OPERAT OCHRONY ZWIERZĄT (RYBY I MINOGI)

Transkrypt

1 PLAN OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY OPERAT OCHRONY ZWIERZĄT (RYBY I MINOGI) KRAKÓW 04 spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Wykonał zespół w składzie: dr hab. Roman Żurek, prof. IOP (IOP PAN) nadzór merytoryczny mgr inż. Ryszard Krynicki (KRAMEKO sp. z o.o.) inwentaryzacja terenowa, opracowanie merytoryczne mgr inż. Marcin Czerny (KRAMEKO sp. z o.o.) inwentaryzacja terenowa, opracowanie wzoru operatu, opracowanie merytoryczne mgr inż. Marcin Kołodziej (KRAMEKO sp. z o.o.) inwentaryzacja terenowa dr Marcin Bielecki (KRAMEKO sp. z o.o.) inwentaryzacja terenowa mgr inż. Grzegorz Szewczyk (KRAMEKO sp. z o.o.) inwentaryzacja terenowa mgr inż. Tomasz Kanclerski (KRAMEKO sp. z o.o.) inwentaryzacja terenowa Opracowanie techniczne: mgr inż. Marcin Czerny (KRAMEKO sp. z o.o.) skład tekstu, opracowanie GIS mgr inż. Ryszard Pedrycz (KRAMEKO sp. z o.o.) opracowanie informatyczne mgr inż. Karol Mordka (KRAMEKO sp. z o.o.) opracowanie GIS mgr inż. Aleksandra Wilczyńska (KRAMEKO sp. z o.o.) opracowanie GIS, opracowanie kartograficzne Wszelkie prawa autorskie do niniejszego wzoru są zastrzeżone na podstawie i w trybie Ustawy z dnia 4 lutego 994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. z 994 r. Nr 4, poz. 83 z późn. zm.)

2

3 Spis treści Spis treści A. WSTĘP...7. Podstawa prawna sporządzenia operatu...7. Lista ryb i minogów obszaru Natura 000 Bieszczady Gatunki wymienione w załączniku II Dyrektywy siedliskowej...8 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY...9. Dotychczasowe rozpoznanie Analiza dostępnych materiałów i ocena ich przydatności Zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych.... Inwentaryzacja..... Metodyka inwentaryzacji Metody inwentaryzacji ryb i minogów Metody inwentaryzacji procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Metody inwentaryzacji zagrożeń dla populacji ryb i minogów Wyniki inwentaryzacji Wyniki inwentaryzacji ryb i minogów Wyniki inwentaryzacji procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Wyniki inwentaryzacji zagrożeń dla populacji ryb i minogów Zbiorcza charakterystyka oraz ocena stanu zachowania populacji ryb i minogów Charakterystyka populacji ryb i minogów Charakterystyka gatunków ryb i minogów wymienionych w załączniku II Dyrektywy siedliskowej Charakterystyka siedlisk ryb i minogów Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Charakterystyka zagrożeń dla populacji ryb i minogów Waloryzacja populacji ryb i minogów, będących przedmiotami ochrony obszaru Natura 000 Bieszczady Ocena znaczenia obszaru dla gatunków ryb i minogów wymienionych w załączniku II Dyrektywy siedliskowej Ocena stanu ochrony ryb i minogów Ocena procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Ocena zagrożeń dla populacji ryb i minogów...4 C. OCHRONA RYB I MINOGÓW BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY...6. Koncepcja ochrony Dotychczasowa ochrona Zaprojektowana ochrona (przedmioty, cele, priorytety, strefy i sposoby ochrony) Monitoring...8. Zadania ochronne...3 D. ZAŁĄCZNIKI Mapy Warstwy geometryczne...33 Spis tabel Tabela nr. Lista ryb i minogów obszaru Natura 000 Bieszczady...7 Tabela nr. Zestawienie i ocena przydatności dostępnych materiałów...9 Tabela nr 3. Zestawienie zakresu uzupełniających prac inwentaryzacyjnych... Tabela nr 4. Zestawienie metod inwentaryzacji ryb i minogów...3 Tabela nr 5. Zestawienie metod inwentaryzacji procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów...4 Tabela nr 6. Zestawienie metod inwentaryzacji zagrożeń dla populacji ryb...4 Tabela nr 7. Zestawienie zbiorcze ryb i minogów wymienionych w załączniku II Dyrektywy 3/36

4 Spis treści siedliskowej...6 Tabela nr 8. Zestawienie zbiorcze siedlisk ryb i minogów wymienionych w załączniku II Dyrektywy siedliskowej...7 Tabela nr 9. Zestawienie zbiorcze procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów...8 Tabela nr 0. Zestawienie zbiorcze zagrożeń dla populacji ryb i minogów...9 Tabela nr. Zestawienie zbiorcze oceny znaczenia obszaru dla gatunków ryb i minogów wymienionych w załączniku II Dyrektywy siedliskowej...0 Tabela nr. Zestawienie zbiorcze oceny stanu ochrony ryb i minogów... Tabela nr 3. Głowacz białopłetwy Cotus gobio (Linnaeus, 758)... Tabela nr 4. Protokół połowu ryb (Głowacz białopłetwy)... Głowacz białopłetwy... Tabela nr 5. Brzanka Barbus meridionalis petenyi (Heckel, 85)... Tabela nr 6. Protokół połowu ryb (Brzanka)... Brzanka... Tabela nr 7. Minóg strumieniowy Lampetra planeri (Bloch, 784)... Tabela nr 8. Protokół połowu ryb (Minóg strumieniowy)...3 Minóg strumieniowy...3 Tabela nr 9. Zestawienie kryteriów oceny procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów...3 Tabela nr 0. Zestawienie oceny procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów...4 Tabela nr. Zestawienie kryteriów oceny zagrożeń dla populacji ryb i minogów...4 Tabela nr. Zestawienie oceny zagrożeń dla populacji ryb i minogów...4 Tabela nr 3. Zestawienie dotychczasowych sposobów ochrony i ich ocena...6 Tabela nr 4. Zestawienie przedmiotów, celów, priorytetów, stref i sposobów ochrony...7 Tabela nr 5. Warunki utrzymania lub odtworzenia właściwego stanu ochrony ryb i minogów, będących przedmiotami ochrony obszaru Natura 000 Bieszczady...7 Tabela nr 6. Wskaźniki właściwego stanu ochrony gatunków ryb i minogów, będących przedmiotami ochrony obszaru Natura 000 Bieszczady...7 Tabela nr 7. Zestawienie zasad monitoringu...8 Tabela nr 8. Zestawienie zadań ochronnych...3 Spis map Mapa nr. Mapa monitoringu ryb...8 Mapa nr. Mapa stwierdzeń gatunku - głowacz białopłetwy...33 Mapa nr 3. Mapa stwierdzeń gatunku - brzanka...33 Mapa nr 4. Mapa stwierdzeń gatunku - minóg strumieniowy...33 Spis warstw geometrycznych Warstwa nr. Warstwa Stwierdzenia ryb i minogów (RYBA_STWIER_INW_LFT, RYBA_STWIER_INW_PFT, RYBY_TABELA_STWIER)...33 Warstwa nr. Warstwa Monitoring ryb (RYBY_MONIT_PFT) /36

5 Wprowadzenie Wprowadzenie Plan Ochrony obszaru Natura 000 PLC 8000 Bieszczady jest dokumentem technicznym, w którym określone zostały zasady postępowania ochronnego w stosunku do jego wartości przyrodniczych na okres 0-tu lat. W najprostszym ujęciu plan odpowiada na pytania: co?, gdzie?, kiedy? i jak? wykonywać, aby osiągnąć założone cele. Zanim jednak plan ochrony obszaru powstanie, należy dokonać analizy wszystkich jego cennych elementów (siedlisk przyrodniczych i gatunków będących przedmiotami jego ochrony) opracowując operaty tematyczne. Konstrukcja każdego z operatów tematycznych jest logicznym wywodem dostosowanym do wymogów obowiązującego prawa, który w sposób wyczerpujący uzasadnia jego końcowe wnioski. Odzwierciedla również przebieg prac inwentaryzacyjnych, studialnych i projektowych. Ogólny układ operatów. Charakterystyka: a) Dotychczasowe rozpoznanie: - zestawienie, analiza i ocena przydatności istniejących materiałów, - określenie zakresu uzupełniających prac inwentaryzacyjnych. b) Inwentaryzacja: - metodyka inwentaryzacji (przedmiotów ochrony, procesów i zagrożeń), - wyniki inwentaryzacji (przedmiotów ochrony, procesów i zagrożeń). c) Zbiorcza charakterystyka: - charakterystyka (przedmiotów ochrony, procesów i zagrożeń), - ocena (przedmiotów ochrony, procesów i zagrożeń).. Ochrona: a) Koncepcja ochrony: - dotychczasowa ochrona (zestawienie, analiza i ocena dotychczasowych sposobów ochrony), - zaprojektowana ochrona (przedmioty ochrony, cele ochrony, priorytety ochrony, strefy ochrony, sposoby ochrony), - monitoring. b) Zadania ochronne (rodzaje zadań ochronnych, lokalizacja zadań ochronnych, czas i intensywność wykonania zadań ochronnych, sposoby wykonania zadań ochronnych). Marcin Czerny KRAMEKO sp. z o.o. 5/36

6 Wprowadzenie 6/36

7 A. WSTĘP A. WSTĘP. Podstawa prawna sporządzenia operatu Ustawa z dnia 6 kwietnia 004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 009 r. Nr 5, poz. 0 z późn. zm.). Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 00 roku w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 000 (Dz. U. 00 nr 64 poz. 40).. Lista ryb i minogów obszaru Natura 000 Bieszczady Lista gatunków ryb i minogów występujących w ciekach położonych na obszarze Natura 000 Bieszczady (za wyjątkiem BdPN) obejmuje 8 ryb, z czego 3 to gatunki rodzime, a 5 obce geograficznie (okoń, płoć, pstrąg tęczowy, karaś pospolity i lipień) oraz jednego minoga (minóg strumieniowy). Poniżej przedstawiono listę gatunków ryb i minogów stwierdzonych w trakcie inwentaryzacji ichtiologicznej przeprowadzonej w roku 04 przez KRAMEKO sp. z o.o. oraz wg danych literaturowych (występowanie minoga strumieniowego na jednym stanowisku na Sanie w Dwerniczku potwierdza Państwowy Monitoring Środowiska, natomiast świnki pospolitej, pstrąga tęczowego i płoci wcześniejsze badania K. Kukuły). Tabela nr. Lista ryb i minogów obszaru Natura 000 Bieszczady Nazwa polska Nazwa łacińska Autor nazwy Rodzina (nazwa łacińska) Rząd (nazwa łacińska) Brzanka Barbus merydionalis Heckel 85 Cyprynidae Cypryniformes Głowacz białopłetwy Cottus gobio Linnaeus, 758 Cottidae Scorpeniformes 3 Głowacz pręgopłetwy Cottus poecilopus Heckel 836 Cottidae Scorpeniformes 4 Jazgarz Gymnocephalus cernua (Linnaeus, 758) Percidae Perciformes 5 Jelec pospolity Leuciscus leuciscus (Linnaeus, 758) Cyprynidae Cypryniformes 6 Karaś pospolity Carassius carassius (Linnaeus, 758) Cyprynidae Cypryniformes 7 Kiełb pospolity Gobio gobio (Linnaeus, 758) Cyprynidae Cypryniformes 8 Kleń Squalius cephalus (Linnaeus, 758) Cyprynidae Cypryniformes 9 Lipień pospolity Thymallus thymallus (Linnaeus, 758) Salmonidae Salmoniformes 0 Okoń pospolity Perca fluviatilis Linnaeus, 758 Percidae Perciformes Piekielnica Alburnoides bipunctatus (Bloch, 78) Cyprynidae Cypryniformes Płoć Rutilus rutilus (Linnaeus, 758) Cyprinidae Cypriniformes 3 Pstrąg potokowy Salmo trutta m. fario Linnaeus 758 Salmonidae Salmoniformes 4 Pstrąg tęczowy Oncorhynchus mykiss Walbaum, 79 Salmonidae Salmoniformes 5 Strzebla potokowa Phoxinus phoxinus (Linnaeus, 758) Cyprinidae Cypriniformes 6 Śliz pospolity Barbatula barbatula (Linnaeus, 758) Balitoridae Cypriniformes 7 Świnka pospolita Chondrostoma nasus (Linnaeus, 758) Cyprinidae Cypriniformes 8 Ukleja pospolita Alburnus alburnus (Linnaeus, 758) Cyprinidae Cypriniformes (Bloch, 784) Petromyzontiformes 9 Minóg strumieniowy Lampetra planeri Petromyzontidae 7/36

8 A. WSTĘP Liczebności populacji drobnych gatunków (strzebla potokowa, piekielnica) w małych i średnich potokach są dość wysokie, natomiast większych gatunków (pstrąg potokowy, kleń) niewielkie. Rozmieszczenie i liczebność populacji pozostałych gatunków jest bardzo zróżnicowana. W małych potokach, gdzie występuje większa populacja pstrąga potokowego, populacja głowacza pręgopłetwego jest bardzo niewielka. Natomiast w małych potokach, gdzie nie występuje pstrąg, populacja głowacza pręgopłetwego jest bardzo liczna. Wiąże się to najprawdopodobniej ze zjawiskiem żerowania pstrągów na głowaczach. W rzece San, w stosunku do jej pojemności siedliskowej, populacje prawie wszystkich gatunków są skrajnie nieliczne. Mając na uwadze, że obszar Natura 000 obejmuje również fragment cofki zbiornika zaporowego Solina, można by było się spodziewać występowania takich gatunków jak: brzana, leszcz, sandacz i szczupak. Jednak w trakcie inwentaryzacji nie stwierdzono obecności tych gatunków. Wynikiem przegrodzenia rzeki San zaporami jest obecność w górnej części zlewni gatunków obcych geograficznie: okonia i płoci. Pozostałe gatunki obce geograficznie są wynikiem prowadzenia gospodarki stawowej (pstrąg tęczowy, karaś pospolity), bądź nieprzemyślanych zarybień (lipień). Ponadto, przegrodzenie Sanu, jak i Wisły we Włocławku pozbawiło potoki bieszczadzkie flagowych gatunków migrujących: łososia i troci wędrownej. 3. Gatunki wymienione w załączniku II Dyrektywy siedliskowej Na obszarze Natura 000 Bieszczady występują cztery gatunki wymienione w załączniku II Dyrektywy siedliskowej (nazywane dalej w niniejszym opracowaniu gatunkami naturowymi ): głowacz białopłetwy (kod 63), brzanka (kod 564), minóg strumieniowy (kod 099) i lipień europejski (09). Trzy z nich są gatunkami rodzimymi i zarazem przedmiotami ochrony obszaru, jeden (lipień) jest gatunkiem introdukowanym w dorzeczu Sanu, występującym poza swoim naturalnym zasięgiem (gatunek obcy geograficznie), przez co nie może być przedmiotem ochrony obszaru, bez względu na swoją liczebność. 8/36

9 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY. Dotychczasowe rozpoznanie.. Analiza dostępnych materiałów i ocena ich przydatności Literatura dotycząca rozmieszczenia i liczebności ichtiofauny przedmiotowego obszaru jest dość obszerna. Najwięcej konkretnych danych, o charakterze aktualnym pochodzi z prac K. Kukuły. Również literatura dotycząca zagrożeń, sposobów ochrony ryb i minogów jest w zasadzie kompletna. Tabela nr. Zestawienie i ocena przydatności dostępnych materiałów Autor Rok publikacji Tytuł Wydawnictwo Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania LP AUTOR ROK_PUB TYTUL WYDAW ANAL_OCEN Balon E. K. 964 Spis i ekologiczna charakterystyka krągłoustych i ryb Polski. Pol. Arch. Hydrobiol.,. Opis ryb występujących w Polsce, wraz z charakterystyką ich ekologii. Publikacja o charakterze archiwalnym. Brylińska M. (red.) 000 Ryby słodkowodne Polski PWN, Warszawa Ogólne informacje o ichtiofaunie Polski. Opisy gatunków i ich biologii oraz dane o rozmieszczeniu. 3 Bylak A., Kukuła K. 03 Najwyżej położone stanowisko głowacza białopłetwego Cottus gabio L. w Karpatach Polskich Roczniki Bieszczadzkie, str Informacja o stanowisku głowacza białopłetwego w Bieszczadach 4 Freyhof, J. and Brooks E. 0 European Red List of Freshwater Fishes. Luxembourg: Publications Office of the European Union. IUCN Publikacja zawiera informacje dotyczące stopnia zagrożenia gatunków ryb europejskich. 5 Freyhof, J. and Brooks, E. European Red List of Freshwater Fishes. Luxembourg: Publications Office of the European Union. Dane o gatunkach szczególnie zagrożonych w skali Europy. 6 Gąsowska M. (red.). Krągłouste - Cyclostomi, Ryby - Pisces. Klucze do oznaczania kręgowców Polski. Warszawa Kraków. Ogólne informacje o ichtiofaunie Polski. Opisy gatunków i ich biologii oraz dane ułatwiające rozpoznawanie poszczególnych gatunków. 7 KRAMEKO sp. z o.o. 00 Dokumentacja do projektu planu ochrony BdPN (Operat ochrony fauny ryby) oraz projekt planu ochrony BdPN KRAMEKO sp. z o.o. Materiał zawierający koncepcję ochrony i zadania ochronne ryb i minogów w BdPN. 8 Kukuła K 995 Ichtiofauna Bieszczadzkiego Parku Narodowego i problemy jej ochrony Roczniki Bieszczadzkie, 4. Ogólne informacje na temat ichtiofauny Bieszczadzkiego Parku Narodowego, jej zagrożeń i sposobów ochrony. 997 Ochrona oraz projekt monitoringu wód i zasiedlającej je fauny polskiej części Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie Roczniki Bieszczadzkie 6: str Projekt zasad monitoringu wód Karpat wraz z zasiedlającą je fauną Kukuła K. 9/36

10 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY Autor Rok publikacji Tytuł Wydawnictwo Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania 0 Kukuła K. 000 Fauna ryb rzek i potoków bieszczadzkich Monografie Bieszczadzkie 9: str. 9-8 Ogólne omówienie gatunków ryb w Bieszczadach. Kukuła K. 00 Zagrożone gatunki ryb i minogów w południowo wschodniej Polsce. Roczniki Nauk. PZW 4 (supl.): str Ogólne omówienie rzadszych gatunków ryb i minogów m.in. w Bieszczadach. Roczniki Bieszczadzkie 0. Dane o występowaniu kłusownictwa w Bieszczadzkim i Magurskim Parku Narodowym. Kukuła K. 00 Nielegalne połowy ryb w obszarach chronionych na przykładzie Bieszczadzkiego i Magurskiego Parku Narodowego 3 Kukuła K. 00 Monitoring ichtiologiczny bieszczadzkiego Parku Narodowego Roczniki Bieszczadzkie 8, str Opracowanie zawiera zasady monitoringu ryb w Bieszczadach. 4 Kukuła K. Bylak A. 009 Badania ichtiofaunistyczne w Bieszczadzkim Parku Narodowym w latach Roczniki Bieszczadzkie 7: str Ogólne omówienie badań nad ichtiofauną BdPN na przestrzeni lat. 00 Głowacz białopłetwy Cottus gobio L. i świnka Chondrostoma nasus (L.) nowe gatunki w ichtiofaunie Bieszczadzkiego Parku Narodowego Roczniki Bieszczadzkie 8; str Informacje o występowaniu głowacza białopłetwego w obszarze Natura 000 Bieszczady. Roczniki Bieszczadzkie (9), str Informacja o ekspansji okonia w ciekach bieszczadzkich. 5 Kukuła K. Bylak A. 6 Kukuła K., Bylak A. 0 Ekspansja okonia Perca fluviatilis L. w Bieszczadzkim Parku Narodowym 7 Kukuła K., Bylak A., Wojton A., Tabasz S. 008 Nowe stanowisko minoga strumieniowego Lampetra planeri (Bloch, 784) w dorzeczu górnego Sanu Roczniki Bieszczadzkie 6, str Informacje o występowaniu minoga strumieniowego w obszarze Natura 000 Bieszczady. Dolnośląskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocław. Opis wpływu poprzecznej zabudowy rzek i potoków na rybostan cieku. 8 Kukuła K., Kukuła E., Kulesza K 008 Niska zabudowa poprzeczna jako czynnik zagrażający ichtiofaunie [w:] Mokwa M., Wiśniewolski W. (red.). Ochrona ichtiofauny w rzekach z zabudową hydrotechniczną 9 Oliva O. 966 Further note on Polish lampreys (Pteromyzonidae). Věst. Čs. Spol. Zool., 30, 4-45 Archiwalna publikacja o krajowych minogach. 0 Przybylski M., Zięba G., Kotusz J., Terlecki J., Kukuła K. 004 Analiza stanu zagrożenia ichtiofauny wybranych rzek Polski Arch. Pol.Fish., Suppl.. Dane o zagrożeniach ryb w niektórych rzekach kraju. Analiza i ocena zagrożeń. Rembiszewski J. M., Rolik H. 975 Kręgouste i ryby Cyclostomata et Pisces. Katalog Fauny Polski, 38. Publikacja zawierająca ogólne dane na temat ryb i minogów. Solewski W 964 Pstrąg potokowy (Salmo trutta m. fario L.) niektórych rzek karpackich Polski Acta Hydrobiol. 6. Ogólne informacje o pstrągu, jego biologii i występowaniu w rzekach polskich Karpat. 3 Staff F. O wprowadzaniu nowych gatunków ryb O wprowadzaniu nowych gatunków ryb. Publikacja traktująca o zarybianiu nowymi gatunkami ryb cieków i wód stałych. 90 0/36

11 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY Autor Rok publikacji Tytuł Wydawnictwo Analiza i ocena przydatności do sporządzenia opracowania Narzędzie bazodanowe (Access) wraz z modułami do obliczania metriksow (indeksów) dla poszczególnych elementów oceny stanu ekologicznego na podstawie ichtiofauny wraz z wprowadzonymi Żabieniec/Olsztyn, danymi za lata 0-0, wraz z pp. 7. instrukcją użytkowania oraz dokumentacją założeń narzędzia bazodanowego oraz modułami do obliczania poszczególnych elementów oceny ekologicznego stanu na podstawie badań ichtiofauny. Etap IV. 4 Wiśniewolski W. (red.) 0. Badania ichtiofauny w latach 00-0 dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód wraz z udziałem w europejskim ćwiczeniu interkalibracyjnym rzeki. 5 Witkowski A., Błachuta J., Kotusz J., Heese T 999 Czerwona lista słodkowodnej ichtiofauny Polski. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 4. str. 59 Publikacja opisująca gatunki ryb najbardziej zagrożone w skali kraju. 6 Witkowski A., Kotusz J., Przybylski M. 009 Stopień zagrożenia słodkowodnej ichtiofauny Polski. Czerwona lista minogów i ryb stan 009 Chrońmy Przyr. Ojcz. 65, str Publikacja zawiera informacje dotyczące stopnia zagrożenia gatunków ryb Polski. 7 Witkowski A., Kotusz J., Przybylski M Stopień zagrożenia słodkowodnej ichtiofauny Polski: Czerwona lista minogów i ryb stan 009 Chrońmy Przyr. Ojcz. 65, str Aktualizacja poprzedniej listy. 8 Witkowski A., Kowalewski M., Kokurewicz B. 984 Lipień - Thymallus thymallus PWRiL, PWRiL Warszawa, 4 Monografia gatunku, opis biologii i występowania. 0 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 6 listopada 0 r. w sprawie wykazu gatunków ryb uznanych za nierodzime i wykazu gatunków ryb uznanych za rodzime oraz warunków wprowadzania gatunków ryb uznanych za nierodzime, dla których nie jest wymagane zezwolenie na wprowadzenie Dz.U. z 0 r., poz /36

12 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY.. Zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych Analiza dostępnych materiałów wykazała, że pomimo licznych publikacji K. Kukuły, informacje dotyczące ichtiofauny obszaru Natura 000 Bieszczady nie są na tyle kompletne, aby umożliwiły dokonanie oceny stanu zachowania populacji gatunków naturowych (zgodnie z wymogami planu ochrony) i pozwoliły na świadome zaplanowanie ich ochrony. W związku z powyższym stwierdzono konieczność wykonania aktualnej inwentaryzacji mającej na celu zobrazowanie występowania, liczebności i składu gatunkowego ryb i minogów w obszarze. Tabela nr 3. Zestawienie zakresu uzupełniających prac inwentaryzacyjnych Przedmiot inwentaryzacji Zakres uzupełniających prac inwentaryzacyjnych LP PRZED_INW ZAKRES_INW Wszystkie gatunki ryb i minogów, w tym gatunki z Załącznika II DS Inwentaryzacja w głównych ciekach i ich wybranych dopływach, reprezentujących różne środowiska dla ichtiofauny i minoga strumieniowego.. Inwentaryzacja.. Metodyka inwentaryzacji... Metody inwentaryzacji ryb i minogów W bieżącej inwentaryzacji zastosowano metodę elektropołowów. Metoda ta jest metodą powszechnie stosowaną w celu określania liczebności oraz składu gatunkowego ryb i minogów. Przeprowadzone odłowy miały za zadanie dostarczenie informacji dotyczących składu gatunkowego wybranych odcinków cieków oraz danych o liczebności populacji poszczególnych gatunków ryb. /36

13 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY Tabela nr 4. Zestawienie metod inwentaryzacji ryb i minogów Przedmiot inwentaryzacji Miejsce inwentaryzacji Czas inwentaryzacji Metoda inwentaryzacji Opis metody inwentaryzacji LP PRZED_INW MIEJ_INW CZAS_INW CD_MET_INW OPIS_INW Wszystkie gatunki (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) 5 powierzchni próbnych na ciekach o kamienistym i żwirowym dnie (głowacz), żwirowopiaszczystym (minóg), drobno- i średniokamienistym z przewagą głazów (brzanka): Solinka (Terka), San (Rajskie), San (Rajskie - cofka Soliny), Głuchy (Polana), Rabiański, Osława (Perełuki), Osława (Mików), Osława (Łupków), Osława (Leśniczówka), Solinka (Żubracze), Roztoczka, Solinka (Dołżyca), Wetlina (Sine Wiry), Wetlina, Hulski, Hoczewka, San (Krywe), San (Sękowiec), Hylaty, Nasiczniański, Smolnik (Dwerniczek), Litmirz, Muczny (Muczne), San (ujście Mucznego), Wołosaty (Pszczeliny). Elektropołów. Wytypowanie na podstawie ortofotomapy obszaru i istniejących inwentaryzacji archiwalnych 5 powierzchni próbnych.. Przeprowadzenie elektropołowu na powierzchniach próbnych (przy szerokości cieku do 5 m na odcinku 00 m, przy szerokości cieku 6-9 na odcinku 50 m, przy szerokości cieku 0 i więcej m odłów na powierzchni co najmniej 000m). Odłów przy pomocy jednej anody z zastosowaniem elektrowędki SUM zasilanej akumulatorem oraz osprzętu konstrukcji KRAMEKO sp. z o.o. 3. Odnotowanie: A. Informacji ogólnych: numer powierzchni próbnej, data inwentaryzacji, skład osobowy grupy połowowej, wys. n.p.m., usytuowanie powierzchni, rodzaj siedliska; B. Parametrów fizycznych cieku: ph, przewodnictwo elektryczne, temperatura; C. Odłowionych ryb naturowych : gatunek, długość oraz ogólnej liczebności gatunków pozostałych; D. Danych do protokołu hydromorfologicznego. 4. Wykonanie dokumentacji fotograficznej: ogólnej, cieku, odłowionych gatunków naturowych. 7-3 października 04 roku... Metody inwentaryzacji procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Na podstawie analizy danych pozyskanych podczas terenowych prac inwentaryzacyjnych oraz dostępnej literatury zidentyfikowano najistotniejsze procesy i zmiany zachodzące w populacjach ryb. Wnioskowanie o procesach populacyjnych oparto na obserwacjach, które układają się w historyczny ciąg dla około 00 lat. Tym nie mniej, ograniczony zasób informacji, głównie historycznych, odnoszących się przeważnie do krótkich okresów czasowych umożliwił jedynie wybiórcze, czasem tylko przybliżone rozpoznanie procesów i zmian istotnych dla zaplanowania ochrony. 3/36

14 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY Tabela nr 5. Zestawienie metod inwentaryzacji procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Przedmiot inwentaryzacji Miejsce inwentaryzacji Czas Metoda inwentaryzacji inwentaryzacji LP PRZED_INW_PROC MIEJ_INW_PROC CZAS_INW_PROC Wszystkie istotne procesy i zmiany zachodzące w populacjach ryb. Obszar Natura 000 Bieszczady (za wyjątkiem BdPN) Rok 04 Opis metody inwentaryzacji CD_MET_INW_PROC OPIS_INW_PROC Analiza materiałów piśmienniczych Zidentyfikowanie w literaturze przedmiotu informacji dotyczących procesów i zmian populacyjnych. Analiza porównawcza Porównanie materiałów historycznych z aktualnymi. Bezpośrednia obserwacja terenowa. Odnotowywanie zaobserwowanych w trakcie prowadzonej inwentaryzacji procesów i zmian...3. Metody inwentaryzacji zagrożeń dla populacji ryb i minogów Identyfikację zagrożeń dla populacji ryb na przedmiotowym obszarze rozpoczęto od analizy literatury przedmiotu. Następnie zebrano informacje statystyczne dotyczące jakości wód cieków. W trakcie prac terenowych oraz podczas analizy ortofotomapy zebrano dane dotyczące zabudowy hydrotechnicznej. Tabela nr 6. Zestawienie metod inwentaryzacji zagrożeń dla populacji ryb Przedmiot inwentaryzacji Miejsce inwentaryzacji Czas inwentaryzacji Metoda inwentaryzacji Opis metody inwentaryzacji LP PRZED_INW_ZAGR MIEJ_INW_ZAGR CZAS_INW_ZAGR CD_MET_INW_ZAGR OPIS_INW_ZAGR Analiza materiałów piśmienniczych Zidentyfikowanie w literaturze przedmiotu informacji dotyczących zagrożeń. Wszystkie istotne zagrożenia dla populacji ryb i minogów naturowych. Obszar Natura 000 Bieszczady (za wyjątkiem BdPN) Analiza porównawcza Rok 04 Porównanie materiałów historycznych z aktualnymi. Odnotowywanie zaobserwowanych Bezpośrednia w trakcie prowadzonej obserwacja terenowa. inwentaryzacji zagrożeń... Wyniki inwentaryzacji... Wyniki inwentaryzacji ryb i minogów W trakcie prac inwentaryzacyjnych prowadzonych przez okres 5-ciu dni odłowiono setki osobników 5 gatunków ryb. Najliczniej odławianymi gatunkami była strzebla potokowa i piekielnica, najrzadziej brzanka, śliz, głowacz białopłetwy oraz gatunki obce geograficznie: karaś i lipień. Wyniki inwentaryzacji gatunków ryb zostały zgromadzone w warstwie geometrycznej i tabeli: Warstwa nr. Warstwa Stwierdzenia ryb i minogów (RYBA_STWIER_INW_LFT, RYBA_STWIER_INW_PFT, RYBY_TABELA_STWIER). 4/36

15 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY... Wyniki inwentaryzacji procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Identyfikację procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów na przedmiotowym obszarze rozpoczęto od analizy materiałów publikowanych. Analizę uzupełniono o wywiad terenowy, polegający na zasięgnięciu informacji dotyczącej historycznego składu gatunkowego i wielkości populacji ryb występujących w ciekach oraz historii przekształceń sieci hydrograficznej w regionie i jego urbanizacji. Na podstawie inwentaryzacji opracowano zestawienie procesów i zmian zamieszczone w rozdziale Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów...3. Wyniki inwentaryzacji zagrożeń dla populacji ryb i minogów Analiza materiałów publikowanych wskazała listę zagrożeń dla populacji ryb przedmiotowego obszaru. Ich charakterystykę ilościową i jakościową uzupełniono na podstawie danych dotyczących jakości wód cieków pozyskanych z WIOŚ oraz inwentaryzacji terenowej obiektów hydrotechnicznych. Kompilacja tych danych posłużyła do określenia listy zagrożeń i ich waloryzacji. Na podstawie inwentaryzacji opracowano zestawienie zagrożeń zamieszczone w rozdziale Charakterystyka zagrożeń dla populacji ryb i minogów. 5/36

16 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY 3. Zbiorcza charakterystyka oraz ocena stanu zachowania populacji ryb i minogów 3.. Charakterystyka populacji ryb i minogów 3... Charakterystyka gatunków ryb i minogów wymienionych w załączniku II Dyrektywy siedliskowej Na przedmiotowym obszarze występują dwa gatunki ryb (głowacz białopłetwy i brzanka) wymienione w załączniku II Dyrektywy siedliskowej oraz jeden gatunek minoga - minóg strumieniowy. Wszystkie trzy gatunki nie należą do priorytetowych, ale wymagają ochrony w postaci utworzenia obszarów naturowych. Występujący w obszarze i wymieniony w załączniku IIDS lipień jest na omawianym obszarze gatunkiem obcym geograficznie, stąd nie może być przedmiotem ochrony obszaru. Ichtiofauna potoków bieszczadzkich, w której egzystują gatunki naturowe jest stosunkowo rozbudowana funkcjonalnie. Odpowiada modelowi kilka gatunków pokarmowych i dwa drapieżniki (kleń, pstrąg). Od tego schematu są jednak znaczne odchylenia w jednych potokach występują potencjalne ofiary, ale brakuje drapieżnika, w innych jest drapieżnik, ale brakuje potencjalnej ofiary. Przykładowo: cieki w których nie występuje pstrąg potokowy posiadają bardzo liczne populacje głowaczy, głównie pręgopłetwego i odwrotnie tam, gdzie występuje populacja pstrąga potokowego głowaczy jest stosunkowo niewiele. W porównaniu do podań historycznych populacje głównych gatunków ryb w ciekach (pstrąga potokowego i klenia), a zwłaszcza w Sanie są bardzo niewielkie, czego przyczyny są bardzo różne; od bardzo znacznej presji wędkarskiej, poprzez kłusownictwo do inwestycji hydrotechnicznej zapory wodnej w Solinie. W związku z czym ocena cieków pod tym względem wypada bardzo niekorzystnie. Tabela nr 7. Zestawienie zbiorcze ryb i minogów wymienionych w załączniku II Dyrektywy siedliskowej Gatunek (nazwa polska) Kod gatunku NATURA 000 Liczebność, zagęszczenie względne w obszarze (szt., szt./m) Liczebność w Parku (przedział w szt.) Liczba stanowisk Nazwy stanowisk Najczęściej zajmowane siedliska LP CD_PGAT_POL CD_KG_N CD_LICZ CD_LICZ_PRZEDZ LICZB_STAN NAZW_STAN CD_RODZ_SIEDL 4 Osława (Mików), Solinka (Terka), Solinka (Dołzyca), Wetlina (Sine Wiry) Potoki średnie o średniej prędkości nurtu z dnem, na którym zalegają większe kamienie. 5 Osława (Mików), Wetlina, Smolnik (Dwerniczek), Wołosaty (Pszczeliny), San (ujście Mucznego) Potoki duże i średnie oraz rzeki górskie o średniej prędkości nurtu z dnem, na którym zalegają większe kamienie, z wyraźnie wykształconymi rynnami. 6/36 Głowacz białopłetwy Brzanka W przygotowaniu W przygotowaniu W przygotowaniu W przygotowaniu

17 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY 3 Gatunek (nazwa polska) Minóg strumieniowy Kod gatunku NATURA Liczebność, zagęszczenie względne w obszarze (szt., szt./m) W przygotowaniu Liczebność w Parku (przedział w szt.) Liczba stanowisk W przygotowaniu Nazwy stanowisk Najczęściej zajmowane siedliska San (Dwerniczek) Rzeki górskie o średniej prędkości nurtu z dnem, na którym zalegają większe kamienie Charakterystyka siedlisk ryb i minogów W obszarze występują 3 różne typy siedlisk wodnych, które stanowią również siedliska gatunków naturowych. Ich charakterystykę podano poniżej. Z uwagi na marginalny udział, w charakterystyce pominięto cofkę Sanu. Tabela nr 8. Zestawienie zbiorcze siedlisk ryb i minogów wymienionych w załączniku II Dyrektywy siedliskowej Rodzaj siedliska Gatunki charakterystyczne dla siedliska Syntetyczna charakterystyka siedliska LP CD_R_SIEDL GRUP_RYB SYNT_OPIS Potoki małe Głowacz pręgopłetwy, pstrąg potokowy (w okresie tarła) Potoki o szerokości od do 5 m, o bardzo zmiennym przepływie, prawie zawsze ocienione roślinnością brzegową, o zróżnicowanej budowie koryta (głębokość 0,-0,8 m), z licznymi głęboczkami i płyciznami, poprzegradzane zwalonymi pniami i gałęziami drzew. Potoki średnie Pstrąg potokowy (bardzo nieliczny), kleń, głowacz białopłetwy, brzanka Potoki o szerokości od 6 do kilkunastu m, o w miarę stałym, średnim przepływie, z ocienionymi roślinnością samymi brzegami, o dość prostej budowie koryta (głębokość 0,3-0,5 m), z rzadkimi głęboczkami i znacznymi obszarami płycizn, bardzo rzadko wzbogaconymi pniami drzew. Rzeka górska Pstrąg potokowy, kleń, brzanka Rzeka o charakterze dużego potoku o szerokości od kilkunastu do kilkudziesięciu m, o w miarę stałym, średnim przepływie, z ocienionymi roślinnością samymi brzegami, o dość prostej budowie koryta (głębokość 0,3-,0 m), z rzadkimi głęboczkami i znacznymi obszarami płycizn, bardzo rzadko wzbogaconymi pniami drzew Charakterystyka procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów W związku z tym, że konkretne dane dotyczące populacji ryb i minogów na przedmiotowym obszarze są gromadzone od niedawna, przeprowadzenie analizy zmian w nich zachodzących, a zwłaszcza zmian dotyczących liczebności gatunków naturowych jest niezwykle trudne. Z pewnością można stwierdzić, że wpływem antropogenicznych zmian w środowisku zmiany w liczebności populacji dużych gatunków takich jak pstrąg czy kleń są bardzo znaczne. Nie wiadomo jednak jak te zmiany wpłynęły na populacje gatunków naturowych. Z jednej strony można przypuszczać, że niekorzystne zmiany stanu ekologicznego wód (zanieczyszczenie i eutrofizacja) wpłynęły niekorzystnie na ich liczebności, z drugiej zaś ograniczenie populacji drapieżników mogło doprowadzić do rozrostu bardzo niszowych populacji głowacza białopłetwego czy też brzanki. Z pewnością obserwuje się proces ekspansji gatunków obcych 7/36

18 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY siedliskowo takich jak: okoń, płoć, ukleja (częściowo) oraz obcych geograficznie (lipień), które stanowią konkurencję dla gatunków rodzimych. Tabela nr 9. Zestawienie zbiorcze procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Proces lub zmiana Przedmiot ochrony, którego zmiana dotyczy Charakter zmiany LP PROC GRUP_RYB CD_PROC_CHAR Ubożenie składu gatunkowego i struktury wiekowej całej piramidy pokarmowej ryb i minogów Głowacz białopłetwy, brzanka, minóg strumieniowy oraz wszystkie inne gatunki rodzime Przerwanie możliwości wędrówek ryb w rzece Głowacz białopłetwy, brzanka, minóg strumieniowy oraz wszystkie inne gatunki rodzime Eutrofizacja potoków i rzeki San Głowacz białopłetwy, brzanka, minóg strumieniowy oraz wszystkie inne gatunki rodzime 3 4 Ekspansja gatunków obcych siedliskowo i geograficznie Głowacz białopłetwy, brzanka, minóg strumieniowy oraz wszystkie inne gatunki rodzime Opis procesu PROC_OPIS Antropogeniczny Proces zachodzący pod szyldem szeroko rozumianej antropopresji, zarówno kłusowniczej, wędkarskiej jak i urbanistycznej. Polega na bezpośrednim usuwaniu z systemu osobników oraz pośrednim poprzez zaburzenie warunków egzystencji i reprodukcji. Antropogeniczny Proces spowodowany błędnymi działaniami przeciwpowodziowymi związanymi z zabudową hydrotechniczną rzek. Zaburza warunki egzystencji i reprodukcji gatunków. Antropogeniczny Proces zwiększenia ilości biogenów w ciekach prowadzi do czasem do zwiększenia liczebności populacji niektórych gatunków (ze względu na namnożenie pokarmu), ale ponieważ jest to proces pochodzenia antropogenicznego, zniekształca naturalne, pierwotne cechy środowisk wodnych. Antropogeniczny Przegrodzenie Wisły i Sanu zaporami doprowadziło do zmiany warunków siedliskowych w górnej części zlewni Sanu przez co zmienia się skład gatunkowy ryb w jej ciekach (pojawiają się gatunki nizinne i podgórskie). Drugim czynnikiem negatywnie wpływającym na ichtiofaunę przedmiotowego obszaru są: zarybienia i hodowla ryb, ponieważ świadomie lub przypadkowo zasilają cieki gatunkami obcymi Charakterystyka zagrożeń dla populacji ryb i minogów Obecnie na przedmiotowym obszarze występują trzy zasadnicze zagrożenia dla populacji gatunków naturowych Zagrożeniem zarówno istniejącym (zapory na Wiśle i Sanie), jak i potencjalnym jest zabudowa hydrotechniczna potoków (za wyjątkiem brodów), która przerywa drogi migracji i kontakt genetyczny populacji. Zagrożeniem nasilającym się jest niewydolność systemów oczyszczania ścieków, w szczególności braki w systemie kanalizacyjnym. Zidentyfikowano również zagrożenie polegające na mechanicznym naruszaniu fragmentów struktury koryt potoków, które wynika z głównie z prowadzonej na tym obszarze gospodarki leśnej. Zagrożenia, takie jak: presja wędkarska, kłusownictwo oraz obecność gatunków obcych zaburzają piramidę pokarmową ichtiofauny obszaru przez co wpływają na selekcję naturalną i pośrednio przyczyniają się do zmiany liczebności populacji gatunków naturowych (niekoniecznie zmniejszenia). 8/36

19 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY Tabela nr 0. Zestawienie zbiorcze zagrożeń dla populacji ryb i minogów Lp Zagrożenie Zagrożone ryby Źródło zagrożenia LP ZAGR GRUP_RYB CD_ZAGR_ZRO D 3 4 Zabudowa hydrotechniczna potoków Niewydolność systemów oczyszczania ścieków Gildia potoków i rzek górskich (w tym: Wewnętrzne brzanka, i zewnętrzne głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Gildia potoków i rzek górskich (w tym: Wewnętrzne brzanka, i zewnętrzne głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Wędkarstwo Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, Wewnętrzne głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Kłusownictwo Gildia potoków i rzek górskich (w tym: Wewnętrzne brzanka, i zewnętrzne głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Miejsce Występowanie występowania zagrożenia zagrożenia Skutki zagrożenia Opis zagrożenia CD_ZAGR_WYST ZAGR_SKUT ZAGR_OPIS Istniejące i potencjalne Istniejące Istniejące Istniejące ZAGR_MIEJCE Cała sieć cieków Poprzeczna i liniowa zabudowa Zmniejszanie hydrotechniczna się liczebności potoków utrudnia populacji lub uniemożliwia gatunków migrację gatunków naturowych oraz kontakt genetyczny populacji. Cały obszar Natura 000 oraz BdPN i Ukraina Prymitywne oczyszczalnie ścieków lub nawet ich brak powodują przedostawanie się do potoków zanieczyszczeń. Konsekwencją Zmniejszanie zrzutu ścieków się liczebności bogatych w azot i populacji fosfor jest gatunków eutrofizacja naturowych potoków i zmniejszenie ilości tlenu rozpuszczonego w wodzie, co ryby potoków górskich źle tolerują (czasem uniemożliwia to odbycie tarła). Cała sieć cieków Cała sieć cieków w obszarze i San na Ukrainie Zachwianie procesu selekcji naturalnej Liberalne zasady wędkowania powodują nadmierny odłów dorosłych osobników pstrąga potokowego i klenia gatunków stojących na szczycie łańcucha pokarmowego ichtiofauny. Zachwianie procesu selekcji naturalnej Kłusownictwo prowadzi do eliminacji dorosłych osobników pstrąga potokowego i klenia gatunków stojących na szczycie łańcucha pokarmowego ichtiofauny. 9/36

20 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY Lp Mechaniczne naruszanie struktury koryt potoków 5 Zagrożone ryby Zagrożenie Źródło zagrożenia Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, Wewnętrzne głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Gildia potoków i rzek górskich Ekspansja (w tym: gatunków obcych brzanka, Wewnętrzne siedliskowo i głowacz geograficznie białopłetwy, minóg strumieniowy) 6 Miejsce Występowanie występowania zagrożenia zagrożenia Istniejące Istniejące Skutki zagrożenia Opis zagrożenia Cała sieć cieków za wyjątkiem Sanu Zrywka drewna Zmniejszanie poprzez koryta się liczebności potoków lokalnie, populacji nieznacznie gatunków zmienia środowisko naturowych życia ryb. Cała sieć cieków W wyniku zmian siedliskowych następuje ekspansja gatunków charakterystycznyc Zmniejszanie h dla niżu i pogórza się liczebności (okoń, płoć, populacji ukleja). W wyniku gatunków zarybień i hodowli naturowych stawowej pojawiają się w ekosystemach: lipień i pstrąg tęczowy. 3.. Waloryzacja populacji ryb i minogów, będących przedmiotami ochrony obszaru Natura 000 Bieszczady 3... Ocena znaczenia obszaru dla gatunków ryb i minogów wymienionych w załączniku II Dyrektywy siedliskowej W przygotowaniu Tabela nr. Zestawienie zbiorcze oceny znaczenia obszaru dla gatunków ryb i minogów wymienionych w załączniku II Dyrektywy siedliskowej Grupa Kod gatunku Nazwa gatunku 63 Głowacz białopłetwy 564 Brzanka Minóg strumieniowy Wrażliwość danych (S) Zanik gatunku (NP) cd. Populacja w obszarze Typ populacji Minimalna wielkość populacji Maksymalna wielkość populacji Jakość danych Ocena populacji Stan zachowania Jednostka Kategoria liczebności Izolacja Ocena ogólna 3 cd. 3 0/36 Ocena obszaru

21 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY 3... Ocena stanu ochrony ryb i minogów Stan ochrony gatunków został scharakteryzowany następującymi parametrami: - populacja, - siedlisko i 3 - szanse zachowania gatunku. Każdy z parametrów był oceniany w skali: FV = właściwy, U = niezadowalający, U = zły. Na podstawie ocen cząstkowych dokonano oceny globalnej. Ocenę stanu ochrony gatunków oparto na wskaźnikach przyjętych w przewodniku metodycznym: Monitoring gatunków zwierząt cz. 3 MakomaskaJuchiewicz M., Baran P. (red.) Warszawa 0. W przygotowaniu Tabela nr. Zestawienie zbiorcze oceny stanu ochrony ryb i minogów Kod gatunku Gatunek nazwa polska Gatunek nazwa łacińska 63 Głowacz białopłetwy Cottus gobio 564 Brzanka Barbus merydionalis Minóg strumieniowy Ocena parametru populacja Ocena parametru siedlisko Ocena parametru perspektywy ochrony Ocena globalna Lampetra planeri Poniżej przedstawiono ocenę stanu ochrony gatunków ryb i minogów Natura 000 wymienionych w Załączniku II Dyrektywy siedliskowej i będących przedmiotami ochrony obszaru. Tabela nr 3. Głowacz białopłetwy Cotus gobio (Linnaeus, 758) Parametr Wskaźnik Charakterystyka Kod oceny Kod oceny razem Względna liczebność Populacja Struktura wiekowa Udział gatunku w zespole ryb i minogów EFI+ geometria koryta substrat denny Jakość hydromorfologiczna Siedlisko charakterystyka przepływu charakter i modyfikacja brzegów mobilność koryta ciągłość cieku Stan ekologiczny wody (klasa jakości wody) Mozaika mikrosiedlisk Zarybienia gatunkami gospodarczymi bezpośredni zagrażającymi głowaczowi białopłetwemu Perspektywy zachowania Ocena ogólna /36

22 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY Tabela nr 4. Protokół połowu ryb (Głowacz białopłetwy) Gatunek (nazwa polska) Głowacz białopłetwy Inne N osobn. złowionych N osobn. 50 mm N osobn. >50 mm Długość całkowita osobników złowionych (lt) Tabela nr 5. Brzanka Barbus meridionalis petenyi (Heckel, 85) Parametr Wskaźnik Charakterystyka Kod oceny Kod oceny razem Względna liczebność Populacja Struktura wiekowa Udział gatunku w zespole ryb i minogów EFI+ geometria koryta substrat denny Siedlisko Jakość hydromorfologiczna charakterystyka przepływu charakter i modyfikacja brzegów mobilność koryta ciągłość cieku Perspektywy zachowania Ocena ogólna Tabela nr 6. Protokół połowu ryb (Brzanka) Gatunek (nazwa polska) Brzanka Inne N osobn. złowionych N osobn. 50 mm N osobn. >50 mm Długość całkowita osobników złowionych (lt) Tabela nr 7. Minóg strumieniowy Lampetra planeri (Bloch, 784) Parametr Wskaźnik Względna liczebność Populacja Struktura wiekowa Udział gatunku w zespole ryb i minogów Siedlisko EFI+ Jakość /36 geometria koryta Charakterystyka Kod oceny Kod oceny razem

23 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY substrat denny charakterystyka przepływu hydromorfologiczna charakter i modyfikacja brzegów mobilność koryta ciągłość cieku Stan ekologiczny wody (klasa jakości wody) Występowanie niezbędnych mikrosiedlisk Perspektywy zachowania Ocena ogólna Tabela nr 8. Protokół połowu ryb (Minóg strumieniowy) Gatunek (nazwa polska) Minóg strumieniowy Inne N osobn. złowionych N osobn. 50 mm N osobn. >50 mm Długość całkowita osobników złowionych (lt) Ocena procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Procesy i zmiany zachodzące w populacjach ryb i minogów na obszarze Natura 000 Bieszczady zostały poddane ocenie. Do ustalenia czy populacja danego gatunku podlega procesom i zmianom negatywnym bądź pozytywnym ustalono dedykowane kryteria. W jednym przypadku nie jesteśmy w stanie jednoznacznie ocenić zachodzącego procesu. Dotyczy to ubożenia składu gatunkowego potoków, zwłaszcza o rodzime drapieżniki. Niskie liczebności populacji najprawdopodobniej odpowiadają za dość wysoką liczebność populacji głowaczy. Tabela nr 9. Zestawienie kryteriów oceny procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Ocena procesu, zmiany Kryteria oceny procesu, zmiany LP CD_OCENA_PROC OCENA_PROC_KRYTER Korzystny Proces powodujący zwiększenie się liczebności populacji lub poprawiający jakość genetyczną. Obojętny Proces nie wpływający na liczebność populacji ani na jej jakość genetyczną. 3 Niekorzystny Proces powodujący zmniejszenie się liczebności populacji. 3/36

24 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY Tabela nr 0. Zestawienie oceny procesów i zmian zachodzących w populacjach ryb i minogów Proces, zmiana Gatunek, grupa gatunków, których zmiana, proces dotyczy Ocena procesu, zmiany LP PROC GRUP_RYBA CD_OCENA_PROC Ubożenie składu gatunkowego i struktury wiekowej całej piramidy pokarmowej ryb i minogów Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Niekorzystny /Obojętny/ Korzystny Przerwanie możliwości wędrówek ryb w rzece Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Niekorzystny 3 Eutrofizacja potoków i rzeki San Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Niekorzystny 4 Ekspansja gatunków obcych siedliskowo i geograficznie Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Niekorzystny Ocena zagrożeń dla populacji ryb i minogów Podczas inwentaryzacji ichtiofauny, stwierdzono liczne przypadki zagrożeń wpływających mniej lub bardziej negatywnie na populacje ryb i minogów naturowych. Zagrożenia te poddano ocenie w celu ustalenia tych, których wpływ jest najbardziej niekorzystny i których z punktu widzenia ochrony eliminacja ma największe znaczenie. Wyszczególniono także zagrożenia o mniejszym negatywnym wpływie (w większości są to zagrożenia oddziałujące na małym obszarze, nie oddziałujące negatywnie na wszystkie osobniki populacji lecz tylko na te w określonej lokalizacji). Tabela nr. Zestawienie kryteriów oceny zagrożeń dla populacji ryb i minogów Ocena zagrożenia Kryteria oceny zagrożenia LP CD_OCENA_ZAGR OCENA_ZAGR_KRYTER Duże Średnie Zagrożenie oddziałujące lub mogące oddziaływać pośrednio na gatunki naturowe powodując zmniejszenie liczebności populacji lub spadek wartości genetycznej poprzez zaburzenie procesu selekcji naturalnej. 3 Niewielkie Zagrożenie oddziałujące lub mogące oddziaływać lokalnie oddziałujące na populacje gatunków naturowych pośrednio poprzez lokalne modyfikacje ich środowiska życia. Zagrożenie oddziałujące lub mogące oddziaływać bezpośrednio na gatunki naturowe powodując zmniejszenie liczebności populacji. Tabela nr. Zestawienie oceny zagrożeń dla populacji ryb i minogów Zagrożenie Zagrożone ryby Ocena zagrożenia LP ZAGR GRUP_RYB CD_OCENA_ZAGR Zabudowa hydrotechniczna potoków Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Duże Niewydolność systemów oczyszczania ścieków Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Duże 3 Wędkarstwo Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Średnie 4/36

25 B. CHARAKTERYSTYKA FAUNY RYB I MINOGÓW, BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY Zagrożenie Zagrożone ryby Ocena zagrożenia 4 Kłusownictwo Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Średnie 5 Ekspansja gatunków obcych siedliskowo i geograficznie Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Średnie 6 Mechaniczne naruszanie struktury koryt potoków Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Niewielkie 5/36

26 C. OCHRONA RYB I MINOGÓW BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY C. OCHRONA RYB I MINOGÓW BĘDĄCYCH PRZEDMIOTAMI OCHRONY OBSZARU NATURA 000 BIESZCZADY. Koncepcja ochrony.. Dotychczasowa ochrona Poza stosowanym na części obszaru brakiem ingerencji człowieka dotychczasowe działania ochronne w obszarze praktycznie sprowadzały się do realizacji postanowień dokumentów planistycznych dotyczących zagospodarowania przestrzennego gmin. A i to w wielu przypadkach nie było realizowane, czego dowodem są braki w systemach kanalizacyjnych i samowole budowlane. Tabela nr 3. Zestawienie dotychczasowych sposobów ochrony i ich ocena Przedmiot ochrony Sposób ochrony Ocena sposobu ochrony LP OCHR_PRZED OCHR_POMYSL OCHR_POMYSL_OCENA OCHR_UZASAD_OCENA Prawidłowy Najlepszy ze sposobów ochrony, ale wykluczający wspólną egzystencję człowieka z przyrodą. Gwarantuje właściwy przebieg procesów przyrodniczych i ewolucyjnych. Prawidłowy Realizacja postanowień dokumentów planistycznych dotyczących zagospodarowania przestrzennego to podstawa realizacji ochrony obszaru pod warunkiem uwzględnienia w nich ochrony ekosystemów, których częścią są przedmioty ochrony obszaru. Pomimo ambitnych celów stawianych w dokumentach planistycznych w zakresie ochrony przyrody, niestety ich realizacja daleko odbiega od ideału. Uchybienia dotyczą zarówno zakresu urbanizacji gruntów jak i gospodarki ściekowej. Brak ingerencji człowieka Gildia potoków i rzek górskich (w tym: brzanka, głowacz białopłetwy, minóg strumieniowy) Zagospodarowanie przestrzenne Uzasadnienie oceny sposobu ochrony.. Zaprojektowana ochrona (przedmioty, cele, priorytety, strefy i sposoby ochrony) Zgodnie z ustawą z dnia 6 kwietnia 004 r. o ochronie przyrody celem ochrony obszaru Natura 000 Bieszczady jest zachowanie integralności obszaru, spójności sieci Natura 000 oraz utrzymanie lub przywrócenie właściwego stanu siedlisk przyrodniczych, gatunków oraz siedlisk gatunków, występujących na tym obszarze i będących jego przedmiotami ochrony. Przedmiotami ochrony obszaru w zakresie grup systematycznych ryb i minogów są tu: głowacz białopłetwy, brzanka i minóg strumieniowy. Podstawowym sposobem ochrony środowisk zamieszkiwanych przez ryby i minogi jest brak ingerencji człowieka lub minimalizacja jego oddziaływania na przyrodę. Sposobami uzupełniającymi są: zmiana sposobu gospodarowania ściekami, obecnie głównie oparta o najbardziej zawodne szamba oraz edukacja społeczeństwa w zakresie ochrony gildii potoków górskich. 6/36