Opracowania, Studia, Materiały. Centrum Projektów Informatycznych MSWiA ZESZYT 1A

Transkrypt

1

2 Opracowania, Studia, Materiały Centrum Projektów Informatycznych MSWiA ZESZYT 1A WARSZAWA, CZERWIEC 2011

3 Centrum Projektów Informatycznych MSWiA Opracowania, Studia, Materiały Zeszyt 1A Wydawca: Centrum Projektów Informatycznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji ul. Pileckiego Warszawa Redakcja dr Mariusz Grajek dr Zbigniew Olejniczak Autorzy publikacji w Zeszycie 1A Paweł Fergiński Kamil Kołodziński Michał Kossakowski Michał Kozera Krzysztof Pawłowski Artur Prokopiuk Tomasz Rakoczy Piotr Świeżewski Emil Walczyk Norbert Zaborowski ISSN: Druk i oprawa : Drukarnia nr 1 ul. Rakowiecka Warszawa

4 SPIS TREŚCI Zeszyt 1A Tytuł Autor Strona Wizja informatyzacji służb porządku publicznego i ratownictwa obraz możliwości narzędzi IT wdrażanych przez Centrum Projektów Informatycznych MSWiA Krzysztof Pawłowski 6 Złota godzina czyli ile kosztuje ludzkie życie? Kamil Kołodziński, Michał Kozera 13 OST112 - sieć szerokopasmowa na potrzeby ratownictwa i zarządzania kryzysowego System łączności radiowej jeden z wieloma usługami Paweł Fergiński 19 Piotr Świeżewski 28 Profil Zaufany epuap Tomasz Rakoczy 37 Architektura informacji i Katalog Usług epuap Michał Kossakowski Emil Walczyk 44 Wdrożenie elektronicznego obiegu dokumentów w administracji projekt: Zintegrowana, wielofunkcyjna platforma komunikacyjna policji z funkcja usług dla obywateli i przedsiębiorców, realizowanego w ramach 7. osi PO IG Norbert Zaborowski 51 Infrastruktura teleinformatyczna dla Prezydencji Artur Prokopiuk 65

5 Moment wypadku to punkt zero zegar zaczyna tykać. Kolejne minuty to czas przybycia karetki, ewentualna pomoc straży, następnie pomoc resuscytacyjna, wreszcie transport do szpitala. I dopiero, gdy na sali operacyjnej chirurg przystępuje do pracy lub poszkodowany znajdzie się na oddziale intensywnej terapii, można powiedzieć, że skończyła się złota godzina

6 Szanowni Państwo, oddajemy w Państwa ręce pierwszy Zeszyt Centrum Projektów Informatycznych MSWiA. Studia, opracowania, materiały. Zdecydowaliśmy, aby materiały wypracowane przez naszych specjalistów podzielić na dwie części. Część 1 A, to opracowania, które mają bardzo bliski związek z projektami informatycznymi realizowanymi w CPI MSWiA chociaż, nie jest to prosta relacja z tego co w projektach się już zdarzyło, dzieje się, lub może zdarzyć. Byłoby to zbył łatwe, a jednocześnie mało innowacyjne. Informacje o naszych projektach można przecież znaleźć na naszej stronie internetowej, prezentujemy je także na ulotkach i konferencjach. Materiały z części 1 A to bardziej refleksje w związku projektami. Niezwykle ważny bodaj najważniejszy - blok projektów znakomicie oddaje ujęcie zaprezentowane już w pierwszym opracowaniu. Działania służb odpowiedzialnych za nasze (Obywateli) bezpieczeństwo nie mają jednego scenariusza. Najczęściej wezwanie o pomoc nie oddaje całego tragizmu sytuacji, a przecież zawsze chcemy, aby nasz problem był zauważony i uzyskał właściwe rozwiązanie. Chcemy wszyscy i tego możemy sobie życzyć, aby złota godzina nigdy nie trwała dłużej aniżeli 60 minut. Znakomitą szansą dla upowszechnieniu kontaktów Obywateli z urzędami poprzez internet jest epuap i Profil Zaufany. To drugi, ważny blok tematyczny w części 1 A. Projekt epuap jest kontynuacją prac z lat , ale dopiero teraz uzyskał swoją prawdziwą szansę na sukces. Część 1 A została dopełniona przez materiały związane z projektami realizowanymi na rzecz Policji i w związku z polską prezydencją. Przedsięwzięcia należy uznać za prestiżowe. Policja jest surowym i wymagającym recenzentem, a prezydencja musi być udana. Część 1 B to niezwykle cenne opracowania, które nie mają jednak związku z projektami informatycznymi. Ich wyjątkowość wynika z faktu, że powstały w wyniku przemyśleń i refleksji naszych specjalistów zatrudnionych w zespołach i komórkach wspierających prace projektowe: zespół wsparcia projektów, zespół opiniodawczo-doradczy i prawny, zespół kadr. W większości podobnych instytucji, zagadnienia takie, jak: polityka kadrowa, obszary kompetencji prawnych, wybrane zagadnienia zarządzania projektami i zespołami ludzkimi, kwestie analizy doświadczeń podobnych projektów spychane są na peryferia działalności instytucji, ponieważ nie jest to działalność biznesowa i niesłusznie. Administracja publiczna, od wielu lat zbiera ogromny kapitał doświadczeń z działalności instytucji typu Centrum Projektów Informatycznych. Podobne instytucje działają w resorcie pracy, zdrowia, gospodarki i pokazują one, że można unowocześnić administrację publiczną i zasadniczo zmienić podejście do dużych, wieloletnich wyzwań projektowych i do relacji z biznesem. Działając w ramach administracji można przełamać uciążliwą mitręgę biurokratyczną i skomplikowany proces uzgadniania decyzji. Już dzisiaj warto zastanowić się, czy instytucje o podobnych charakterze jak CPI mają szanse wpisać się w rzeczywistość administracji publicznej w Polsce. Warto o tym myśleć już teraz, gdy mamy wciąż perspektywę kilku lat pracy, a nasi specjaliści i eksperci właśnie z pracą na rzecz administracji wiążą swoją przyszłość. REDAKTORZY ZESZYTU - 5 -

7 Krzysztof Pawłowski Centrum Projektów Informatycznych MSWiA WIZJA INFORMATYZACJI SŁUŻB PORZĄDKU PUBLICZNEGO I RATOWNICTWA OBRAZ MOŻLIWOŚCI NARZĘDZI IT WDRAŻANYCH PRZEZ CENTRUM PROJEKTÓW INFORMATYCZNYCH MSWIA Streszczenie Krzysztof Pawłowski jest absolwentem Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej, aktualnie pełni funkcję kierownika Wydziału Planowania i Organizacji Projektów Informatycznych CPI MSWiA, do zadań którego należy przygotowanie założeń i koncepcji realizacji systemów IT pozyskiwanych w ramach projektów prowadzonych przez centrum. Od ponad 8 lat bierze udział w budowie i wdrażaniu systemów IT dla potrzeb administracji, głownie jednostek organizacyjnych Policji. Poczucie bezpieczeństwa obywateli uwarunkowane jest efektywnością działań służb porządku publicznego i ratownictwa, która w główniej mierze wymaga interoperacyjności działań różnych podmiotów bezpośrednio na miejscu zdarzenia. Zarówno trafność, jak i czas podejmowania decyzji uzależniony jest od dostępu do bieżących informacji dotyczących zdarzenia, jak i zasobów służb, co w dzisiejszych czasach wymaga stosowania specjalistycznych narzędzi informatyc znych z obszaru komunikacji natychmiastowej oraz wspomagania dowodzenia. W niniejszej publikacji przyjrzymy się praktycznej stronie zastosowania produktów IT, realizowanych przez Centrum Projektów Informatycznym MSWiA, dotyczących niniejszego obszaru działań służb porządku publicznego i ratownictwa. Pokazane zostanie praktyczne zastosowanie produktów w oparciu o opisany przypadek użycia, jak również dotychczasowe działania związane z ich budową i wdrożeniem WSTĘP CZYLI JEDEN Z MOŻLIWYCH SCENARIUSZY Wyobraźmy sobie taką oto sytuację: Warszawa, jedno z ruchliwych skrzyżowań w centrum miasta, piątkowy wieczór tuż przed meczem reprezentacji Polski, rozgrywanym w ramach EURO2012. Nagle, kierujący samochodem marki BMW, przy nadmiernej prędkości wpada w poślizg i nie mogąc zapanować nad pojazdem uderza w autobusu linii 507. Auto niefortunnie wbija się w autobus, w sposób uniemożliwiający osobom postronnym wydobycie kierowcy z samochodu. Wskutek kolizji całkowicie zostaje sparaliżowany ruch innych pojazdów, utrudniając kibicom dotarcie na Stadion Narodowy. Emocje zaczynają wymykać się spod kontroli, odgłosy klaksonów oraz obelg zaczynają dominować w przestrzeni publicznej. Całe zdarzenie zostaje zaobserwowane przez osobę głuchoniemą z okna jej mieszkania, znajdującego się w pobliżu feralnego skrzyżowania

8 Pierwsza reakcja, to potrzeba udzielenia pomocy i myśl: Niech ktoś pomoże temu człowiekowi! Przecież czas - w jakim powiadomi się służby ratunkowe - może stanowić o zdrowiu, a nawet życiu kierowcy. Obserwator, po chwili namysłu, uruchamia przeglądarkę internetową i na specjalnym portalu wypełnia elektroniczny arkusz zgłoszenia alarmowego, stanowiący alternatywę dla połączenia telefonicznego numeru112, podając przy tym analogiczne informacje, jakie są wymagane w bezpośredniej rozmowie telefonicznej. Dane niezwłocznie zostają przekazane do najbliższego centrum powiadamiania ratunkowego. Jak na nieszczęście, jest to jedno z wielu zdarzeń, które w tym momencie mają miejsce w Warszawie i wymagają podjęcia natychmiastowych działań przez służby porządku publicznego i ratownictwa. Ponieważ w ciągu 10 sekund żaden z operatorów numeru 112 w Warszawie nie jest w stanie podjąć zgłoszenia, automatycznie zostaje ono przesłane do kolejnego centrum znajdującego się w Radomiu. Operator z Radomia po zapoznaniu się z treścią zgłoszenia lokalizuje miejsce wypadku na cyfrowej mapie Warszawy, zaznaczając w aplikacji informatycznej Pogotowie Ratunkowe, Policję oraz Państwową Straż Pożarną, jako służby konieczne do powiadomienia o zaistniałej sytuacji. Istnieje bowiem realne podejrzenie, iż w tym przypadku dla potrzeb wydobycia kierowcy konieczne będzie użycie specjalistycznego sprzętu, a lokalizacja zdarzenia znacznie utrudni sprawną akcję ratunkową. Równolegle z przekazaniem formatki zgłoszenia do służb, obserwator otrzymuje elektroniczne potwierdzenie, iż jego zgłoszenie zostało przyjęte i niezwłocznie na wskazane miejsce zostaną skierowane stosowne służby ratunkowe. Od momentu wysłania przez niego elektronicznego formularza do chwili otrzymania potwierdzenia mija niespełna kilkadziesiąt sekund! A wszystko za sprawą specjalistycznego systemu informatycznego, który mimo przyjęcia zgłoszenia w Radomiu, na podstawie lokalizacji miejsca wypadku przesyła zgłoszenie do obsługi właściwych terytorialnie jednostek służb ratunkowych w Warszawie. Teraz już powodzenie akcji ratunkowej zależy głównie od sprawności działań dyspozytorów służb, a w szczególności od szybkiego i właściwego doboru zespołów ratunkowych, czy patrolu Policji. Istotne jest przy tym zadysponowanie sił i środków, które najszybciej dotrą na miejsce wypadku i posiadają specjalistyczne wyposażenie, konieczne do wydobycia kierowcy z samochodu. Czas ucieka, a w grę wchodzą pojedyncze minuty, które w tym przypadku mogą decydować o życiu kierowcy. Działanie pod presją czasu nie sprzyja podejmowaniu szybkich, a zarazem trafnych decyzji. Jednak dyspozytorzy nie zostają pozostawieni sami sobie. Wsparciem dla nich jest system informatyczny, który na podstawie przekazanych przez osobę zgłaszającą informacji, o miejscu i rodzaju zdarzenia, oraz bazy danych o wyposażeniu dostępnych w służbach zespołów/patroli typuje wolne zasoby, cechujące się najkrótszym czasem dotarcia na miejsce wypadku. Dyspozytor medyczny przed przekazaniem elektronicznego arkusza zgłoszenia na zainstalowany w karetce tablet zespołu ratownictwa medycznego, dla potwierdzenia dokładnej lokalizacji miejsca wypadku, dokonuje wizualizacji na cyfrowej mapie miasta wytypowanych przez aplikację zespołów oraz lokalizacji abonentów dzwoniących na numery alarmowe. Jak się bowiem okazuje, jeszcze dwie inne osoby powiadomiły o zaistniałym wypadku, z czego pierwsza dzwoniąc na numer 112, druga zaś bezpośrednio na numer 999, informując o ciężko poszkodowanej pasażerce autobusu. Dane przekazane przez osoby zgłaszające zostały umieszczone w jednym elektronicznym arkuszu zdarzenia, dzięki czemu dyspozytor, posiadając pełny obraz sytuacji, podejmuje decyzję o wysyłaniu do wypadku jednocześnie dwóch zespołów ratowniczych zamiast jednego. Całość procesu zadysponowania zasobów ratowniczych trwa mniej niż minutę, a to za sprawą systemu GPS do lokalizacji pojazdów i patroli, danych lokalizacyjnych abonentów pozyskanych od operatorów telekomunikacyjnych oraz bieżącego monitorowania statusów dyspozycyjności możliwych do wykorzystania zasobów ratowniczych. Zespoły ratownictwa medycznego, patrol policji oraz ratownicy ze straży pożarnej, już po chwili zjawiają się na miejscu wypadku, dzięki czemu sytuacja szybko zostaje opanowana. Policjanci odpowiednio zabezpieczają teren, kierują ruch samochodów na objazdy, a strażacy przy po

9 mocy nożyc pneumatycznych, wydobywają nieprzytomnego kierowcę BMW. Teraz o życiu poszkodowanych zdecydują najbliższe minuty i szybkie przetransportowanie do właściwego szpitala, gdzie zostanie im udzielona specjalistyczna pomoc medyczna. Lekarz już z karetki, posługując się aplikacją zainstalowaną na tablecie, wyszukuje wolne miejsca w szpitalach znajdujących się na terenie Warszawy i okolic, dzięki czemu zaoszczędza kolejne cenne sekundy związane z transportem poszkodowanych. W tym samym czasie patrol Policji, po zabezpieczeniu miejsca wypadku, nawiązuje połączenie wideokonferencyjne z oficerem dyżurnym znajdującym w komisariacie, który dzięki temu może zdalnie ocenić sytuację i właściwie pokierować całą akcją. Dyżurny zleca patrolowi dokonanie zdalnego sprawdzenia BMW w bazie SIS/VIS pod kątem kradzieży samochodu, tzn. czy auto nie jest poszukiwane na terytorium strefy Schengen oraz zebranie zeznań naocznych świadków zdarzenia. Policjanci przystępują zatem do właściwych czynności, a całą związaną z tym dokumentację procesową sporządzają z wykorzystaniem elektronicznych formularzy, dostępnych na terminalu mobilnym, umieszczonym w radiowozie. Po podpisaniu druków procesowych, sporządzonych na miejscu zdarzenia, do czego policjant oraz świadkowie używają swoich podpisów elektronicznych umieszczonych w dowodach osobistych, dokumentacja zostaje zapisana w wirtualnej teczce sprawy. Teraz już zdarzeniem zajmą się właściwe służby dochodzeniowo-śledcze. Najważniejsze jednak, że poszkodowani szybko otrzymali właściwą pomoc medyczną, a ruch na miejscu wypadku został sprawnie przywrócony; teraz kibice mogą na czas dotrzeć na mecz polskiej reprezentacji. Rys.1. Diagram przypadków użycia dla opisanego scenariusza wydarzeń uc zgłoszenia Wypełnienie i przekazanie formularza zgłoszenia Wizualizacjasytuacji Osoba zgłaszająca Otrzymanie potwierdzenia przyjęcia zgłoszenia Państwowa Straż Pożarna Zadysponowanie sił i środków Przyjęcie zgłoszenia Monitorowanie statusu obsługi, tworzenie analiz i raportów Operator 112 Przekazanie zgłoszenia do służb Policja Sporządzenie dokumentacji medycznej Państwowe Ratownictwo Medyczne Monitorowanie statusu przekazania zgłoszenia Sporządzenie dokumentacji procesowej Komunikacja w trybie wideokonferencji, elektroniczny obieg dokumentacji Źródło: Opracowanie własne

10 DZIAŁANIA REALIZOWANE W RAMACH CENTRUM PROJEKTÓW INFORMATYCZNYCH MSWIA Wyobrażając sobie powyższą, hipotetyczną sytuację od razu pojawia się pytanie: Kiedy tak sprawne działanie podmiotów ratowniczych stanie się standardem i to na terenie całego kraju, a nie wyłącznie dużych miast? Jeśli spojrzymy na całą tę historię przez pryzmat produktów projektowych, wdrażanych przez Centrum Projektów Informatycznych MSWiA, w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz Infrastruktura i Środowisko, to okazuje się, iż już niedługo. A to głównie za sprawą wdrażanego aktualnie systemu informatycznego powiadamiania ratunkowego, stanowiącego główny rdzeń wymiany informacji pomiędzy obywatelem a służbami porządku publicznego i ratownictwa w zakresie przyjęcia i obsługi zgłoszeń alarmowych, i to nie tylko zgłoszeń telefonicznych. Mówimy bowiem o rozwiązaniu informatycznym przyjmującym docelowo wywołania telefoniczne numeru 112 i 99x, jak również SMS, FAX, e-call, czy inne komunikaty w formacie XML przekazywane za pośrednictwem uniwersalnego interfejsu programowego API (ang. Application Programming Interface). Oznacza to możliwość przyjęcia przez operatorów centrów powiadamiania ratunkowego zgłoszeń alarmowych, tworzonych za pośrednictwem elektronicznych formularzy udostępnionych na stronach internetowych. Pierwsze wersje testowe takiego formularza są obecnie realizowane w ramach Elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej epuap ( i w połączeniu z Profilem Zaufanym, stanowić będą idealne rozwiązanie głównie dla osób niepełnosprawnych, dla których wykonanie zgłoszeń telefonicznych może być utrudnione bądź wręcz niemożliwe. Ponadto, każda taka osoba otrzyma Urzędowe Poświadczenie Odbioru takiego zgłoszenia, tzw. UPO, co nie ma miejsca w przypadku tradycyjnych zgłoszeń telefonicznych. System informatyczny powiadamiania ratunkowego jest aktualnie w fazie budowy prototypu, a to za sprawą zawartej na początku bieżącego roku umowy na wdrożenie systemu w ramach 17 Wojewódzkich Centrów Powiadamiania Ratunkowego (WCPR). W pierwszej kolejności w III kw. tego roku zostanie on uruchomiony w największych miastach, obejmując sumarycznie około 8 mln obywateli, aby w roku 2012 pokryć obszar całego kraju. Istotnym jego elementem jest posadowienie aplikacji na jednej, wspólnej dla wszystkich WCPR platformie informatycznej, dzięki czemu możliwe jest uzyskanie ogólnopolskiej bazy operatorów i zdarzeń, wraz z mechanizmami wyszukiwania zgłoszeń podobnych oraz przekazywaniem zgłoszeń obcojęzycznych. Co istotne, mechanizmy te nie są nieograniczone wyłącznie do terytorium funkcjonowania pojedynczego centrum. Można stwierdzić, iż aplikacja bazując na zasobach ogólnokrajowych działa według zaimplementowanych schematów, opierających się na minimalizacji czasów związanych z obsługą przyjęcia zgłoszeń alarmowych. Jedną z ważnych funkcji systemu jest automatyczne przekazanie zgłoszenia operatorowi z innego centrum, gdy czas oczekiwania osoby dzwoniącej na numer 112, na podjęcie telefonu, przekroczy założoną w systemie wartość - na przykład 10 sekund. Taka zastępowalność ośrodków ma szczególne znaczenie w przypadku nadmiernego obciążenia danego centrum powiadamiania ratunkowego zgłoszeniami, bądź wystąpienia awarii. Ponadto, dane zdarzenie otrzyma w systemie jeden unikatowy identyfikator, co w połączeniu z funkcją sygnalizowania zgłoszeń podobnych spowoduje, iż operatorzy z całego kraju będą dysponować tymi samymi danymi oraz możliwością ich weryfikacji, bądź uszczegółowienia o dodatkowe informacje pozyskane w ramach kolejnych zgłoszeń. Ma to szczególne znaczenie dla zdarzeń wymagających działań służb ratunkowych na granicy obszaru funkcjonowania różnych jednostek organizacyjnych, a co za tym idzie, mamy do czynienia z kilkoma, bądź kilkunastoma telefonami dotyczącymi tego samego zdarzenia, przyjmowanymi przez kilku operatorów z różnych centrów. Wskazane powyżej funkcjonalności były jednym z istotnych argumentów przemawiających za budową systemu ogólnokrajowego zamiast heterogenicznego rozwiązania opierającego się o 16 systemów IT, obejmujących swoim - 9 -

11 zasięgiem wyłącznie obszar pojedynczych województw. W takim przypadku realizacja scenariusza, polegającego na przekazywaniu zgłoszeń operatorowi z innego WCPR, przykładowo do operatora ze znajomością języka koreańskiego, byłaby praktycznie niemożliwa. Warto zaznaczyć, że wartością dodaną takiego rozwiązania jest możliwość optymalizacji zasobów dzięki wykorzystaniu narzędzi monitorujących tzw. wąskie gardła, mające przełożenie na czas przyjęcia i obsługi zgłoszeń. Praktycznym zastosowaniem takiego rozwiązania, jest typowanie centrów o dużej liczbie zgłoszeń i długim czasie oczekiwania, do których należałoby zaangażować dodatkowych operatorów. Nie byłoby jednak wspomnianych w ramach systemu powiadamiania ratunkowego korzyści, gdyby nie ogólnopolska sieć teleinformatyczna OST112, stanowiąca główną warstwę transmisyjną dla potrzeb obsługi wywołań alarmowych. Rozwiązanie przyjęte do budowy sieci stanowi przełom w funkcjonowaniu służb porządku publicznego i ratownictwa, a to za sprawą wdrożenia nowoczesnych usług, dostępnych za pośrednictwem technologii IP/MPLS. Współdzielenie zasobów oprócz kwestii interoperacyjności daje ponadto wymierne oszczędności finansowe związane z utrzymaniem jednego, a nie kilku redundantnych i zróżnicowanych technologicznie rozwiązań. Od początku tego roku OST112 zapewnia komunikację na poziomie wojewódzkim, co powoduje, iż stanowi ona sieć szkieletową spinającą wszystkie 17 WCPR. Docelowo do końca roku 2011 zostanie ona rozszerzona do poziomu powiatów, dzięki czemu w przyszłości możliwe będzie całkowite zastąpienie przestarzałej już technologicznie policyjnej sieci POLWAN. Poziom niezawodności i bezpieczeństwa sieci predestynuje ją do możliwe szerokiego wykorzystania w administracji i stopniowego zastępowania obecnie wykorzystywanych rozwiązań transmisji danych. Dzięki temu, OST stanie się jednym z podstawowych narzędzi integracji infrastruktury teleinformatycznej państwa, usprawniając tym samym proces komunikacji i wymiany danych pomiędzy organami administracji rządowej i samorządowej, a nie tylko służbami porządku publicznego i ratownictwa. Mówiąc o usługach komunikacji i wymiany informacji nie sposób, nie wspomnieć o produktach projektu pn.: Zintegrowana, wielousługowa platforma komunikacyjna Policji z funkcją e-usług dla obywateli i przedsiębiorców. Dzisiaj tele-, czy wideokonfercja stają się swego rodzaju standardem, już nie tylko w obszarze zastosowań społecznych. Dynamiczne i sprawne zarządzanie akcjami policyjnymi wymaga bowiem bieżącego dostępu do informacji, uzyskanej bezpośrednio na miejscu zdarzenia. Determinuje to efektywność podejmowania decyzji, jak również ma wpływ na komfort pracy kadry kierowniczej. Wdrażana od jesieni ubiegłego roku platforma komunikacyjna policji, oprócz systemu elektronicznego obiegu dokumentów, zapewni jednostkom organizacyjnym tego typu nowoczesne narzędzia komunikacyjne. Pełne przekazanie systemu do eksploatacji nastąpi w III kw. bieżącego roku, a efekty jego wykorzystania będą już widoczne w ramach obsługi imprez masowych związanych z EURO2012. Kolejnym, istotnym krokiem w informatyzacji służb porządku publicznego i ratownictwa jest wsparcie procesów obsługi spraw i zdarzeń poprzez zastosowanie aplikacji do tworzenia, zarządzania i utrzymania dokumentacji procesowej. Pierwsza wersja takiej aplikacji jest aktualnie wdrażana w jednostkach Policji dla potrzeb służb dochodzeniowo-śledczych, a niebawem możemy spodziewać się jej kolejnej wersji dostosowanej do potrzeb pionu ruchu drogowego (na początku roku Centrum Projektów Informatycznych MSWIA zawarło umowę na rozbudowę pierwszej aplikacji dla potrzeb ruchu drogowego). Zadaniem aplikacji e-posterunek jest wsparcie obsługi druków procesowych z zastosowaniem mechanizmów gromadzenia określonych danych, w sposób eliminujący ich wielokrotne wpisywanie, głównie w ramach prowadzonych postępowań. Poprzez zastosowanie integracji aplikacji z elektroniczną platformą epuap, obywatel zdalnie będzie mógł złożyć zawiadomienie o zdarzeniu, a dane zostaną automatyczne zarejestrowane we właściwych drukach procesowych, co znacznie uprości proces obsługi zdarzenia w zakresie prowadzenia postępowań przygotowawczych. Istotnym uzupełnieniem w tworzeniu dokumentacji procesowej jest wykorzystanie elektronicznego podpisu,

12 zawartego w nowym dowodzie osobistym, a stanowiącym główny produkt projektu pl.id. Dowody będą zawierały wewnętrzne i zewnętrzne zabezpieczenia oraz dane i podpis elektroniczny, a informacje umieszczone w formie elektronicznej także będą specjalnie zabezpieczone, poprzez wykorzystanie możliwości PKI. Jednocześnie, dzięki działaniom projektowym, służby porządku publicznego i ratownictwa będą miały możliwość korzystania z informacji, które gromadzone są w rejestrach państwowych (m.in. PESEL Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności, CEPiK Centralna Ewidencja Pojazdów i Kierowców, RDO - Rejestr Dowodów Osobistych, CEWiUP - Centralna Ewidencja Wydanych i Unieważnionych Paszportów). Aktualnie w ramach projektu pl.id polska karta ID - prowadzone są prace wdrożeniowe związane z uruchomieniem w gminach aplikacji ZMOKU (oprogramowanie dedykowane do zasilania systemu rejestrów państwowych), przebudową rejestrów centralnych, jak również trwa jedno z głównych postępowań przetargowych związane z dostawą niespersonalizowanych blankietów dowodów osobistych wyposażonych w mikroprocesor wraz z oprogramowaniem middleware, zapewniającym komunikację z mikroprocesorem i wykonanie projektu technicznego dowodu osobistego. Tab.1. Matryca głównych produktów wdrażanych przez Centrum Projektów Informatycznych MSWiA dla potrzeb służb porządku publicznego i ratownictwa Produkt Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej (epuap2) System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego (SIPR) Ogólnopolska Sieć Teleinformatyczna na potrzeby obsługi numeru alarmowego 112 (OST112) pl.id polska ID karta (pl.id) Zintegrowana, wielousługowa platforma komunikacyjna Policji z funkcją e-usług dla obywateli i przedsiębiorców (eusługi) Elektroniczny arkusz zgłoszenia alarmowego WWW Profil zaufany System IT centrów powiadamiania ratunkowego System IT wspomagania dowodzenia państwowego ratownictwa medycznego Centralny punkt styku do Platformy Lokalizacyjno Informacyjnej CBD Centralny moduł mapowy (system GIS) Stanowiska dostępowe, konsole dyspozytorskie Szerokopasmowa sieć transmisyjna IP/MPLS Telefony IP Podpis elektroniczny Narzędzia komunikacji tele i wideokonferencji Policyjny system obiegu dokumentów Urządzenia wielofunkcyjne

13 ZAKOŃCZENIE Jak pokazuje niniejszy artykuł nasze bezpieczeństwo stale i systematycznie się poprawia, między innymi, dzięki pracom Centrum Projektów Informatycznych MSWiA związanym z budową systemów informatycznych powiadamiania ratunkowego, szerokopasmowych sieci teleinformatycznych, elektronicznych usług czy mechanizmów dostępu opartych o podpis elektroniczny dowodu osobistego. Wdrożenie innowacyjnych narzędzi informatycznych dla potrzeb służb porządku publicznego i ratownictwa nie jest jednak zadaniem prostym w realizacji. Oprócz aspektów technicznych wymaga bowiem przełamania barier organizacyjnych i systemowych oraz zdefiniowania metod łączenia i korzystania ze wspólnych zasobów teleinformatycznych wielu niezależnych podmiotów. Przy tym wszystkim, trzeba mieć na uwadze koszty operacyjne i konieczność zachowania elastyczności systemów, pozwalających w dalszym ciągu na niezależność organizacyjną każdej z formacji. Ważnym czynnikiem sukcesu jest zachowanie trwałości produktowej, co wymaga stworzenia struktur organizacyjnych dla potrzeb zarządzania i utrzymania wdrożonych systemów IT. Jak pokazują doświadczenia Centrum Projektów Informatycznych MSWiA w dzisiejszych czasach, nie jest możliwe uzyskanie interoperacyjności służb zapewniającej sprawną wymianę informacji wewnątrz jak i na zewnątrz organizacji, bez wsparcia nowoczesnych systemów IT

14 Kamil Kołodziński Michał Kozera Centrum Projektów Informatycznych MSWiA Streszczenie ZŁOTA GODZINA CZYLI ILE KOSZTUJE LUDZKIE ŻYCIE? Michał Kozera pracownik CPI MSWiA, kierownik projektu System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego. Od ponad 5 lat zajmuje się wdrażaniem projektów teleinformatycznych. Kamil Kołodziński absolwent Wydziału Informatyki Politechniki Białostockiej. Pracownik CPI MSWiA, główny analityk oraz architekt w ramach projektu System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego W artykule przedstawiono wpływ na bezpieczeństwo obywateli wdrożenia jednolitego w ramach kraju systemu teleinformatycznego wspomagającego proces przyjęcia i obsługi zgłoszeń alarmowych. Opisano system powiadamiania ratunkowego, ze szczególnym uwzględnieniem elementów TI, wskazano wpływ poszczególnych produktów projektu na optymalizację procesów informacyjno-decyzyjnych podmiotów ratowniczych, a także otwartość systemu na współpracę z systemami zewnętrznymi. WSTĘP Złota godzina, jak zauważa prof. Andrzej Zawadzki kierownik Zakładu Medycyny Ratunkowej Akademii Medycznej w Warszawie, nie zamyka się w 60 minutach, ale obejmuje okres od wystąpienia zdarzenia bezpośrednio zagrażającego życiu do momentu udzielenia właściwej i decydującej pomocy. Moment wypadku to punkt zero zegar zaczyna tykać. Kolejne minuty to czas przybycia karetki, ewentualna pomoc straży, następnie pomoc resuscytacyjna, wreszcie transport do szpitala. I dopiero, gdy na sali operacyjnej chirurg przystępuje do pracy lub poszkodowany znajdzie się na oddziale intensywnej terapii, można powiedzieć, że skończyła się złota godzina. Pomoc medyczna, ochrona przeciwpożarowa, pilnowanie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli to główne obszary zadań podmiotów systemu powiadamiania ratunkowego Państwowego Ratownictwa Medycznego (PRM), Straży Pożarnej i Policji. Realizacja projektu System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego (SIPR) wynika z konieczności wdrożenia jednolitych w skali kraju narzędzi informatycznych, wspierających realizację zadań i współdziałanie służb ustawowo powołanych do przyjęcia i obsługi wywołań alarmowych kierowanych na nr alarmowy 112 oraz inne numery alarmowe, w szczególności 997, 998, 999. System będzie stanowił główny element koordynacji działań podmiotów ratowniczych, funkcjonujących w ramach systemu powiadamiania ratunkowego (SPR). SIPR jest realizowany w ramach projektu prowadzonego przez Centrum Projektów Informatycznych MSWiA, na podstawie decyzji nr 59 Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 20 marca 2009 r. w sprawie powierzenia Centrum Projektów Informatycznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji realizacji projektu informatycznego dotyczącego przygotowania, budowy wdrożenia Systemu informatycznego powiadamiania ratunkowego

15 OPIS SYSTEMU POWIADAMIANIA RATUNKOWEGO ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM ELEMENTÓW TI Skuteczność systemu powiadamiania ratunkowego wynika między innymi z rozwiązań prawnych, organizacji systemu ratownictwa, procedur działania służb ratunkowych, przygotowania personelu służb ratunkowych, dostępności pomieszczeń przeznaczonych dla służb ratunkowych, wyposażenia w pojazdy, sprzęt, materiały oraz w systemy teleinformatyczne, środki łączności, urządzenia użytkownika końcowego. SIPR jest jednym z wielu elementów systemu powiadamiania ratunkowego. Sam system informatyczny z kolei złożony jest z obszaru aplikacyjnego, infrastruktury teleinformatycznej, urządzeń końcowych i usług teleinformatycznych. Przedsięwzięcie umożliwi wdrożenie systemu TI zintegrowanych stanowisk Centrów Powiadamiania Ratunkowego (CPR), Wojewódzkich Centrów Powiadamiania Ratunkowego (WCPR) oraz stanowisk dyspozytorów Państwowej Straży Pożarnej, Państwowego Ratownictwa Medycznego i Policji i zarządzania działalnością ratowniczą na poziomie lokalnym i wojewódzkim. SIPR będzie zbudowany z następujących modułów: 1. System Informatyczny Wojewódzkiego Centrum Powiadamiania Ratunkowego (SI WCPR). 2. System Informatyczny Centrum Powiadamiania Ratunkowego (SI CPR). 3. Centralny Punkt Systemu Centrów Powiadamiania Ratunkowego (CP SCPR). 4. System Wspomagania Dowodzenia Państwowego Ratownictwa Medycznego (SWD PRM). 5. System Wspomagania Dowodzenia Państwowej Straży Pożarnej (SWD PSP ), 6. System Wspomagania Dowodzenia Policji (SWD Policji ). W skład SI CPR i SI WCPR wchodzi w szczególności uniwersalny interfejs, umożliwiający integrację z systemami podmiotów ratowniczych systemami klasy SWD oraz systemami zewnętrznymi właściwymi w zakresie udostępniania danych adresowych i mapowych, w tym systemem Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii (GUGiK). Ponadto w celu lokalizacji dzwoniącego zakłada się integrację z Platformą Lokalizacyjno Informacyjną z Centralną Bazą Danych (PLI CBD) poprzez Centralny Punkt Systemu Centrów Powiadamiania Ratunkowego. (na rys.1) przedstawiono model otoczenia SI PR. WPŁYW PRODUKTÓW SI PR NA OPTYMALIZACJĘ INFORMACYJNO-DECYZYJNYCH PODMIOTÓW RATOWNICZYCH Realizacja systemu podyktowana jest celem poprawy funkcjonowania służb zarówno na szczeblu lokalnym, jak i na poziomie centralnym oraz zapewnieniem obywatelom sprawnej obsługi zgłaszanych przez nich zdarzeń wymagających interwencji służb. Efektem projektu będzie skrócenie czasu poświęcanego przez służby na obsługę wywołań alarmowych, co przyczyni się do redukcji kosztów oraz poprawy efektywności wykorzystania zasobów służb. Zakłada się również obniżenie liczby interwencji podjętych w wyniku fałszywego powiadomienia, co przyczyni się do efektywniejszego wykorzystania posiadanych zasobów. Obywatele polscy i goście kraju będą mogli zgłaszać sytuacje nadzwyczajne zaistniałe na całym terytorium Polski, na jeden numer, z gwarancją kompetentnej, szybkiej i sprawnej reakcji. W ramach systemu CPR/WCPR zgłoszenie zostanie przyjęte oraz niezwłocznie przekazane do obsługi przez właściwą merytorycznie służbę lub służby. Podmioty ratownicze, a w szczególności systemy wspierające podejmowanie decyzji, czy zarządzanie zasobami, wypracują adekwatne metody reakcji i skierują właściwe siły i środki

16 Rys.2. Model otoczenia SIPR cmp model otoczenia «system» ecall «system» System informatyczny GUGiK zgłoszenie alarmowe dane GIS/dane adresowe OPERATOR TELEKOMUNIKACYJNY «system» SWD Policji dane «system» SI CPR i SI WCPR zgłoszenie alrmowe «system» System teleinformatyczny OT zapytanie/dane lokalizacyjne dane dane dane zapytanie/dane lokalizacyjne «system» SWD PSP «system» SWD PRM «system» SWD innych służb zapytanie/dane lokalizacyjne zapytanie/dane lokalizacyjne zapytanie/dane lokalizacyjne UKE «system» PLI CBD «system» CP SCPR zapytanie/dane lokalizacyjne Źródło: Opracowanie własne

17 W aktualnym systemie pracy notuje się czasy reakcji poszczególnych służb, jednak nie prowadzi się ciągłego pomiaru czasu reakcji na przyjęte zgłoszenie. Po wdrożeniu systemu powstanie zapis obsługi zgłoszenia, na bazie którego będzie można przygotować raporty i analizy systemowe, obrazujące sprawność działania całości systemu i poszczególnych służb, jak również określać najmniej efektywne elementy systemu. Na tej podstawie możliwe będzie podejmowanie działań korygujących i usprawniających. Czas niezbędny do zebrania przez jednostkę obsługującą zgłoszenie, dostatecznej ilość danych umożliwiających podjęcie działań, także ulegnie istotnemu skróceniu. Czas ten stanowi miarę efektywności rozwiązań organizacyjnych, w oparciu o którą można porównywać sprawność funkcjonowania różnych CPR/WCPR. Umożliwi to usprawnianie i optymalizowanie procesu przyjmowania i obsługi zgłoszeń. Bezpośrednia i automatyczna rejestracja wszystkich czynności w cyklu obsługi zgłoszenia alarmowego umożliwi analizę i optymalizację funkcjonowania służb, ustawowo powołanych do niesienia pomocy. Pozwoli to także na optymalizację nakładów i wykorzystywania środków z budżetu państwa, ponoszonych na zapewnienie bezpieczeństwa obywatelom w aspekcie obsługi zgłoszeń alarmowych. W Polsce corocznie ma miejsce kilka milionów interwencji świadczonych przez zespoły ratownictwa medycznego. Notuje się kilkadziesiąt tysięcy wypadków drogowych. Straż Pożarna interweniuje w kilkuset tysiącach zdarzeń rocznie, Policja obsługuje ponad 1 mln zdarzeń. Dodatkowo znaczną część zdarzeń stanowią niestety alarmy fałszywe. Z przytoczonych danych wynika, że średniorocznie, przez obecne rozwiązania organizacyjne służb powołanych do niesienia pomocy, przepływa ponad 15 tys. zdarzeń dziennie. Rozwiązanie techniczne i organizacyjne, zapewniające jak najsprawniejszy przepływ tego strumienia informacji o krytycznym znaczeniu, wymaga zapewnienia sprawności wielu służb i ich adekwatnego do wagi i pilności informacji wyposażenia. W Unii Europejskiej przyjęto, że we wszystkich krajach i we wszystkich miejscach funkcjonuje uniwersalny bezpłatny numer telefoniczny 112, do zgłaszania wszelkich zdarzeń wymagających pomocy. Służby ustawowo powołane do niesienia pomocy, tj. Policja i Państwowa Straż Pożarna podporządkowane są Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji. W ich szeregach pracuje i pełni służbę łącznie około 130 tysięcy funkcjonariuszy i pracowników cywilnych, wykorzystując do tego celu szereg systemów teleinformatycznych. W Policji łączność głosową i przekazywanie danych zapewnia obecnie ogólnopolska sieć teleinformatyczna. Jednak cechy użytkowe i stan techniczny tej sieci nie pozwalają na wykorzystanie jej do celów SIPR. Nie jest również możliwa ani ekonomicznie opłacalna jej rozbudowa. Zapewnienie efektywnego systemu wymaga budowy nowej sieci oraz przeniesienie usług z istniejącej sieci POLWAN do nowej sieci OST 112 (Ogólnopolska Sieć Teleinformatyczna na potrzeby obsługi numeru alarmowego 112), uwzględniającej w pierwszej kolejności potrzeby powiadamiania ratunkowego. Dodatkowym elementem, który w przyszłości wpłynie na skrócenie czasu reakcji na zgłoszenie i skuteczność systemu ratunkowego, będzie wdrożenie w Polsce systemu ecall. System SI PR zapewni możliwość wdrożenia tej części systemu ecall, która dotyczy służb ratunkowych. Wyposażenie wszystkich samochodów w UE, w system powiadamiania o wypadkach, przyniesie korzyści nie tylko konsumentom, ale również przedsiębiorstwom, umożliwiając branży motoryzacyjnej i telekomunikacyjnej, oferowanie w oparciu o zainstalowany we wszystkich pojazdach system ecall i technologię satelitarnego ustalania położenia nowych, zaawansowanych zastosowań i usług (w rodzaju cyfrowego tachografu lub elektronicznego pobierania opłat drogowych)

18 SYSTEMY DZIEDZINOWE PODMIOTÓW RATOWNICZYCH W PROCESIE PRZYJĘCIA ORAZ OBSŁUGI ZGŁOSZEŃ ALARMOWYCH Systemy Wspomagania Dowodzenia (SWD) dla Państwowego Ratownictwa Medycznego, Straży Pożarnej, czy Policji stanowią jeden z głównych elementów systemu informatycznego działającego na rzecz służb ratowniczych w ramach SPR. Systemy te zoptymalizują proces zarządzania siłami i środkami ratowniczymi na terenie obsługiwanym przez danego dyspozytora. Zapewnią sprawną koordynację zdarzeń mających miejsce na styku rejonów, lub wymagających zaangażowania jednostek z sąsiednich rejonów (zdarzenie mnogie lub masowe). SWD będzie umożliwiał bezgłosowe przekazywanie informacji o zdarzeniach bezpośrednio do patroli, zespołów wyjazdowych (ZRM) oraz prowadzenie korespondencji głosowej zespołów z dyspozytornią (Dysponentem). Komunikacja mobilna pomiędzy stanowiskami dyspozytorskimi a terminalami mobilnymi, oraz urządzeniami GPS, zainstalowanymi w pojazdach służby,zostanie zrealizowana z wykorzystaniem APN, jak również z wykorzystaniem konsol dyspozytorskich i serwerów komunikacyjnych (korespondencja głosowa). Wsparciem w zakresie obsługi zdarzeń, będzie wizualizacja danych na mapach cyfrowych, udostępnionych z Centralnego Systemu Mapowego GIS oprogramowanie będzie prezentować na mapie numerycznej m.in. lokalizację zespołów, ich statusy, lokalizacje osób wywołujących numery alarmowe, obszary działań podmiotów ratunkowych. System będzie wspierać także tworzenie grafików czasu pracy osób wchodzących w skład zespołów wyjazdowych oraz tworzenie elektronicznych list obecności. Dodatkowo, zgodnie ze specyfiką danej służby, SWD będą usprawniać realizację procesów właściwych dla danego podmiotu. Dla przykładu w ramach SWD PRM, w celu usprawnienia procesu tworzenia dokumentacji medycznej, system umożliwi wypełnianie kart wyjazdowych na urządzeniach mobilnych w formie elektronicznej oraz prowadzenie dokumentacji istotnej z punktu widzenia rozliczeń, z NFZ. Główne zadania aplikacji SWD PRM, składającej się z modułów dla potrzeb Dyspozytorów ZRM i samych ZRM wesprą także moduły pomocnicze: moduł szpitalny sił i środków, moduł analityczno-raportowy, moduł do rozliczeń z NFZ, moduł PKI. Każde stanowisko dyspozytorskie będzie składać się z jedno lub dwumonitorowego stanowiska dostępowego oraz konsoli dyspozytorskiej, zintegrowanej łączności, komunikującej się po protokole IP z jednym z wojewódzkich serwerów komunikacyjnych. W ramach wdrożenia SWD zostanie wykorzystany jednolity w ramach SI PR centralny system mapowy wraz z podsystemami AVL/APL. Po stronie SWD zostanie zapewniony interfejs gwarantujący współpracę z tym systemem, jak również innymi systemami zewnętrznymi. Integracja systemów SWD z pozostałymi systemami, wdrażanymi w ramach realizacji projektu SIPR oraz systemami zewnętrznymi względem SIPR, zostanie zapewniona przy wykorzystaniu uniwersalnego interfejsu, o którym mowa w dalszej części opracowania OTWARTOŚĆ SYSTEMU NA WSPÓŁPRACĘ Z SYSTEMAMI ZEWNĘTRZNYMI PERSPEKTYWA WYKORZYSTANIA W OBSZARZE ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO W ramach realizacji systemu SIPR zapewniony zostanie uniwersalny interfejs, umożliwiający współpracę z systemami zewnętrznymi względem SIPR, w szczególności systemami dziedzinowymi podmiotów ratowniczych (służb), uczestniczących w procesie przyjęcia i obsługi zgłoszeń alarmowych. Komunikacja (synchroniczna) pomiędzy systemem, a systemami dziedzinowymi podmiotów ratowniczych (służb) będzie zrealizowana w oparciu o technologię Web Service i komunikację w formacie XML

19 W ramach systemu SIPR zaimplementowana zostanie funkcjonalność koordynatora, zapewniająca w szczególności przegląd bieżącej sytuacji w zakresie przyjęcia zgłoszeń i statusów obsługi zdarzeń, monitorowanie ilości i typów zgłoszeń na obszarze województwa, wymiany informacji i dyspozycji z innymi CPR/WCPR oraz inicjowanie procedur reagowania kryzysowego we współpracy z właściwym miejscowo Centrum Zarządzania Kryzysowego. Jednocześnie, na wniosek służb odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe w ramach danego województwa, będzie istniała możliwość pobierania danych gromadzonych oraz przetwarzanych w ramach SIPR oraz systemów dziedzinowych podmiotów ratowniczych, współpracujących z systemem. KORZYŚCI DLA OBYWATELA I PODMIOTÓW SPR Tworząc zintegrowany system informatyczny dla potrzeb przyjęcia oraz obsługi zgłoszeń alarmowych należy oczekiwać poprawy wielu parametrów operacyjnych działania służb: skrócenia czasu powiadamiania i dysponowania do działań ratowniczych podmiotów ustawowo powołanych do niesienia pomocy (realizujących ratownictwo medyczne, chemiczne, ekologiczne, techniczne lub gaszenie pożarów) oraz podmiotów współdziałających i wspomaga-jących działania ratownicze lub przewidzianych do reagowania na inne zagrożenia wynikające z zaistniałych zdarzeń, właściwego doboru sił i środków niezbędnych do skutecznego prowadzenia działań ratowniczych, stworzenia jednolitej ewidencji zdarzeń jednolitej bazy danych zawierającej dane o zdarzeniach, użytych siłach i środkach, przebiegu działań ratowniczych, itp., ZAKOŃCZENIE natychmiastowego przekazywania informacji w przypadku wystąpienia zdarzeń o zasięgu wykraczającym poza chroniony obszar, zintegrowania pracy dyspozytorów w przypadku wystąpienia zdarzeń o charakterze zbiorowym, np. duża liczba poszkodowanych, rozległe katastrofy chemiczne, ekologiczne, budowlane, komunikacyjne, koordynacji działań ratowniczych w przypadku wystąpienia zdarzeń o charakterze masowym, w oparciu o stale aktualizowane informacje, dotyczące sił i środków placówek ochrony zdrowia i innych podmiotów ratowniczych, możliwości zastąpienia wykonywania, niektórych czynności jednych służb przez inne służby. W sytuacjach bezpośredniego zagrożenia życia pierwsza pomoc udzielona w ramach złotej godziny decyduje nie tylko o przebiegu leczenia, ale także o tym, czy poszkodowany będzie miał w ogóle to szczęście korzystać z dalszej pomocy. Tak jak w dużych aglomeracjach karetki nie czekają w stacjach pogotowia, tylko są rozstawione w newralgicznych punktach miasta, tak SIPR będzie tworzyć sieć rozwiązań pozwalających skrócić dojazd i zastosowanie optymalnej pomocy poszkodowanemu. Poruszona problematyka jest niezwykle interesująca. Warto ją rozwijać również ze względów praktycznych. Wspomniany wyżej system będzie przydatny w każdym powiecie, gdyż tworzenie zintegrowanych stanowisk kierowania jest słusznym i nieodzownym kierunkiem działania w dobie narastających zagrożeń związanych z rozwojem cywilizacyjnym, transportem, magazynowaniem i przetwarzaniem substancji niebezpiecznych, coraz częstszym występowaniem zagrożeń wywoływanych przez siły natury oraz terroryzm

20 Paweł Fergiński Centrum Projektów Informatycznych MSWiA OST112 - SIEĆ SZEROKOPASMOWA NA POTRZEBY RATOWNICTWA I ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO Streszczenie Celem niniejszej publikacji jest opis infrastruktury ogólnopolskiej sieci teleinformatycznej, jako sieci szerokopasmowej budowanej na potrzeby obsługi zgłoszeń przychodzących na numer alarmowy 112. Potrzeba przyjęcia zgłoszenia oraz przekazania go w jak najkrótszym czasie do właściwych służb ratownictwa i zarządzania kryzysowego wymaga nowoczesnego i niezawodnego systemu opartego o najnowsze technologie teleinformatyczne. Sieci szerokopasmowe przy zastosowaniu łączy o wysokich przepustowościach oraz protokołu IP/MPLS są w stanie Paweł Fergiński pracownik CPI MSWiA, zastępca kierownika w projekcie Ogólnopolska Sieć Teleinformatyczna na potrzeby obsługi numeru alarmowego 112 oraz architekt w projekcie System Informatyczny Powiadamiania Ratunkowego. zapewnić najwyższy poziom jakości usług, realizowanych na potrzeby zapewnienia komunikacji. Z uwagi na zalety, jakie oferuje powyższa architektura, rozwiązanie to zastosowano przy budowie sieci OST 112, co przekłada się na jakość świadczonych usług. Poniższy artykuł opisuje założenia sieci OST 112, zastosowane w niej rozwiązania technologiczne oraz rolę, jaką pełni w systemie informatycznym powiadamiania ratunkowego. WSTĘP W sytuacjach zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, kluczowy jest czas reakcji służb odpowiedzialnych za prowadzenie akcji ratowniczej. Dla uczestnika lub świadka wypadku czas ten ma prosty i zrozumiały wymiar: od chwili zgłoszenia na jeden z numerów alarmowych do przybycia wszystkich służb, których udział w akcji ratowniczej jest konieczny ze względu na naturę zdarzenia. Jednak z punktu widzenia służb ratowniczych proces zachodzący w ciągu tych kilku, czy kilkunastu minut ma bardziej złożony charakter, wymagając wielu decyzji, działań i koordynacji wielu służb. Usługa numeru alarmowego to tylko interfejs użytkownika, który znajduje się na końcu skomplikowanego mechanizmu ratownictwa i zarządzania kryzysowego. Mechanizm ten może funkcjonować dzięki rozbudowanej infrastrukturze komunikacyjnej, umożliwiającej szybką wymianę informacji pomiędzy punktami odbierającymi dane zgłoszenie alarmowe i służbami, których zadaniem jest wykonanie czynności ratunkowych. W polskim systemie ratownictwa rolę kręgosłupa systemu będzie pełnić budowana sieć OST 112, której zadaniem będzie zapewnienie komunikacji pomiędzy służbami. Uczestnik lub świadek wypadku nie są świadomi skomplikowanych mechanizmów umożliwiających szybki i sprawny przepływ informacji pomiędzy służbami ratowniczymi. Poniżej opisano działanie tych mechanizmów, ich powiązania z systemem informacyjnym powiadamiania ratunkowego oraz przedstawiono wagę ich prawidłowego funkcjonowania w kontekście szybkiej i sprawnej obsługi zgłoszenia alarmowego

21 CELE BUDOWY SIECI SŁUŻB RATOWNICTWA ORAZ ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO Główne cele budowy sieci OST 112 to: 1. Poprawa bezpieczeństwa obywateli poprzez uruchomienie platformy komunikacyjnej dla Systemu Powiadamiania Ratunkowego, odpowiedzialnego za przyjmowanie i obsługę zgłoszeń alarmowych na numer Udostępnienie służbom nowoczesnej i jednorodnej sieci teletransmisyjnej, zdolnej do zapewnienia usługi transmisji danych pomiędzy wszystkimi jednostkami. 3. Zwiększenie wydajności i efektywności współdziałania służb ustawowo zobowiązanych do niesienia pomocy. 4. Realizacja zaleceń unijnych w zakresie Dyrektywy 2002/22/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002r. w sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności elektronicznej praw użytkowych, poprzez zapewnienie przekazywania danych teleadresowych i lokalizacyjnych udostępnianych poprzez PLI CBD. Po zakończeniu prac, zadaniem sieci OST 112 będzie zapewnienie wspólnej infrastruktury komunikacyjnej dla 868 lokalizacji, istotnych z punktu widzenia funkcjonowania wojewódzkich i powiatowych Centrów Powiadamiania Ratunkowego (WCPR i CPR), Państwowej Straży Pożarnej, Policji oraz Państwowego Ratownictwa Medycznego, przy zapewnieniu wszystkich niezbędnych usług teletransmisji i łączności głosowej. Do obsługi całego systemu powołany zostanie operator sieci OST 112, którego głównym zadaniem będzie zarządzanie oraz utrzymanie sieci. Użytkownikami sieci będą operatorzy numeru alarmowego 112, dyspozytorzy i koordynatorzy służb porządku publicznego i ratownictwa umiejscowieni w WCPR i CPR. Operatorzy będą obsługiwać zgłoszenia alarmowe obywateli polskich i cudzoziemców przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Z danych GUS i Instytutu Turystyki wynika, że w ciągu roku grono potencjalnych autorów wywołań numeru 112 obejmie ok. 51 mln osób. Ponadto, użytkownikami sieci OST 112 będą jednostki organizacyjne Policji, Państwowej Straży Pożarnej i jednostki administracji rządowej korzystające z sieci łączności głosowej resortu, zbudowanej w ramach projektu. Ich udział będzie związany z obsługą wywołań alarmowych realizowaną w ramach systemów dowodzenia tych służb oraz koordynacją działań i podejmowaniem decyzji na szczeblu centralnym. Sprawne koordynowanie działań obsługi numeru alarmowego uzależnione jest od stanu, w jakim znajduje się system (infrastruktura sieciowa oraz jej elementy). Tylko zachowanie jednolitości oraz spójności całego rozwiązania gwarantuje powodzenie w realizacji zamierzonego działania. Posiadanie własnej infrastruktury sieciowej, niezależnej od zewnętrznego operatora, która jest w stanie sprostać wysokim wymaganiom jej użytkowników, to klucz do sukcesu. Obszarami, na które należy zwrócić szczególną uwagę przy budowie systemu, są: wydajność, niezawodność, skalowalność, możliwość przyszłej rozbudowy, wykorzystanie technologii VoIP wraz z zapewnieniem odpowiedniej jakości usług. W związku z tym, iż nowoczesna sieć powinna zapewnić współdziałanie służb ratownictwa i zarządzania kryzysowego w zakresie przyjmowania i obsługi numeru alarmowego, powyższe obszary stały się kluczowym wymogiem postawionym wobec projektu budowy sieci OST

22 POCZĄTKI SIECI OST 112 Efektywna wymiana informacji pomiędzy punktami realizującymi wspólnie usługę, wymaga zastosowania jednolitej infrastruktury, zapewniającej łączność pomiędzy nimi. Na pierwszy rzut oka stwierdzenie takie wydaje się być czymś oczywistym, jednakże jest to typowy opis infrastruktury sieciowej, której zadaniem jest dostarczenie usługi transmisji danych na potrzeby komunikacji pomiędzy użytkownikami końcowymi. Próba fizycznego podłączenia każdej lokalizacji z każdą może być (w przypadku ich znacznej liczby) nieopłacalna z uwagi na wysokie koszty przedsięwzięcia, w związku z czym wykorzystuje się, albo sieci telekomunikacyjne, zapewniające komunikację pomiędzy lokalizacjami poprzez podłączenie ich do wspólnej chmury, albo podejmuje się próby wybudowania takich sieci, co uniezależnia danego użytkownika od dostawców zewnętrznych. Dla użytkownika nie jest ważne, jak zbudowana jest chmura. Z reguły stanowi ona jednak złożoną infrastrukturę sieciową, której budowa wymaga długiego procesu, w trakcie którego analizowane są typy usług, jakie powinny być świadczone co przekłada się na wybór konkretnej technologii sieciowej, obejmującej medium transmisyjne oraz urządzenia sieciowe. Zaletą chmury jest to, że do działania nie musi posiadać fizycznych łączy, wybudowanych pomiędzy lokalizacjami w modelu fullmesh - każdy z każdym, a jedynie rozwiązanie partial-mesh, które zapewnia komunikację pomiędzy wszystkimi jej użytkownikami. Taką chmurą jest sieć OST 112, której zadaniem jest świadczenie usługi transmisji danych na potrzeby realizacji komunikacji pomiędzy systemami ratownictwa oraz zarządzania kryzysowego. Budowa systemów ratownictwa i zarządzania kryzysowego spowodowała konieczność zapewnienia szybkiej i niezawodnej infrastruktury telekomunikacyjnej, która dostarczyłaby usługę transmisji danych oraz spełniałaby wysokie wymagania dotyczące SLA (Service Level Agreement), które w tym przypadku w szkielecie wynoszą 99.99% procent dostępności całego systemu, w skali roku. W praktyce oznacza to, że usługa transmisji danych w poszczególnych punktach systemu może być niedostępna nie dłużej niż 50 minut w roku. Wysokie wymagania spowodowały, że przed rozpoczęciem budowy sieci OST 112 przeprowadzono szereg analiz różnego rodzaju mediów transmisyjnych, zweryfikowano dostępne na rynku urządzenia sieciowe oraz w warunkach laboratoryjnych przeprowadzono testy z zastosowaniem różnego rodzaju topologii sieciowych oraz protokołów, które byłyby najodpowiedniejsze dla tego typu sieci. W fazie końcowej dokonano ostatecznej oceny uzyskanych wyników, które wskazywały na technologię IP/MPLS oraz wydajne urządzenia sieciowe klasy operatorskiej. W oparciu o ten wybór rozpoczęto prace związane z końcowym zaprojektowanie całej infrastruktury oraz uruchomieniem procesu budowy sieci. INFRASTRUKTURA SIECI OST 112 Topologia sieci OST 112, dostosowana do wymagań jej użytkowników oraz rodzaj urządzeń klasy operatorskiej, stanowiły najważniejsze elementy, decydujące o powodzeniu projektu. System miał obejmować swoim zasięgiem cały kraj, od miast wojewódzkich aż po powiaty tak, aby z każdego miejsca zapewnić dostęp do szkieletu sieci. Sieć została podzielona na 3 podstawowe obszary o znaczeniu strategicznym z punktu działania całego systemu: POL 20, POL 35 oraz POL 300. Obszar POL 20 obejmuje 20 miast wojewódzkich z węzłami zlokalizowanymi w Komendach Głównych Policji w Warszawie oraz Komendach Wojewódzkich Policji, w poszczególnych miastach. Węzeł warszawski składa się

23 z trzech węzłów, w skład których wchodzą dwie Komendy Główne oraz Komenda Stołeczna. Wszystkie trzy tworzą logicznie wspólny węzeł. Pozostałe węzły wojewódzkie, to indywidualne lokalizacje, które są ze sobą połączone zgodnie z przyjętą na etapie projektu topologią, zapewniającą komunikację danego węzła z każdym innym. Z uwagi na strategiczny charakter węzłów obszar ten został dodatkowo podzielony na typy A i typ B, gdzie węzły typu A połączone są łączami o przepustowości min 10 Gb/s, natomiast węzły typu A łączami o przepustowości 1 Gb/s. Kolejny obszar sieci to POL 35, który składa się z 43. węzłów zlokalizowanych w miastach, w których znajdują się Komendy Miejskie Policji. Węzły te, zgodnie z przyjętym wcześniej schematem, podłączone są do poszczególnych węzłów POL 20 w taki sposób, aby awaria pojedynczego węzła POL 20 lub łącza nie powodowała nieodstępności poziomu POL 35. Oznacza to, że w celu zachowania redundancji każda z lokalizacji KMP posiada zapewnioną komunikację, z więcej niż jednym węzłem POL 20. Wyróżniono trzy typy łączy - A, B i C. Przepustowość łączy dla typu A to 155 Mb/s, dla typu B 30 Mb/s a dla typu C 1Gb/s. W skład POL 35 wchodzi także obszar Górnego Śląska. Ostatnim obszarem sieci OST 112 z jest POL 300. POL 300 to 273 węzły zlokalizowane w Komendach Powiatowych Policji, umożliwiające podłączenie do rdzenia sieci użytkowników, którzy znajdują się z dala od lokalizacji wojewódzkich lub miejskich. Węzły powiatowe połączone są bezpośrednio do węzłów POL 20 albo POL 35 za pomocą łączy o przepustowości 30 Mb/s. Rys.3. Sposób połączeń pomiędzy obszarami sieci OST 112. Źródło: Opracowanie własne

24 Przyjęta w sieci OST 112 hierarchia poziomów umożliwia dostęp do rdzenia każdemu użytkownikowi, który twego wymaga. Służby działające w obszarze ratownictwa oraz zarządzania kryzysowego mogą bez przeszkód przyjmować różnego rodzaju zgłoszenia oraz wymieniać się informacjami pomiędzy swoimi lokalizacjami. Zastosowane w sieci urządzenia umożliwiają pełną redundancję na poziomie sprzętowym, co oznacza, że awaria jednego z nich w danym węźle nie powoduje niedostępności węzła, a co za tym idzie - braku komunikacji dla danego obszaru. W zależności od poziomu sieci zastosowano różnego rodzaju urządzenia sieciowe, które charakteryzują się różną wydajnością w zależności od zapotrzebowania. UŻYTKOWNICY OST 112 Głównymi użytkownikami sieci OST 112 będą służby działające w obszarze ratownictwa oraz zarządzania kryzysowego. Będą to przede wszystkim jednostki Policji, Straży Pożarnej oraz Ratownictwa Medycznego, których lokalizacje SWD (Systemów Wspomagania Dowodzenia) podłączone zostaną do węzłów sieci OST 1112, która zapewni możliwość wzajemnej komunikacji oraz wymiany informacji na potrzeby szybkiego działania w sytuacjach kryzysowych. Do sieci OST 112 podłączone zostaną także Wojewódzkie Centra Powiadamiania Ratunkowego (WCPR), zwane inaczej Ośrodkami Regionalnymi. Węzły sieci OST 112, do których podłączone zostaną lokalizacje SWD oraz WCPR, zgodnie z przyjętym założeniem, zapewnią komunikację niezbędną do podejmowania działań związanych z przyjmowaniem zgłoszeń alarmowych. W sieci OST 112 usługa zostanie zapewniona za pomocą dwóch skonfigurowanych tuneli IP VPN jednego dla danych, drugiego dla połączeń głosowych, które zapewnią usługę transmisji dla wszystkich jednostek. W centralnej części sieci znajdą się punkty wymiany ruchu, których zadaniem będzie przekazywanie informacji pomiędzy użytkownikami. Każdy z użytkowników otrzyma swoją własną parę tuneli IP, VPN, która zapewni mu komunikację pomiędzy własnymi jednostkami. W przypadku konieczności komunikacji z jednostkami innego użytkownika wszystkie tunele, IP VPN łączyć się będą w punktach wymiany ruchu, gdzie urządzenia sieciowe przesyłać będą ruch pomiędzy tunelami. W sieci OST 112 wybudowanych zostanie sześć redundantnych punktów, w których zainstalowane zostaną zdublowane urządzenia do realizacji wymiany ruchu. W przypadku obsługi połączeń głosowych, pomiędzy jednostkami WCPR przez sieć OST 112, z uwagi na konieczność zwiększenia wydajności, usługa wymiany ruchu głosowego została przeniesiona z części centralnej do jednostek WCPR. W każdej z tych lokalizacji zainstalowane zostaną dwie redundantne bramy głosowe umożliwiające wymianę połączeń głosowych pomiędzy jednostkami WCPR wewnątrz sieci OST 112. Do sieci OST 112 zostaną podłączone docelowo dwa Ośrodki Krajowe, których zadaniem będzie przechowywanie danych generowanych w wyniku procedur przyjmowania zgłoszeń alarmowych, pozyskiwania informacji z Platformy Lokalizacyjnej PLI CBD oraz innych działań niezbędnych do obsłużenia zgłoszenia. Sieć OST 112 zapewni dostęp do dwóch dedykowanych Platform Lokalizacyjnych (punktów PLI CBD), znajdujących się w Boruczy, oraz w Siemianowicach Śląskich. Dwa główne węzły sieci OST 112 z obszaru POL 20 podłączone zostaną za pomocą dedykowanych punktów styku (CSD) do lokalizacji PLI CBD, skąd pozyskiwane będą informacje o lokalizacji, z której dokonano zgłoszenia alarmowego. W przypadku odebrania przez WCPR zgłoszenia alarmowego, nastąpi przesłanie do PLI CBD zapytania o lokalizację zgłaszającego. Sieć OST 112 w każdym jej punkcie zapewnia redundancję, która zmniejsza ryzyko awarii, a co za tym idzie niedostępność usługi komunikacji dla służb. Niemniej w celu eliminacji

25 zagrożenia związanego z całkowitą awarią systemu, każdy Ośrodek Regionalny oraz SWD posiadać będzie dostęp do sieci publicznej telefonii PSTN, za pomocą której istnieje możliwość zewnętrznej komunikacji pomiędzy służbami oraz dodatkowy dostęp do Platformy Lokalizacyjnej PLI CBD. Rys.4. Sieć OST 112 wraz podłączonym do niej przykładowym Ośrodkiem Regionalnym (WCPR), SWD oraz Ośrodkiem Krajowym, posiadającym łącza zapewniające komunikację z Platformą Lokalizacyjną PLI CBD Źródło: Opracowanie własne. SIEĆ OST, 112 JAKO SIEĆ SZEROKOPASMOWA Konieczność przyjęcia zgłoszenia alarmowego z dowolnego miejsca w kraju oraz jego obsłużenia, w jak najkrótszym czasie, wymaga niezawodnego oraz wydajnego systemu telekomunikacyjnego. Idealnym systemem do tego typu zadań są sieci szerokopasmowe, zapewniające transmisję danych, na bazie której realizowana jest usługa przesyłania danych oraz komunikacji VoIP. Sieci takie muszą wykorzystywać łącza o dużych przepustowościach oraz posiadać urządzenia sieciowe zdolne do dynamicznego zarządzania przepływającym przez nie ruchem w taki sposób, aby w jak najkrótszym czasie trafił on od nadawcy do odbiorcy. Zastosowane w szerokopasmowej sieci OST 112 łącza o przepustowościach dochodzących do 10Gb/s wraz z urządzeniami sieciowymi, działającymi w technologii IP/MPLS, są w stanie sprostać bardzo wysokim wymaganiom, jakie narzuca cały proces obsługi zgłoszenia alarmowego. Sieci szerokopasmowe powinny charakteryzować się dużą skalowalnością, która pozwoli na dynamiczną zmianę topologii poprzez dodawanie nowych lub rezygnację z istniejących łączy lub węzłów. Oznacza to, że powinniśmy mieć możliwość instalowania w każdej chwili nowych łączy lub rezygnacji z istniejących, a operacje te nie powinny zakłócać działania systemu. Dodatkowo, topologia sieci szerokopasmowych powinna umożliwiać dodawanie, przesuwanie lub nawet usuwanie węzłów w taki sposób, aby nie powodowało to destabilizacji pracy całej sieci

26 Aby sprostać rygorystycznym wymaganiom zastosowano technologię IP/MPLS, która z założenia pozwala na wykonywanie opisanych operacji, przy zapewnieniu ciągłości usługi transmisji danych. Cechą tej technologii jest umieszczenie na brzegach szkieletu sieci węzłów, w których znajdują się urządzenia brzegowe PE, do których podłączane są urządzenia sieciowe użytkowników. Wewnątrz szkieletu sieci znajduje się jej rdzeń, w skład którego wchodzą węzły z urządzeniami rdzeniowymi. Rys.5. przedstawia przykładową topologię sieci IP/MPLS. Rolą urządzeń brzegowych (PE) jest umożliwienie użytkownikom podłączenia do szkieletu sieci oraz przesłania danych pomiędzy lokalizacjami. Rdzeń sieci to chmura, która składa się z grupy węzłów, w których znajdują się urządzenia rdzeniowe połączone ze sobą według przyjętej topologii. Zgodnie z zaleceniami konstrukcji sieci IP/MPLS, każde z urządzeń rdzeniowych powinno by podłączone fizycznie ze wszystkimi pozostałymi, tworząc model fullmesh (każdy z każdym). Takie połączenie nie zawsze jest możliwe, niemniej jednak jego zastosowanie zapewnia największą redundancję. Z uwagi na wysokie koszty związane z zapewnieniem fizycznych łączy pomiędzy poszczególnymi węzłami, w sieci OST 112 przyjęto model partial-mesh. Mimo że fizyczna topologia nie implementuje modelu full-mesh, topologia logiczna sieci zapewnia, że każde urządzenie w rdzeniu ma kontakt z pozostałymi. Dla poszczególnych użytkowników rdzeń jest chmurą, która nie ujawnia swego wnętrza. Istotnym z punktu widzenia użytkowników elementem szkieletu są tylko urządzenia brzegowe, które zapewniają dostęp do rdzenia. W rdzeniu trasy routingu dla transmitowanych pakietów danych zmieniają się dynamicznie, w zależności od natężenia ruchu w sieci. Zastosowana inżynieria ruchu (Traffic Engineering) pozwala na ciągłe dopasowywanie tras w zależności od zaistniałej sytuacji w sieci. Urządzenie rdzeniowe na podstawie informacji uzyskiwanych od urządzeń sąsiednich dynamicznie ustala trasę dla przesyłu danych w taki sposób, by uniknąć przepełnienia poszczególnych odcinków sieci. W opisanym mechanizmie najważniejszy jest czas, w związku z czym urządzenia rdzeniowe na bieżąco wymieniają się informacjami o stanie sieci, co powoduje, że potrafią zmieniać trasę, jaką ma przebyć pakiet danych z punktu A do punktu B. W przypadku natłoku pakietów, awarii łącza lub niedostępności węzła, następuje rekalkulacja tras alternatywnych oraz przekierowanie danych na te odcinki, które nie znalazły się w obszarze awarii, bądź przepełnienia. Tak skonstruowany system działa jak inteligentny organizm, który bez wysiłku oraz udziału administratorów jest w stanie samodzielnie monitorować oraz zarządzać przepływem danych w sieci. Zastosowane w sieci OST 112 łącza światłowodowe dają praktycznie nieograniczoną przepustowość. Jedynym czynnikiem, mającym wpływ na ich ograniczenia są zastosowane urządzenia, pozwalające obecnie wykorzystać maksymalnie 10Gb/s. Jeśli w przyszłości zajdzie potrzeba zwiększenia przepustowości, można będzie to zrobić na bazie istniejących łączy, dostosowując odpowiednio urządzenia zastosowane w węzłach. Ogólnie mówiąc, sieć charakteryzuje się wysoką stabilnością, skalowalnością oraz zapewnia praktycznie nieograniczone możliwości rozbudowy. Nad stanem systemu czuwa Centralny System Zarządzająco-Monitorujący, którego głównym zadaniem jest monitorowanie pracy sieci, a w przypadku jej awarii - dostarczanie Operatorowi niezbędnych informacji na temat pracy poszczególnych elementów. System składa się z klastrów serwerów zainstalowanych w dwóch oddzielnych lokalizacjach, zapewniając w ten sposób redundancję w przypadku awarii jednej z nich. Jeden z klastrów działa w trybie active, drugi, działający w trybie passive, stanowi klaster zapasowy, który aktywowany jest automatycznie w przypadku niedostępności pierwszego. Synchronizacja obu klastrów realizowana jest na bieżąco, co zapewnia pełną zgodność danych gromadzonych w obu lokalizacjach. Do monitorowania urządzeń aktywnych w sieci OST 112 wykorzystywany jest popularny protokół SNMP, za pomocą którego następuje proces przekazywania do serwerów danych, pochodzących od urządzeń sieciowych

27 Sondy zwracają do serwerów informacje o stanie poszczególnych węzłów oraz łączy pomiędzy nimi, które podlegają wizualizacji na monitorze Operatora sieci OST 112. Rys. 5. Przykładowa topologia sieci IP/MPLS Źródło: Opracowanie własne. Centralny System Zarządzająco Monitorujący, pełni dodatkowo rolę systemu zarządzającego pracą poszczególnych urządzeń aktywnych w sieci OST 112. System zapewnia zdalne zarządzanie urządzeniami, przez co pozwala na szybką reakcję administratorów w przypadku potrzeby rekonfiguracji urządzenia. Każde nowe urządzenie, przed podłączeniem do sieci OST 112, musi zostać zarejestrowane w systemie zarządzania w celu objęcia go obszarem monitorowania. Z uwagi na bezpieczeństwo danych przesyłanych pomiędzy użytkownikami sieci OST 112 zastosowano, poza dedykowanymi kanałami IP VPN oraz centralnymi punktami wymiany ruchu pozwalającymi na komunikację, jedną z najnowszych metod szyfrowania danych, która zapewnia dodatkowe zabezpieczenie na wypadek dostępu do tych danych osób nieuprawnionych. Szyfrowanie i deszyfrowanie odbywa się w urządzeniach brzegowych użytkownika, który decyduje samodzielnie, czy dane powinny podlegać procesowi szyfrowania, czy też nie. Usługa szyfrowania w urządzeniach brzegowych użytkowników, zarządzana jest przez zainstalowane w rdzeniu sieci OST 112 centralne urządzenia sterujące procesem szyfrowania, których dodatkową rolą jest dystrybucja odpowiednich certyfikatów do wszystkich urządzeń szyfrujących. Każde z urządzeń szyfrujących, przed przystąpieniem do realizacji usługi, musi przejść proces rejestracji w urządzeniu centralnym, w celu uzyskania przynależności do jednej z grup szyfrowania oraz uzyskania certyfikatu uprawniającego do działania w roli urządzenia szyfrująco-deszyfrującego. System telefonii IP, implementowany w sieci OST 112 zapewnia łączność głosową wykorzystując zestaw odpowiednich protokołów oraz urządzeń, zainstalowanych zarówno w szkielecie, jak w lokalizacjach użytkownika. System działa w oparciu o 16 klastrów serwerów, sterujących połączeniami telefonicznymi,

28 zainstalowanych po jednym w każdym województwie. Działanie serwerów wspierane jest przez redundantne urządzenia sieciowe, pełniące rolę gatekeeperów, których zadaniem jest monitorowanie zajętości poszczególnych łączy oraz podejmowanie decyzji o przekierowaniu danego połączenia telefonicznego na inne łącze. Każdy z użytkowników posiada w swojej lokalizacji urządzenia sieciowe pełniące rolę bram głosowych voice gateways, których zadaniem jest realizowanie komunikacji głosowej za pomocą instrukcji uzyskiwanych z serwerów sterujących połączeniami telefonicznymi. Urządzenia te z jednej strony zapewniają interfejsy do podłączenia telefonów IP lub tradycyjnych telefonów analogowych, z drugiej komunikują się z serwerami sterującymi połączeniami telefonicznymi, w których rezydują plany numeracyjne poszczególnych abonentów sieci OST 112. Redundancja zastosowanych serwerów, gatekeeperów oraz bram głosowych minimalizuje ryzyko wystąpienia awarii uniemożliwiającej realizację tej usługi w sieci OST 112. Każda z lokalizacji, na potrzeby odbierania połączeń telefonicznych przychodzących z sieci PSTN, posiada zainstalowaną centralkę PBX, do której doprowadzone jest zewnętrzne łącze telefoniczne od lokalnego operatora. Połączenie z siecią PSTN zapewnia dodatkowo redundancję, która na wypadek awarii sieci OST 112 umożliwia danemu użytkownikowi kontakt głosowy z pozostałymi lokalizacjami. W przypadku służb powiadamiania ratunkowego oraz zarządzania kryzysowego, lokalizacje WCPR mogą za pomocą zewnętrznego łącza z sieci PSTN przyjmować zgłoszenia alarmowe, kierowane przez lokalnych operatorów, które dalej po sieci OST 112 kierowane będą do odpowiednich służb. ZAKOŃCZENIE Szybka i sprawna obsługa przyjętego zgłoszenia alarmowego, to niejednokrotnie czynnik mający wpływ na ludzkie życie. Jako obywatele chcemy mieć pewność i gwarancję tego, iż po wybraniu numeru alarmowego 112 otrzymamy szybką i profesjonalną pomoc. Tylko odpowiednio zaprojektowany system komunikacyjny jest w stanie zapewnić nam pożądaną pomoc w odpowiednio krótkim czasie. System ten, to nic innego, jak złożona infrastruktura teleinformatyczna sieci OST 112, która umożliwia szybkie przyjęcie zgłoszenia, zlokalizowanie miejsca zdarzenia, podjęcie decyzji odnośnie dalszych kroków oraz przekazanie informacji do odpowiednich służb w celu realizacji odpowiednich działań

29 Piotr Świeżewski Centrum Projektów Informatycznych MSWiA SYSTEM ŁĄCZNOŚCI RADIOWEJ JEDEN Z WIELOMA USŁUGAMI Streszczenie System łączności radiowej dla służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i ratownictwo dotyczy nas wszystkich. Za pomocą tego systemu komunikują się policjanci sterujący ruchem czy Piotr Świeżewski absolwent Politechniki Warszawskiej, Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych, ścigający przestępców, strażacy gaszący uczestniczył w wielu projektach związanych z budową, projektowaniem i optymalizacją sieci pożar czy wyciągający z wraku samochodu ofiarę wypadku oraz ratownicy reanimujący telekomunikacyjnych człowieka, który właśnie maił zawał. W tym artykule opisano podstawowe usługi i funkcjonalności, które taki system łączności radiowej powinien świadczyć oraz najważniejsze aspekty powiązane z tym systemem. WSTĘP Według szacunków w Polsce służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo i ratownictwo używają przeszło różnych systemów łączności radiowej. Większość z nich jest przestarzała, analogowa oraz źle zabezpieczona, a brak jednego operatora infrastruktury sieciowej powoduje nieoptymalne wykorzystanie zasobów. Brak łączności pomiędzy jednostkami poszczególnych służb może znacznie utrudnić działania szczególnie, jeżeli zdarzenie jest rozległe i uczestniczy w nim wielu poszkodowanych. Sprawna koordynacja działań na miejscu, bez jednego systemu łączności radiowej używanego przez wszystkie jednostki, jest praktycznie niemożliwa. Dobra organizacja akcji ratowniczej znacznie skraca czas obsługi zdarzenia a wielokrotnie ten czas bezpośrednio przekłada się na ludzkie życie. JEDEN CZY WIELE SYSTEMÓW ŁĄCZNOŚCI RADIOWEJ Rozważmy sytuację wypadku samochodowego z zakleszczonymi rannymi. Do obsługi zdarzenia potrzebne są, co najmniej dwie służby: Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM) i Państwowa Straż Pożarna (PSP). Miejsce zdarzenia jest określone przez dzwoniącego bardzo lakonicznie, systemy lokalizacyjne podają dane z dużym błędem. Na miejsce jadą jednostki PSP i PRM. Karetka dojechała szybciej i chce pomóc strażakom w dotarciu na miejsce, poprzez udzielenie dodatkowych wskazówek. Ratownicy nie mogą dotrzeć do rannych, gdyż są oni zakleszczeni w samochodzie i konieczne jest cięcie wraku. Żeby się skomunikować z zespołem PSP, jadącym do wypadku, ratownik PRM musi zaangażować swojego dyspozytora. Komunikuje mu swoje uwagi dotyczące miejsca i opisuje najdokładniej sposób dotarcia na miejsce. Dyspozytor PRM przekazuje te informacje dyspozytorowi PSP. Następnie dyspozytor PSP komunikuje się z jednostką jadącą na miejsce wypadku. Okazuje się, że na nieszczęście, wóz strażacki jedzie od strony zupełnie innych miejscowości

30 niż jechała karetka. Kierowca PSP chętnie dopytałby jeszcze kierowcę karetki o więcej szczegółów, które pozwoliłyby mu szybciej dojechać na miejsce wypadku, ale ze względu na trudny sposób komunikacji (poprzez dyspozytorów) nie chce tego robić. Dzięki jednemu systemowi łączności radiowej, obsługującej wszystkie służby, komunikacja pomiędzy jednostkami Policji, PSP, PRM mogłaby następować bezpośrednio. Rys. 6. Schemat komunikacji pomiędzy jednostkami różnych służb większym obszarze, w budynku, gdzie nie ma komunikacji głosowej bezpośredniej i wymagane jest użycie łączności radiowej. Zarządzanie i koordynacja taką akcją bez sprawnego systemu łączności radiowej umożliwiającej łączność bezpośrednią z każdym członkiem służby jest praktycznie nierealizowalna. Czytając powyższy fragment można zadać sobie pytanie: jak to się dzieje, że służby jednak działają wspólnie i jakoś się między sobą komunikują? Odpowiedź jest prosta. Istnieją pewne protezy komunikacyjne np. czasowe użyczanie swojej częstotliwości drugiej służbie i tworzenie w ten Źródło: Opracowanie własne Na rysunkach przedstawiono przypadek komunikacji pomiędzy jednostkami służb z użyciem różnych systemów teleinformatycznych (Rys. 6) oraz przypadek użycia jednego systemu łączności dla wszystkich służb (Rys. 7). sposób kanałów komunikacyjnych, przekazywanie terminali jednej służby innym rozwiązanie to jest szczególnie popularne podczas klęsk żywiołowych. Jednakże wszystkie te rozwiązania realizują zadanie zestawienia komunikacji pomiędzy służbami, ale nakłady organizacyjne są ogromne, a sposób komunikacji posiada liczne ograniczenia. Łatwo wyobrazić sobie sytuację, kiedy na miejsce zdarzenia podążają więcej niż dwie służby, albo, jeżeli działania służb podejmowane są na ŁĄCZNOŚĆ RADIOWA W PROCESIE OBSŁUGI ZDARZENIA ALARMOWEGO W sytuacjach alarmowych czas jest jednym z najistotniejszych parametrów obsługi zdarzeń. Bezpośrednio wpływa on na zakres zniszczeń, ludzkie zdrowie, czy nawet życie. Skracanie czasu pomiędzy zaistnieniem zdarzenia, a przybyciem na miejsce niezbędnych służb jest

31 niezwykle istotne dla rozmiaru i skali strat po- wstałych na skutek zdarzenia. Rys. 7. Schemat komunikacji pomiędzy jednostkami różnych służb przy użyciu jednego systemu łączności radiowej Źródło: Opracowanie własne. W przypadku ratowania ludzkiego życia każda minuta jest na wagę złota. Proces zgłoszenia alarmowego przebiega następująco: 1. Informacja o zdarzeniu dociera do operatora nr 112 lub innych numerów alarmowych. W większości przypadków zgłoszenia dokonuje świadek zdarzenia, który jest bardzo często pod wpływem emocji (Rys. 8). Rys. 8. Zgłoszenie do Operatora. Źródło: Opracowanie własne

32 2. Zadaniem Operatora jest uzyskanie wszystkich istotnych informacji od zgłaszającego. Operator rejestruje zgłoszenie i jeżeli uzna, że są podstawy, to przekształca zgłoszenie w zdarzenie. Następnie kompletne dane o zdarzeniu przesyła do dyspozytorów odpowiednich służb i cały czas pełni rolę nadzorującego zgłoszenie, dokonuje ewentualnych uzupełnień i przekazuje je do wszystkich zaangażowanych służb na bieżąco. W danych przesyłanych do dyspozytorów znajdują się dane lokalizacyjne pochodzące z systemu identyfikującego położenie abonenta zgłaszającego zdarzenie alarmowe oraz wszystkie informacje, które operator uzna za pomocne w celu obsługi zdarzenia (Rys. 9). Rys. 9. Przekazanie formatki zdarzenia do odpowiednich Dyspozytorów przez Operatora Źródło: Opracowanie własne. 3. Dyspozytor danej służby przydziela konkretne jednostki do zdarzenia i informuje o szczegółach zdarzenia. Dzięki konsoli dyspozytorskiej jest w stanie optymalnie przydzielić zasoby do zadania, a także może utworzyć grupy robocze, które mogą się szybko i sprawnie komunikować. Prowadzący zgłoszenie pozostaje w ciągłym kontakcie radiowym z jednostkami podążającymi na miejsce zdarzenia i jeżeli zaistnieje taka okoliczność może uzupełnić formatkę zdarzenia, która automatycznie, za pomocą operatora nadzorującego obsługę tego zdarzenia, trafia do innych zaangażowanych dyspozytorów pozostałych służb (Rys. 10) Rys. 10. Przydzielenie jednostki do obsługi zdarzenia przez Operatora Źródło: Opracowanie własne. 4. Jednostki danej służby udzielają pomocy na miejscu zdarzenia. Jeżeli obszar działania jest rozległy służby potrzebują systemu łączności pomiędzy sobą, aby sprawnie się komunikować (Rys. 11). W przedstawionym schemacie widać jak systemy teleinformatyczne mogą skrócić czas obsługi zdarzenia alarmowego. Dobrze zaprojektowany System Powiadamiania Ratunkowego nie może działać

33 bez łączności radiowej. System będzie tak działał, jak jego najsłabsze ogniwo, a na dzień dzisiejszy jednym z słabszych ogniw jest wiele przestarzałych systemów łączności radiowej użytkowanych przez służby. Rys. 11. Komunikacja radiowa pomiędzy jednostkami na miejscu zdarzenia Źródło: Opracowanie własne. BEZPIECZEŃSTWO Bezpieczeństwo można zdefiniować, jako stan, w którym używane metody, środki i procedury zapewniają ochronę przed zniszczeniem, utratą, nielegalnym powieleniem, nieautoryzowaną modyfikacją, bezprawnym ujawnieniem i gwarantują dostępność danych oraz informacji przekazywanych w systemie. W ujęciu systemów łączności radiowej, pojęcie bezpieczeństwa dotyczy szczególnie podsłuchu, czyli bezprawnego ujawnienia treści komunikacji głosowej. Jest to element szczególnie wrażliwy dla jednostek prowadzących działania przeciwko przestępczości zorganizowanej. Podsłuchanie komunikacji, pomiędzy funkcjonariuszami, przyczynić się może do niepowodzenia akcji prowadzonej miesiącami. Istotnym elementem bezpieczeństwa komunikacji, jest też przesyłanie danych osobowych. Bezpieczeństwo danych i komunikatów można osiągać na wiele sposobów. Większość systemów łączności radiowej posiada szereg funkcjonalności zapewniających bezpieczeństwo danych, jak również podnoszących poziom bezpieczeństwa użytkowników. Najbardziej popularnym jest szyfrowanie korespondencji za pomocą specjalnych kluczy, tj.: wspólne, grupowe, dynamiczne oraz statyczne klucze szyfrujące. W zależności od potrzeby można szyfrować tylko komunikację pomiędzy terminalem użytkownika końcowego a infrastrukturą sieci, albo szyfrować połączenia na całej linii pomiędzy jednym a drugim użytkownikiem końcowym. Kolejnym aspektem bezpieczeństwa jest bezpieczeństwo osób niosących pomoc. Niejednokrotnie narażeni są oni na niebezpieczeństwo. Dzięki nowoczesnym terminalom radiowym możliwe jest monitorowanie ich działania i w razie konieczności niesienie pomocy. W przypadku, gdy ratownik włączy dedykowany przycisk alarmowy wysyłany zostaje sygnał bezpośrednio do dyspozytora i włącza się nasłuch. Innym elementem zwiększającym bezpieczeństwo jest system wymuszający naciśnięcie przycisku w wyznaczonym interwałem czasowym. Niewykonanie tej czynności może być sygnałem dla dyspozytora, że funkcjonariuszowi coś się stało

34 Znaczna część systemów posiada także zabezpieczenia infrastruktury i terminali przed działaniem niepożądanych osób. Infrastruktura podczas logowania się terminala użytkownika sprawdza, czy ten terminal może pracować w sieci. Analogicznie terminal za pomocą specjalnych procedur odpytuję infrastrukturę, czy jest to właściwa sieć, w której on może pracować. Uniemożliwia to dostęp do zasobów terminalom niepowołanych osób i udaremnia próby włamania do sieci. Ciekawą funkcją, którą oferują różne systemy, jest tzw. zabicie terminala. Jeżeli zdarzy się tak, że funkcjonariusz straci terminal, zgubi lub zostanie mu skradziony, dyspozytor ma możliwość wyłączenia go całkowicie i taki terminal nie będzie mógł zarejestrować się w sieci i stanie się bezużyteczny. nią nie ma to dla nas najmniejszego znaczenia, a na pewno nie jest dla nas odczuwalne technicznie. Nie pogarsza nam się jakość rozmowy, nie ma szumów ani opóźnień. Analizując rozmowy telefoniczne od strony technicznej, w ujęciu wydzielonych systemów łączności radiowej, możemy wyodrębnić trzy typy połączeń: 1. Połączenia bezpośrednie. 2. Połączenia do innych sieci. 3. Połączenia grupowe. Podstawowa funkcjonalność systemów łączności radiowej - połączenia głosowe Większość z nas, na co dzień, komunikuje się za pomocą telefonu. W większości przypadków są to połączenia bezpośrednie pomiędzy dwoma abonentami. Czy jest to połączenia w obrębie naszej sieci, czy wychodzące poza Rys.12. Połączenie bezpośrednie Źródło: Opracowanie własne. Połączenia bezpośrednie, to najprostszy typ połączeń, czyli zestawienie komunikacji pomiędzy dwoma abonentami z użyciem dwóch terminali końcowych. Do takiej rozmowy nikt nie może się dołączyć. Połączenie zestawiane jest za pomocą sieci macierzystej lub za pomocą samych terminali. Połączenia do innych sieci są analogiczne do połączeń bezpośrednich, z tą różnicą, że wychodzą poza sieć macierzystą. Do zestawienia tego typu połączeń konieczne jest użycie dedykowanych urzą

35 dzeń i łączy wychodzących z sieci macierzystej i spinających z innymi sieciami zwanych potocznie bramami. Połączenie grupowe to podstawowy typ połączeń, używanych przez służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo i ratownictwo. W systemie wytworzone są grupy robocze. Każdy użytkownik ma przypisane grupy, w których może się komunikować. W zależności od potrzeby konkretnej akcji funkcjonariusz może komunikować się w takiej grupie, jaka jest najbardziej odpowiednia dla danego działania. Połączenie grupowe polega na tym, że komunikat wysłany przez jednego uczestnika trafia do wszystkich aktywnych uczestników grupy. Jest to bardzo użyteczne przy prowadzeniu działań z użyciem większej grupy ludzi. Rys.13. Połączenia grupowe Źródło: Opracowanie własne. Połączenia grupowe mają szereg funkcji pozwalających na dołączanie do grupy, wyświetlanie identyfikatora abonenta nadającego, wywłaszczanie połączeń po upływie określonego czasu, czy ze względu na wyższy priorytet osoby żądającej komunikacji w danej chwili. Niektóre technologie pozwalają na dynamiczne tworzenie grup. Dyspozytor widząc, że w danej sytuacji pomocna będzie grupa złożona z konkretnych abonentów może szybko stworzyć taką grupę. Ma to znaczenie zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, w których bierze udział wielu funkcjonariuszy z różnych służb nie pracujących ze sobą na co dzień. Sprawna komunikacja znacznie ułatwi im współdziałanie. KONSOLA DYSPOZYTORSKA JAKO NARZĘDZIE ZARZĄDZANIA Bardzo istotnymi aspektami systemu łączności radiowej są konsole dyspozytorskie. Dyspozytor, to osoba przydzielająca zasoby do zdarzenia i koordynująca obsługę zdarzenia. Dzięki nowoczesnej konsoli dyspozytorskiej możliwe jest sprawne i optymalne zarządzanie dostępnymi zasobami. Dzięki modułowi mapowemu w konsoli i nadajnikom GPS, zainstalowanym w terminalach końcowych, dyspozytor ma zobrazowane miejsce zdarzenia i jednostki danej służby. Dyspozytor może przydzielić do obsługi zdarzenia jednostki znajdujące się najbliżej, a dedykowane aplikacje pokażą orientacyjny czas dotarcia danej jednostki na miejsce zdarzenia. Dodatkowo, dzięki współpracy pomiędzy służbami może mieć zobrazowane jednostki innych służb, a także nanosić na mapę dane o utrudnieniach na drogach. Za pomocą ikonki danej jednostki, dyspozytor może się z nią połączyć, czy dynamicznie przydzielić do konkretnej grupy roboczej. Na konsoli obrazowane są wszystkie alarmy

36 schodzące z terminali końcowych użytkowników, czy wiadomości o ich statusie. Terminale końcowe dopasowane do użytkownika. Terminal końcowy jest podstawą systemu z punktu widzenia użytkownika. Za pomocą tego urządzenia użytkownicy kontaktują się ze sobą oraz korzystają z wszystkich funkcjonalności systemu. Terminale możemy podzielić ze względu na ich przeznaczenia. Wyróżniamy terminale: 1. Noszone. 2. Przewoźne. 3. Stacjonarne. 4. Instalowane w obiektach latających (helikopterach). przyciski typu PTT (Push To Talk), czy przycisk alarmowy. W większości systemów terminale posiadają wbudowane nadajniki GPS, a także możliwość podłączenia zewnętrznego mikrofonogłośnika, czy słuchawki dousznej. Produkowane są także terminale kamuflowane do zadań, gdzie funkcjonariusze nie powinni się rzucać w oczy. Terminale przewoźne montowane są w samochodach lub na motocyklach. Mają większą moc nadawanie niż terminale noszone. Terminale stacjonarne posiadają wyniesioną antenę. Większość technologii posiada terminale, które można w bardzo dużym stopniu spersonalizować. Wygląd menu i podstawowe funkcje są bardzo zbliżone do tych w normalnych telefonach komórkowych. Terminale noszone są przystosowane do trudnych warunków atmosferycznych, odporne na wstrząsy i wodę. Wyposażone w dedykowane SZYBKIE ZAPEWNIENIE ŁĄCZNOŚCI W PRZYPADKU DZIAŁAŃ KRYZYSOWYCH Ataki terrorystyczne, czy klęski żywiołowe są sprawdzianami dla systemów łączności radiowej. Duży obszar działania, brak energii elektrycznej, chaos komunikacyjny, duże zniszczenia infrastruktury to bariery, które muszą pokonać służby podczas niesienia pomocy w warunkach kryzysowych. Niewiele jest systemów łączności radiowej, które zapewnią łączność w takich warunkach. Podstawowym problemem jest szybkie zestawienie łączności. Można to osiągnąć za pomocą przewoźnych stacji bazowych. Pewnym standardem jest też łączność bezpośrednia pomiędzy terminalami. Rozwiązanie to polega na możliwości zestawienia połączenia bez konieczności używania stacji bazowej. Zasięg i usługi systemu są w tym przypadku ograniczone, ale podstawowa łączność jest zapewniona. Większość technologii łączności radiowej pozwala na tworzenie systemu ad hoc, na podstawie mobilnych rozwiązań i działanie stacji bazowych, bez dostępu do centrali sterujących. W niektórych systemach terminale użytkowników końcowych mogą spełniać funkcję bramy, umożliwiając dostęp do infrastruktury dla użytkowników, którzy są poza zasięgiem sieci. Przykładowa sytuacja została zobrazowana na rysunku poniżej. Rys. 14 Użycie terminala zainstalowanego w samochodzie jako bramy dla terminala znajdującego się poza zasięgiem systemu łączności radiowej

37 Źródło: Opracowanie własne. Przesył danych Cyfrowe systemu łączności radiowej zapewniają usługę transferu danych. Trudno sobie wyobrazić system, który nie wspiera takich rozwiązań. Dzięki tym usługą możliwe jest zdalne połączenie się z rejestrami danej służby, czy też przesłanie plików multimedialnych np. zdjęcia poszukiwanego przestępcy. W chwili obecnej funkcjonuje już szereg tego typu rozwiązań. Niestety każde z tych rozwiązań używa innych terminali użytkownika końcowego, opartych o inne technologie. W efekcie, funkcjonariusze mają szereg urządzeń do komunikacji, a każde z nich dedykowane jest do czegoś innego. Za pomocą jednego komunikują się wewnątrz organizacji, drugiego dzwonią na zewnątrz, a za pomocą trzeciego łączą się z bazą danych w celu weryfikacji tożsamości osoby zatrzymanej. Wprowadzenie jednego systemu łączności radiowej mogącej obsługiwać transmisję danych pozwoli na zamianę kilku różnych terminali końcowych na jeden przy zachowaniu funkcjonalności niemniejszej niż dotychczas. W zależności od zastosowanej technologii można otrzymać różne przepływności. Ważnym elementem projektowym jest właściwe określenie potrzeb użytkownika w zakresie przesyłu danych. Łączność z obiektami latającymi Kolejnym aspektem łączności jest komunikacja z obiektami latającymi. W niektórych sytuacjach alarmowych helikoptery stają się niezastąpionym narzędziem wspomagającym obsługę zdarzenia. Jest kilka rozwiązań zapewniających łączność z obiektami w powietrzu. Niektóre są oparte na systemach satelitarnych inne na nadajnikach naziemnych. Z punktu obsługi dla użytkownika ważna jest niezawodność, a w dalszej kolejności łatwość obsługi. W przypadku jednego systemu łączności cyfrowej warto rozważyć budowę takiego systemu, który wspiera łączność z obiektami latającymi. Umożliwi to bezpośrednią łączność pomiędzy funkcjonariuszami będącymi na ziemi i w powietrzu oraz korzystanie z jednego terminala końcowego, zarówno podczas operacji na ziemi, jak i z użyciem helikopterów. Bardzo łatwo wyobrazić sobie, jak pomocna byłaby bezpośrednia instrukcja udzielona przez pilota helikoptera dla wozu strażackiego z przykładu przytoczonego na początku artykułu. Zarządzanie siecią Niezawodność systemu jest ściśle powiązana z systemem zarządzania siecią. Pierwszym i podstawowym czynnikiem zapewniającym

38 bezpieczeństwo sieci jest właściwa detekcja nieprawidłowego działania poszczególnych elementów sieci. W jednym lub kilku centrach zarządzania i monitoringu dyżurni obserwują funkcjonowanie całej sieci lub przydzielonych obszarów. Każda sytuacja odbiegająca od normalnej pracy urządzenia jest sygnalizowana za pomocą alarmu z odpowiednim opisem i priorytetem. Kolejnym etapem jest zastosowanie odpowiednich środków w celu usunięcia awarii, bądź minimalizacji jej wpływu na sieć. Jeżeli rozważamy sieć o zasięgu ogólnokrajowym konieczne jest zapewnienie odpowiednich struktur terenowych, aby móc działać szybko. Dodatkowym elementem serwisowym w przypadku awarii systemu łączności radiowej może być konieczność pracy na wysokości, co nie jest możliwe, w niektórych warunkach pogodowych. Odpowiednio zaprojektowana sieć z wykorzystaniem rozwiązań redundantnych oraz odpowiednie zarządzanie tą siecią mogą skutkować, że użytkownik dostaje usługę z poziomem SLA (Service Level Agreement) rzędu 99,9%. Operator Sieci i systemy telekomunikacje podlegają ciągłym zmianom, szczególnie, jeżeli są to instalacje o zasięgu ogólnokrajowym. Każdego dnia liczba zdarzeń na wszystkich poziomach sieci wymaga monitoringu i obsługi przez zespół profesjonalistów. Wiele mniejszych systemów, którymi dysponują w tej chwili poszczególne służby, też wymaga obsługi. Zarządzanie wieloma systemami, przez wiele różnych zespołów ludzkich, prowadzi często do nieoptymalnego wykorzystywania zasobów zarówno ludzkich, jak i infrastrukturalnych. Utworzenie jednego systemu wiąże się z powołaniem jednego podmiotu odpowiedzialnego za zarządzanie i utrzymanie systemu łączności radiowej. Do głównych zadań tego podmiotu będzie należało utrzymywanie ciągłości usług łączności radiowej oraz bieżące udoskonalanie systemu. System łączności radiowej nie będzie mógł działać bez sieci szkieletowej i sieci transportowej. Rozsądnym wydaje się powierzenie nadzoru nad wszystkimi rodzajami systemów teleinformatycznych użytkowanymi przez służby powołane do zapewnienia bezpieczeństwa i ratownictwa jednemu podmiotowi. Powołanie operatora i powierzenie mu wszystkich zadań związanych z zapewnieniem usług teleinformatycznych pozwoli znacznie odciążyć służby. Policjant, strażak, czy ratownik będzie określał, jakie środki komunikacji są mu potrzebne, a to, w jaki sposób to zapewnić, jakich systemów i sieci użyć będzie zadaniem operatora. ZAKOŃCZENIE Wybudowanie w Polsce jednego systemu łączności radiowej, obsługującego wszystkie służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo i ratownictwo, wiąże się z gigantycznymi nakładami finansowymi i organizacyjnymi. Biorąc pod uwagę obecną sytuację ekonomiczną jest to zadanie niewykonalne. Warto jednak wyznaczyć cel, sposób oraz czas dojścia do tego celu. Pierwszym krokiem jest określenie wymagań i oczekiwań użytkownika końcowego dla systemu łączności radiowej. I ten krok jest już zrealizowany. Pozostaje tylko wyznaczenie sposobu dojścia do jednego systemu łączności radiowej o zasięgu ogólnokrajowym. A jak to zadanie zostanie zrealizowane to czas pokaże

39 Tomasz Rakoczy Centrum Projektów Informatycznych MSWiA PROFIL ZAUFANY EPUAP Streszczenie Publikacja zawiera informacje wprowadzające czytelnika w zagadnienia uwierzytelnienia w systemach administracji publicznej, na przykładzie rozwiązania Profil Zaufany epuap. Przedstawiono problem e-administracji i dostępności e-usług. Tomasz Rakoczy zatrudniony w Centrum Projektów Informatycznych MSWiA, m.in. w zespole projektowym epuap2. Absolwent Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Bielsku Białej, specjalność Systemy Informatyczne i Telekomunikacyjne. Jest jedną z osób biorących udział w budowie i rozwoju funkcjonalności Profilu Zaufanego. Specjalizuje się w projektowaniu i rozbudowie systemów internetowych WSTĘP Profil Zaufany skąd koncepcja? System epuap, który jest środowiskiem dla omawianego rozwiązania, umożliwia każdemu zainteresowanemu użytkownikowi założenie konta, profilu z podstawowymi informacjami o jego właścicielu. Obejmują one m.in.: imię, nazwisko, nr PESEL, adres i inne dane. Wprowadzane dane nie są weryfikowane w rygorystyczny sposób; sprawdzana jest poprawność Rys.15. Schemat błędnego koła zależności certyfikatu kwalifikowanych i usług nr PESEL oraz format adresu . Tworzony jest więc profil użytkownika, w którym dane mogą nie być zgodne z rzeczywistością. Źródło: Opracowanie własne Dane z profilu konta są używane w systemie epuap, np. do wypełniania pól w formularzach, co ułatwia i przyspiesza użytkownikom ich wypełnianie. Nie ma jednak mechanizmu weryfikacji danych wpisywanych w profilu konta. Należy podkreślić, że nie jest to problem charakterystyczny dla platformy epuap, ale dotyczy wielu rozwiązań typu e-urząd, a także podmiotów komercyjnych, świadczących usługi elektroniczne

40 Opisany problem miało rozwiązać wprowadzenie podpisu elektronicznego, weryfikowanego certyfikatem kwalifikowanym. Użytkownik przed wysłaniem dokumentu do urzędu składa podpis cyfrowy, który może być zweryfikowany przez odbiorcę i daje mu pewność, że przesłany dokument jest autentyczny. Okazało się jednak, że barierą ograniczającą korzystanie z usług elektronicznych jest niski popyt na usługi certyfikacji, spowodowany stosunkowo wysoką ceną zakupu certyfikatu, a dokładniej całego zestawu, w skład którego wchodzą certyfikat, karta kryptograficzna oraz czytnik kart. Typowy zestaw do składania podpisu elektronicznego z użyciem certyfikatu kwalifikowanego, to koszt rzędu 366 zł. Osoby pragnące korzystać z elektronicznego urzędu niechętnie przyjmują kosztowne rozwiązanie. Tym bardziej, że większość obywateli kontaktuje się z administracją co najwyżej kilka razy w ciągu roku, najczęściej przy okazji rozliczenia z fiskusem. Obserwujemy działanie naturalnych praw gospodarki rynkowej, których skutek jest wzmacniany, w wyniku sprzężenia zwrotnego pomiędzy cenami certyfikatów i dostępnością e-usług: certyfikaty są drogie bo mało się ich sprzedaje; mało się ich sprzedaje, bo jest mało usług elektronicznych. Podobnie brakuje usług, bo ich potencjalni dostawcy obserwują małe zapotrzebowanie, a małe zapotrzebowanie wynika z małej popularności certyfikatów kwalifikowanych. ŁAMANIE BŁĘDNEGO KOŁA Postawiwszy diagnozę problemu w poszukiwaniu rozwiązania, odwołajmy się do doświadczeń podmiotów komercyjnych, świadczących usługi elektroniczne. Najpopularniejszą grupę stanowią bankowe usługi elektroniczne; jak to możliwe, że bez wychodzenia z domu oraz posiadania certyfikatów kwalifikowanych, możemy zlecać przelewy z domowego komputera? To kwestia zaufania banków wobec ich klientów. Banki udostępniły klientom rozwiązanie kompleksowe dostęp do prostej i potrzebnej usługi, jaką jest realizacja przelewu bankowego, bez konieczności stosowania drogich rozwiązań. Banki podeszły do problemu zaufania z innej strony. Zaczęły od analizy ryzyka i wyboru stosownej metody zabezpieczenia, realizowanej transakcji elektronicznej. Czy często słyszy się o tym, aby ktoś obcy przejął dostęp do poczty elektronicznej? Jest to zjawisko, które występuje marginalnie, zazwyczaj przy okazji wyjawienia hasła dostępu do konta poczty elektronicznej przez jego właściciela wskutek jego niefrasobliwości. Jeśli do loginu i hasła potrzebnego do autoryzacji dodamy inny parametr, np. kod SMS, otrzymujemy wystarczająco zabezpieczony sposób autoryzacji użytkowników. Rzecz jasna, musieliśmy kiedyś pojawić się w banku aby założyć konto i podpisać dokumenty. Podobnie do zagadnienia uwierzytelnienia podeszło Ministerstwo Finansów. Analiza ryzyka wykazała, że wystarczającym zabezpieczeniem przy składaniu rocznych deklaracji (PIT-37) jest znajomość kwoty swojego przychodu za poprzedni rok podatkowy. Było to trafione rozwiązanie, a jego efekt przerósł oczekiwania twórców tego rozwiązania. Po dwóch latach stosowania tej metody w 2011 roku do Ministerstwa Finansów wpłynęło drogą elektroniczną prawie milion deklaracji PIT-37, a wszystkich rodzajów deklaracji prawie 4 miliony. Wydaje się więc, że uproszczenie metod zapewnienia bezpieczeństwa poprzez analizę ryzyka i wprowadzenie bezpłatnych rozwiązań uwierzytelnienia jest najskuteczniejszą drogą do wprowadzenia powszechnych usług elektronicznych. Fakt ten został również dostrzeżony przez MSWiA, które podjęło działania mające na celu wprowadzenie rozwiązania taniego, powszechnego, prostego, ale i odpowiednio bezpiecznego. Rozwiązanie, które zostało zaproponowane jest syntezą prostoty i wysokiego poziomu bezpieczeństwa. Uznano, że osobista wizyta obywatela w urzędzie i weryfi

41 kacja danych zawartych w założonym koncie na platformie epuap z danymi, które znajdują się w rejestrze PESEL, oraz weryfikacja dokumentu tożsamości są wystarczające. Muszą być wystarczające z uwagi na to, że analogiczną procedurę stosują centra certyfikacji kwalifikowanej (w praktyce nawet nieco uboższą, ponieważ ufają tylko dokumentowi tożsamości, bez weryfikacji z rejestrem PESEL). Rys. 16. Przyrost składanych deklaracji PIT-37 drogą elektroniczną W 2008 r. (deklaracje za rok 2007) można było stosowad tylko podpis elektroniczny weryfikowany certyfikatem kwalifikowanym. Efekt: tylko 310 deklaracji złożonych elektronicznie Źródło: Opracowanie własne. Podstawową różnicą w stosunku do certyfikacji kwalifikowanej jest to, że obywatel nie otrzymuje żadnego certyfikatu, ani karty kryptograficznej. Efektem weryfikacji jest status konta obywatela w systemie epuap potwierdzający, że to konto faktycznie należy do danej osoby, a dane zostały zweryfikowane. Stworzono rozwiązanie, które z punktu widzenia realnego bezpieczeństwa nie ustępuje podpisowi opierającemu się o certyfikat kwalifikowany, a z uwagi na brak karty kryptograficznej i brak konieczności korzystania z czytnika jest proste w użyciu i co najważniejsze bezpłatne. Usługę potwierdzania Profilu Zaufanego będą świadczyć urzędy skarbowe, urzędy wojewódzkie, oddziały Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a także konsulaty. Prawo dopuszcza również tworzenie punktów potwierdzeń np. w urzędzie gminy o ile taki urząd zechce świadczyć taką usługę. PROFIL ZAUFANY Możliwe zastosowania Gdy klient banku wypełnia formularz przelewu w przeglądarce internetowej, a następnie otrzymuje za pomocą SMS kod, który wpisuje do pola formularza, lub też przepisuje ten kod z karty zdrapki, nie przypuszcza nawet, że wykonuje tym samym operację składania podpisu elektronicznego, a wraz z naciśnięciem przycisku wyślij, w tle wykonują się skomplikowane operacje kryptograficzne. W Pol

42 sce, na koniec 2010 roku było 16,2 mln klientów bankowości internetowej, z czego aktywnych było 9,1 mln klientów. Profil Zaufany przyjmuje podobny kierunek rozwoju i idzie nawet o krok dalej. Profil Zaufany nie jest prostym odpowiednikiem podpisu elektronicznego. To tylko jedna z jego funkcji. Mechanizm Profilu Zaufanego zakłada aktywne wykorzystanie danych użytkownika potwierdzonych w koncie epuap w kontakcie z systemami elektronicznej administracji. Korzystając z właściwości epuap polegającej na automatycznym uzupełnianiu danych w formularzu, pobieranych z konta epuap otrzymujemy funkcjonalność wysyłania uwierzytelnionych wniosków bez składania jakiegokolwiek podpisu. Sam fakt, że konto użytkownika zawiera zweryfikowane dane wystarcza, aby odbiorca dokumentu mógł mieć pewność (potwierdzoną przez epuap), że dane identyfikujące nadawcę są autentyczne. Tryb ten można wykorzystać np. do budowy usług błyskawicznego dostępu do rejestru, bez konieczności opatrywania dokumentu podpisem. Zasada działania Rys. 17. Możliwe zastosowania Profilu Zaufanego Od strony technologicznej profil zaufany działa analogicznie jak podpis elektroniczny. Zestaw danych potwierdzony przez urzędnika w punkcie potwierdzeń zapisywany jest w systemie i opatrywany podpisem systemowym systemu epuap. System epuap stanowi zaufaną stronę trzecią. W przypadku intencji użycia profilu zaufanego, np. do złożenia podpisu, podpisany zestaw danych jest dołączany do struktury podpisu elektronicznego formatu XAdES. Osadzenie podpisu w strukturze XAdES umożliwiło jego prostą implementację w dokumentach XML, które są podstawową formą elektronicznej wymiany danych w administracji. Źródło: Opracowanie własne. Zaufać samemu sobie Podstawowy mechanizm Profilu Zaufanego zakłada potwierdzenie danych użytkownika w obecności operatora punktu potwierdzeń na podstawie dowodu osobistego. Autorzy rozwiązania wprowadzili dodatkowy mechanizm potwierdzania profilu, na podstawie innego zestawu danych, który został już zweryfikowany np. certyfikatu kwalifikowanego. Użytkownik posiadający certyfikat kwalifikowany, może dokonać tzw. samozaufania profilu. Zaufana trzecia strona epuap stanowi dla Profilu Zaufanego zaufaną stronę trzecią. Nie jest to podejście zupełnie nowe, ale ciągle w Polsce niedoceniane. Posłużmy się przykładem platformy handlu elektronicznego Allegro. System również borykał się z koniecznością uwierzytelnienia osób korzystających z platformy. Pierwotnie realizowano to przez przesłanie podpisanych dokumentów tradycyjną pocztą. Obecnie Allegro korzysta z mechanizmów zaufania trzeciej strony banku. Wystarczy, że użytkownik

43 dokona przelewu na konto Allegro w wysokości symbolicznej złotówki (którą może zresztą odzyskać), a dane, które Allegro pozyskuje z przelewu traktowane są jako podstawa zaufania, którą zweryfikował bank. Rys. 18. Schemat złożenia podpisu z systemu zewnętrznego e-urząd lokalny epuap Jeszcze zanim Profil Zaufany wszedł do użytkowania cieszył się akceptacją operatorów ważnych systemów elektronicznej administracji. Wymieńmy wśród nich ZUS i Ministerstwo Gospodarki, które pragną korzystać z rozwiązania w swoich kluczowych projektach informatycznych. Wypełnienie formularza Wybranie sposobu podpisu Profilem Zaufanym Dokument podpis. Profilem Zaufanym Zalogowanie się na epuap Złożenie podpisu Profil Zaufany Nie tylko na epuap Profil Zaufany został skonstruowany tak, aby można było używać go również poza epuap. Trzeba jednak podkreślić, że jego funkcjonowanie w pełnej izolacji od epuap nie jest możliwe. Ponieważ to właśnie epuap stanowi trzecią stronę zaufaną, platforma jest niezbędnym elementem w obsłudze Profilu Zaufanego, chociażby do weryfikacji podpisu złożonego w oparciu o Profil Zaufany. Źródlo: Opracowanie własne Możliwe jest użycie profilu zaufanego również w innych systemach e-urząd, należy jednak pamiętać, że implementacja Profilu Zaufanego wymaga od użytkownika posiadania konta na epuap, a proces składania podpisu w oparciu o Profil Zaufany wymaga przejścia na stronę epuap jednak już istnieją pomysły, jak wyeliminować tren krok. Rys. 19. Schemat złożenia podpisu z systemu zewnętrznego Źródło: Opracowanie własne

44 Bezpieczeństwo Profilu Zaufanego Dane poświadczone w ramach Profilu Zaufanego zapisane są jedynie w systemie epuap. Jak użytkownik może kontrolować użycie narzędzia, skoro nie sprawuje nad nim bezpośredniej kontroli? Służy do tego dodatkowy kanał autoryzacji. Obecnie jest to adres poczty elektronicznej, na który w momencie składania podpisu elektronicznego system epuap wysyła kod autoryzacyjny. W przyszłości kod autoryzacyjny będzie przesyłany także SMSem na podany numer telefonu. Bezpieczeństwo widziane od strony urzędu, który ufa podpisowi złożonemu za pomocą Profilu Zaufanego opiera się na zaufaniu do rządowej platformy oraz na fakcie, że certyfikaty którymi są potwierdzane Profile Zaufane występują wyłącznie na epuap. Nie ma innej możliwości założenia Profilu Zaufanego, jak i złożenia podpisu w oparciu o Profil Zaufany, jak tylko i wyłącznie na epuap. Rys. 20. Proces złożenia podpisu za pomocą Profilu Zaufanego i autoryzacji Źródło: Opracowanie własne. Wymagania Profil Zaufany będzie rozwiązaniem docenianym przez środowiska preferujące inne niż MS Windows systemy operacyjne. Przy składaniu podpisu nie wykorzystuje się dodatków, wtyczek rozszerzeń do przeglądarek internetowych, tak jak ma to miejsce przy podpisie opierającym się np. o certyfikat kwalifikowany zapisany na karcie kryptograficznej. Uwzględniono potrzeby użytkowników Mac OS i Linuxa; Profil Zaufany działa w dowolnej przeglądarce internetowej. Cechy Profilu Zaufanego epuap Platforma epuap; utworzenie Profilu Zaufanego po wizycie w punkcie potwierdzeń weryfikacja dowodu osobistego oraz danych z rejestrem PESEL; alternatywnie - utworzenie Profilu Zaufanego w trybie samozaufania na podstawie certyfikatu kwalifikowanego; struktura podpisu oparta na tradycyjnej postaci XAdES; certyfikat w systemie, brak karty kryptograficznej; wymagana dodatkowa autoryzacja ( , SMS etc); ważność Profilu Zaufanego 3 lata, wygasa automatycznie po wcześniejszym powiadomieniu o zbliżającym się końcu ważności; możliwość samodzielnego przedłużenia ważności profilu; mechanizm unieważniania na żądanie przez właściciela profilu; użycie dedykowane do uwierzytelniania w kontakcie z administracją publiczną. ZAKOŃCZENIE Wprowadzenie Profilu Zaufanego przyczyni się do łatwiejszego realizowania spraw drogą elektroniczną. Profil Zaufany nie stanowi uniwersalnego panaceum na wszystkie bolączki elektronicznej administracji jest jednym z wielu ogniw łańcucha napędowego e-urzędów. Z punktu widzenia MSWiA stanowi rozwiązanie przejściowe przed wprowadzeniem i upowszechnieniem nowego dowodu osobistego, zawierającego dostarczane przez państwo i nieodpłatne certyfikaty umożliwiające uwierzytelnienie obywatela w systemach elektronicznej administracji

45 Michał Kossakowski Emil Walczyk Centrum Projektów Informatycznych MSWiA ARCHITEKTURA INFORMACJI I KATALOG USŁUG EPUAP Streszczenie Publikacja przedstawia funkcjonowanie Katalogu Usług elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej, zawierającego spis usług udostępnionych przez organy administracji publicznej pogrupowane z zachowaniem zasad i reguł użyteczności i przyjazności dla użytkownika końcowego. Przedstawiono zarys problematyki związanej z architekturą informacji w serwisach internetowych o charakterze komercyjno-publicz- Emil Walczyk - absolwent Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2009 r. pracuje jako analityk w Centrum Projektów Informatycznych MSWiA, w projekcie epuap2 będącym kontynuacją projektu epuap budowa elektronicznej Platformy Usług Administracji Państwowej. Pełni także funkcję administratora katalogu usług na platformie epuap. Michał Kossakowski - tata Franciszka i Ignacego. Od 10 lat analizuje i optymalizuje procesy zachodzące w administracji publicznej. Od 2009r. pracuje jako analityk w projekcie epuap2. Od 2011r. pełni funkcje administratora katalogu usług epuap. Jest absolwentem ATK obecnie Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. nym, opis jednego z głównych modułów epuap - Katalogu Usług, analizę problemów związanych z użytkowaniem Katalogu Usług Ostatni rozdział prezentuje doświadczenia związane z udostępnieniem nowego interfejsu oraz plany w zakresie rozwoju Katalogu Usług. WSTĘP Pojęcie architektury informacji najprościej przedstawić na przykładzie budynku, jako produktu projektu architektonicznego, w którym wszystkie elementy składają się na końcowy wynik. Stajemy przed bryłą, w której okna, drzwi, schody, pomieszczenia, tablice informacyjne, oraz umeblowanie tworzą sprawnie funkcjonujący system. Jeżeli architektura i projekt wykończenia wnętrz zostały opracowane, respektując standardy wygody i funkcjonalności użytkowania, budynek staje się miejscem chętnie odwiedzanym. Jeśli dorzucić do tego estetykę budynku, całość może być uznana za pomyślnie zrealizowany projekt. Powyższy przykład stanowi analogię do budowy serwisów internetowych nastawionych na interakcję z użytkownikiem. Sposób, w jaki dana strona zostanie zaprojektowana oraz w jaki sposób będzie prezentować publikowane treści, będzie rzutować na sposób jej wykorzystania, decydując, czy stanie się miejscem chętnie odwiedzanym, polecanym, czy będzie w stanie zatrzymać użytkownika na dłużej. Katalogi usług, które są składową architektury informacji, tam gdzie występuje potrzeba agregowania różnego rodzaju usług w sposób umożliwiający intuicyjne dotarcie do nich, powstają dla klientów (podmioty udostępniające są wyłącznie dostawcami informacji), toteż konieczne jest uwzględnienie potrzeb zwykłego obywatela, który często nie zna kategorii pojęciowych stosowanych przez usługodawców lub po prostu nie wie, gdzie ma znaleźć informacje o sprawie którą chce załatwić. Ist

46 niejąca obecnie mnogość portali i systemów publicznych nie ułatwia tego zadania. Z drugiej strony, także usługodawcy nie są w stanie posługiwać się kategoriami pojęciowymi stosowanymi przez potencjalnych klientów. Zachodzi konieczność połączenia i zintegrowania wzajemnie rozbieżnych potrzeb i percepcji problemu w jednym mechanizmie. Taką rolę dla obywateli, przedsiębiorców i administracji na portalu usług publicznych spełnia katalog usług na platformie epuap. ARCHITEKTURA INFORMACJI NA EPUAP Platforma epuap w zakresie architektury informacji została zaprojektowana w oparciu o najlepsze praktyki i zalecenia stosowane na świecie z uwzględnieniem trendów panujących w branży informatycznej, w ostatnich latach. Na potrzeby tej publikacji temat architektury informacji na platformie epuap został podzielony na kluczowe zagadnienia, dotyczące poszczególnych obszarów informacyjnych. Zarządzanie treścią W celu prezentowania treści na platformie epuap, w sposób zapewniający odpowiedni poziom czytelności i dostępności, przyjęto szereg założeń, które następnie zostały sformułowane w postaci wymagań stawianych wykonawcy systemu. Zarządzanie treścią zostało oparte na systemie CMS, umożliwiającym ujednolicenie sposobu wprowadzania i publikacji treści dla wszystkich podstron i sekcji. Ze względu na odbiorców usług platformy epuap udostępnione usługi zostały zgrupowane wg zdarzeń życiowych, biznesowych lub administracyjnych. Informacje dotyczące każdej z podgrup docelowych zostały umieszczone na osobnych podstronach, przy zachowaniu zasady, że na stronie głównej znajdują się wyłącznie informacje dotyczące wszystkich grup (np. aktualności oraz linki do informacji o samej platformie epuap, użyteczne linki, regulamin, polityka prywatności), a także odnośniki do stron przeznaczonych dla poszczególnych grup docelowych. W częściach dedykowanych poszczególnym grupom architektura informacji stworzona została według tych samych kategorii. Dla zapewnienia przejrzystości informacji przyjęto ograniczenie do maksymalnie trzech poziomów szczegółowości tak, aby przejście do dowolnej treści wymagało od użytkownika odwiedzenia po drodze, nie więcej niż 3 podstron. Informacje prezentowane są w sposób możliwie syntetyczny (np. nota prawna i polityka prywatności prezentowane są w jednej zakładce). Nazewnictwo i język Rekomendacje dotyczące poszczególnych aspektów architektury informacji różnią się w zależności od charakteru danej strony internetowej, grupy docelowej i publikowanych treści. W celu ujednolicenia i zwiększenia czytelności treści publikowanych na portalu epuap, opracowano rekomendacje w zakresie etykietowania i nazewnictwa. W miarę możliwości stosuje się maksymalnie dwuwyrazowe etykiety (lub powszechnie obowiązujące skróty) dla przycisków i podstron, oraz przejrzyste nazewnictwo, umożliwiające trafne i wierne tłumaczenie etykiet w związku z planowaną rozbudową portalu o wersje językowe. Zwrócono także uwagę na unikanie żargonu technicznego i słów pochodzenia obcego, mających odpowiedniki w języku polskim o zbliżonej wartości kontekstowej. Wszystkie elementy interfejsu ( nazwy formatek, pola danych, etykiety, pliki i inne obiekty) oznaczone zostały w jednoznaczny i czytelny dla użytkownika sposób. Opracowano stosowną listę etykiet, a następnie opisano, jakie informacje funkcjonujące w systemie są nimi katalogowane w celu zapewnienia odpowiedniej konsekwencji językowej. Nawigacja Ze względu na specyfikę tematyczną portalu epuap oraz publikowanych w nim treści, niezbędne było wypracowanie modelu nawigacji spełniającego wymagania i oczekiwania użytkowników. Opracowano i wdrożono szereg założeń zapewniających wysoki poziom ergo

47 nomii portalu w zakresie rozmieszczenia elementów strony, m.in.: logo epuap umieszczone jest w lewym górnym rogu ekranu zawsze kieruje do strony głównej, na stronie podana jest informacja dot. jednostki realizującej projekt (z odnośnikiem do strony tej instytucji), elementy interfejsu pełniące te same funkcje znajdują się w stałym miejscu, pozwalając użytkownikowi na szybkie odnalezienie i zastosowanie, jak również szybkie opanowanie obsługi aplikacji, rozmieszczenie elementów zostało ustandaryzowane i ujednolicone w całym systemie, przyciski nawigacyjne rozmieszczone są w jednolity sposób niezależnie od stron i podstron i zostały dostosowane w zależności od zakresu tematycznego, informacje są łatwo dostępne dla użytkownika przez stosowanie pogrubienia tekstu, nagłówków, hiperłącz i list numerowanych, hiperłącza oznaczone są niebieskim kolorem z podkreśleniem z funkcją przekierowania, standardowe komponenty służące do edycji danych (lista rozwijana, przyciski, pola edycyjne), posiadające wspólne cechy są prezentowane w sposób jednolity, pliki możliwe są do ściągnięcia i zapisania na lokalnym dysku użytkownika. Obok pliku widnieje również zamieszczona informacja o treści, formacie i wielkości pliku, w portalu umieszczona jest ścieżka nawigacyjna umożliwiająca szybki powrót do poprzedniej strony, na portalu epuap udostępniono mapę serwisu, dzięki której odwiedzający może zapoznać się z działami strony. Nawigacja przez klasyfikację zdarzeń Podstawowym sposobem nawigacji, poprzez katalog usług, jest skorzystanie z klasyfikacji zdarzeń życiowych, biznesowych lub administracyjnych, umieszczonych zarówno na stronie głównej, jak i znajdujących się w zakładce: Lista spraw > Zdarzenia życiowe. Nawigacja przez listę spraw Jeżeli użytkownik zna dokładną nazwę usługi, może odnaleźć ją na alfabetycznej liście usług opisanych w katalogu usług publicznych, niezależnie od ich przyporządkowania do klasyfikacji zdarzeń. Lista ta znajduje się w zakładce: Lista spraw > Alfabetyczna lista spraw. Nawigacja przez usługi W katalogu usług zamieszczone są usługi związane zarówno ze zdarzeniami dotyczącymi obywateli i przedsiębiorców, jak i administracji państwowej. Każdy użytkownik, niezależnie od posiadanych uprawnień, może korzystać z katalogu usług w celu wyszukania interesującej go usługi i zapoznania się z jej opisem. Może też sprawdzić, czy w danej miejscowości / gminie / powiecie, znajdują się urzędy świadczące tę usługę. Po zapoznaniu się z kartą usługi danego urzędu może przejść do formularza złożenia pisma. Nawigacja przez inne klasyfikacje W katalogu usług, oprócz klasyfikacji zdarzeń, zamieszczone zostały inne klasyfikacje, które mogą być pomocne dla użytkowników podczas przeglądania katalogu oraz spraw (usług) w nim zamieszczonych. Są to klasyfikacja terytorialna oraz klasyfikacja przedmiotowa. Wyszukiwanie Kolejnym komponentem, służącym do zapewnienia dostępności treści z uwzględnieniem rekomendacji i dobrych praktyk w zakresie architektury informacji, jest moduł wyszukiwarki. Dostęp do modułu jest realizowany przez pole wyszukiwania na każdej stronie portalu w górnej jego części. Wyszukiwarka zapewnia: wyszukiwanie po nazwie dokumentu, jak również po słowach kluczowych, wyszukiwanie z uwzględnieniem fleksji języka polskiego (np. usług zamiast usługi, zdrobnień i skrótów),

48 powiązanie ze słownikiem epuap w celu proponowania haseł specyficznych ze względu na zakres tematyczny portalu, mechanizm wyszukiwania w dokumentach.pdf,.doc,.xml, mechanizm prezentacji i sortowania rezultatów wg procentowej trafności lub wg wskazanego parametru, wyszukiwanie uwzględniające wersje językowe tekstu wyniki zwracane są w zależności od wybranej wersji językowej portalu. Do czego służy epuap Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej (epuap) to system informatyczny, dzięki któremu obywatele mogą załatwiać sprawy urzędowe za pośrednictwem internetu, natomiast przedstawiciele podmiotów publicznych bezpłatnie udostępniać swoje usługi w postaci elektronicznej. Ideą przyświecającą budowie epuap było stworzenie jednego, łatwo dostępnego i bezpiecznego elektronicznego kanału udostępniania usług publicznych. Katalog Usług epuap epuap pełni rolę głównej platformy integracyjnej dla systemów funkcjonujących w administracji publicznej, dlatego konieczne jest skatalogowanie w jednym miejscu możliwie pełnej oferty usług świadczonych przez urzędy publiczne (od usług świadczonych przez gminy po usługi świadczone przez ministerstwa). Poprzednie wcielenie Katalogu Usług epuap Przed modyfikacją, która miała miejsce na początku stycznia 2011r., katalog usług epuap umożliwiał publikację informacji o usługach udostępnianych na platformie epuap. Opisy usług były dodawane przez ich dostawców. Brakowało jasnych, dotyczących wzorcowego opisu usługi, co skutkowało sporą dowolnością i ograniczoną zrozumiałością definicji usług zamieszczanych w katalogu. Wygląd Katalogu Usług epuap przed modyfikacją interfejsu graficznego Podstawowe funkcjonalności katalogu usług Katalog usług został tak zbudowany aby informacje/dane dotyczące podmiotów publicznych były pobierane ze Słownika Podmiotów Publicznych - podzbioru REGON udostępnianego i regularnie aktualizowanego przez GUS. Dzięki temu dane dotyczące Podmiotów Publicznych są ustandaryzowane, jednolite i co istotne - aktualne. Został także stworzony standard w zakresie opisu i klasyfikacji usług. Pozwala to klasyfikować i kategoryzować usługi w taki sposób, aby użytkownik mógł odnaleźć usługę odpowiednią do bieżącego kontekstu. Informacja nt. usługi prezentowana jest w formie i postaci odpowiedniej dla praktycznego kontekstu, a nie akcentującej wymogi prawa związane ze sposobem prezentacji informacji w BIP. Oczywiście w katalogu usług nie zrezygnowano z prezentacji informacji o usługach, także w sposób odpowiedni dla osób zajmujących się zawodowo administracją publiczną, a więc w pełni formalny i zgodny z normami prawnymi. W Katalogu Usług informacje o usługach, realizowanych przez jednostki administracji publicznej, przechowywane są według klasyfikacji przedmiotowej (zdarzenia i kategorie) oraz terytorialnej. Na stronie głównej portalu epuap prezentowane są najważniejsze kategorie zdarzeń i zdarzenia, do których przyporządkowane zostały nazwy spraw (usług), jakie można zrealizować w urzędach i instytucjach publicznych

49 Rys. 21. Wygląd Katalogu Usług epuap przed modyfikacją interfejsu graficznego Strona główna epuap nowa odsłona Katalogu Usług epuap Źródło: Strona epuap. Rys. 22. Strona główna epuap nowa odsłona Katalogu Usług epuap Opisy usług na epuap Źródło: Strona epuap

50 OPISY USŁUG NA EPUAP Opis każdej usługi na epuap został podzielony na część ogólną i szczegółową. Część ogólna, to część opisu usługi tworzona i zarządzana centralnie przez administratora katalogu usług epuap. W tej części opisu urząd nie może dokonywać zmian, a sam opis jest jednakowy dla wszystkich podmiotów publicznych. Część ogólna zawiera szereg ustandaryzowanych i ujednoliconych informacji, związanych z usługą, które mają użytkownikowi ułatwić skorzystanie z niej. Do informacji tych należą: nazwa i opis skrócony usługi, charakterystyka osób, dla których przeznaczona jest usługa, czas realizacji usługi, dokumenty wymagane do realizacji usługi, opłaty związane z usługą, tryb odwoławczy, podstawa prawna do świadczenia usługi, opcjonalnie: sprawy związane z daną sprawą. Część szczegółowa, zwana kartą usługi, dotyczy specyfiki realizacji usługi przez wybrany podmiot i zawiera informacje dodatkowe ułatwiające realizację usługi takie, jak nazwa i dane adresowe instytucji świadczącej usługę (miejscowość, nr domu). Dodatkowo karta może zawierać następujące informacje: godziny przyjęć interesantów, dane dotyczące opłat związane z usługą, odnośniki do formularzy online służących do realizacji usługi drogą elektroniczną, numery telefonów i faksu. Inne katalogi usług, funkcjonujące w obrębie platform regionalnych, czyli dlaczego udostępniać usługi w Katalogu Usług epuap? W ramach niektórych platform regionalnych istnieją już katalogi usług publicznych (np. SEKAP, wrota Małopolski ). Usługi katalogowane w ramach tych platform mają zasięg lokalny. Katalogi są realizowane w oparciu o inne założenia, w konsekwencji każdy katalog ma inną strukturę opisu usług i zawiera różny zakres informacji. Z punktu widzenia usługobiorcy sytuacja ta może być akceptowalna, jeżeli korzysta wyłącznie z usług charakterystycznych dla swojego regionu. Jednak patrząc z szerszej perspektywy, różnorodność katalogów wprowadza niepewność i zakłopotanie dla klientów chcących skorzystać z usług na różnych platformach. Mogą wystąpić przypadki, gdy na dwóch różnych platformach ta sama usługa nie jest osiągalna. Oddziaływuje to negatywnie na zaufanie odbiorców wobec takiego źródła informacji. Gdzie jest mój urząd? Właściwą usługę oraz urząd można na epuap znaleźć na wiele sposobów. Najprościej przejść do interesującej użytkownika sprawy ze strony głównej epuap. Innym sposobem jest nawigowanie w Liście spraw za pomocą menu, które umożliwia przeglądanie katalogu z poziomu rozmaitych klasyfikacji. Katalog usług może być również przeszukiwany za pomocą wyszukiwarki epuap, udostępnionej na każdej podstronie platformy. Kto i w jaki sposób może umieścić usługę w Katalogu Usług epuap Aby użytkownicy mogli odnaleźć w katalogu usługę, konieczne jest dodanie i opublikowanie karty usług przez dostawcę usługi. Z kolei dostawca usługi, który chce umieścić swoją usługę w Katalogu musi posiadać konto na epuap oraz uprawnienia instytucji publicznej. Usługodawca, który chce udostępnić kartę usługi swojego urzędu, bądź instytucji, winien najpierw przejrzeć listę opisów usług dostępnych w katalogu, a następnie przypisać kartę usługi swojego urzędu do wybranego opisu

51 Jeśli opis przedmiotowej usługi nie figuruje w katalogu, usługodawca ma możliwość dodania propozycji opisu nowej usługi. Za udostępnienie usługi w katalogu epuap odpowiada instytucja publiczna, która pragnie świadczyć usługę drogą elektroniczną. Należy podkreślić, że udostępnienie przez podmiot administracji publicznej usługi publicznej za pośrednictwem epuap nie powoduje przejęcia przez epuap odpowiedzialności za jej realizację i nie staje się dysponentem tej usługi. W którą stronę zamierzamy rozwijać Katalog Usług epuap? Katalog usług epuap został oparty na klasyfikacji wg zdarzeń życiowych. Właściwość terytorialna dostawcy danej usługi jest określana w dalszych krokach kreatora dokumentu. Użytkownik zaczyna od wyboru zakresu tematycznego, którego dotyczy sprawa. Umieszczenie opisu usługi w katalogu stanowi zatem wstępny warunek jej elektronicznej realizacji, z czego wynika najważniejszy kierunek rozwoju platformy epuap: upowszechnienie katalogu usług. epuap wyposażony jedynie w szczątkowy katalog usług nie ma racji bytu. Katalog usług jest modyfikowany także w związku ze zmianami wprowadzanymi w innych obszarach systemu. W związku z wprowadzeniem na platformie funkcjonalności profilu zaufanego, w opisach usług wymagane są zmiany w zakresie informacji, co do możliwości załatwienia danej sprawy przy wykorzystaniu profilu zaufanego lub wymagania złożenia podpisu elektronicznego, weryfikowanego za pomocą kwalifikowanego certyfikatu. Ważnym aspektem prac związanych z utrzymaniem katalogu usług epuap, jest systematyczny i ciągły przegląd opisów usług, a także działania skierowane na prezentację usług o najczęstszym wskaźniku wykorzystania, tak by korzystanie z platformy było rzeczywiście intuicyjne. ZAKOŃCZENIE Architektura informacji danego portalu sprowadza się do tego, by osoba z niego korzystająca, z ochotą odwiedzała kolejne pomieszczenia wirtualnego świata, by zawsze wiedziała, w którym miejscu się znajduje i jak trafić do miejsca docelowego. Obszary zainteresowania architektury informacji serwisów internetowych, to m.in. organizowanie struktury strony, począwszy od wyznaczenia miejsc na logotypy, przez odpowiednie etykietowanie elementów strony, po sposób i miejsce prezentowania informacji dla użytkowników: treści, łączy, dokumentów do pobrania i innych elementów. Szczególnym zainteresowaniem architektury informacji ze względu na grupy odbiorcze portali pełniących funkcje usługowe, jest sposób katalogowania usług różnych podmiotów w sposób gwarantujący intuicyjne i bezproblemowe ich wykorzystanie w jednym miejscu

52 Norbert Zaborowski Centrum Projektów Informatycznych MSWiA WDROŻENIE ELEKTRONICZNEGO OBIEGU DOKUMENTÓW W ADMINISTRACJI PROJEKT PN. ZINTEGROWANA, WIELOFUNKCYJNA PLATFORMA KOMUNIKACYJNA POLICJI Z FUNKCJĄ USŁUG DLA OBYWATELI I PRZEDSIĘBIORCÓW REALIZOWANEGO W RAMACH 7. OSI PO IG Streszczenie Artykuł przedstawia główne informacje o projekcie Usługi. Zostały w nim zawarte opisy usług Policji, tj.: e-pozwolenie na broń, e-licencje (licencja detektywa, licencje pracowników ochrony fizycznej i zabezpieczenia technicznego), e-skarga, e-zażalenie, e-aukcje (zbywanie majątku) oraz e-zamówienia publiczne, które będą dostępne w formie Norbert Zaborowski absolwent Politechniki Łódzkiej na wydziale: Elektrotechniki, Elektroniki, Informatyki i Automatyki, obecnie Politechnika Warszawska studia podylomowe: Zarządzanie Zasobami IT. Pracę zawodową rozpoczął w 2002r. w Komendzie Powiatowej Policji, w Łęczycy na stanowisku Inspektor Stanowisko Samodzielne ds. Łączności i Informatyki. Od 2007r. w Komendzie Głównej Policji, w Wydziale Projektów Teleinformatycznych, gdzie zajmował się organizowaniem i monitorowaniem działań w ramach przygotowania i realizacji prowadzonych Projektów, wg obowiązujących przepisów oraz przyjętej w Policji metodyki zarządzania projektami. Doświadczenia zawodowe to m.in. nadzór nad modernizacją sieci regionalnych na terenie kraju oraz rozbudową systemu KSIP (Krajowy System Informacyjny Policji). Od 2010r. Kierownik Projektu Zintegrowana wielofunkcyjna platforma komunikacyjna policji z funkcją usług dla obywateli i przedsiębiorców. formularzy elektronicznych na epuap (Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej). Zostały opisane wewnętrzne procesy obiegu dokumentów elektronicznych dla każdej z usług, współpraca z epuap oraz wykorzystanie infrastruktury technicznej udostępnianej przez OST 112. WSTĘP Zintegrowana, wielousługowa Platforma komunikacyjna Policji z funkcją e-usługi dla obywateli i przedsiębiorców, jest to pierwszy w kraju Zintegrowany System Obiegu Dokumentów Elektronicznych (ZSODE) o zasięgu ogólnokrajowym, który zapewni sprawną komunikację wśród 120 tyś funkcjonariuszy i pracowników Policji. Jest to projekt dzięki któremu każdy obywatel z dowolnego miejsca w kraju i zagranicy będzie miał możliwość złożyć wniosek elektroniczny na następujące usługi elektroniczne: e-zamówienia publiczne, e-zbywanie majątku, e-pozwolenia na broń, e-licencje (licencja detektywa, licencja ochrony fizycznej i zabezpieczenia technicznego), e-skarga, e-zażalenie. Powyższe usługi dostępne będą dla wszystkich użytkowników sieci Internet poprzez portal epuap, który obecnie wykorzystywany jest przez jednostki rządowe do publikacji dokumentów elektronicznych i formularzy, usprawniając tym samym załatwienie spraw przez obywatela i przedsiębiorcę. W obecnym stanie prawnym realizację większości spraw

53 administracyjnych drogą elektroniczną umożliwia, weryfikowany kwalifikowalnym certyfikatem, podpis elektroniczny dostępny wyłącznie dla posiadaczy konta na MSWiA chcąc maksymalnie ułatwić potencjalnemu użytkownikowi proces autoryzacji uruchamia metodę potwierdzenia tożsamości obywatela w systemach elektronicznej administracji, tzw. Profil zaufany epuap, jak również planuje wprowadzić podpis elektroniczny zawarty w nowym dowodzie osobistym, co tym samym zwiększy wykorzystanie Platformy eusług przez obywateli. Projekt, poprzez udostępnienie usług elektronicznych, przyczyni się do ułatwienia kontaktu obywateli z administracją rządową i załatwiania spraw urzędowych, jak również poprawi komunikację wewnętrzną pomiędzy jednostkami organizacyjnymi Policji. Rys. 23. Porównanie wariantów złożenia wniosku Osobiście (obecnie) Kiosk elektroniczny Portal epuap 1. Wizyta w jednostce Policji w godzinach od Ustne zgłoszenie, przyjmujący zgłoszenie sporządza protokół. 3. Oczekiwanie na odpowiedź. 1. Wizyta w jednostce Policji 2. Całodobowy dostęp do Internetu. 3. Wypełnianie i wysłanie formularza. 4. Powrót do domu. 5. Oczekiwanie na odpowiedź. 1. Logowanie na 2. Wybór usług w menu: Przyjmowanie, rozpatrywanie i załatwianie skarg i wniosków (e-skarga). 3. Wypełnianie oraz wysyłanie wniosku. *Możliwośd uzyskania odpowiedzi drogą elektroniczną Źródło: Opracowanie własne. Wdrożony system posłuży udostępnianiu elektronicznych usług administracji szerokiemu gronu odbiorców obywatelom i przedsiębiorcom, a także platformy komunikacyjnej funkcjonariuszom i pracownikom Policji. Uzyskanie ostatecznego kształtu projektu jest efektem kilkumiesięcznych przygotowań, warsztatów oraz dyskusji przedstawicieli poszczególnych jednostek administracji publicznych i innych środowisk zaangażowanych w działania, wspierające rozwój społeczeństwa informacyjnego w Polsce. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, wspólnie z Komendą Główną Policji, odegrało istotną rolę w zakresie inicjacji i przygotowania projektu eusługi. Idea realizacji projektu wynika bezpośrednio z celów postawionych w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka- PO IG (który jest jednym z instrumentów realizacji celów Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata ), a szczególnie osi priorytetowej nr 7. Wzrost wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w administracji publicznej stanowił istotny bodziec dla podjęcia decyzji o realizacji przedsięwzięcia, celem zaspokojenia potrzeb potencjalnych użytkowników końcowych produktów projektu. Harmonogram realizacji Projektu uwzględnia czas niezbędny na przeprowadzenie procedur przetargowych i przedstawia się następująco: - III IV kwartał 2009r. przygotowanie i realizacja postępowań przetargowych, - I IV kwartał 2010r. faza analityczno projektowa, - I kwartał 2011r. I kwartał 2012r. faza wdrożeniowa

54 Zasadniczym celem projektu jest ułatwienie prowadzenia działalności gospodarczej, m.in. poprzez likwidację barier na styku biznesadministracja, a także poprzez zwiększenie możliwości wykorzystania zasobów informacji publicznej przez obywateli/przedsiębiorców, dzięki wprowadzeniu centralnego rejestru potrzeb na świadczenie usług i dostaw, na rzecz Policji. Realizacja projektu, poprzez udostępnienie usług elektronicznych przyczyni się do ułatwienia kontaktu obywateli z administracją i załatwiania spraw urzędowych oraz poprawi komunikację wewnętrzną, pomiędzy jednostkami Policji. Doświadczenia innych krajów UE wykazały, iż możliwość sprawnego świadczenia przez administrację transakcyjnych usług elektronicznych na rzecz przedsiębiorców, następuje po modyfikacji wewnętrznych procesów zarządzania w administracji publicznej. Zmiana zaplecza administracji publicznej wiąże się przede wszystkim z zarządzaniem dokumentami oraz dostępem do współpracujących ze sobą elektronicznych systemów obiegu dokumentów. Rys. 24. Schemat zarządzania dokumentami Źródło: Opracowanie własne. ROZWIĄZANIA SPRZYJAJĄCE OSIĄGNIĘCIU CELÓW PROJEKTOWYCH 1. Platforma obsługi usług elektronicznych (eusługi)- -umożliwi obsługę wybranych procesów biznesowych (usług) z wykorzystaniem systemów teleinformatycznych w celu ich realizacji i obsługi on-line (eusługi EU). Zadaniem ściśle zintegrowanego zestawu funkcji jest umożliwienie Policji kontrolowania, współużytkowania i sprawnego dostępu do informacji w bezpiecznym i skalowanym środowisku. Usługi będą udostępnione obywatelom i instytucjom zewnętrznym w formie formularzy elektronicznych opublikowanych na elektronicznej Platformie Usług Administracji Publicznej oraz w Portalu Zewnętrznym Policji. Składnikiem wdrożenia w celu umożliwienia realizacji e-usługi będzie implementacja ak

55 tywnych formularzy na epuap, na podstawie wzorów formularzy obowiązujących w polskim prawie. Wypełnienie formularza z danymi niezbędnymi do rozpoczęcia danego procesu (usługi), jego uwierzytelnienie i przesłanie skutkować będzie rozpoczęciem procesu obsługi, realizowanym w module e-kancelaria (służącym do rejestracji i ewidencji wszelkich dokumentów występujących w trakcie realizacji spraw w Policji, zarówno elektronicznych, będących efektem wprowadzenia e-usług, jak i papierowych, podlegających cyfryzacji - skanowanie, przetwarzanie do postaci edytowalnej, nadawanie numerów oraz dekretowanie na różnych szczeblach organizacyjnych) oraz wewnętrznie, ze wsparciem Centralnego Repozytorium Dokumentów wraz z Elektronicznym Obiegiem Spraw moduł CRD (dostępny dla użytkowników pracujących w jednostkach Policji, umożliwiających dostęp do usług zlokalizowanych w sieci wewnętrznej Policji na terenie całego kraju). Zadaniem systemu jest również zapewnienie obsługi spraw skierowanych do Policji tradycyjnymi metodami, to jest w postaci dokumentów papierowych. Do usług elektronicznych należą : - e-zamówienia publiczne - usługa ma za zadanie usprawnić proces zamówień publicznych poprzez obsługę dokumentacji do przetargów: przygotowywanie niezbędnych dokumentów, druków i raportów, akceptacja i publikacja dokumentów. Wykorzystane zostaną moduł e-kancelaria oraz CRD. Po wewnętrznym zatwierdzeniu kompletu dokumentacji do zamówienia publicznego, będzie ono publikowane w Biuletynie Informacji Publicznej oraz w razie potrzeby, w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (TED). Dokumenty do przetargu zostaną przygotowywane przez jednostki organizacyjne Policji i będą przekazywane w ramach obiegu wewnętrznego. Usługa będzie obsługiwać wszystkie przewidziane Ustawą Prawo Zamówień Publicznych tryby postępowania. - e-zbywanie majątku - usługa ma na celu usprawnienie jednostkom Policji w całym kraju zbywania majątku poprzez: przygotowywanie niezbędnych dokumentów, druków i raportów, opisy zbywanych zasobów oraz akceptację i publikację dokumentów. Wykorzystane zostaną moduły e-kancelaria, CRD oraz Portal Zewnętrzny. Słowniki systemowe usługi umożliwią m.in. kategoryzację zbywanych zasobów. Dokumenty do zbywania majątku zostaną przygotowane przez jednostki organizacyjne Policji i przekazywane w ramach obiegu wewnętrznego. Po zatwierdzeniu kompletu dokumentów, informacje o zbywanych zasobach zostaną opublikowane w Biuletynie Informacji Publicznej, na Portalu Zewnętrznym oraz przekazywane innym organom i podmiotom. Podmioty zainteresowane pozyskaniem majątku będą przekazywały on line informacje (zapotrzebowanie), korzystając z odpowiednich formularzy elektronicznych umieszczonych na epuap oraz stronach WWW Policja. - e-pozwolenia na broń - celem usługi jest usprawnienie procesu. Wnioskujący będzie mógł korzystać z aktywnego formularza w celu wydana pozwolenia na posiadanie broni. Ze względu na konieczność dostarczenia przez Wnioskodawcę załączników (np. orzeczenie lekarskie) w formie papierowej usługa będzie umożliwiała prowadzenie spraw z wykorzystaniem dokumentów, także w takiej formie. - e-licencje (licencja detektywa, licencja ochrony fizycznej i zabezpieczenia technicznego) - Usługa ma na celu umożliwienie rozpoczęcia realizacji spraw z wykorzystaniem aktywnego formularza oraz usprawnienie obsługi procesu. Ze względu na konieczność dostarczenia przez Wnioskodawcę załączników (np. zaświadczenie lekarskie) w formie papierowej usługa e-licencje będzie umożliwiała prowadzenie spraw z wykorzystaniem dokumentów, także w takiej formie. - e-skarga - usługa ma na celu usprawnienie obsługi skarg składanych do wszystkich jednostek Policji. Podmioty składające skargi będą mogły korzystać z aktywnego formularza. Usługa e-skarga będzie obsługiwała wszystkie metody składania skarg określone w przepisach prawa. Policja dzięki ewidencji skarg w systemie uzyska możliwość sprawniejszego ich załatwiania. - e-zażalenie - celem usługi jest ułatwienie składania oraz przyspieszenie rozpatrywania odwołań i zażaleń składanych do organów

56 pierwszej i drugiej instancji. Podmioty składające odwołania i zażalenia będą mogły korzystać z aktywnego formularza. Usługa e- Zażalenie będzie obsługiwała wszystkie metody składania odwołań i zażaleń określone w przepisach prawa. 2. System komunikacji wewnętrznej pomiędzy jednostkami organizacyjnymi Policji i system komunikacji zewnętrznej pomiędzy Policją a obywatelami / przedsiębiorcami System komunikacji zostanie wprowadzony poprzez wdrożenie Portalu Wewnętrznego (PW) i Portalu Zewnętrznego(PZ), który stanowić będzie kanał komunikacyjny dla: a) obywateli - poprzez Internet oraz dedykowane kioski informacyjne (infomaty umożliwiające obywatelom korzystanie z eusług w portalu zewnętrznym Policji), umiejscowione w określonych lokalizacjach Komendach Wojewódzkich, Komendzie Stołecznej Policji oraz Komendzie Głównej Policji, b) funkcjonariuszy przez sieć wewnętrzną. 3. Platforma usług elektronicznych (eusługi) umożliwiająca komunikację w trybie tele i video-konferencji oraz komunikacji natychmiastowej W ramach projektu Zintegrowany System Obsługi Dokumentów Elektronicznych zostanie rozszerzony o system komunikacji natychmiastowej - Moduł Komunikacyjny (MK). Zadaniem modułu jest umożliwienie użytkownikom dostępu do dodatkowych kanałów komunikacyjnych, takich jak: a) kanał komunikacji natychmiastowej (IM - instant messaging) - komunikacja tekstowa dostępna poprzez portal wewnętrzny, b) kanał komunikacji głosowej komunikacja głosowa systemu, dostępna poprzez uruchomienie ze strony Policji współpracy z zewnętrznymi systemami VoIP i PSTN (sieć publiczna i resortowa), c) kanał komunikacji grupowej - WEB konferencje, usługa dostępna poprzez przeglądarkę WEB, d) uruchomienie systemu powiadamia o nowych komunikatach (mailowych, poczta głosowa). Integralną częścią projektu jest również dostosowanie dotychczasowej infrastruktury teleinformatycznej do aktualnego zapotrzebowania użytkowników w zakresie nowej funkcjonalności, poprzez dostawę oraz modernizację serwerów, dostawę stacji roboczych (konsol administracyjnych) i urządzeń wielofunkcyjnych. Rys. 25. Przygotowanie i prowadzenie postępowań o udzielenie zamówienia publicznego (e-zamówienie publiczne) Źródło: Opracowanie własne

57 Należy tu podkreślić istotną rolę, jaką odgrywa dla eusług projekt OST 112 (Ogólnopolska Sieć Teleinformatyczna na potrzeby obsługi numeru alarmowego 112), który zapewni nowoczesną i jednolitą infrastrukturę sieciową, zbudowaną w oparciu o najnowsze dostępne na rynku technologię, bezpieczną i niezawodną transmisję danych oraz łączność głosową i transmisję obrazu min. na potrzeby projektu. Rys. 26. Zbywanie majatku ruchomego (e-zbywanie majątku) Źródło: Opracowanie własne. Rys. 27. Wydawanie pozwoleń na broń (e-pozwolenia na broń) Źródło: Opracowanie własne