R A P O R T R O C Z N Y HANDEL RAPORT ROCZNY HANDEL 2011

Transkrypt

1 R A P O R T R O C Z N Y HANDEL 2011 Sieci detaliczne i centra handlowe w Polsce RAPORT ROCZNY

2

3 SPIS TREŚCI SIECI HANDLOWE Trendy w handlu detalicznym Sieci handlowe rosną w siłę 12 Sieci ogólnospożywcze franczyza i konsolidacje 14 Lista sieci handlowych 18 CENTRA HANDLOWE Polski rynek atrakcyjny dla inwestorów 22 Handel i centra handlowe w Polsce trendy 24 Świadomi klienci i dojrzały rynek 26 Centra handlowe planowane otwarcia 30 Aglomeracje o niskim nasyceniu wyzwaniem dla deweloperów 31 Lista centrów handlowych 32 SKLEPY NA STACJACH PALIW Małe sklepy opłacalny biznes 36 KLIENT Personalizacja skuteczna strategia w walce o klienta 38 Jakość ważniejsza od ceny 40 FMCG Smart shopping i dania gotowe 42 Category management to też marketing 44 Wzrost rynku private labels 45 WYPOSAŻENIE, TECHNOLOGIE, USŁUGI Meble dla sklepów hity i trendy 46 Wyposażenie sklepu hity i trendy 50 System zarządzania: koszt czy oszczędność? 58 Outsourcing w sektorze handlowym 62 Podejmowanie decyzji w branży retail w oparciu o rzetelne dane 63 Po co nam IT? 64 WYBRANI DOSTAWCY Spis wybranych firm 65 Wydawca ECP Communications Sp. z o.o. ul. Bytomska 2, Warszawa tel. +48 (22) , faks +48 (22) ecp@ecp-communications.pl Opracowanie redakcyjne Marzena Szulc redakcja@ecp-communications.pl Dyrektor działu sprzedaży Artur Matlakowski artur.matlakowski@ecp-communications.pl Opracowanie graficzne i DTP Arkadiusz Chorąży Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za treść materiałów reklamowych. Przedruk lub reprodukcja wyłącznie za pisemną zgodą Wydawcy. ECP Communications Sp. z o.o. All rights reserved. 3

4 SIECI HANDLOWE Trendy w handlu detalicznym 2011 Wiele wskazuje na to, że branża detaliczna w Polsce weszła w przełomową fazę rozwoju. W 2011 roku rynek kształtowany był przez kilka trendów, które niewątpliwie będą miały swoją kontynuację w najbliższych latach Najlepszym wskaźnikiem potwierdzającym tę tezę są plany największych sieci działających na rynku, które ogłosiły zdecydowane zwiększenie nakładów inwestycyjnych. Drugim ważnym czynnikiem jest rosnące zainteresowanie ze strony rynków kapitałowych (zarówno na giełdzie, jak i funduszy typu private equity), co daje polskim sieciom nowe możliwości pozyskania kapitału, 4 Agnieszka Górnicka INQUIRY przeznaczanego głównie na konsolidację. Takiego poziomu inwestycji w handlu FMCG jeszcze w Polsce nie było. Dyskonty Dynamiczny wzrost udziału dyskontów w handlu detalicznym już od kilku lat przykuwa uwagę analityków. Liczby robią tak duże wrażenie, że temat ten przysłania niesłusznie wszystkie inne trendy zachodzące na polskim rynku. Największe emocje budzi niezwykle szybki rozwój sieci Biedronka i kolejne inwestycje firmy Jeronimo Martins Dystrybucja, która jest właścicielem tej sieci sklepów. Trudno się dziwić, skoro Biedronka systematycznie odnotowuje wzrost sprzedaży rok do roku na poziomie proc., zwiększając zarówno liczbę sklepów, jak i sprzedaż like for like. W pierwszym półroczu 2011 r. otwarto 63 nowe sklepy Biedronka, a ogólna ich liczba przekroczyła Przy obecnym tempie wzrostu w bieżącym roku Biedronka osiągnie sprzedaż na poziomie mld złotych. W latach firma Jeronimo Martins Dystrybucja zainwestowała w Polsce ponad 5 mld zł, a sprzedaż w 2010 r. w sklepach tej sieci wyniosła 19,2 mld zł. Do końca roku 2015 ma być w Polsce 3000 Biedronek, jednocześnie remontowane i modernizowane są starsze placówki. W bieżącym roku Biedronka zamierza wydać na inwestycje ogółem 1,5 mld zł Zarówno pod względem asortymentu, jak i wystroju sklepów, Biedronki zdecydowanie zmierzają w kierunku normalnych supermarketów. Produkty z wyższej półki nie znajdują się wprawdzie w stałej ofercie, ale już przyciągają uwagę klientów. Wiele pisano o wprowadzeniu do Biedronki asortymentu win (których ceny już niekoniecznie są niskie). Warto jednak zauważyć, że w ofercie bywają świeże pstrągi, pakowana surowa polędwica wieprzowa i inne produkty o charakterze jak na dyskont zdecydowanie delikatesowym. Pamiętajmy jednak, że sukces Biedronki jest skutkiem realizowanej przez kilkanaście lat konsekwentnej strategii, na którą składa się ciągłość zarządzania marką, perfekcyjna dystrybucja, kontrola jakości i staranny wybór dostawców. Inwestycje Biedronki nie ograniczają się do otwierania nowych sklepów, to także kolejne centra dystrybucyjne (w 2012 r. będzie ich 10), systemy informatyczne i przemyślane działania marketingowe, poparte solidną analizą potrzeb konsumentów. Zarząd sieci nie boi się iść swoją drogą; gdy wszyscy mówili wyłącznie o hipermarketach, spokojnie rozbudowywano sieć placówek o mniejszym formacie; gdy inne sieci inwestują w programy lojalnościowe, Biedronka ma już lojalnych klientów. Większości sieci handlowych w Polsce brakuje silnego wyróżnika, tymczasem Biedronka systematycznie pracuje nad wizerunkiem i stała się jedną z najcenniejszych polskich marek. Na tle mało atrakcyjnych reklam innych sieci, reklamy Biedronki wyróżniają się jeśli nie finezją, to przynajmniej wyczuciem trendów konsumenckich. Cały czas trwa praca nad asortymentem i jego jakością, obsługą klientów i wyglądem sklepów. W konsekwencji Biedronka jest jedyną w Polsce siecią, która ma naprawdę wierną klientelę, a konsumenci czują się związani emocjonalnie z marką. Na uwagę zasługują nowe sklepy, otwierane w lokalizacjach o wyższym standardzie (nowe osiedla, centra handlowe). W nowo powstających obiektach widać także efekty pracy nad dostosowaniem layoutu do potrzeb bardziej wymagającego konsumenta. Powstaje zupełnie nowa Biedronka, jeszcze bardziej przyjazna klientom. Nic dziwnego, że cała branża detaliczna patrzy z niepokojem na tempo ekspansji sieci. Inne sieci dyskontowe ewidentnie nie są w stanie dotrzymać Biedronce tempa rozwoju. Częściowo jest to wynikiem późniejszego startu, choć np. sieć Netto też jest obecna w Polsce od kilkunastu lat. Co więcej, polskie oddziały tych sieci stanowią w przeciwieństwie do sytuacji Jeronimo Martins Dystrybucja niewielki udział w międzynarodowej działalności macierzystych spółek, a przez to trudniej jest o naprawdę duże inwestycje. Mimo to na uwagę zasługuje sieć Lidl, która również stara się dostosować do oczekiwań i nastrojów polskiego klienta. Dawne hasło Lidl jest tani zamieniono na Lidl mądry wybór, dając klientom poczucie satysfakcji z dobrego gospodarowania domowym budżetem. Także Lidl nie stroni od produktów niemal luksusowych: tu sieć oferuje m.in. produkty

5

6 SIECI HANDLOWE egzotyczne w ramach specjalnych promocji. Testowane są również rozwiązania, które mają przyciągnąć bardziej wymagającego klienta, takie jak mini-piekarnie. Podobnie jak Biedronka, Lidl również otwiera nowe sklepy w szybkim tempie i w segmencie dyskontów wypracował już solidną drugą pozycję, z liczbą sklepów przekraczającą 400 pod koniec ubiegłego roku. Sieć planuje w bieżącym roku otwarcie ok. 100 nowych sklepów. Przyspiesza również sieć Netto, która w 2011 r. przekroczyła liczbę 220 sklepów, a zarząd zapowiada otwieranie większej liczby placówek niż dotychczasowo (z 30 do 40, nawet 50 rocznie). Koncern zamierza inwestować zarówno w rynek polski, jak i niemiecki, wykorzystując środki pozyskane ze sprzedaży brytyjskiego oddziału. Tymczasem światowy gigant Aldi w Polsce ma zaledwie ok. 50 sklepów, i choć mówi się, że dla polskiego konsumenta liczy się przede wszystkim cena, to jednak twardy dyskont nie przypadł Polakom do gustu. W bezpośrednim starciu z Biedronką czy Lidlem, Aldi nie jest w stanie przyciągnąć klientów. W dużej mierze składa się na to także brak polskich produktów w ofercie. Wzrost znaczenia kanału dyskontowego dotyczy nie tylko produktów żywnościowych. W istniejących sieciach coraz większą rolę odgrywa sprzedaż produktów kosmetycznochemicznych, powstają także sieci dyskontowe o charakterze drogerii. W 2010 r. otwarto pierwsze sklepy sieci Stop & Shop Dyskonty Drogeryjne. Sieć posiada obecnie kilkanaście lokalizacji i zapowiada kolejne otwarcia. Marki własne Choć w wielu krajach koncept marki własnej spodobał się konsumentom, to w Polsce panuje szczególnie sprzyjający klimat dla rozwoju tego segmentu produktów. Typowy polski konsument, mniej zamożny od zachodnioeuropejskiego, zawsze zwracał uwagę na ceny, a z oszczędności uczynił powód do dumy. W ostatnim okresie niestabilna sytuacja gospodarcza i mniejsza dostępność kredytów dodatkowo podsyca takie postawy. Ponadto, marka własna może być bardzo opłacalnym przedsięwzięciem. Dla sieci jest to dobry sposób na przyciągnięcie klienta i wzmacnianie jego lojalności. Po stronie dostawców mamy kolejkę większych i mniejszych polskich zakładów, dla których produkcja pod marką własną jest czasem jedyną szansą utrzymania się na rynku. Nawet duże firmy nie stronią od produkcji na zlecenie sieci, otwarcie przyznając, że długoterminowe umowy są dla nich korzystne, ponieważ zapewniają wykorzystanie mocy produkcyjnych. Obecnie udział marek własnych w koszyku detalicznym sięga ok. 15 proc. i daleko jeszcze do nasycenia rynku. Trzeba jednak zauważyć, że w pierwszym okresie wzrost tego segmentu został zahamowany przez ewidentny falstart w hipermarketach. Marki własne sprzedawane pod szyldem największych sieci początkowo faktycznie były znacznie tańsze od produktów markowych, niemniej jakość w wielu wypadkach była równie niska, co cena. To spowodowało, że wielu klientów się KO M E N TA R Z zniechęciło do całego konceptu, a marka własna stała się dla konsumentów synonimem tandety. Tymczasem, jak wynika z badań Inquiry, nawet w przypadku marki własnej liczy się nie tyle niska cena per se, co dobra cena za rozsądną jakość. Obecnie duży wpływ na ofertę marek wszystkich sieci działających w Polsce ma rozwój kanału dyskontów. Jednym z wyróżników formatu dyskontowego jest przecież bogata oferta produktów marki własnej, wyraźnie dominująca nad markami producentów (60-70 proc. całego asortymentu). Jednocześnie marki własne dyskontów nie są zazwyczaj eksponowane pod marką sieci, mają swoje często bardzo atrakcyjne nazwy i opakowania. Konsumenci z jednej strony wiedzą, że produkty te dostępne są tylko w jednym sklepie, z drugiej Jean Anthoine, Prezes Carrefour Polska strony nie identyfikują ich z markami własnymi wprowadzanymi wcześniej przez hipermarkety. Wszyscy operatorzy dyskontów intensywnie pracują nad swoją ofertą private label, która w typowym przypadku liczy linii i stanowi znaczący odsetek wszystkich produktów dostępnych w sklepie. Okazuje się, że marka własna to także marka, którą warto zarządzać i dbać o jej wizerunek, a także o jej wpływ na wizerunek sklepu jako całości. Gdy uda się spełnić oczekiwania klientów, produkty marki własnej mogą być dla sieci dobrym biznesem. Strategia marek własnych dyskontów jest wciąż udoskonalana (ostatnio np. Kaufland ogłosił zamiar skonsolidowania produktów private label w kilku kategoriach pod nazwą K-Classic, jednocześnie podnosząc Carrefour dąży do umocnienia pozycji na polskim rynku oraz powiększania swoich udziałów rynkowych. Do głównych założeń naszej strategii należą kontynuacja polityki cenowej oraz rozwój franczyzowego formatu sklepów osiedlowych Carrefour Express. Zgodnie z deklaracjami złożonymi jeszcze w 2010 r., zamierzamy koncentrować się na oferowaniu produktów w najniższych możliwych cenach oraz dążymy do utrzymania obecnych i pozyskania nowych klientów. Wśród osiągnięć ostatniego roku wymienić można dynamiczny rozwój naszej sieci franczyzowej. Szybki wzrost liczby placówek tego typu jest odpowiedzią na oczekiwania polskich konsumentów, którzy często robią nieduże zakupy w pobliżu miejsca zamieszkania. Rozwój sieci franczyzowej Carrefour świadczy również o tym, że rynek franczyzy FMCG ma w Polsce duży potencjał. Niestandardowe rozwiązania w modelu franczyzy dla sklepów osiedlowych czynią naszą propozycję bardzo atrakcyjną. Duże zainteresowanie oraz ostatnie otwarcia tych sklepów utwierdzają nas w przekonaniu, że wybraliśmy dobrą i skuteczną drogę rozwoju. Należy również wspomnieć, że w ramach rozwoju sieci franczyzowej uruchomiliśmy nowy format sklepów, charakteryzujący się niedużą powierzchnią handlową, która nie przekracza 100 mkw. Nowy format wyróżnia się charakterystycznym, pomarańczowym logotypem. Poza rozbudową sieci franczyzowej, w ostatnich miesiącach otworzyliśmy również dwa kolejne hipermarkety w Opolu i w Gdańsku. Jak pokazują osiągane przez Carrefour rezultaty, nasza strategia rozwoju okazała się niezwykle skuteczna, co pozwala nam na optymistyczne myślenie o przyszłości sieci. Nasza firma cały czas wychodzi również naprzeciw oczekiwaniom klientów, przygotowując nowe atrakcyjne promocje i akcje handlowe. Carrefour Polska, jako pierwsza sieć w Polsce, wprowadziła do swoich hipermarketów Kartę Seniora, dzięki której klienci powyżej 60 roku życia w każdy wtorek mogą uzyskać do 10 proc. rabatu na zakupy. Akcję Dzień Seniora prowadzimy w Carrefour już od 2009 r., a w związku z bardzo dużym zainteresowaniem klientów wprowadziliśmy zmiany, pozwalające seniorom na jeszcze wygodniejsze dokonywanie zakupów ze zniżką. Wprowadziliśmy również szereg zmian i udogodnień dla klientów, którzy korzystają z karty kredytowej Carrefour Visa lub zdecydują się na jej wyrobienie. Posiadacze karty mogą otrzymywać dzięki niej premie w postaci e-bonów za zakupy oraz za paliwa tankowane na przymarketowych stacjach należących do sieci. Przy pomocy karty mogą również rozkładać zakupy na raty 0% oraz opłacać w kasach sklepów Carrefour domowe rachunki np. za telefon, prąd i gaz. Warto także powiedzieć o społecznym zaangażowaniu Carrefour. W ramach programu dożywiania dzieci w świetlicach Caritas z pomocy Carrefour korzysta 825 dzieci z 31 miast w całej Polsce. Od lutego br. firma zapewniła podopiecznym świetlic już niemal 80 tys. posiłków. Na program wsparcia dzieci ze świetlic Caritas w roku 2011 firma Carrefour przeznaczyła 200 tys. euro. Do ostatnich sukcesów firmy Carrefour należy również uhonorowanie sieci tytułem Superbrand. W piątej edycji konkursu na najsilniejsze marki konsumenckie obecne na polskim rynku, międzynarodowa organizacja Superbrands, działająca w ponad 85 krajach, ponownie przyznała to wyróżnienie Carrefour Polska. Przyznanie tytułu Superbrand jest dowodem na to, że przez przywiązanie do zasad uczciwej konkurencji i odpowiedzialności społecznej, firma jest jednym z liderów rynku i zajmuje wysoką pozycję biznesową. Tytuł ten świadczy również o doskonałej opinii, jaką marka Carrefour cieszy się wśród specjalistów. Co więcej, wyróżnienie to potwierdza, że oferowane produkty oraz usługi sygnowane logo Carrefour cieszą się dużym uznaniem i zaufaniem klientów. 6

7

8 SIECI HANDLOWE 8 ich jakość). Jednak również pozostałe sieci, w tym hipermarkety, supermarkety, a także mniejsze sieci sklepów spożywczych starają się nadrobić zaległości. W ciągu ostatniego roku ukazało się kilkadziesiąt komunikatów prasowych najróżniejszych sieci, które ogłosiły zamiary rozwijania asortymentu w tym zakresie. Wśród nich są wszystkie hipermarkety zagraniczne i ich supermarketowe mutacje (Tesco, Real, Auchan, Carrefour), polskie sieci supermarketów, dyskonty i sieci mniejszych sklepów. Jest w tej grupie Żabka i Rossmann, Makro Cash& Carry i Alma. Trudno wskazać liczącą się sieć, która nie pracowałaby nad rozwojem asortymentu marek własnych. Typowy asortyment supermarketu to co najmniej pozycji private label, w hipermarketach nawet kilka tysięcy. Często nie jest to już tylko propozycja w segmencie najniższych cen; niektóre sieci wprowadzają marki własne w dwóch lub nawet trzech segmentach cenowych. Dobrym przykładem zmian na rynku jest Tesco, które wprowadza nowe produkty dla bardziej wymagających klientów. Marki własne pojawiają się nawet w ofercie dystrybucyjnej firm dotychczas nie kojarzonych z tego typu asortymentem, takich jak Kolporter i Ruch. Po marki własne sięgnęły również sieci delikatesów, w tym Piotr i Paweł czy wspomniana wyżej Alma. W tym ostatnim przypadku marka Krakowski Kredens to nie tylko marka własna, i to w segmencie premium to także sklep w sklepie, a nawet samodzielny format detaliczny. Wciąż jeszcze nie obserwujemy jednak w Polsce tendencji występujących w zachodniej Europie, gdzie zakłady produkujące marki własne często są własnością operatora sieci. Wraz z konsolidacją handlu, gdy okaże się, że jedna sieć może zapewnić sprzedaż całej fabryki, niewątpliwie i u nas sieci sięgną po dodatkową marżę, jaką można uzyskać dzięki integracji pionowej. Wzrost sprzedaży marek własnych nie przypadkiem zbiegł się w czasie ze wzrostem znaczenia kanału dyskontów. Tańsze odpowiedniki markowych produktów są atrakcyjne dla polskiego konsumenta, który na różne sposoby odczuł kryzys gospodarczy. Podstawowym problemem odczuwanym przez przeciętnych Polaków jest nie tyle sytuacja ekonomiczna jako taka, co trudniejszy dostęp do kredytów, a to w naturalny sposób ogranicza konsumpcję. Wciąż napływające czarne wieści ze świata gospodarki także nie wzmacniają nastrojów konsumenckich. Konsolidacja O oczekującej nas konsolidacji mówi się od dawna, jednak dopiero w ostatnim okresie procesy konsolidacyjne zaczęły przybierać na sile. Rynek detaliczny w Polsce wciąż jest silnie rozdrobniony i nawet silni gracze mimo wszystko mają niewielki udział w rynku. Jeszcze większe rozdrobnienie ma miejsce w hurcie. W ciągu całej dekady mieliśmy zaledwie kilka znaczących transakcji wśród dużych firm, zaś mniejsze sklepy stawiały raczej na grupy zakupowe, niż konsolidację kapitałową. Ta sytuacja jednak radykalnie się zmieniła, a konsolidacja handlu postępuje w szybkim tempie, szczególnie w segmencie mniejszych sieci. Transakcje te nie zawsze trafiają na pierwsze strony gazet, dotyczą często niewielkich sieci działających na lokalnych rynkach, jednak wyraźnie przeobrażają polski handel. Klimat dla konsolidacji zależy od tego, czy istnieją inwestorzy, którzy KO M E N TA R Z Magdalena Dąbska, dyrektor marketingu i PR, członek zarządu, sieć sklepów Smyk Ubiegły rok był dla Smyka kolejnym etapem niezwykle dynamicznego wzrostu. Otworzyliśmy 18 sklepów, z czego 9 w Polsce. Nasz rozwój nie ogranicza się jednak tylko do otwierania kolejnych salonów. Na bieżąco poszerzamy i udoskonalamy naszą ofertę, staramy się być elastyczni i szybko dopasowujemy się do zmieniających się wymagań naszych klientów. Przykładem takich działań jest m.in. otwarty pod koniec zeszłego roku Smyk Megastore najbardziej uniwersalny koncept w ramach sieci, mający w swojej ofercie m.in.: zabawki, konfekcję dziecięcą, akcesoria niemowlęce (w tym poszerzoną ofertę wózków, fotelików samochodowych i łóżeczek), artykuły szkolne oraz książki i multimedia. Dzięki większej powierzchni sprzedaży oferta Smyk Megastore jest najszersza spośród wszystkich salonów sieci. Na najbliższe miesiące i lata zaplanowane są kolejne otwarcia w tym formacie, a koncept Megastore stanie się w przyszłości szczególnie istotnym elementem naszego międzynarodowego biznesu. Ostatnie lata wymagały od nas także bardziej agresywnej polityki cenowej i promocyjnej. Kryzys ekonomiczny spowodował zmianę zachowań konsumentów, którzy stali się znacznie bardziej wrażliwi na cenę. Jednak dzięki dynamicznemu rozwojowi sieci detalicznej niedawno otworzyliśmy setny sklep Smyk, a jesteśmy też właścicielem 46 sklepów Spiele Max działających w Niemczech w ostatnich latach byliśmy w stanie znacząco zwiększyć wolumeny zakupów. Dzięki temu nasze ceny detaliczne zwłaszcza przy okazji licznych promocji stały się bardziej konkurencyjne przy jednoczesnym zachowaniu wysokiego poziomu marż. Jestem przekonana, że nasza strategia w połączeniu ze zintensyfikowanymi, oryginalnymi działaniami marketingowymi zapewni sieci Smyk w najbliższych latach umocnienie pozycji lidera branży. gotowi są finansować rozwój działalności najbardziej dynamicznych spółek. Duże znaczenie dla nastrojów na rynku kapitałowym mają wyniki spółek giełdowych. W Polsce firmy zajmujące się handlem spożywczym pojawiły się na giełdzie stosunkowo późno, jednak pokazały, że inwestycje w handel mogą być Polsce opłacalne. W przypadku spółek giełdowych konieczna jest agresywna strategia przejęć, gdyż tylko takie podejście zwiększa wartość firmy dostatecznie szybko. Wzrost organiczny nie daje w handlu dostatecznie wysokiej stopy zwrotu, by przyciągnąć kapitał. W przypadku polskich firm istnieją spore możliwości realizowania takiej strategii poprzez przejęcia mniejszych przedsiębiorstw. Rozdrobnienie handlu powoduje jednak, że jest to strategia pracochłonna, ponieważ brakuje dostatecznie dużej liczby firm średniej wielkości. W tym kontekście należy szczególnie odnotować działalność firm takich jak Emperia, Eurocash czy ostatnio Eko Holding. We wszystkich przypadkach przejęcia tych firm dotyczą zarówno działalności detalicznej, jak i dystrybucyjnej. Z punktu widzenia inwestorów giełdowych liczy się przede wszystkim to, czy firma potrafi szybko zwiększać przychody. Nowością na polskim rynku jest zainteresowanie ze strony funduszy private equity, które w ostatnim okresie dostrzegły potencjał sektora detalicznego. W ciągu ostatniego roku miało miejsce kilka transakcji (przykładem może być fundusz Enterprise Investors, który zainwestował w sieć sklepów Dino), mieliśmy też do czynienia z transakcją drugiego rzędu, gdy grupa inwestycyjna Penta Investments sfinalizowała umowę sprzedaży spółki Żabka Polska, a nowym właścicielem spółki został fundusz Mid Europa Partners. Od czasu przejęcia Żabki w 2007 r. Penta zdołała znacząco zwiększyć wartość spółki, a na transakcji zarobiła ponad 200 mln Euro. Tak udana transakcja jest sygnałem dla pozostałych graczy na rynku, że handel detaliczny może być atrakcyjną branżą dla inwestorów działających w skali bardziej długoterminowej, niż to zazwyczaj ma miejsce w przypadku spółek giełdowych. Procesy konsolidacji w handlu detalicznym będą zachodzić jeszcze szybciej, jeśli uda się umocnić struktury dystrybucyjne. Od roku jesteśmy świadkami walki firmy Eurocash o przejęcie Tradisu, dystrybucyjnej gałęzi Emperii. Zarząd Eurocash nie ukrywa, że strategią firmy jest walka z ekspansją dyskontów. Skonsolidowana, silna dystrybucja ma zapewnić partnerom detalicznym możliwość zaoferowania konkurencyjnych cen. Obecnie rozdrobnienie po stronie hurtu jest jedną z przyczyn nieefektywności w handlu tradycyjnym. Losy tej batalii nie są jeszcze przesądzone, jednak niezależnie od tego, czy transakcja dojdzie ostatecznie do skutku, konsolidacja hurtu jest nieunikniona; w przeciwnym wypadku sieci, które mogą inwestować we własne centra dystrybucyjne, uzyskają jeszcze większą przewagę dotyczy to wszystkich silnych graczy, nie tylko dyskontów. Konsolidacji kapitałowej towarzyszy rozwój struktur franczyzowych, szczególnie wśród mniejszych formatów. W obliczu rozdrobnionego handlu przystąpienie do sieci może być dla detalisty dobrym sposobem na walkę z konkurencją. Franczyzodawca zapewnia nie tylko logo i koncept sklepu, ale także specjalne warunki dostaw (często dzięki własnej logistyce), markę własną czy wsparcie w ak-

9

10 SIECI HANDLOWE cjach promocyjnych. O ile we wcześniejszej fazie rozwoju polskiego rynku dominowały działania oddolne (w postaci mniej lub bardziej nieformalnych grup zakupowych), o tyle rozwiązania franczyzowe są najczęściej inicjatywą silnego operatora, który aktywnie pozyskuje partnerów i dba o dobre relacje. W sytuacji rosnącej koncentracji handlu rozwój sieci franczyzowych jest szczególnie istotny dla dystrybutorów zaopatrujących mniejsze sklepy (w tzw. handlu tradycyjnym), co wyraźnie obserwujemy w działaniach największych firm Eurocash (operator m in. sieci ABC oraz Delikatesy Centrum), a ostatnio Makro Cash & Carry (sieć OdiDo). Konsolidacji i rosnącej koncentracji handlu towarzyszy powstawanie nowych sieci. Na polskim rynku obserwujemy ciągłe eksperymenty z nowymi formatami żywność organiczna (np. supermarkety Organic Farma Zdrowia), tradycyjna (Bacówka), nowe koncepty sklepów convenience (Aligator) czy też nowoczesne saloniki prasowe (Top Press), wymieniając tylko niektóre z nich. Liderzy rynku: walka o lokalizacje, nowe przedsięwzięcia W branży FMCG w Polsce nadal mamy nadmiar sklepów (głównie małych). W wyniku rosnącej konkurencji jednak wiele z nich się zamyka, a w ostatnim okresie proces ten przyspieszył i obecnie ubywa kilka tysięcy sklepów rocznie. Z drugiej strony, pozyskanie lokalizacji spełniających odpowiednie standardy jakiejkolwiek sieci wcale nie jest łatwe. Konsolidacja jest oczywiście jedną z metod na przejęcie działających już placówek, trzeba jednak pamiętać, że w większości przypadków sklepy przejętej sieci cechują się dużą różnorodnością. W przypadku dużych graczy, takich jak Biedronka czy Tesco, przejęcia mogą się spotkać z negatywną opinią UOKiK, a odpowiednich ofert po prostu brak. Wskutek tego Biedronka i Tesco pozyskują nowe lokalizacje przede wszystkim własnymi siłami. Wprawdzie Biedronka wchłonęła kilka lat temu sieć dyskontów Plus, Tesco zaś przejęło sklepy działające wcześniej pod szyldem Leader Price jednak transakcje te raczej stanowiły wyjątek w ogólnej strategii obu sieci, a na pewno nie one zadecydowały o ich obecnym kształcie. Liderzy mówią o agresywnym pozyskiwaniu nowych lokalizacji w najbliższych latach. Dotyczy to nie tylko podstawowych formatów należących do sieci, ale i obiektów, które mogą zapewnić rozwój nowych przedsięwzięć. Biedronka testuje zupełnie nowe koncepty detaliczne (apteki, kawiarnie, drogerie), Tesco zaś stawia na otwieranie różnorodnych sklepów i sprzedawanie usług telefony, salony optyczne, apteki, usługi foto i rozwój usług finansowych. O nowe lokalizacje starają się także wiodące sieci drogerii, zarówno Rossmann (tu mowa nawet o 400 nowych sklepach do 2015 r.), jak i Drogerie Natura (plany otwarcia 80 nowych sklepów ciągu 2 lat). Paradoksalnie, przy nadmiarze sklepów brak lokalizacji jest barierą rozwoju handlu w Polsce we wszystkich możliwych segmentach, od dyskontów po dobra luksusowe. Świeże produkty Obiegowa opinia głosi, że dla konsumentów w Polsce liczy się przede wszystkim cena. To prawda, cena jest ważna; jednak jej znaczenie nie jest aż tak duże, jak się powszechnie sądzi. wynika, że 97 proc. Polaków spożywa warzywa i owoce przynajmniej raz w tygodniu (choć nadal rzadziej, niż zalecają dietetycy). W świetle tych wyników zadziwiające jest, że dopiero niedawno duże sieci zaczęły przykładać większą wagę do jakości oferty w tym zakresie. Znaczenie świeżych produktów dostrzegają zarówno dyskonty, jak super- i hipermarkety, a także delikatesy. O rosnącym udziale produktów świeżych w sprzedaży sklepu mówi sieć Piotr i Paweł, Tesco inwestuje w system do zamgławiania warzyw, owoce i warzywa są także coraz ważniejszym segmentem w Biedronce. W tej ostatniej sieci świeże produkty stanowią nawet 40 proc. sprzedaży! Produkty świeże coraz częściej pojawiają się również na pierwszych stronach w gazetkach sieci handlowych, co dobitnie świadczy o tym, że są silnym magnesem przyciągającym klientów. Warzywa i owoce stwarzają jednak szczególne wymagania dla sieci. W Polsce nowoczesna logistyka produktów świeżych dopiero raczkuje, a brak no- Konsolidacji kapitałowej towarzyszy rozwój struktur franczyzowych, szczególnie wśród mniejszych formatów. W obliczu rozdrobnionego handlu przystąpienie do sieci może być dla detalisty dobrym sposobem na walkę z konkurencją. Wg badań zrealizowanych przez Inquiry pod koniec 2010 r. dla większości konsumentów niskie ceny jako kryterium wyboru sklepu są dopiero na drugim miejscu, natomiast podstawowym czynnikiem jest jakość świeżych produktów. Jednocześnie wg tego samego sondażu co piąty klient jest zdania, że w sklepach brakuje oferty wysokiej jakości wędlin, serów, warzyw i owoców. Warto też podkreślić, że coraz większa grupa klientów zwraca uwagę na to, by zdrowo się odżywiać. Z innego badania, przeprowadzonego przez agencję Inquiry w sierpniu 2011 r. na zlecenie ogólnopolskiej kampanii społecznoedukacyjnej BezpieczneWarzywa.pl woczesnych magazynów jest sporą przeszkodą w rozwoju tej oferty. Rosnące zapotrzebowanie ze strony konsumentów może jednak spowodować, że inwestycje w tym segmencie zaczną się opłacać. To jeden z trendów, które na pewno warto obserwować. e-commerce Handel internetowy w Polsce odnotowuje przez całą ostatnią dekadę z roku na rok dwucyfrowy wzrost. Według Raportu E-commerce 2010 przygotowanego przez redakcję portalu Internet Standard ( w 2009 roku sprzedaż w Internecie przekroczyła 13 mld zł i była wyższa o 22 proc. niż rok wcześniej. Trend ten utrzymał się także w 2010 r. Internetowa sprzedaż żywności pozostaje w tyle za zakupami innych produktów, choć początki handlu internetowego w tym segmencie sięgają połowy lat 90. Autorzy wspomnianego raportu szacują, że sprzedaż żywności stanowi wciąż niewielki odsetek całego e-commerce (ok. 2 proc.), jednak odnotowują duży potencjał tego segmentu. Ogółem zakupy w Internecie robi proc. internautów w Polsce (zależnie od źródła), podczas gdy tylko 4 proc. z nich kupuje w Internecie produkty spożywcze (sondaż Inquiry, grudzień 2010 r.). Jednocześnie 8 proc. internautów uważa, że brakuje sklepów internetowych z żywnością. W bieżącym roku obserwujemy przyspieszenie działań ze strony dużych detalistów, zmierzających do wykorzystania potencjału tkwiącego w Internecie jako kanale dystrybucji. Do walki o internautów już wcześniej włączyły się sieci delikatesowe, a w tym roku dołączyło do nich Auchan, podobne plany ogłosiło również Tesco. Wejście tak dużych operatorów oznacza, że handel internetowy stał się poważną alternatywą dla zakupów w fizycznym sklepie. Duże znaczenie ma też to, że średni koszyk dla zakupów internetowych jest kilkakrotnie większy od zwykłych zakupów. Operatorzy istniejących sklepów potwierdzają bardzo dynamiczny wzrost sprzedaży, sięgający nawet 50 proc. rok do roku. Puls Biznesu szacuje, że zakupy żywności przez Internet w 2010 r. sięgnęły 80 mln zł. Największą barierą dla rozwoju handlu internetowego w dziedzinie żywności jest logistyka. Klient oczekuje, że będzie mógł kupić owoce i warzywa dobrej jakości, mrożonki dojadą w stanie zamrożonym, a wszystko razem nie więcej niż kilka godzin od złożenia zamówienia, przy czym dostawa powinna być tania, a najlepiej darmowa. Ze strony sieci zakupy internetowe to spory koszt kompletowania, pakowania i transportu, którego nie da się przerzucić na klienta. Co więcej, aby handel internetowy mógł się rozwijać, zasięg sklepów z żywnością musi wyjść poza duże miasta. Spełnienie tych warunków jest w dzisiejszej sytuacji niemożliwe, ale sklepy już zaczynają ze sobą walczyć zarówno jakością produktów, jak i oferowanymi warunkami. Źródła: portalspozywczy.pl. dlahandlu.pl, gazeta.pl, wiadomoscihandlowe.pl, Puls Biznesu, Rzeczpospolita, dane własne Inquiry 10

11 MOTOROLA MC3190-Z MOBILNE ZARZądZANIE danymi W handlu KOMPUTER MOBILNY PRZYJACIEL PERSONELU Komputery mobilne Motoroli pozwalają na rejestrowanie informacji o produktach w zależności od modelu umożliwiają odczytywanie różnego rodzaju kodów kreskowych, jak również etykiet RFID. Dzięki tym urządzeniom personel sklepów może w bardzo szybki i wydajny sposób zbierać informacje o towarach w magazynie lub na terenie sklepu. Terminale mobilne pozwalają również na zarządzanie zarejestrowanymi danymi w czasie rzeczywistym. Umożliwiają znaczną redukcję kosztów, ponieważ pozwalają na precyzyjniejsze przetwarzanie zamówień, eliminację błędów w cenach oraz szybsze dostawy. Ich zastosowanie sprawia, że kontrola zapasów odbywa się na bieżąco, a braki magazynowe są wykrywane odpowiednio wcześniej. MOTOROLA MC3190-Z: REWOLUCJA W KONTROLI ZAPASÓW Komputer mobilny Motorola MC3190-Z to niewielkie i lekkie urządzenie do identyfikacji przy pomocy częstotliwości radiowej (RFID). Model umożliwia szybsze, dokładniejsze rejestrowanie danych, pomagając firmom, w tym przedsiębiorstwom handlu detalicznego, sprawniej zarządzać zapasami i aktywami. MC3190-Z łączy WYJąTKOWą SPRAWNOść OdCZYTU Z PROSTOTą UżYTKOWANIA. JEgO główne CEChY TO: Ergonomiczna konstrukcja zaprojektowana z myślą o typowych zastosowaniach nieprzemysłowych i zoptymalizowana pod kątem długotrwałego użytkowania Mała waga 650 g w porównaniu z typowymi stosowanymi w przemyśle ręcznymi terminalami RFID, które ważą od 1200 do1500 g Mechanizm skanowania RFID, który zapewnia wysoką sprawność działania przy wysokiej wydajności i dużym zasięgu odczytu Komunikacja w trybie WLAN i Bluetooth Wyposażenie w urządzenie lokalizujące RFID, które zaprowadzi użytkownika do określonego przedmiotu, lokalizowanego dzięki sygnałom dźwiękowym i świetlnym (na przykład, czerwonej pary butów średniej szerokości, w rozmiarze 36, która znajduje się gdzieś na zapleczu) KORZYśCI Z ZASTOSOWANIA MC3190-Z Zmniejszenie całkowitych kosztów posiadania dzięki połączeniu dwóch technologii gromadzenia danych (RFID i czytnika kodów kreskowych) w jednym urządzeniu Szybsze i dokładniejsze liczenie zapasów, redukcja czasu inwentaryzacji cyklicznych o 75-90%, co daje możliwość częstszego ich przeprowadzania Podniesienie dokładności inwentaryzacji do 98-99,9% Redukcja ilości braków w zapasach o 60-80% Więcej informacji o ofercie firmy Motorola Solutions dla branży detalicznej można uzyskać pod numerami i lub wysyłając mail na adres:motorola.polska@motorolasolutions.com MOTOROLA, MOTO, MOTOROLA SOLUTIONS i stylizowane logo M są zastrzeżonymi znakami towarowymi Motorola Trademark Holdings, LLC i mogą być używane za zgodą ich właścicieli. Wszystkie pozostałe nazwy produktów lub usług są własnością ich poszczególnych właścicieli Motorola Solutions, Inc. Wszystkie prawa zastrzeżone

12 SIECI HANDLOWE Sieci handlowe rosną w siłę Na koniec roku 2010 szacowana liczba sklepów w Polsce wyniosła 364 tys. i była niższa w stosunku do poprzedniego roku o 2,1 proc. Tym samym na przestrzeni ostatniej dekady z polskiego rynku zniknęło blisko 70 tys. sklepów (średnio każdego roku z rynku znika więc 5-6 tys. sklepów) wynika z raportu HBI Polska i D&B Poland Spadek odnotowano w niemal wszystkich branżach. Największy odsetek likwidacji sklepów notuje się wśród najmniejszych podmiotów, zatrudniających do 9 pracowników. W ciągu ostatniej dekady nastąpił jednak wzrost o 2 proc. udziału sklepów zatrudniających powyżej 9 pracowników, co ściśle powiązane jest z rozwojem sieci handlowych. Najdynamiczniej zwiększającym swój udział jest sektor sklepów zatrudniających powyżej 50 pracowników. Wg. szacunków w tej kategorii wśród supermarketów nastąpił wzrost w porównaniu do roku poprzedniego o 10 proc. i hipermarketów o nieco ponad 6 proc. Prognozuje się, że w kolejnych latach nastąpi kolejny upadek małych sklepów o powierzchni do 99 mkw. i nastąpi dalsza, nieunikniona ekspansja sklepów wielkopowierzchniowych. Jeśli trend ten utrzyma się, liczba sklepów oscylować będzie w granicach tys. O tym, że sieci handlowe rosną w siłę świadczy stale rosnąca liczba nowo powstałych punktów sprzedaży. Niemal wszystkie sieci handlowe wykazują w sprawozdaniach handlowych milionowe zyski. Wydaje się, że największym przegranymi w boju o klienta są małe sklepy osiedlowe, które oferując ceny o proc. wyższe stają się mniej atrakcyjne dla szukających oszczędności Polaków. liczba zarejestrowanych sklepów w tys. Źródło: Baza danych HBI Polska i D&B Poland: 3,4 mln firm KO M E N TA R Z Ryszard Tomaszewski, prezes Tesco Polska Nasze najważniejsze osiągnięcia w 2010 roku to wprowadzenie marki Tesco Extra, zwiększenie udziałów we wszystkich formatach sklepów i ponad 3 miliony uczestników programu Clubcard. W roku 2011, obok rozwoju sieci sklepów, planujemy rozpocząć sprzedaż przez Internet. Obroty Tesco za rok finansowy 2010/11 wyniosły 11,5 mld zł (10,1 mld zł bez VAT), co oznacza wzrost w porównaniu z ubiegłym rokiem o 9,1 proc. Liczba klientów odwiedzających sklepy Tesco wzrosła do 5 milionów tygodniowo. Ten dobry wynik jest zasługą strategii firmy, która zakłada jej rozwój w wielu formatach sklepów. Jesteśmy najbardziej wszechstronną siecią handlową w Polsce. Wiemy, że oczekiwania klientów i możliwości prowadzenia działalności handlowej są różne w różnych miejscach. Dlatego otwieramy zarówno małe, osiedlowe sklepy, jak i tradycyjne hipermarkety. Stale widzimy też miejsce na innowacje. Dlatego w 2010 pojawił się format Tesco Extra, a w 2011 ruszamy ze sprzedażą przez Internet. Tesco jako jedyna sieć na polskim rynku otwierała w 2010 roku placówki handlowe różnych formatów od supermarketów o powierzchni 400 mkw. po hipermarkety z galeriami handlowymi o powierzchni 16 tys. mkw. Debiutujący w ubiegłym roku na polskim rynku koncept Tesco Extra oferuje wyjątkowo szeroki wybór produktów (45 tys. linii) oraz serwisy dodatkowe, takie jak optyk, punkt foto, telefonia i drogeria. Poszerzyła się gama produktów marki własnej. W 2010 roku pojawiło się 450 nowych linii, w tym wyroby pod marką Tesco Finest i Tesco Organic. Z 5200 do 9200 powiększyła się oferta produktów regionalnych, pochodzących od lokalnych dostawców i dostępnych tylko w wybranych sklepach regionu. Program Clubcard po 18 miesiącach od startu ma już ponad 3 miliony uczestników. Wzrost obrotów jest w dużej mierze zasługą rozwoju sieci sklepów. W roku 2010/11 Tesco otworzyło 42 sklepy (rok wcześniej było ich 24). Ponadto sieć powiększyła 3 placówki oraz przeprowadziła modernizacje 80. Plany na rok 2011/12 zakładają otwarcie 87 sklepów, w tym 4 hipermarketów Tesco Extra. Ponadto do standardu Extra dostosowanych zostanie co najmniej 8 istniejących hipermarketów. Tym samym, firma będzie najaktywniejszym na polskim rynku inwestorem w sektorze hipermarketów, zaś łączna powierzchnia sprzedaży Tesco powiększy się o ponad 107 tys. mkw. czyli ponad 14 proc. Znaczne przyspieszenie tempa inwestycji ma być możliwe m.in. dzięki stworzeniu sieci dedykowanych partnerów firm wspierających Tesco w pozyskiwaniu nieruchomości pod nowe inwestycje. Szacujemy, iż rozwój sieci sklepów pozwoli w tym roku stworzyć nowych miejsc pracy. Zamierzamy również zainwestować w nowy kanał sprzedaży pod koniec roku finansowego pierwsi klienci zrobią zakupy w sklepie internetowym Tesco. Usługa początkowo obejmie największe polskie miasta i będzie rozszerzana w kolejnych latach. Siłą sklepu ma być szerokość asortymentu dostawy realizowane będą z hipermarketów oraz niskie ceny. W 2011 planujmy kontynuować swoje działania z zakresu społecznej odpowiedzialności biznesu. W grudniu 2010 wspólnie z Fundacją Pomocy Dzieciom Happy Kids Tesco uruchomiło już drugi rodzinny dom dziecka. 12

13 SIECI HANDLOWE Na sukces sieci ma z pewnością wpływ wdrażanie licznych programów lojalnościowych, które z założenia przywiązują klienta do marki. Należy dodać, że sieci, dysponując znacznymi środkami finansowymi, wydają krocie na reklamę i promocję. Kampanie kierowane są na ogół do mniej zamożnej części społeczeństwa i osób starszych, a główny nacisk na promocję kładzie się w małych i średnich miastach. Prognozuje się, że w kolejnych latach nastąpi dalsza ekspansja dyskontów, odbijających powoli, ale sukcesywnie klientów zarówno luksusowym delikatesom, sklepom osiedlowym, jak również hipermarketom. Magnesem przyciągającym są oczywiście niższe ceny, które w trudnych czasach są podstawowym kryterium wyboru konsumentów, a także mocny nacisk na marketing (i tu przewaga nad sklepami osiedlowymi, które nie mają środków na kampanie reklamowe w prasie lub telewizji). Analitycy prognozują, że w ciągu najbliższych czterech lat wydatki Polaków w tego rodzaju placówkach zwiększą się do ponad 20 mld rocznie. Natomiast liczba dyskontów zwiększy się w ciągu najbliższych dwóch lat do prawie 2,3 tys. (obecnie jest ich 1,7 tys.). Tendencją (także w innych branżach) jest to, że w czasie recesji najlepiej radzą sobie te firmy, które odpowiednio wcześniej zareagowały i segmentują swój towar zarówno na najwyższej, jak również na najniższej półce sprzedażowej. Przyczyn likwidacji małych punktów handlowych i rozwoju sieci należy rozpatrywać na kilku płaszczyznach: czynniki ekonomiczne, rozwój Internetu i nowych źródeł dystrybucji towarów, czynniki społeczne, rozumiane jako zmiany zachodzące po 1990 roku w polskim społeczeństwie. Do czynników ekonomicznych należy przede wszystkim zaliczyć brak wystarczających środków finansowych na promocję i reklamę. Mali detaliści po prostu nie wykazują chęci edukacji w zakresie organizacji punktu sprzedażowego, wykazują się małą innowacyjnością w zakresie sposobu płatności, nie prowadzą promocji przez degustacje. Tym samym nie mogą konkurować ze sklepami wielkopowierzchniowymi. Nie bez znaczenia są programy lojalnościowe, gdyż nie ma chyba już obecnie sieci handlowej, która nie oferowałaby kart stałego klienta i możliwości zbierania punktów. To wiąże się z nagrodami, na które stać tylko duże sieci. Dodatkowo sieci handlowe wydłużają czas otwarcia swoich punktów w porównaniu z małymi detalistami. Teraz najmniejsi sklepikarze, chcąc dorównać konkurencji w postaci sieci handlowych, muszą pracować od godz. 6 do 21, co oczywiście wiąże się z dużym obciążeniem i wysiłkiem (konieczność zatrudnienia każdej dodatkowej osoby to znaczący koszt w budżecie osiedlowego sklepu). Nie bez znaczenia są szersze zmiany kulturowe, które zaszły w Polsce po roku Polacy pokochali galerie i duże centra handlowe, które wcześniej znali tylko z filmów lub opowieści tych, którzy widzieli je na Zachodzie. Kolorowe wystawy pełne atrakcyjnego towaru, neony z markami to wszystko pozwala czuć się bardziej światowo. Centra handlowe stały się ulubionym punktem spotkań młodzieży, spędzania czasu przez całe rodziny z dziećmi. W niepamięć poszły szare stragany i handel na łóżkach polowych, bazary i małe sklepy. Szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich Polacy dokonują zakupów raz w tygodniu, ograniczając zakupy w małych osiedlowych sklepach do artykułów pierwszej potrzeby (pieczywo, warzywa). To wszystko wpływa w bezpośredni sposób na spadek liczby małych punktów handlowych. 13

14 SIECI HANDLOWE Sieci ogólnospożywcze franczyza i konsolidacje Na polskim rynku sklepów ogólnospożywczych działa blisko 60 sieci, zrzeszających niezależne placówki na zasadzie franczyzy. Ponad połowa z nich to niewielkie struktury o liczbie sklepów nieprzekraczającej setki. Sieci franczyzowe coraz częściej stają się łakomym kąskiem dla większych podmiotów z branży. Eksperci przewidują, że proces konsolidacji, który znacząco przyspieszył na przestrzeni ostatnich kilku lat, nadal będzie postępował to najważniejsze wnioski z badania przeprowadzonego przez Akademię Rozwoju Systemów Sieciowych Trend z minionych lat dotyczący spadku liczby sklepów ogólnospożywczych najprawdopodobniej będzie nadal postępował ze względu na ekspansję prowadzoną przez sieci dyskontów oraz międzynarodowych hiper- i supermarketów. Konieczność obrony swoich interesów oraz chęć przetrwania skłonią właścicieli małych sklepów do szukania wsparcia w sieciach. Branża sklepów ogólnospożywczych wykorzystuje franczyzę w specyficzny sposób. Jak wiadomo, franczyza najlepiej sprawdza się w przypadku uruchamiania nowych placówek, ponieważ istniejący już biznes często jest bardzo trudno przestawić na funkcjonowanie w oparciu o inne niż stosowane dotychczas standardy. Natomiast w przypadku sklepów ogólnospożywczych franczyza wykorzystywana jest do konsolidacji rynku, czyli przyłączania istniejących już sklepów do sieci oraz do skuteczniejszego konkurowania z sieciami dyskontów oraz hipermarketów. Dlatego też w ramach jednego pojęcia franczyza kryje się szerokie spektrum form i zasad współpracy pomiędzy organizatorem systemu a sklepem, której zasadniczym celem jest budowanie lojalności zakupowej właścicieli sklepów franczyzowych. Konsolidacja rynku to efekt dużego nasycenia małymi sklepami ogólnospożywczymi, mającymi coraz większe kłopoty w dopasowaniu się do potrzeb rynku i wymagań klientów. Postępująca ekspansja dużych, zagranicznych sieci, a szczególnie dyskontów, które oferują produkty w cenie średnio o 30 proc. niższej niż małe, niezależne sklepy, wypiera je z rynku. Proces ten obserwujemy już od ponad 10 lat. Od takiego czasu co roku z rynku znika kilka tysięcy placówek handlowych, drastycznie topnieje także ich udział w rynku. Według badań GfK, w 1998 r. lokalne sklepy Sklepy ogólnospożywcze w Polsce sklepy niezależne sieci sklepów współpracujących (miękka franczyza) sieci własne sieci spółdzielcze sieci franczyzowe (twarda franczyza) Źródło: ARSS, kwiecień 2011 miały ponad 80 proc. udziału w rynku, obecnie wynosi on poniżej 50 proc. W odpowiedzi na tę sytuację kupcy zaczęli się zrzeszać, tworząc z początku luźne, nieformalne grupy zakupowe, które z czasem zaczęły przekształcać się w sieci franczyzowe. Atmosferę sprzyjającą konsolidacji wykorzystali także hurtownicy, rozpoczynając budowę sieci sklepów współpracujących z nimi na zasadzie franczyzy. I choć procesy tworzenia sieci franczyzowych w branży ogólnospożywczej zachodzą od ponad 10 lat, to potencjał rynku związany z dalszą rozbudową tych sieci, a także tworzeniem kolejnych wciąż jest bardzo duży, szczególnie poza obszarem największych aglomeracji. Szacunki firm badawczych dotyczące aktualnej liczby sklepów ogólnospożywczych w Polsce mówią o liczbie ok. 90 tysięcy placówek (nie licząc sklepów specjalistycznych). Z raportu Akademii Rozwoju Systemów Sieciowych oraz portalu FranczyzawPolsce.pl wynika natomiast, że w ramach sieci franczyzowych zrzeszonych jest ok. 20 tys. sklepów, z czego ok. 4 tys. działa na zasadzie franczyzy klasycznej (tzw. twardej), a ok. 16 tys. to sklepy współpracujące na zasadzie tzw. miękkiej franczyzy. Dodatkowo w ramach pozostałych sieci (wyłącznie sklepy własne, sklepy spółdzielcze etc.) działa kolejne 12 tys. placówek. Oznacza to, że na rynku wciąż jest w granicach tys. niezależnych sklepów ogólnospożywczych nienależących do żadnej sieci. Trend z minionych lat dotyczący spadku liczby sklepów ogólnospożywczych najprawdopodobniej będzie nadal postępował ze względu na ekspansję prowadzoną przez sieci dyskontów oraz międzynarodowych hiper- i supermarketów. Konieczność obrony swoich interesów oraz chęć przetrwania skłonią właścicieli małych sklepów do szukania wsparcia w sieciach. Można więc spodziewać się dalszego rozwoju sieci franczyzowych w Polsce, a także powstawania nowych projektów tego typu. 14

15

16 SIECI HANDLOWE Sytuacja w branży FMCG Bardzo duże rozdrobnienie tej branży, duża ilość formatów sklepów, a także ograniczony zasięg działania operatorów niektórych sieci spowodowały, że zasady współpracy w ramach franczyzy mogą różnić się znacząco. Mamy tu sieci specjalistyczne (np. sklepy mięsne, piekarniczo-cukiernicze, z nabiałem, alkoholami, kawą i herbatą, ze zdrową żywnością, z żywnością tradycyjną, a także z różnego rodzaju odżywkami i suplementami diety) i ogólnospożywcze. Ze względu na formaty sklepy możemy podzielić na: supermarkety (np. E.Leclerc, Intermarché, Piotr i Paweł, SPAR), delikatesy (np. Bomi, Delikatesy Centrum, Milea, Delikatesy Sezam) oraz sklepy tradycyjne (osiedlowe) i convenience. Te ostatnie charakteryzuje bardzo zróżnicowany format, obejmujący małe i średnie placówki, znajdujące się w pobliżu osiedli mieszkaniowych lub w dogodnych punktach miasta. O ile segment supermarketów i delikatesów zdominowany jest przez sieci (w tym sieci własne dużych i silnych podmiotów), o tyle wśród sklepów tradycyjnych zdecydowaną przewagę zdobyli drobni przedsiębiorcy i to właśnie z myślą o nich powstała większość ofert franczyzowych w branży. Kolejne klasyfikacje w obrębie sieci FMCG wynikają z typów podmiotów, które je tworzą (operatorów) oraz zasięgu działania. Sieci franczyzowe tworzone są najczęściej przez następujące podmioty: hurtownie spożywcze np. Eurocash czy Emperia; stowarzyszenia kupców sieci powstałe z inicjatywy właścicieli sklepów, którzy postanowili się zrzeszać w celu wynegocjowania korzystniejszych umów z dostawcami, okazały się bardzo łakomym kąskiem dla dystrybutorów i obecnie wszystkie największe sieci, które powstały w wyniku tego typu inicjatyw, są własnością hurtowników; agencje handlowe i marketingowe firmy reprezentujące interesy grupy sklepów, oferując im wsparcie w zakresie wizerunku, promocji, a także koordynacji kontaktów handlowych z dostawcami (np. FJ, Koniczynka); prywatne sieci sklepów to stosunkowo nowe zjawisko tworzenia i uruchamiania ofert franczyzowych przez firmy, które wcześniej budowały sieci wyłącznie własnych placówek. Zdecydowały się one na franczyzę w celu przyspieszenia rozwoju tych sieci, a tym samym zyskania dostępu do jeszcze korzystniejszych warunków Sieci FMCG działające na zasadzie pełnej franczyzy Żabka Delikatesy Centrum Intermarche Milea* Carrefour express Piotr i Paweł SPAR Freshmarket E.Leclerc Topaz* Delikatesy Bomi* Delikatesy Sezam* * przewaga sklepów własnych O ile segment supermarketów i delikatesów zdominowany jest przez sieci (w tym sieci własne dużych i silnych podmiotów), o tyle wśród sklepów tradycyjnych zdecydowaną przewagę zdobyli drobni przedsiębiorcy i to właśnie z myślą o nich powstała większość ofert franczyzowych w branży Źródło: ARSS, kwiecień 2011 KO M E N TA R Z handlowych. Przykłady takich sieci to m.in. Topaz, Kefirek czy Delikatesy Blask. Do tej kategorii zaliczymy także ofertę franczyzową Carrefoura, choć w tym przypadku motywem była raczej chęć wejścia w nowy segment rynku małych sklepów osiedlowych. Sieci działających w całości na zasadzie klasycznej franczyzy jest tylko kilkanaście. Pod tym terminem rozumiemy sieci, które mają zidentyfikowane, opisane i sprawdzone w wielorakich warunkach rynku know-how i posiadają centralę, która wdraża standardy oraz świadczy na rzecz uczestników sieci szeroki wachlarz usług, takich jak koordynacja warunków handlowych oraz źródeł zaopatrzenia, zarządzanie asortymentem, merchandising i visual merchandising, działania marketingowe i reklamowe o zasięgu działania całej sieci, integracja informatyczna, szkolenia, udostępnianie narzędzi służących optymalizacji zarządzania sklepem, badania marketingowe, wdrażania standardów obsługi klienta, kontroling operacyjny i finansowy sklepu, wdrażanie narzędzi nowych technologii, obsługa procesu inwestycyjnego budowy bądź adaptacji lokalu, w którym znajdować się będzie sklep franczyzowy. Konsolidacja na rynku Interesującym zjawiskiem, jakie można zaobserwować na franczyzowym rynku FMCG, jest łączenie się sieci działających do tej pory oddzielnie w jeden organizm. Efektem tego Piotr Krzanowski, prezes zarządu Abra S.A. Branża detaliczna w Polsce ma za sobą kolejne miesiące niepewności, czy czeka nas kolejna faza kryzysu i nadchodzi zapowiadane spowolnienie gospodarcze. Trudno obecnie przewidzieć, jak będzie kształtował się popyt i jakie są rzeczywiście nastroje konsumenckie. Na rynku pojawia się wiele sprzecznych informacji i łatwo obecnie o nieracjonalne zachowania - zarówno po stronie konsumentów, jak i detalistów. Oczywiście obserwujemy sytuację na rynku i podejmujemy odpowiednie kroki zwiększające efektywność sprzedaży w naszej sieci sklepów. Racjonalizujemy również koszty magazynowania i logistyki, a także dostosowujemy asortyment naszych sklepów do zmieniających się oczekiwań klientów. Jednocześnie podejmujemy dalsze działania na rzecz rozwoju i racjonalizacji naszej sieci sklepów. W pierwszej połowie tego roku otworzyliśmy nasze sklepy w Słupsku, Szczecinie i Kołobrzegu oraz zamknęliśmy kilka nierentownych sklepów w innych miastach Polski. Obecnie w całej Polsce działają 74 sklepy pod szyldem Abra sklepy meblowe. Dynamicznie zwiększa swoją sprzedaż również nasz sklep internetowy i właśnie w tym kanale widzimy duży potencjał wzrostu. Natomiast chyba najważniejszym wydarzeniem 2011 roku będzie dla nas otwarcie pierwszego sklepu franczyzowego Abry w Oświęcimiu. Jego uruchomienie to dla nas znakomita okazja do sprawdzenia naszego konceptu sklepów partnerskich. Po pierwszych miesiącach działalności możemy powiedzieć, że odniósł on sukces i jesteśmy gotowi do szerszej współpracy z kolejnymi franczyzobiorcami. Wobec powyższego obecnie prowadzimy dalsze rozmowy z potencjalnymi partnerami, którzy chcą działać pod szyldem sieci sklepów meblowych Abra. Wkrótce ma powstać nasz sklep partnerski w Nysie. Dalszy rozwój sieci franczyzowej naszej sieci, w miastach poniżej 50 tys. mieszkańców, będzie dla nas jednym z priorytetów w nowym roku obrotowym (w Abrze rok obrotowy zaczyna się we wrześniu). Oczywiście nie zapominamy również o dalszym rozwoju sklepów własnych. 16

17 SIECI HANDLOWE jest stopniowe zmniejszanie się liczby sieci. Bowiem choć de facto część z nich działa wciąż pod różnymi markami, to tworzą jeden organizm. Przykładem jest Detal Polski spółka, która powstała w połowie ubiegłego roku, stworzyła nową markę Kropka, a ponadto przyłączyły się do niej regionalne sieci działające pod szyldami Dobry Sklep, Sklep Polski oraz Poziomka. Wszystkie powiązane są z uczestnikami Polskiej Sieci Handlowej Unia, czyli regionalnymi hurtowniami tworzącymi wspólną grupę zakupową. Kolejnym przykładem są sieci franczyzowe Grupy Bomi. Działają one pod szyldami Sieć 34, Livio oraz elde, przy czym Livio jest częścią Sieci 34, zaś wszystkie trzy sieci mają wspólnego głównego operatora spółkę dystrybucyjną Rabat Service. Grupa Bomi planuje docelowo ujednolicenie szyldów i formatów detalicznych dla swoich sieci franczyzowych. Przybliżona liczba sklepów, jaką planują przyłączyć poszczególne sieci Odido Lewiatan Żabka Nasz Sklep Detal Polski Carrefour Eden Delikatesy Centrum Rabat Detal PGS (Top Market, Minuta 8, Delica) Słoneczko Koniczynka Sezamek Delikatesy Sezam Nierównomierny rozwój sieci Chociaż na franczyzowym rynku sieci sklepów ogólnospożywczych funkcjonuje ok. 60 systemów, to tylko kilka z nich może pochwalić się wyjątkowo dużą skutecznością w przyciąganiu kolejnych partnerów. Ponad połowa sieci franczyzowych działających w tej branży liczy mniej niż 100 placówek. W 2010 roku nie nastąpiły znaczące przetasowania wśród największych operatorów sieci franczyzowych w branży sklepów spożywczych. Pierwsza dziesiątka wygląda podobnie jak po 2009 roku. Jednak nie wszystkie sieci okazały się równie skuteczne w pozyskiwaniu nowych franczyzobiorców. Cały czas najmocniejszym i najbardziej aktywnym graczem na tym rynku pozostaje Eurocash. Tworzona przez spółkę sieć sklepów abc, powiązanych z operatorem dość luźnymi zasadami współpracy, urosła w minionym roku o blisko 600 placówek, a obecnie ich liczba przekroczyła już Dzięki sklepom abc, Eurocash zapewnia grono wiernych klientów ponad 120 hurtowniom cash & carry należącym do tej spółki. Udział sklepów abc w całkowitej sprzedaży tych hurtowi w 2010 roku był bliski 50 proc. W 2010 roku sieci należące do Emperii rozwijały się zdecydowanie wolniej niż rok wcześniej i zdecydowanie wolniej niż sieci budowane przez Eurocash. Liczba Groszków zmniejszyła się o 16 (do 1102 sklepów). Do sieci Euro Sklep przyłączyły się 22 placówki. Najszybciej spośród sieci związanych z Emperią rozwijał się Lewiatan, który powiększył się o ok. 150 sklepów. Znacząco zmniejszyły się sieci franczyzowe powiązane z Grupą Bomi. Na koniec 2009 r. w ramach Sieci 34 i elde działało ponad 1500 sklepów, na koniec 2010 r. łącznie z nową marką franczyzową w grupie (Livio, które zostało włączone w struktury Sieci 34) było ich ok Wiele spośród sklepów, które odeszły z sieci, zasiliło szeregi lokalnych struktur kupieckich. Coraz więcej sklepów współpracuje z grupą na zasadzie tzw. twardej franczyzy już teraz jest ich ok W pierwszej dziesiątce największych sieci FMCG znajduje się także Nasz Sklep, czyli grupa detalistów współpracujących z hurtownią Specjał oraz Żabka. Na początku bieżącego roku Żabka zmieniła właściciela fundusz Penta Investments sprzedał ją kolejnemu funduszowi Mid Europa Partners. Żabka to jeden z najbardziej dynamicznie rozwijających się Źródło: ARSS, kwiecień 2011 konceptów na polskim rynku, oparty głównie na sprzedaży alkoholu, produktów impulsowych oraz różnego rodzaju usług dodatkowych. Bardzo skuteczne w zakresie pozyskiwania nowych franczyzobiorców okazały się także sieci niepowiązane z dużymi firmami, takie jak Eden czy Kropka. Ta ostatnia to jeden z najmłodszych projektów sieciowych na polskim rynku FMCG. Powstała w ubiegłym roku, buduje ją nowo utworzona spółka Detal Polski należąca do Polskiej Sieci Handlowej Unia, z którą już wcześniej współpracowały takie sieci jak Dobry Sklep, Sklep Polski czy Poziomka. W sumie Detal Polski zrzesza już blisko 700 sklepów, przy czym zasady współpracy są na tyle luźne, że większość z nich działa nadal pod dotychczasowym szyldem. Do Kropki należy ponad 200 placówek, w ramach sieci Sklep Polski działa ok. 230 sklepów, pod szyldem Dobry Sklep ok. 60, zaś sieć Poziomka liczy ok. 170 sklepów. Dzięki połączeniu ich w jedną strukturę tworzą grupę o bardzo dużej sile nabywczej, stanowiącą jedną z największych sieci w branży. Wielkość sieci Liczba sieci Sieci Ciekawie zapowiadają się także perspektywy rozwoju niektórych mniejszych sieci powiązanych z polskimi firmami. Na uwagę zasługuje aktywność Bać-Polu w tym zakresie. Z firmą powiązane są takie sieci franczyzowe jak SPAR (polski oddział międzynarodowej sieci), Słoneczko oraz Twoja Sieć Handlowa Piątka (poprzez spółkę zależną Janików & Wim). W tym roku zdecydowanie powinien przyspieszyć rozwój sieci Słoneczko, bowiem do blisko 100 sklepów ma dołączyć ok. 40 placówek Twojej Sieci Handlowej Piątka, w których ma nastąpić rebranding. Ponadto planowane jest przyłączenie ok. 20 kolejnych sklepów franczyzowych. Na szybsze tempo rozwoju nastawia się także SPAR. Jedna z najbardziej znanych na świecie sieci handlowych w Polsce rozwijała się dotychczas dość powoli. Obecnie jest ok. 70 takich sklepów. Ilość sieci w segmencie struktur sklepów zrzeszających mniej niż 100 placówek, powstawanie nowych sieci lokalnych, rozwój niewielkich sieci własnych poprzez franczyzę wyraźnie wskazuje, że model europejskiej konsolidacji, w którym na rynku pozostaje tylko kilka podmiotów, w warunkach polskich długo nie będzie miał miejsca komentuje Adam Wroczyński z Akademii Rozwoju Systemów Sieciowych. Rosnąca ilość partnerskich ofert współpracy, w których niezależność pojedynczego detalisty stawiana jest jako jedna z najwyższych wartości, to odpowiedź na rosnące potrzeby właścicieli sklepów, którzy nie chcą ściśle wiązać współpracy w ramach jednolitych standardów, jednocześnie dostrzegając, że samodzielny byt sklepu jest coraz trudniejszy. Nie jest jednak niemożliwy, ponieważ jednym z czynników determinujących taki, a nie inny obraz rynku FMCG w Polsce jest tradycjonalizm konsumentów, przywiązanie do sklepu, wygoda, czy wręcz lokalny patriotyzm, które decydują o tym, że sklepy tradycyjne tak szybko nie znikną z geografii polskiego rynku spożywczego. Powyżej 1000 sklepów 6 sieci ok. 13 tys. sklepów abc, Lewiatan, Żabka, Nasz sklep, Sieć 34 (wraz z Livio) + elde, Groszek sklepów 5 sieci 3,3 tys. sklepów Eden, Detal Polski (Kropka + Sklep Polski + Dobry Sklep + Poziomka), Euro Sklep, Rabat Detal, Delikatesy Centrum sklepów 1 sieć 0,3 tys. sklepów FJ Sklepy Spożywcze sklepów 12 sieci 1,7 tys. sklepów Chata Polska, PGS (Top Market + Minuta8 + Delica), Sezamek, Primo, Intermarché, IGA, Sklep dla Ciebie, Pokusa, Hitpol, Koniczynka, Gryf, Sklepy po drodze Poniżej 100 sklepów 35 sieci 1,7 tys. sklepów Milea, Rosa, Słoneczko, Carrefour express, Piotr i Paweł, Abo udane zakupy, Przyjazny Sklep, SPAR, Euro Polska Sieć Handlowa, Extra Sklepy Spożywcze, Sami Swoi, Promyk, Nasze Sklepy Avita, Nasze Sklepy, Freshmarket, Kefirek, Primus, E.Leclerc, Odido, Twoja Sieć Handlowa Piątka, Zielony Market, MaxiMix, Chorten, Delikatesy Bomi, Bingo, Mili, Topaz, Rydz, Delfinek, Zielony Koszyk, Delikatesy Sezam, Delikatesy Blask, Sużyw, Pszczółka, Krasnal. 500 Źródło: ARSS, kwiecień

18 SIECI HANDLOWE Nazwa firmy Nazwa sieci Liczba sklepów do VIII 2011 Strona www SIECI SPOŻYWCZE A AGAP Agap 12 ALDI Aldi 51 ALDIK NOVA Aldik 24 Alma Market Alma 30 Agro-Coop Alux Arhelan Burzyńscy Arhelan 40 Auchan Polska Auchan 26 Avita Avita 59 B Bać-Pol Bać-Pol b.d. Bomi Bomi 59 C Carrefour Polska Carrefour ok Chata Polska Chata Polska D Detal Polski Kropka Dino Polska Dino E Eko-Holding Eko E.Leclerc Polska Leclerc 40 Empik Media & Fashion Smyk 75 Eurocash Delikatesy Centrum, Iga, abc, Euro Cash&Carry 500/300/4000/127 Euro Sklep Euro Sklep ok F F.J. Sklepy Spożywcze FJ G Grupa Handlowa Primus 50 Gryf Gryf ponad Gzella Gzella patr. Grupa Muszkieterów Polska Intermarche H Hitpol Hitpol HSI Równość HSI Równość 13 J Jedynka S.A. Jedynka 20 Jeronimo Martins Dystrybucja Biedronka K Kaufland Polska Markety Kaufland Kefirek Kefirek 23 Kolporter Dobry Wybór ok L Lidl Sklepy Spożywcze Lidl Lewiatan Holding Lewiatan M Małopolska Spółdzielnia Handlowa Wizan Wizan 52 MPM MPM 7 MARCPOL Marcpol 53 Maximix Maximix 40 Metro AG Real 54 Mini Europa Delikatesy Mini Europa 8 N Nasz Dom Marcel 10 Nasz Sklep Polska Sieć Handlowa Nasz Sklep Netto Netto O Organic Farma Zdrowia Organic 20 P Pelcowizna Wiesław Giler 6 PW Delta Dobry Sklep 60 PW Has Pszczółka 10 P.H. Primo Primo 30 P.H.U. DYSTRYBUCJA Grand Prix Alkohole Świata 4 PHU Market Market 7 PHU Serpol Serpol 4 PHU Sezamek Daria i in. 4 PHU Topaz Zbigniew Paczóski Topaz 29 PHUP Gniezno Sklep Polski Sklep Polski Piotr i Paweł Piotr i Paweł 77 POLOmarket sp. z o.o. Polomarket PGS sp. z o.o. Top Market, Delica, Minuta Polska Sieć Handlowa Nasz Sklep Nasz Sklep Polska Sieć Handlowa Paleo Paleo 5 Polska Sieć Handlowa Promyk Promyk 65 Polska Sieć Handlowa Sami Swoi Sami Swoi ok PPHU Edbol Market AS

19

20 SIECI HANDLOWE Nazwa firmy Nazwa sieci Liczba sklepów do VIII 2011 Strona www PHU Zachęta Zachęta 27 PPHU R.M. Hildebrandt Supermarkety Hildebrandt 4 R Rabat Detal Rabat RSZZ Krzeszowice RSZZ Krzeszowice 19 Rydz Rydz 25 S Sano Sano 18 Sedal Sedal 22 Sieć Handlowa Eden Eden Extra Sieć Extra 70 Sieć Handlowa Zetka Zetka ok Sieć Sklepów Detalicznych Poziomka Poziomka ok. 200 brak Sieć Sklepów Orzech Orzech 5 Sieć Sklepów Carlos Carlos 11 Sklepy Po Drodze Sklepy Po Drodze Słoneczko Słoneczko SPAR Polska SPAR 60 Społem PSS Górnik Brzeszcze PSS Społem 18 KZRSS Społem Lux, Mini Lux, dyskonty S Spółdzielnia Spożywców Mokpol Mokpol 22 SPS Handel S.A. Zielony Market 44 Stokrotka Sp. z o.o. Stokrotka, Delima Stokrotka 181, Delima Stowarzyszenia Kupców Polskich Przyjazny Sklep Przyjazny Sklep ok Stowarzyszenia Kupców Polskich Sklep dla Ciebie Sklep Dla Ciebie ok Stowarzyszenie Kupców i Przedsiębiorców Polskich Razem Polskie Sklepy Razem T Tesco Polska Tesco, Savia Torg Torg, Tminimarket 15 b.d. V VaBank Sieć Spożywcza VaBank 15 Vita Idea Rosa ok W Womar Food Sklepy S 9 Z Zakład Mięsny "Wierzejki" J.M. Zdanowscy Wierzejki ok Zatoka Zatoka 30 Żabka Polska S.A. Żabka ok AGD Avans Avans BW Błoch Woźniak Bonus 23 EURO-net RTV Euro AGD Media Expert Media Expert Media Saturn Holding Polska Media Markt / Saturn 45 / 15 Mix Electronics Mix Electronics Neonet Neonet ok Partner AGD RTV Partner BUDOWLANE Castorama Polska Castorama i Brico Depot 55 \ 7 Bricoman Polska Bricoman 3 Grupa Muszkieterów Bricomarche 77 Leroy Merlin Polska Leroy Merlin 40 Nomi Nomi 34 OBI Centrala systemowa Obi 36 Praktiker Polska Praktiker 24 Grupa Polskie Składy Budowlane PSB DROGERIE Drogerie KOLIBER Koliber 64 Drogerie Aster Jasmin Douglas Polska Douglas 89 Polbita Drogerie Natura Rossmann Supermarkety Drogeryjne Polska Rossmann Sephora Polska Sephora 83 Super-Pharm Poland Super-Pharm 28 Yves Rocher Polska Yves Rocher ok MEBLE I WYPOSAŻENIE WNĘTRZ Abra Abra 74 Agata Meble Agata Meble 13 Black Red White Black Red White 52 IKEA Retail IKEA 8 JYSK JYSK Komfort Komfort RuckZuck RuckZuck ok Meble Vox Meble Vox SPORTOWE Decathlon Decathlon 22 Go Sport Polska Go Sport 24 Intersport Polska Inter Sport