Krzysztof Borowski Katedra Bankowości SGH. Nowe tendencje w analizie technicznej.

Transkrypt

1 Krzysztof Borowski Katedra Bankowości SGH Nowe tendencje w analizie technicznej. Wprowadzenie Analiza techniczna nieustannie rozwija się, wciąŝ poszukując nowych sposobów analizowania wykresów. Rozwój technik komputerowych, a w szczególności upowszechnienie kolorowych monitorów doprowadziło do powstania metod analizy technicznej tworzących wielokolorowe mapy wykresów cen. Taki sposób prezentacji znacznie poprawił percepcję stosowanych wcześniej, praktycznie jedynie dwukolorowych wykresów. PoniŜej przedstawione zostały dwie z takich metod tj. technika Meta Trendów i technika aktywności cenowej, wykorzystujących moŝliwości oferowane przez wielokolorowe mapy cenowe. Uzyskane w ten sposób wykresy aktywów pozwalają na inne, pełniejsze spojrzenie na analizowany akcjogram. 1. Technika Meta Trendów Bardzo wiele narzędzi analizy technicznej jest opartych na róŝnego rodzaju interwałach czasowych (np. interwały: 5, 3, 15, 45 godzinowe, jednosesyjne, tygodniowe imiesięczne). NajwaŜniejszym pytaniem, na jakie muszą odpowiedzieć inwestorzy stosujący tego typu narzędzia jest: jaki jest najlepszy interwał czasowy w przypadku obserwowanego akcjogramu?. Liczne grono programów komputerowych słuŝących do przeprowadzania analizy technicznej proponuje tzw. defaultowe interwały czasowe tj. takie, które stosowane są najczęściej lub które powinny być, zdaniem twórców programu, wykorzystane przez inwestorów. Przykładem moŝe być np. oscylator RSI (siły relatywnej) 1, dla którego program Metastock proponuje 14 interwałowy krok defaultowy. Technika Meta Trendów umoŝliwia prześledzenie zachowania danego narzędzia AT w wielu interwałach czasowych jednocześnie. Fakt wykorzystania przez technikę Meta Trendów kilku interwałów czasowy stanowi unikalność tej metody. Na początku naleŝy narysować wykres instrumentu bazowego będącego przedmiotem analizy w dowolnym horyzoncie czasowym 1 Achelis S. Analiza techniczna od A do Z, Oficyna Wydawnicza LT&P, Warszawa

2 (wykres w układzie godzinowym, dziennym, tygodniowym) zazwyczaj wykorzystuje się do tego celu ceny zamknięcia (metoda nie wyklucza teŝ stosowania innych cen tj. otwarcia, najwyŝszej lub najniŝszej). Następnie w linii poniŝej najniŝszego punktu na otrzymanym w ten sposób wykresie, rozpoczynamy rysowanie linii Meta Trendu kierując się poniŝszymi zasadami. W pierwszym kroku musi jednak zostać określony najmniejszy interwał czasowy. W naszym przykładzie na wykresie dziennym, najmniejszym interwałem czasowym jest jeden dzień Niech C n oznacza cenę zamknięcia na n-tej sesji. Kolejnym krokiem jest znalezienie róŝnicy cen C n C n-1, gdzie C n-1 oznacza cenę zamknięcia na sesji wcześniejszej w stosunku ceny zamknięcia na sesji n-tej (tj. C n ). W pierwszej linii poniŝej najniŝszego notowania widocznego na wykresie, w kolumnie odpowiadającej cenie C n, umieszczamy odpowiedni kolor w zaleŝności od tego czy róŝnica ceny na n tej i n-1 sesji tj. C n C n-1, wzrosła czy teŝ spadła. Dla wzrostów ceny stosuje się kolor zielony, dla spadków czerwony. Jeśli zmiana ceny akcji w analizowanej róŝnicy interwałów jest równa zero stosuje się kolor czarny, co jest zgodne z konwencją przyjętą przez większość programów słuŝących do śledzenia notowań giełdowych. Im silniejszy trend tym odcień stosowanego koloru powinien być jaśniejszy. Koloru Ŝółtego uŝywa się w przypadku bardzo silnego trendu wzrostowego (najjaskrawszy odcień koloru zielonego), a koloru fioletowego dla zaznaczenia silnego trendu spadkowego (najjaskrawszy odcień koloru czerwonego). 2. Następnie powtarzamy procedurę z pkt. 1 dla kolejnej ceny zamknięcia tj. C n+1, następnej tj. C n+2 itd. W ten sposób otrzymujemy pierwszą linię Meta Trendu. 3. W następnym kroku wykorzystujemy interwał czasowy będący podwojeniem pierwotnego interwału czasowego. PoniŜej ceny C n w drugiej linii Meta Trendu umieszczamy odpowiedni kolor w zaleŝności od tego czy róŝnica C n C n-2 jest dodatnia czy teŝ ujemna (dla wybranego w naszym przykładzie najmniejszego interwału czasowego równego jedną sesję, podwojeniem najmniejszego interwału czasowego są dwie sesje). 4. Przechodzimy do następnego notowania, dla którego cena zamknięcia wynosi C n+1 i liczymy róŝnicę C n+1 C n-1, itd. 2 Najmniejszy interwał czasowy pełni istotną rolę w metodzie Meta Trendów, dlatego teŝ jego właściwy dobór ma duŝe znaczenie. Zazwyczaj przyjmuje się, Ŝe długość najmniejszego interwału czasowego odpowiada róŝnicy czasu, jaki dzieli dwie widoczne na wykresie, sąsiadujące ze sobą ceny. 2

3 5. W ten sposób zwiększając najmniejszy interwał czasowy (stosując jego wielokrotność) przechodzimy do kolejnych linii Meta Trendu, co w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiedniej mapy kolorów. Uogólniając: dla ceny zamknięcia C n wartość i-tej linii Meta Trendu, przy wyborze najmniejszego interwału czasowego równego odległości dwu sąsiadujących ze sobą cen, otrzymujemy ze wzoru: W = C i n C n i Rysunek 1. Sposób tworzenia linii Meta Trendu Cena C n C n -C n-1 C n -C n-2 C n -C n-3 Analizowane ceny w poszczególnych interwałach Poszczególne linie Meta Trendu Cena waloru w stosuje się cenę zamknięcia Linia czasu na ekranie komputera Kierunek rozwiania się średnio i długoterminowych trendów Źródło: Opracowanie własne Kolory zielone i czerwone reprezentują odpowiednio trendy wzrostowe i spadkowe zgrupowane na jednym wykresie. Kolor czarny sygnalizuje zmianę trendu ze wzrostowego na spadkowy i odwrotnie. Sposób uporządkowania poszczególnych obszarów na otrzymanej mapie trendów nie jest przypadkowy. Pola obszarów o tym samym kolorze zielonym lub czerwonym nazywają się Meta Trendami. Przykład zastosowania techniki Meta Trendów został przestawiony na rys. nr 2. Pole obszaru między końcami strzałek oznaczonych jako 1 oznacza Meta Trend spadkowy. Na początku tego obszaru cena akcji wchodzi w wyraźną tendencję spadkową. Na końcu zaznaczonego obszaru moŝna juŝ mówić o trendzie wzrostowym. Obszar między strzałkami o 3

4 nr 2. sygnalizuje lokalny trend wzrostowy. ZauwaŜmy, Ŝe na początku tego obszaru cena akcji zwyŝkuje, a na końcu zniŝkuje. Dla określonych wielokrotności interwału podstawowego trend wzrostowy lub spadkowy jest na tyle silny, Ŝe na wykresie zostały zaznaczone linie Ŝółte i fioletowe. Rysunek 2. Przykład zastosowania techniki Meta Trend na przykładzie cen akcji IBM (IBM) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Boomers R., Meta Trend, Technical Analysis of Stock & Commodities, June 2001, pp NajwaŜniejszym zastosowaniem techniki Meta Trend jest sygnalizacja głównych trendów wzrostowych i spadkowych widocznych na analizowanym akcjogramie. Jeśli kolor tła analizowanego wykresu jest w technice Meta Trendu zielony, to dominującym trendem w prezentowanym na wykresie horyzoncie czasowym jest trend wzrostowy. Jeśli zaś kolorem tła (tj. dominującym) jest kolor czerwony, w dłuŝszym horyzoncie czasowym mamy do czynienia z tendencją spadkową. Dominacja określonej barwy po prawej stronie wykresu sygnalizuje przewagę jednego z trendów: wzrostowego lub spadkowego w krótszym horyzoncie czasowym poprzedzającym ostatnią sesję widoczną na wykresie. Na rys. nr 2 dominującym kolorem tła jest kolor zielony sygnalizacja tendencji wzrostowej w dłuŝszym okresie czasu. Na prawym skraju wykresu przewaŝającą barwą jest zielona, co skłania nas do 4

5 wyciągnięcia wniosku o silnym trendzie wzrostowym w ostatniej części analizowanego wykresu. Drugim moŝliwym zastosowaniem tej techniki jest wskazanie początku i końca trendu wzrostowego i spadkowego. W momencie zmiany trendu ze wzrostowego na spadkowy lub odwrotnie cena przez pewien czas będzie przybierała barwę czarną. Wielkość pola obszaru o kolorze czarnym sygnalizuje szybkość zmiany trendu ze wzrostowego na spadkowy lub odwrotnie. I jest to zaleŝność odwrotnie proporcjonalna tj. szybkim zmianom trendów odpowiadają małe pola na mapie trendów o barwie czarnej. Trzecim sposobem wykorzystania techniki Meta Trendów jest sygnalizacja stanów skrajnych rynku. W momencie silnej tendencji wzrostowej lub spadkowej barwa na wykresie Meta Trendów przybierze kolor odpowiednio Ŝółty lub fioletowy. Fakt ten oznacza wyraźną dominację na wykresie jednego z trendów aprecjacja lub deprecjacja ceny przybiera wyraźnie na sile. Rysunek 3. Przykład zastosowania techniki Meta Trend na przykładzie cen akcji Microsoft (MSFT) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Boomers R., Meta Trend, Technical Analysis of Stock & Commodities, June 2001, pp

6 Czwarta metoda zastosowania Meta Trendów bazuje na sposobie rysowania mapy trendów. ZauwaŜmy, Ŝe trendy krótkoterminowe nanoszone są na wykresie na samej górze mapy, podczas gdy trendy średnio i długoterminowe w miarę rozwijania się na wykresie ceny, przesuwają się w kierunku prawego dolnego naroŝnika. W takim bowiem razie obszary jednego koloru rozpoczynające się w pobliŝu górnego krańca mapy trendów i rozciągające się w jej głąb mają duŝe znaczenie prognostyczne. Rysunek 4. Przykład zastosowania techniki Meta Trend na przykładzie cen 30 letnich obligacji rządowych USA (TYX) Źródło: Opracowanie własne na podstawie Boomers R., Meta Trend, Technical Analysis of Stock & Commodities, June 2001, pp Na rys. 3. dobrze widoczna staje się długoterminowa (DT) tendencja spadkowa, która zaczyna się wewnątrz odcinka nr 1. (strzałka na prawym skraju tego odcinka sygnalizująca zmianę trendu ze wzrostowego na spadkowy obszar czarny na mapie trendów) strzałka koloru czerwonego. DT tendencja spadkowa jest od czasu do czasu poprzecinana lokalnymi 6

7 korektami wzrostowymi: odcinek 2 i 3, którym odpowiadają zielone obszary krótkoterminowych (KT) trendów wzrostowych, połoŝone w górnej części mapy trendów. Na wykresie nr 4 mamy do czynienia z mapą trendów charakterystyczną dla trendu bocznego. Po wcześniejszym średnioterminowym (ST) trendzie spadkowym (czerwony obszar po lewej stronie mapy trendów), który przeszedł w trend wzrostowy (zielony obszar w części środkowej mapy), w dalszej części mapy zauwaŝamy przeplatanie się obszarów zielonych, czerwonych i czarnych, ze zdecydowaną przewagą tych ostatnich (trend boczny). 2. Technika aktywności cenowej (Price Activity PAC) Sposób konstruowania wykresu w technice PAC: 1. Narysowanie wykresu waloru zawierającego ceny: otwarcia, najwyŝszą, najniŝszą i zamknięcia oznaczone jako dane wejściowe na rys. nr Ustalenie tzw. minimalnego ruchu ceny (tzw. pudełko) na podstawie techniki kółko i krzyŝyk (point & figure) 3. Następnie narysowanie odpowiednich minimalnych zmian ceny na otrzymanym w pkt 1 wykresie patrz wykres 1 na rys. nr 5. Minimalna zmiana ceny tj. pudełko wynosi w tym przypadku 1 zł. 3. Dla pierwszego widocznego dnia na wykresie dokonujemy równego podziału wolumenu obrotu między ilość minimalnych ruchów cenowych przypadających tego dnia. Na wykresie nr 2 na rys. 5 wolumen 60 akcji z pierwszego dnia notowań został podzielony na 2 minimalne ruchy cenowe, co daje po 30 akcji na kaŝde pudełko. Innymi słowy średnio po 30 akcji zmieniło właściciela w przedziale zł oraz zł. 4. Liczba akcji, jakie zmieniły właściciela w trakcie pierwszej sesji ma wpływ na istotności poziomów wsparcia i oporu w ciągu następnych sesji, lecz wpływ ten systematycznie maleje (tzw. stopień zmniejszenia wolumenu). Na wykresie waloru w ciągu następnych sesji dokonujemy systematycznego zmniejszenia udziału akcji, jakie zmieniły właściciela w trakcie pierwszej sesji. Na wykresie 3 na rys. 5 w trakcie drugiej sesji istotność kaŝdego z przedziałów i zł została zmniejszona do 25 akcji. Na tym samym wykresie istotność wolumenu obrotu z pierwszej sesji w trakcie kolejnych sesji systematycznie spada o 5 akcji i wynosi w trakcie sesji trzeciej 20, a w trakcie sesji czwartej 15 akcji dla kaŝdego z przedziałów i zł. 3 Dorsey T. Wykresy punktowo symboliczne, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa

8 5. Powtarzając kroki 3-4 dla kaŝdego notowania i przeprowadzając odpowiednie sumowanie w ten sposób zakumulowanego wolumenu (dla kaŝdego przedziału cenowego i kaŝdego dnia) uzyskujemy istotność kaŝdego z pudełek cenowych w ciągu następnych notowań wykres 4 na rys Zamieniając otrzymane w ten sposób istotności poszczególnych pudełek cenowych na określone kolory (czarny = zero, zielony = wartość średnia, czerwony = wartość wysoka) otrzymujemy wykres w technice PAC wykres 5 na rys. 5. W rzeczywistości wykorzystuje się całą paletę kolorów stosując zaleŝności: a) im cieplejszy kolor tym większy zakumulowany wolumen, b) wzrost intensywności (odcienia) danego koloru oznacza większy zakumulowany wolumen na danym poziomie cenowym. Rysunek 5. Sposób tworzenia wykresu w technice PAC Źródło: opracowanie własne na podstawie Bertrand F. Vizualize Price Movement, Technical Analysis of Stock & Commodities, June 2005, pp

9 Metoda PAC stanowi połączenie metod wolumenowych, cenowych i czasowych. Jej głównymi atutami są 1. Doskonała wizualizacja wybić w górę i w dół z poziomów konsolidacji, 2. Sygnalizacja poziomów wsparcia i oporu, 3. Uwidacznianie formacji kontynuacji trendu takich jak: trójkąty, proporczyki i flagi. Rysunek 6. Spadek znaczenia danego poziomu wsparcia / oporu w czasie na przykładzie akcjogramu HPQ (układ dzienny, horyzont jednoroczny), średnie ruchome (20 sesyjna - niebieska i 100 sesyjna biała) Źródło: opracowanie własne na podstawie programu PAC Chart. Analiza wykresów otrzymanych w tej technice przypomina nieco wykresy uzyskane z zastosowaniem tzw. wygładzenia wolumenowego ceny 4. Dynamiczne wybicia w górę lub w dół po formacji bazy, które zostały potwierdzone zwiększonym wolumenem obrotów są bardziej wiarygodne niŝ przebicia poziomów wsparcia i oporu bez wzrostu wolumenu obrotu. Wykres stworzony w technice PAC uwidacznia dodatkowo znaczenie poziomów wsparcia i oporu. Są one często określane jako świeŝa podaŝ i stanowią bardzo istotne poziomy cenowe wzmoŝonego przeprowadzania transakcji. W technice PAC znaczenie poziomów wsparcia i oporu systematycznie maleje wraz z upływem czasu. Na rys. nr 6. kolorowymi (Ŝółty i pomarańczowy) liniami przedstawione zostały zasięgi oddziaływania utworzonych poziomów wsparcia i oporu. Z uwagi na technikę tworzenia wykresów PAC obszar oddziaływania takiego poziomu wsparcia lub oporu przypomina swoim wyglądem trójkąt. 4 Achelis S. Analiza techniczna od A do Z, Oficyna Wydawnicza LT&P, Warszawa

10 NaleŜy takŝe podkreślić fakt, Ŝe wykorzystanie kolorów w technice PAC umoŝliwia stworzenie wykresów z przedziałami bez zakumulowanego wolumenu (kolor czarny) aŝ po przedziały z maksymalną kumulacją wolumenu (kolor czerwony). Na wykresie stworzonym w technice PAC obejmującym notowania w okresie dwuletnim kolor czerwony będzie odpowiadał najwyŝszemu zakumulowanemu wolumenowi w horyzoncie dwuletnim. Analogiczne na wykresie obejmującym trzymiesięczne notowania kolor czerwony odpowiada największej akumulacji wolumenu w przedziale czasowym trzymiesięcznym. Konsekwentnie określony punkt czerwony na wykresie trzymiesięcznym moŝe okazać się jedynie niebieskim na wykresie w horyzoncie dwuletnim. Im dłuŝszy jest horyzont czasowy wykresu tym większe znaczenie mają poszczególne obszary kolorów czerwonego i Ŝółtego. Rysunek 7. Wykres w technice PAC dla amerykańskiej spółki Pfizer (PFE) Źródło: opracowanie własne na podstawie Bertrand F. Vizualize Price Movement, Technical Analysis of Stock & Commodities, June 2005, pp Na wykresie w technice PAC kolory tła pełnią rolę sygnalizacji poszczególnych poziomów wsparcia i oporu. Stanowią one alternatywę dla techniki equivolume 5 i candelvolume 6. W 5 Arms R. Znaczenie wolumenu, WIG-PRESS, Warszawa Nison S. Świece i inne japońskie techniki analizowania wykresów, WIG-PRESS, Warszawa

11 technice PAC nie dochodzi jednak do zniekształcenia osi poziomej jak to ma miejsce w obu tych metodach. Fakt ten umoŝliwia stosowanie na jednym wykresie oscylatorów i wskaźników bez zniekształceń ich osi czasowej 7. Na rys. nr 7 przedstawione zostały poziomy wsparcia i oporu uzyskane w technice PAC dla spółki Pfizer. Poziom silnego wsparcia, który został utworzony pod koniec 2003 r. sprawdził się następnie podczas korekty technicznej na początku 2004 r. Z kolei duŝy wolumen obrotów towarzyszący trendowi spadkowemu od maja do grudnia 2004 r., po pierwsze stanowił potwierdzenie tego trendu, a po drugie przełoŝył się na powstanie całego pasma silnych oporów. Bardzo duŝy wolumen obrotu, który powstał na sesji z grudnia 2004 r. został uwidoczniony w technice PAC jako najgorętsza strefa kolor czerwony. Poziom ten przez długi okres czasu stanowił silny opór dla ceny dopiero za szóstym razem cenie udało się przebić to pasmo zatrzymania. Rysunek 8. Wykres IBM w technice PAC (układ dzienny, horyzont jednoroczny), średnie ruchome (20 sesyjna - niebieska i 100 sesyjna biała) Źródło: opracowanie własne na podstawie programu PAC Chart. 7 Etzkorn M. Oscylatory, WIG-PRESS, Warszawa

12 Poziomy wsparcia, oporu i konsolidacji zostały teŝ przedstawione na akcjogramie IBM (rys. nr 8). Na szczególna uwagę zasługuje fakt, Ŝe korekta z jesieni 2005 r. zatrzymała się na wsparciu pochodzącym od strefy utworzonej w maju i czerwcu 2005 r. RównieŜ zwyŝka z jesieni 2005 r. dotarła do oporu w pobliŝu 90 USD wyznaczonego przez odpowiednią strefę z końca marca 2005 r. Technika PAC posiada trzy stopnie swobody: 1. Minimalny ruch ceny (tzw. pudełko), 2. Stopień zmniejszenia wolumenu, 3. Horyzont czasowy prezentacji danych (wykresy w ujęciu godzinowym, dziennym, tygodniowym, miesięcznym, rocznym) Analityk eksperymentując z tymi parametrami moŝe dla kaŝdego z analizowanych akcjogramów znaleźć taki minimalny ruch ceny i taki stopień zmniejszenia wolumenu, Ŝe liczba zmiany krótkoterminowych trendów na otrzymanych w ten sposób poziomach wsparcia i oporu będzie maksymalna. Znaczenie horyzontu czasowego moŝe mieć znaczenie w przypadku danych intradayowych (minutowe, 5-minutowe, 10-minutowe, 30-minutowe i godzinowe), natomiast maleje ono wraz z poszerzaniem zastosowanego horyzontu czasowego. Podsumowanie Obie techniki nie znalazły jak dotąd zastosowania na polskim rynku kapitałowym. Z uwagi na fakt, iŝ stanowią one nowe narzędzie analizy technicznej, pozwalające w nieco inny, niŝ dotychczasowy, sposób prezentacji wykresów i klasyfikacji trendów oraz potencjalnych poziomów wsparcia i oporu, moŝna oczekiwać, Ŝe juŝ wkrótce wejdą do arsenału metod wykorzystywanych przez polskich inwestorów. W szczególności tych, którzy inwestują w dłuŝszych niŝ jednodniowe horyzontach czasowych.. O ile metoda PAC stanowi wewnętrznie spójne narzędzie analityczne, o tyle metoda Meta Trendów moŝe zostać rozwinięta nieco dalej. Zamiast tworzenia kolorowej mapy trendów umieszczanej pod akcjogramem analizowanego wykresu moŝemy przejść do przestrzeni trójwymiarowej. Jeśli na osi OX zaznaczymy upływ kolejnych sesji, na osi OY cenę zamknięcia analizowanego aktywu, to zaznaczając na osi OZ kolejne, analizowane interwały 12

13 czasowe, ponad płaszczyzną OXZ uzyskuje uzyskane róŝnice ceny W = C C w postaci trójwymiarowej mapy. Zaproponowany sposób wymaga jednak potwierdzenia w praktyce. i n n i Bibliografia: 1. Achelis S. Analiza techniczna od A do Z, Oficyna Wydawnicza LT&P, Warszawa Arms R. Znaczenie wolumenu, WIG-PRESS, Warszawa Bertrand F. Vizualize Price Movement, Technical Analysis of Stock & Commodities, June 2005, pp Boomers R., Meta Trend, Technical Analysis of Stock & Commodities, June 2001, pp Etzkorn M. Oscylatory, WIG-PRESS, Warszawa Murphy J. Analiza techniczna, WIG-PRESS, Warszawa Nison S. Świece i inne japońskie techniki analizowania wykresów, WIG-PRESS, Warszawa

14 Abstrakt W artykule przedstawione zostały nowe metody analizy technicznej tworzących kolorowe mapy dla określonych obiektów z analizowanych wykresów: technika Meta Trendów i technika aktywności cenowej (Price Activity PAC). Obie metody pozwalają w inny niŝ dotychczas stosowane sposoby analizy technicznej, przeprowadzać badanie akcjogramu. Pierwsza metoda jest przeznaczona głównie do analizy trendów, przy jednoczesnej ocenie ich siły. Druga z kolei jest wykorzystywana do prezentacji poziomów wsparcia i oporu. Zaprezentowane w artykule przykłady zastosowania obu metod na rynku amerykańskim jednoznacznie dowodzą ich skuteczności. MoŜna oczekiwać, Ŝe juŝ wkrótce obie metody znajdą zastosowanie takŝe wśród polskich inwestorów. 14