-wideo, cd-rom, przekazy satelitarne, telewizję, radio. Nowym paradygmatem uczenia się jest lifelong learning uczenie się przez całe życie. E-learning pozwala na naukę z dowolnego miejsca, o dowolnej porze, za stosunkowo niską cenę. Dodatkowo umożliwia szybsze dostosowanie się do zachodzących zmian, zwłaszcza technologicznych. Jest to szczególnie ważne dla firm związanych z nowymi technologiami, które muszą zapewnić swoim pracownikom możliwość ciągłego dokształcania się. Dużą rolę odgrywa również zwiększająca się w szybkim tempie liczba internautów. Często przytaczaną definicją e-learningu jest: metoda prowadzenia procesu dydaktycznego w warunkach, gdy nauczyciele i uczniowie (studenci) są oddaleni od siebie (czasami znacznie), nie znajdują się w tym samym miejscu (nauczanie nie jest synchroniczne), stosują do przekazywania informacji oprócz tradycyjnych sposobów komunikowania się również współczesne, bardzo nowoczesne technologie telekomunikacyjne, przesyłając: głos, obraz wideo, 12 Z. Zieliński, Formy telepracy w dobie Nowej Gospodarki, materiał konferencyjny Polski rynek pracy w realiach członkowstwa w Unii Europejskiej na przykładzie województwa świętokrzyskiego, Wyższa Szkoła Handlowa, Kielce 2005.

10 komputerowe dane oraz materiały drukowane, zaś nad całym procesem nauczania czuwa instytucja edukacyjna 13. Wraz z postępem i systematycznym wzrostem dostępności teleinformatycznych oraz multimedialnych technologii komputerowych, nauczanie na odległość odgrywa coraz ważniejszą rolę w edukacji i jest w centrum zainteresowania zarówno instytucji prowadzących nauczanie, jak i potencjalnych uczniów czy studentów. E-bankowość (e-banking) - działalność banków w internecie w ostatnich latach rozwija się bardzo szybko. Początkowo banki tworzyły proste strony informacyjne, zawierające prezentację ich oferty, informacje o adresie czy telefonie kontaktowym. Później pojawiły się pierwsze usługi, takie jak informacje o stanie konta. Bank internetowy, by rozpocząć działalność, musi posiadać funkcjonujący transakcyjny serwis WWW. Jego stworzenie i utrzymanie stanowi lwią cześć kosztów takiego banku; w porównaniu z tradycyjnym instytucjami kredytowymi, znikome są natomiast wydatki na nieruchomości i personel. Przeciętny bank tego typu zatrudnia zaledwie kilka do kilkunastu osób (obsługujących niekiedy kilkadziesiąt tysięcy klientów); nie potrzebuje też reprezentacyjnej siedziby. Uzyskane w ten sposób oszczędności może przenieść na swoich klientów, oferując im wyższe oprocentowanie lokat i tańsze kredyty. Pozycja strategiczna banku internetowego to jednak nie czyste przywództwo cenowe, ale jednocześnie także dyferencjacja. Kampanie reklamowe takich banków podkreślają zwykle nie tylko korzystne warunki cenowe, ale i nowatorstwo, bankowość przyszłości. Bank internetowy nie oferuje swoim klientom całego wachlarza produktów bankowych, tak jak robią to banki uniwersalne; nie ma po temu zwykle możliwości, a jeśli nawet, to są one zbyt kosztowne. Zamiast tego, skupia się on na 13 Mirosław J. Kubiak Wirtualna edukacja ; Wydawnictwo Mikom, Warszawa 2000.

11 tym, co robi najlepiej oferowaniu wygodnych kont osobistych z szerokim pakietem darmowych usług, oraz wysoko oprocentowanych produktów depozytowych Wnioski Gospodarka elektroniczna oparta na wiedzy nie jest kolejnym etapem rozwoju gospodarczego epoki przemysłowej, ale początkiem ery informacyjnej. Jest to konsekwencja przełomu, jakim jest umiejscowienie komunikacji i działalności gospodarczej w wymiarze elektronicznym. Charakterystycznymi cechami gospodarki cyfrowej (digital economy) jest: szybkość zmian, znaczenie wiedzy i informacji jako podstawowych aktywów tworzących wartość dodaną, rozwój przemysłów wytwarzających dobra i usługi informacyjne. Nowe otoczenie ekonomiczne wymaga od firm i ludzi umiejętności dostosowania do zmieniających się warunków. Ulega zmianie sposób funkcjonowania i oceny wartości firmy, charakter pracy i w konsekwencji życia. Elektroniczna gospodarka niesie wiele korzyści związanych z dostępem do informacji, rynków na całym świecie, pojawiają się nieznane dotąd możliwości, ale i wyzwania. 14 J. Grzechnik, Bankowość internetowa, Internetowe Centrum Promocji, Gdańsk 2000.

12 Literatura 1. M. Norris, S. West, E-biznes, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa A. Sznajder, Marketing wirtualny, Oficyna Ekonomiczna, Kraków A. Hartman, J. Sifonis, J.Kador, E-biznes. Strategie sukcesu w gospodarce internetowej, Wydawnictwo Liber, Warszawa B. Gregor, M. Stawiszyński, E-commerce, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz-Łódź Z. Zieliński, Formy telepracy w dobie Nowej Gospodarki, materiał konferencyjny Polski rynek pracy w realiach członkowstwa w Unii Europejskiej na przykładzie województwa świętokrzyskiego, Wyższa Szkoła Handlowa, Kielce Mirosław J. Kubiak Wirtualna edukacja ; Wydawnictwo Mikom, Warszawa J. Grzechnik, Bankowość internetowa, Internetowe Centrum Promocji, Gdańsk 2000, 8. Raport Strategiczny IAB Polska Internet 2004, Polska, Europa, Świat, Netografia