Rybactwo œródl¹dowe IRS. Praca zbiorowa pod redakcj¹ Jana A. Szczerbowskiego WYDAWNICTWO

Transkrypt

1 Rybactwo œródl¹dowe Praca zbiorowa pod redakcj¹ Jana A. Szczerbowskiego WYDAWNICTWO IRS Olsztyn 2008

2 Spis treœci PRZEDMOWA WPROWADZENIE (Jan A. Szczerbowski) WODY ŒRÓDL DOWE (Jan A. Szczerbowski i wspó³pracownicy) Rzeki Klasyfikacja rzek Zbiorniki zaporowe Klasyfikacja zbiorników Jeziora Limnologiczno-rybacka klasyfikacja jezior Stawy Stawy karpiowe (Andrzej Krüger) Stawy pstr¹gowe (Krzysztof Goryczko) ŒRODOWISKO WODNE I WYSTÊPUJ CE W NIM ORGANIZMY Czynniki abiotyczne (Jan A. Szczerbowski, Bogus³aw Zdanowski) Morfologia zbiorników Ruchy wody Temperatura Œwiat³o Rozpuszczone gazy...77 Tlen...77 Dwutlenek wêgla...82 Azot...83 Metan...83 Siarkowodór...83 Amoniak i inne gazy Odczyn wody Sk³ad chemiczny wody Zasolenie Pierwiastki biogenne...91 Wêgiel...91 Fosfor...91 Azot...92 Krzem...93 Siarka...93 elazo...93 Mikroelementy...94 Zwi¹zki organiczne Zawiesina i osady denne Organizmy wodne (Jan A. Szczerbowski) Drobnoustroje Roœlinnoœæ Pierwotniaki (Protozoa) G¹bki (Porifera) Jamoch³ony (Coelenterata) P³aziñce (Platyhelminthes) Wrotki (Rotifera) Pierœcienice (Annelida) Miêczaki (Mollusca)

3 Stawonogi (Arthropoda) Pajêczaki (Arachnoidea) Owady (Insecta) Ryby (Pisces) P³azy (Amphibia) Ptaki (Aves) Ssaki (Mammalia) EUTROFIZACJA WÓD (Bogus³aw Zdanowski) Przyczyny eutrofizacji Dop³yw biogenów ze zlewni Dop³yw biogenów z osadów dennych Objawy eutrofizacji Wp³yw eutrofizacji na ryby ZANIECZYSZCZENIE WÓD (Konstanty Lossow) Stan czystoœci wód w Polsce G³ówne Ÿród³a zanieczyszczeñ wód Wp³yw œcieków na odbiornik Samooczyszczanie wód Oczyszczanie œcieków Biologiczne oczyszczanie œcieków (II stopieñ oczyszczania) Fizyczno-chemiczne metody oczyszczania (III stopieñ) Unieszkodliwianie osadów œciekowych EKOLOGICZNE UWARUNKOWANIA RYBACTWA (Jan A. Szczerbowski) Warunki produkcji Zagêszczenie populacji Rozrodczoœæ Œmiertelnoœæ Struktura wieku Rozwój populacji D³ugoœæ ycia i tempo wzrostu Przemieszczanie siê populacji Produkcja Interakcje miêdzy gatunkami i od ywianie siê ryb Wp³yw po³owów na populacjê BIOLOGIA, ZNACZENIE GOSPODARCZE, CHÓW I HODOWLA ORAZ OD OWY RAKÓW I RYB (Jan A. Szczerbowski i wspó³pracownicy) Raki (Andrzej Szczerbowski) Rak szlachetny (Astacus astacus) Rak b³otny (Pontastacus leptodactylus) Rak prêgowaty (Orconectes limosus) Rak sygna³owy (Pacifastacus leniusculus) Zasady pozyskiwania i wychowu raków Ryby wystêpuj¹ce w polskich wodach œródl¹dowych oraz ich pozyskiwanie i produkcja Rz¹d: minogokszta³tne Petromyzontiformes Rodzina: minogowate (Petromyzontidae) Minóg morski (Petromyzon marinus) Minóg ukraiñski (Eudontomyzon mariae) Minóg rzeczny (Lampetra fluviatilis) Minóg strumieniowy (Lampetra planeri)

4 Rz¹d: jesiotrokszta³tne Acipenseriformes Rodzina: jesiotrowate (Acipenseridae) Bie³uga (Huso huso) Sterlet (czeczuga) (Acipenser ruthenus) Jesiotr syberyjski (Acipenser baeri) Jesiotr rosyjski (Acipenser gueldenstaedti) Siewruga (Acipenser stellatus) Jesiotr ostronosy ((Acipenser oxyrhynchus) Jesiotr zachodni (Acipenser sturio) Rodzina: wios³onosowate (Polyodontidae) Wios³onos amerykañski (Polyodon spathula) Rz¹d: wêgorzokszta³tne Anguilliformes Rodzina: wêgorzowate (Anguillidae) Wêgorz (Anguilla anguilla) Rz¹d: œledziokszta³tne Clupeiformes Rodzina: œledziowate (Clupeidae) Parposz (Alosa fallax) Aloza (Alosa alosa) Rz¹d: karpiokszta³tne Cypriniformes Rodzina: karpiowate (Cyprinidae) Brzanka (Barbus peloponnesius = Barbus petenyi) Brzana (Barbus barbus) Brzana karpacka (Barbus cyclolepis) Karp (Cyprinus carpio) (Andrzej Krüger) Chów stada podstawowego Rozród Podchów wylêgu Chów materia³u obsadowego w pierwszym roku ycia Chów materia³u zarybieniowego w drugim roku ycia Chów ryb konsumpcyjnych Chów karpia w jeziorach Karaœ pospolity (Carassius carassius) (Andrzej Szczerbowski) Karaœ z³ocisty (Carassius auratus) (Andrzej Szczerbowski) Z³ota rybka (Carassius auratus auratus) Karaœ srebrzysty (Carassius auratus gibelio) Amur bia³y (Ctenopharyngodon idella) Kie³b (kie³b krótkow¹sy) (Gobio gobio) Kie³b Kesslera (kie³b d³ugow¹sy) (Gobio kessleri) Kie³b bia³op³etwy (Gobio albipinnatus) Lin (Tinca tinca) Ró anka (Rhodeus sericeus) Leszcz (Abramis brama) Kr¹p (Blicca bjoerkna) Rozpiór (Abramis ballerus) Sapa (Abramis sapa) Certa (Vimba vimba) P³oæ (Rutilus rutilus) Wzdrêga (Scardinius erythrophthalmus) Œwinka (Chondrostoma nasus) To³pyga bia³a (Hypophthalmichthys molitrix) To³pyga pstra (Aristichthys nobilis) Boleñ (Aspius aspius) S³onecznica (Leucaspius delineatus) Strzebla b³otna (przekopowa) (Eupallasella percnurus)

5 8 Strzebla potokowa (Phoxinus phoxinus) Jelec (Leuciscus leuciscus) JaŸ (Leuciscus idus) Kleñ (Leuciscus cephalus) Ciosa (Pelecus cultratus) Ukleja (Alburnus alburnus) Piekielnica (szweja) (Alburnoides bipunctatus) Czebaczek amurski (Pseudorasbora parva) Rodzina: czukczunowate (Catostomidae) Buffalo czarny (Ictiobus niger) Rodzina: kozowate (Cobitidae) Koza (Cobitis taenia) Koza z³otawa (Sabanejewia aurata) Piskorz (Misgurnus fossilis) Rodzina: przylgowate (Balitoridae) Œliz (Barbatula barbatula = Nemacheilus barbatulus) Rz¹d: sumokszta³tne Siluriformes Rodzina: sumikowate (Ictaluridae) Sumik kar³owaty (Ictalurus nebulosus) Rodzina: sumowate (Siluridae) Sum (Silurus glanis) Rodzina: d³ugow¹sowate (Clariidae) Sum afrykañski, klarias (Clarias gariepinus) Rz¹d: szczupakokszta³tne Esociformes Rodzina: szczupakowate (Esocidae) Szczupak (Esox lucius) Rodzina: mu³awkowate (Umbridae) Mu³awka ba³kañska (Umbra krameri) Mu³awka wschodnioamerykañska (Umbra pygmaea) Rz¹d: stynkokszta³tne Osmeriformes Rodzina: stynkowate (Osmeridae) Stynka (Osmerus eperlanus) Rz¹d: ³ososiokszta³tne Salmoniformes Rodzina: ³ososiowate (Salmonidae) Podrodzina: g³¹biele (Coregoninae) Sielawa (Coregonus albula) Sieja (Coregonus lavaretus) Peluga (Coregonus peled) Muksun (Coregonus muksun) Podrodzina: lipienie (Thymallinae) Lipieñ europejski (Thymallus thymallus) Czarny lipieñ bajkalski (Thymallus baicalensis) Podrodzina: ³ososiowce (Salmoninae) G³owacica (Hucho hucho) (Krzysztof Goryczko) Pstr¹g Ÿródlany (Salvelinus fontinalis) (Krzysztof Goryczko) osoœ (Salmo salar) (Ryszard Bartel) Troæ (Salmo trutta) (Ryszard Bartel) Troæ morska wêdrowna (Salmo trutta trutta m. trutta) Troæ jeziorowa (Salmo trutta m. lacustris) Pstr¹g potokowy (Salmo trutta trutta m. fario) Pstr¹g têczowy (Oncorhynchus mykiss) (Krzysztof Goryczko) Chów i hodowla Rozród Wychów narybku...322

6 Wychów ryb towarowych ywienie Rz¹d: dorszokszta³tne Gadiformes Rodzina: dorszowate (Gadidae) Miêtus (Lota lota) Rz¹d: ciernikokszta³tne Gasterosteiformes Rodzina: ciernikowate (Gasterosteidae) Cierniczek (Pungitius pungitius) Ciernik (Gasterosteus aculeatus) Rz¹d: skorpenokszta³tne Scorpaeniformes Rodzina: g³owaczowate (Cottidae) G³owacz bia³op³etwy (Cottus gobio) G³owacz prêgop³etwy (Cottus poecilopus) Rz¹d: okoniokszta³tne Perciformes Rodzina: kolcowate bassowate (Centrarchidae) Bass wielkogêbowy (Micropterus salmoides) Bass s³oneczny (Lepomis gibbosus) Rodzina: okoniowate (Percidae) Okoñ (Perca fluviatilis) Jazgarz (Gymnocephalus cernuus) Sandacz (Sander lucioperca) Rodzina: pielêgnicowate (Cichlidae) Tilapia nilowa (Oreochromis niloticus) Rodzina: Odontobutidae Trawianka (Perccottus glenii) Rodzina: Babkowate (Gobiidae) Babka ³ysa (go³og³owa) (Neogobius gymnotrachelus) PRAWO, DYDAKTYKA I NAUKA W RYBACTWIE (Jan A. Szczerbowski) Uwarunkowania prawne Ochrona ryb Szkolnictwo i nauki rybackie Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski Akademia Rolnicza w Szczecinie Akademia Rolnicza w Krakowie Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Akademia Rolnicza w Poznaniu Instytut Rybactwa Œródl¹dowego w Olsztynie Morski Instytut Rybacki Polska Akademia Nauk, oœrodek w Go³yszu GOSPODARKA RYBACKA (Jan A. Szczerbowski i wspó³pracownicy) Podstawowe zasady i elementy gospodarowania Rybactwo w potokach i rzekach Rybactwo w zbiornikach zaporowych Rybactwo jeziorowe Rybactwo stawowe (Andrzej Krüger) Chów ryb metodami przemys³owymi Rekreacyjne u ytkowanie wód Wêdkarstwo Akwarystyka Melioracje rybackie Zabiegi w wodach p³yn¹cych Zabiegi w wodach stoj¹cych

7 U³atwianie rozrodu Zapobieganie przyduchom Rekultywacja jezior ROZRÓD RYB, INKUBACJA IKRY I WYCHÓW MATERIA U ZARYBIENIOWEGO (Krzysztof Goryczko, Andrzej Krüger, Jan A. Szczerbowski) Pozyskiwanie, przewo enie i przetrzymywanie tarlaków Hypofizacja Usypianie ryb Sztuczne tar³o Warunki inkubacji ikry Pielêgnacja ikry i wylêgu Przewo enie materia³u zarybieniowego Zarybianie Zarybianie potoków i rzek Zarybianie jezior i zbiorników zaporowych Introdukcja i aklimatyzacja NARZÊDZIA I METODY PO OWU RYB (Wiktor Dembiñski) Surowce i materia³y u ywane do budowy narzêdzi po³owu W³ókna Przêdza Wyroby powroÿnicze Liny stalowe i w³ókienno-stalowe Charakterystyka techniczna rybackich wyrobów sieciowych Podstawowe prace sieciarskie Krojenie sieci ¹czenie sieci Obsadzanie sieci Zbrojenie narzêdzi po³owu Rodzaje narzêdzi i sposoby ich stosowania Okrê nice Niewody Narzêdzia w³óczone Dragi Narzêdzia podrywkowe Narzêdzia nakrywkowe Narzêdzia zastawne Narzêdzia pu³apkowe Narzêdzia haczykowe Narzêdzia kolne Urz¹dzenia od³owowe Elektryczne urz¹dzenia po³owowe OD OWY, PRODUKCJA, IMPORT I EKSPORT ORAZ SPO YCIE ORGANIZMÓW WOD- NYCH (Jan A. Szczerbowski) Od³owy ryb w rzekach Od³owy ryb w zbiornikach zaporowych Od³owy ryb w jeziorach Produkcja ryb Import, eksport i konsumpcja organizmów wodnych MAGAZYNOWANIE, WSTÊPNE ZABEZPIECZENIE I PRZEWO ENIE RYB (Janusz Zamojski) Magazynowanie ryb ywych

8 13.2. Przewo enie ryb ywych Ryby œwie e Przed³u anie trwa³oœci ryb œwie ych Zamra anie ryb Wp³yw mro enia na jakoœæ surowca rybnego Warunki przechowywania ryb mro onych Transport ch³odniczy Odwadnianie i suszenie ryb PRZETWÓRSTWO ORGANIZMÓW WODNYCH (Jan A. Szczerbowski) agodne przetwarzanie ryb Solenie i marynowanie ryb Wêdzenie ryb Konserwowanie ryb Przetwarzanie rozdrobnionego miêsa ryb Produkcja m¹czki i olejów PROBLEMY ZDROWOTNE I OCHRONA ZDROWIA RYB (Maria Studnicka, El bieta Terech-Majewska) Znaczenie stresu w chowie i hodowli ryb Zapobieganie stanom stresowym Odpornoœæ i zaka enie Mechanizmy odpornoœci nieswoistej i swoistej Stymulowanie odpornoœci nieswoistej Najczêœciej wystêpuj¹ce choroby infekcyjne ryb Patogennoœæ drobnoustrojów Wybrane choroby ryb Choroby wirusowe Rabdowirusy Birnawirusy Herpeswirusy Iridowirusy Choroby bakteryjne Choroby grzybicze Choroby paso ytnicze Choroby nowotworowe Choroby œrodowiskowe Profilaktyka ogólna Profilaktyka swoista Dezynfekcja jako metoda profilaktyki i terapii ŒNIÊCIE RYB I SZKODY W RYBACTWIE (Jan A. Szczerbowski) Szkody w rybactwie stawowym Szkody w rybactwie jeziorowym i rzecznym LITERATURA SKOROWIDZ NAZWISK, NAZW, ORAZ TERMINÓW POLSKICH I ACIÑSKICH