Guzy okolicy podwzgórzowo-przysadkowej
|
|
- Renata Kwiecień
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 ISSN OFICJALNE PORTALE INTERNETOWE PTN Guzy okolicy podwzgórzowo-przysadkowej Przemysław Nowacki Katedra i Klinika Neurologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie STRESZCZENIE Z problemem guzów w obszarze podwzgórza i przysadki neurolog nie styka się zbyt często, a ich szybkie wykrycie decyduje o powodzeniu terapii. Guzy przysadki i okolicy podwzgórza wymagają interdyscyplinarnego podejścia diagnostyczno-terapeutycznego, ponieważ prowadzą do zaburzeń wewnątrzwydzielniczych i neurologicznych. W pracy krótko przedstawiono anatomiczno-czynnościową oś podwzgórzowo-przysadkową oraz charakterystykę guzów tej okolicy, ze zwróceniem uwagi na najważniejsze zaburzenia wewnątrzwydzielnicze i główne kierunki leczenia. Polski Przegląd Neurologiczny 2009; 5 (1): 7 12 Słowa kluczowe: okolica podwzgórzowo-przysadkowa, guzy, zaburzenia wewnątrzwydzielnicze, zasady postępowania diagnostyczno-terapeutycznego Zarys anatomiczno-czynnościowych uwarunkowań osi podwzgórzowo-przysadkowej Na układ wewnątrzwydzielniczy składa się wiele struktur, precyzyjnie ze sobą połączonych i wzajemnie na siebie oddziałujących na zasadzie sprzężeń zwrotnych. Właściwe funkcjonowanie układu wewnątrzwydzielniczego zapewnia ośrodkowy układ nerwowy (OUN), a zwłaszcza oś podwzgórzowo-przysadkowa. Podwzgórze, drogą neuronalną, łączy się z tylnym płatem przysadki. Tą drogą wazopresyna Adres do korespondencji: prof. dr hab. med. Przemysław Nowacki Katedra i Klinika Neurologii PAM ul. Unii Lubelskiej 1, Szczecin tel.: , faks: nowacprz@sci.pam.szczecin.pl Polski Przegląd Neurologiczny 2009, tom 5, 1, 7 12 Wydawca: Via Medica sp. z o.o. sp.k. Copyright 2009 Via Medica i oksytocyna są przekazywane z jąder nadwzrokowych i przykomorowych. Z komórkami gruczołowymi przedniego płata przysadki podwzgórze łączy się drogą naczyniową (przysadkowy układ wrotny). Tu uwalniane są z podwzgórza neurohormony o charakterze hamującym (statyny) lub pobudzającym (liberyny). Strukturą łączącą podwzgórze z przysadką jest lejek. Ponadto, podwzgórze jest połączone z większością obszarów nadrzędnych. Dlatego w warunkach prawidłowych widać ścisły związek między aktywnością układu wewnątrzwydzielniczego i OUN, zwłaszcza w stanie stresu, podczas wysiłku fizycznego, w przypadkach istotnych wahań temperatury, niedożywienia lub spożywania nadmiernej ilości pokarmów. Przysadka mózgowa składa się z dwóch płatów przedniego i tylnego. Jest małym gruczołem, mieszczącym się w siodle tureckim, stanowiącym sklepienie zatoki klinowej. Siodło pokryte jest przeponą utworzoną z opony twardej. Po bokach zatoki klinowej, w sąsiedztwie siodła, położone są zatoki jamiste. Przez każdą z zatok przebiegają: tętnica szyjna wewnętrzna, nerwy: okoruchowy, bloczkowy, odwodzący, a także pierwsza i druga gałązka nerwu trójdzielnego. Nad siodłem i ku przodowi leży skrzyżowanie wzrokowe, a za nim podwzgórze. Hormony są produkowane w przednim płacie przysadki, natomiast w tylnym są jedynie magazynowane i uwalniane hormony podwzgórzowe wazopresyna i oksytocyna. Najważniejsze hormony wytwarzane w podwzgórzu i przysadce mózgowej wymieniono w tabeli 1. Jak wynika z powyższego opisu, oś podwzgórzowo-przysadkowa i najbliżej niej położone struktury są odpowiedzialne za wiele funkcji, związanych z układami wewnątrzwydzielniczym i autonomicz- 7
2 Polski Przegląd Neurologiczny, 2009, tom 5, nr 1 Tabela 1. Najważniejsze hormony produkowane w podwzgórzu i przysadce mózgowej Podwzgórze Statyny (hormony hamujące): somatostatyna (SST) hamuje uwalnianie hormonu wzrostu dopamina (DA) hamuje uwalnianie prolaktyny Liberyny (hormony uwalniające): somatoliberyna (GHRH) uwalnia hormon wzrostu tyreoliberyna (TRH) uwalnia tyreotropinę gonadoliberyna (GnRH) uwalnia gonadotropiny kortykoliberyna (CRH) uwalnia kortykotropinę Wazopresyna hormon antydiuretyczny Oksytocyna prowokuje skurcz mięśni gładkich macicy podczas porodu i skurcz przewodów w gruczołach piersiowych podczas karmienia Przysadka Tyreotropina (TSH) Kortykotropina (ACTH) Lutropina (LH), folitropina (FSH) hormony gonadotropowe Prolaktyna (PRL) Somatotropina (GH) SST somatostatin; DA dopamine; GHRH growth hormone releasing hormone; TRH thyrotropin-releasing hormone; GnRH gonadotrophin- -releasing hormone; CRH corticotropin-releasing hormone; TSH thyreotropin-secreting hormone; ACTH adrenocorticotropic hormone; LH luteinizing hormone; FSH folicule stimulating hormone; PRL prolactine; GH growth hormone nym oraz somatycznym układem nerwowym. Dlatego należy się liczyć z bogactwem obrazu klinicznego w następstwie uszkodzenia wymienionych obszarów [1, 2]. Do najczęściej stwierdzanych zmian patologicznych okolicy podwzgórzowo- -przysadkowej należą guzy. Epidemiologia i podział guzów osi podwzgórzowo-przysadkowej Guzy okolicy podwzgórzowej stanowią około połowę wszystkich czynników prowadzących do uszkodzenia tej okolicy. Mogą się rozwijać w tkance nerwowej samego podwzgórza lub uszkadzać tę strukturę od zewnątrz przez ucisk lub naciekanie. Guzy podwzgórza to głównie: czaszkogardlaki łagodne guzy pochodzenia nabłonkowego, wywodzące się z pozostałości kieszonki Rathkego (ok. 3% guzów śródczaszkowych u dorosłych i ok. 10% u dzieci i młodzieży), torbiel naskórkowa i skórzasta, hamartoma, gwiaździaki oraz grupa zwykle bardzo złośliwych nowotworów germinalnych [3]. Tabela 2. Podział guzów przysadki mózgowej Kryterium Wielkość nowotworu Stosunek do otoczenia Aktywność hormonalna Rodzaj guza Mikrogruczolaki (wielkość 1 cm) Makrogruczolaki (wielkość > 1 cm) Nowotwory inwazyjne (naciekające) Nowotwory nieinwazyjne (nienaciekające) Nowotwory hormonalnie czynne Guzy hormonalnie nieczynne Guzy przysadki to gruczolaki, które stanowią 10 15% wszystkich pierwotnych nowotworów śródczaszkowych u dorosłych, a około 1% u dzieci (ogólnie 5 10%) [4]. Liczba tych nowotworów zwiększa się nieco u młodzieży; dominują guzy wydzielające kortykotropinę i prolaktynę [5]. Guzy hormonalnie czynne rozpoznaje się u 75% chorych, częściej u kobiet [6]. Gruczolaki wydzielające prolaktynę (prolactinoma) są najliczniejszą około 40-procentową grupą guzów przysadki. Nowotwory produkujące hormon wzrostu (GH, growth hormone) obejmują około 20% guzów tego gruczołu. Zwykle pojawiają się w wieku średnim, 2-krotnie częściej u kobiet. Nowotwory wydzielające kortykotropinę stanowią kilkanaście procent guzów przysadki; również znacznie częściej występują u kobiet. Około 25% guzów przysadki wydziela hormony glikoproteinowe folitropinę (FSH, folicule stimulating hormon) i lutropinę (LH, luteinizing hormone), powodujące niedoczynność tego gruczołu, oraz tyreotropinę (TSH, thyreotropin-secreting hormone), prowadzącą do nadczynności tarczycy. Około 10 15% guzów przysadki to tak zwane gruczolaki wielohormonalne (plurihormonalne), wydzielające więcej niż jeden hormon często hormony glikoproteinowe i GH [7]. Rzeczywiste gruczolaki nieczynne hormonalnie, to kilkuprocentowa grupa wszystkich nowotworów przysadki [8]. W podziale guzów przysadki uwzględnia się trzy aspekty: wielkość nowotworu, jego stosunek do otoczenia i aktywność hormonalną (tab. 2). Podział guzów na mikrogruczolaki i makrogruczolaki nie wynika jedynie z wielkości guza w momencie jego rozpoznania. Przyjmuje się, że mogą to być dwie odrębne patogenetycznie formy nowotworu. 8
3 Przemysław Nowacki, Guzy okolicy podwzgórzowo-przysadkowej Neuropatologia Czaszkogardlaki, ze względu na swoją zwykle nadsiodłową lokalizację, często zajmują podwzgórze. Znacznie rzadziej występują tylko śródsiodłowo. Wyróżnia się dwie postacie szkliwiakowatą i brodawkowatą. Pierwsza ma formę mieszaną lito-torbielowatą, zawierającą zwapnienia. Składa się z dwóch struktur: gniazd i pasm komórek nabłonkowych oraz podścieliska (ryc. 1). Struktury te są wyraźnie odgraniczone od siebie błoną podstawną. Na obwodzie struktur nabłonkowych znajduje się warstwa palisadowo ułożonych komórek cylindrycznych (ryc. 2). W podścielisku zatopione Rycina 1. Czaszkogardlak postać ksantomatyczna; wyraźnie odgraniczone od siebie dwie struktury: skupiska komórek nabłonkowych i podścielisko (barwiono hematoksyliną i eozyną, powiększenie 200 ) są komórki ksantomatyczne. Postać brodawkowata jest lita. Składa się głównie z brodawkowato ułożonych komórek nabłonkowych i bardzo skąpego podścieliska. Czaszkogardlaki wykazują dodatnią reakcję przeciwko antygenowi błony nabłonkowej (EMA, epithelial membrane antigen) i cytokeratynom. Guzy przysadki są zbudowane z dobrze zróżnicowanych komórek, układających się w formy zrazikowo-gruczołowe. Zwykle zawierają obfitą cytoplazmę i wyraźne jądro (ryc. 3). Wielkość komórek jest różna, zależnie od nowotworu. W cytoplazmie, metodami immunohistochemicznymi, można wykryć ekspresję hormonów, swoistych dla danego nowotworu. Część nowotworów wykazuje ekspresję mieszaną dwóch lub więcej hormonów, natomiast inne nowotwory są zbudowane z komórek chromofobnych (niemych hormonalnie). Zaburzenie uporządkowanego charakteru guza, pleomorfizm komórkowy i figury podziałów mitotycznych sugerują złośliwy charakter nowotworu (gruczolakoraka przysadki). Obraz kliniczny guzów okolicy podwzgórzowo-przysadkowej Guzy podwzgórza Czaszkogardlaki, torbiele naskórkowe i skórzaste są wprawdzie guzami hormonalnie nieczynnymi, ale mogą prowadzić do wtórnej niewydolności przysadki. U około 1/5 chorych wywołują moczówkę prostą w wyniku niedoboru hormonu antydiuretycznego (wzmożone pragnienie, oddawanie dużych ilości moczu o niskim ciężarze właściwym) lub zespół nadmiernego wydzielania hormonu Rycina 2. Czaszkogardlak postać ksantomatyczna; wyraźny palisadowy układ komórek cylindrycznych na obwodzie skupiska komórek nabłonkowych (barwiono hematoksyliną i eozyną, powiększenie 400 ) Rycina 3. Gruczolak przysadki: bogate w cytoplazmę, dobrze od siebie odgraniczone komórki gruczolaka, układające się w formy brodawkowate; wyraźne jądra komórkowe (barwiono hematoksyliną i eozyną, powiększenie 200 ) 9
4 Polski Przegląd Neurologiczny, 2009, tom 5, nr 1 Tabela 3. Objawy hormonalne związane z guzami produkującymi prolaktynę Hiperprolaktynemia Brak miesiączkowania* Mlekotok* Niepłodność u kobiet Hipogonadyzm Zmniejszenie libido Impotencja i niepłodność u mężczyzn* W badaniach pomocniczych: podwyższone stężenie prolaktyny w surowicy krwi w przypadku makrogruczolaka > ng/ml *Najczęstsze objawy nasuwające podejrzenie guza antydiuretycznego (senność, śpiączka, napady drgawkowe, hiponatremia, nadmierne wydalanie sodu z moczem). Hamartoma, choć sam nieczynny hormonalnie, prowadzi do zwiększenia wydzielania gonadoliberyny w podwzgórzu, a przez to do przedwczesnego dojrzewania płciowego [9, 10]. Guzy przysadki Interesujący jest fakt, że guzy przysadki, w przeważającej mierze hormonalnie czynne, a więc potencjalnie bogate w symptomatologię kliniczną, są rozpoznawane za życia pacjenta niewspółmiernie rzadziej niż po jego śmierci [11]. Szacuje się, że występują u nawet 20% sekcjonowanych zmarłych. Gruczolaki wydzielające prolaktynę (prolactinoma) stwierdzane u kobiet, zwłaszcza młodych, to zwykle mikrogruczolaki, u mężczyzn natomiast, od 6. dekady życia, występują makrogruczolaki. Rzadko spotykanym guzem jest pseudoprolaktynoma. Jest on nieczynny hormonalnie, jednak przez ucisk na naczynia i upośledzenie transportu z podwzgórza dopaminy, inhibitora prolaktyny wywołuje hiperprolaktynemię. Nieleczony mikrogruczolak może ulec martwicy, co powoduje remisję objawów hormonalnych. Zaburzenia hormonalne, związane z guzami wydzielającymi prolaktynę, przedstawiono w tabeli 3. Rodzaj i nasilenie objawów hormonalnych zależą od stężenia prolaktyny. Gruczolaki wydzielające GH rozwijają się powoli i podstępnie. Szacuje sie, że zostają rozpoznane po kilku latach od domniemanego początku rozrostu nowotworowego. U około 80% chorych mają charakter makrogruczolaka, manifestującego się objawami neurologicznymi. Obraz zmian hormonalnych, związanych z gruczolakami produkującymi GH, przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4. Objawy hormonalne związane z guzami produkującymi hormon wzrostu Akromegalia Przerost dystalnych części ciała (łuki brwiowe, żuchwa, język, ręce, stopy) i narządów wewnętrznych Zmiany kostno-stawowe Pogrubienie skóry, obrzęk tkanek miękkich Zespół cieśni nadgarstka Osłabienie mięśni Nadmierne pocenie Zaburzenia miesiączkowania Impotencja Przerost mięśnia sercowego i niewydolność serca Nadciśnienie tętnicze Cukrzyca Zespół obturacyjnego bezdechu podczas snu Zespół zmęczenia Bóle głowy Badaniach pomocnicze Zwiększone dobowe wydalanie hormonu wzrostu z moczem Wzrost stężenia insulinopodobnego czynnika wzrostu w surowicy Brak hamowania wydzielania hormonu wzrostu < 2 ng/ml po doustnym obciążeniu glukozą Z powodu mieszanego typu gruczolaka objawy akromegalii mogą współwystępować z cechami hiperprolaktynemii. Gruczolaki produkujące kortykotropinę to zwykle mikrogruczolaki nieprzekraczające siodła, dlatego nie wywołują objawów neurologicznych albo prowadzą do nich późno. Są przyczyną choroby Cushinga (tab. 5). Gruczolaki wydzielające hormony glikoproteinowe w formie gonadotropin (FSH, LH) są zwykle nieczynne hormonalnie lub prowadzą do niewydolności przysadki. Guz produkujący TSH objawia się nadczynnością tarczycy. Zwykle pierwszymi oznakami klinicznymi tej grupy guzów są objawy neurologiczne (tab. 6). Guzy hormonalnie czynne o charakterze makrogruczolaka mogą prowadzić do niewydolności przysadkowej w zakresie wydzielania innych hormonów. Makrogruczolaki, niezależnie od tego, czy są hormonalnie czynne, czy nie, wywołują objawy deficytu neurologicznego (tab. 6). Występują wtedy, gdy guz przerośnie oponę twardą, co stwierdza się w około 85% makrogruczolaków, zwłaszcza wydzielających GH lub hormony glikoproteinowe. 10
5 Przemysław Nowacki, Guzy okolicy podwzgórzowo-przysadkowej Tabela 5. Objawy hormonalne związane z guzami produkującymi kortykotropinę Choroba Cushinga Twarz księżycowata Centralna otyłość Ścieńczenie skóry z purpurowymi rozstępami Zaniki mięśniowe Zaburzenia miesiączkowania Wirylizacja Osteoporoza Nadciśnienie tętnicze, cukrzyca Zaburzenia elektrolitowe Badania pomocnicze Test hamowania deksametazonem Test stymulacji kortykoliberyną Wzrost wydzielania adrenokortykotropiny i kortyzolu w surowicy Wzrost wydalania wolnego kortyzolu w moczu Tabela 6. Objawy neurologiczne związane z makrogruczolakami przysadki Ubytki w polu widzenia (najczęściej niedowidzenie dwuskroniowe), mroczki Zanik jednego lub obu nerwów wzrokowych Zespół zatoki jamistej uszkodzenie nerwów: okoruchowego, bloczkowego, odwodzącego oraz 1. i 2. gałęzi nerwu trójdzielnego Wodogłowie obturacyjne i cechy zespołu czołowego, zwłaszcza w guzach wolno rosnących Cechy ciasnoty wewnątrzczaszkowej W około 5% gruczolaków przysadki dochodzi do ich masywnego obrzęku z martwicą lub krwotokiem do guza i miąższu gruczołu [12, 13]. Dotyczy to przede wszystkim makrogruczolaków [14]. Obserwuje się wtedy przede wszystkim objawy neurologiczne, zwłaszcza ślepotę i zaburzenia gałkoruchowe. Diagnostyka neuroradiologiczna Badanie radiologiczne czaszki W dobie powszechnie dostępnych badań neuroobrazowych radiologiczne badanie czaszki nie odgrywa już tak istotnej roli. Pozwala ocenić wielkość siodła i jego zniszczenie, dzięki czemu wskazuje na inwazyjny charakter nowotworu, a ponadto ujawnia zwapnienia w guzie (czaszkogardlaki). Tomografia komputerowa Tomografia komputerowa (CT, computed tomography) ujawnia destrukcję siodła, ułatwiając odpowiedź na pytanie, czy nowotwór przysadki ma charakter inwazyjny. W badaniu CT dobrze widoczne są też zwapnienia w guzie. Po podaniu środka kontrastowego można ocenić stopień penetracji guza poza siodło tureckie. Rezonans magnetyczny Rezonans magnetyczny (MR, magnetic resonance) jest badaniem z wyboru w ocenie guzów przysadki, zwłaszcza hormonalnie nieczynnych [15 17]. Ze względu na dużą czułość i swoistość odgrywa też pierwszoplanową rolę w analizie zmian w okolicy okołosiodłowej. Badanie MR zawsze należy wykonać po podaniu środka kontrastowego. Technika ta pozwala najlepiej zobrazować mikrogruczolaki przysadki (3 5 mm), niewidoczne w CT. Umożliwia dokładną ocenę położenia guza przysadki względem wielu ważnych struktur leżących w okolicy, a ponadto pozwala na określenie, czy guz wywodzi się z przysadki, czy też ze struktur pozaprzysadkowych. Badanie MR jest też bardzo przydatne w analizie obrazu pooperacyjnego (guz resztkowy, wznowa guza, nieswoiste zmiany pooperacyjne) [18]. Postępowanie terapeutyczne Leczenie guzów okolicy podwzgórzowo-przysadkowej jest wielokierunkowe. Obejmuje przede wszystkim hormonoterapię i postępowanie operacyjne. Wybór strategii zależy od rodzaju guza (hormonalnie czynny lub nie, zagrożenie narastającą ciasnotą wewnątrzczaszkową i/lub szkodami miejscowymi, np. ślepotą itp.). Formy leczenia guzów okolicy podwzgórzowo-przysadkowej przedstawiono w tabeli 7. Szczegółowe zasady leczenia farmakologicznego, które wykraczają poza zakres niniejszego artykułu, można znaleźć w piśmiennictwie specjalistycznym. Rokowanie Najlepiej rokuje całkowite usunięcie czaszkogardlaka i torbieli. Podobnie dobrze rokują gruczolaki małych rozmiarów wydzielające GH, usunięte całkowicie (często wyleczenie trwałe) oraz mikrogruczolaki wydzielające kortykotropinę (90% wyleczeń po operacji). W przypadku pozostałych gruczolaków skuteczność terapii skojarzonej nie jest pełna. Należy się liczyć ze wznową guza lub koniecznością stałego leczenia substytucyjnego. Nawroty gruczolaka przysadki pojawiają się zwykle w okresie 11
6 Polski Przegląd Neurologiczny, 2009, tom 5, nr 1 Tabela 7. Formy leczenia guzów okolicy podwzgórzowo- -przysadkowej Guzy podwzgórza i okolicy W miarę doszczętne usunięcie guza i radioterapia W razie konieczności farmakoterapia substytucyjna Radioterapia; z wyboru w zarodczakach Guzy przysadki Guz wydzielający prolaktynę: farmakoterapia; leki dopaminergiczne: bromokryptyna, kabergolina, chinagolid leczenie operacyjne, jeśli farmakoterapia nie przynosi efektu lub jest źle tolerowana Guz wydzielający hormon wzrostu: farmakoterapia; analogi somatostatyny: lanreotyd, oktreotyd w przygotowaniu do operacji lub w jej zastępstwie, jeśli zabiegu nie można wykonać bądź nie był skuteczny radioterapia w przypadku braku skutecznej farmakoterapii i leczenia operacyjnego Guz wydzielający kortykotropinę: farmakoterapia; ketokonazol w przygotowaniu do operacji Guz gonadotropinowy: farmakoterapia substytucyjna w razie konieczności radioterapia w przypadku odrostu guza lub częściowej resekcji Guz tyreotropinowy: farmakoterapia w celu uzyskania eutyreozy przedoperacyjnej Guzy hormonalnie nieczynne: farmakoterapia substytucyjna w razie konieczności 4 8 lat po resekcji guza [15, 19]. Wprawdzie w zdecydowanej większości przypadków gruczolaki mają charakter łagodny, są to jednak guzy inwazyjne, naciekające otaczające struktury. W tej sytuacji całkowite usunięcie masy nowotworu jest bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. Dlatego o rokowaniu decyduje właśnie inwazyjny charakter guza, a nie obraz histopatologiczny, oczywiście poza gruczolakorakami przysadki. Często lekarze mają do czynienia z guzem resztkowym. Jeżeli jest on hormonalnie aktywny, o jego obecności świadczą podobne zaburzenia hormonalne, jak przed resekcją. Masa guza jest na ogół zlokalizowana w miejscach trudno dostępnych lub wręcz niedostępnych dla neurochirurga, czyli w obrębie zatok jamistych, zatoki klinowej bądź na stoku. PIŚMIENNICTWO 1. Ładziński P., Majchrzak H., Maliszewski M. i wsp. Bezpośrednie i odległe wyniki leczenia guzów zatoki jamistej i jej otoczenia. Neurol. Neurochir. Pol. 2008; 42: Bojanowski K., Marchel M. Odległa ocena wyników leczenia chirurgicznego czaszkogardlaków. Neurol. Neurochir. Pol. 2006; 40: Bednarek-Tupikowska G., Kuliczkowska-Płaksej J., Filus A., Bucyk B., Sokolska V. Przypadek rozrodczaka podwzgórza i szyszynki. Endokrynol. Pol. 2007; 58: Schelin U. Chromophobe and acidophil adenomas of the human pituitary gland. A light and electron microscopic study. Acta Pathol. Microbiol. Scand. Suppl. 1962; 158 (supl.): Richmond I.L., Wilson C.B. Pituitary adenomas in childhood and adolescence. J. Neurosurg. 1978; 49: Yoon P.H., Kim D.I., Jeon P. i wsp. Pituitary adenomas: early postoperative MR imaging after transsphenoidal resection. AJNR 2001; 22: Scheithauer B.W., Horvath E., Kovacs K., Laws E.R., Randall R.V., Ryan N. Plurihormonal pituitary adenomas. Semin. Diagn. Pathol. 1986; 3: Parent A.D., Bebin J., Smith R.R. Incidental pituitary adenomas. J. Neurosurg. 1981; 54: Maixner W. Hypothalamic hamartomas-clinical, neuropathological and surgical aspects. Childs Nerv. Syst. 2006; 22: Fenoglio K.A., Wu J., Kim Y. i wsp. Hypothalamic hamartoma: basic mechanisms of intrinsic epileptogenesis. Semin. Pediatr. Neurol. 2007; 14: Anderson J.R., Antoun N., Burnet N. i wsp. Neurology of the pituitary gland. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 1999; 66: Szeifert G., Pasztor E., Czirjak S. i wsp. Surgical treatment of pituitary apoplexy. Orv. Hetil. 1989; 130: Liu J.K., Couldwell W.T. Pituitary apoplexy in the magnetic resonance imaging era: clinical significance of sphenoid sinus mucosal thickening. J. Neurosurg. 2006; 104: Elsässer Imboden P.N., De Tribolet N., Lobrinus A. i wsp. Apoplexy in pituitary macroadenoma: eight patients presenting in 12 months. Medicine (Baltimore) 2005; 84: Bader Von C.. Fortschr. Rontgenstr. 1993; 159: Kaiser Von W.A. MRT in differentiation between tumour and implant material in the postoperative sella. Fortschr. Rontgenstr. 1993; 158: Rodriguez O. Postoperative follow-up of pituitary adenomas after transsphenoidal resection: MRI and clinical correlation. Neuroradiology 1996; 38: Siewert Von B. Ranking of MR tomography after transsphenoidal resection of the pituitary: retrospective comparison between endocrinology, surgery and MRT. Fortschr. Rontgenstr. 1994; 160: Steiner E., Knosp E., Herold C.J. Pituitary adenomas: findings of postoperative MR imaging. Radiology 1992; 185:
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 66 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 66 SECTIO D 2005 Katedra Radiologii, Akademia Medyczna Wrocław Department of Radiology, Wroclaw Medical University ELŻBIETA
Bardziej szczegółowoPrzysadka mózgowa. Przysadka mózgowa
Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa 1 Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa 2 Przysadka mózgowa Przysadka mózgowa 3 Przysadka mózgowa K. kwasochłonne GH i PRL K. zasadochłonne TSH, FSH, LH, ACTH K. chromofobne
Bardziej szczegółowoPrzykładowy pytań Diagnostyka chorób układy podwzgórze-przysadka-nadnercza
lek. Jacek Bujko 17 października 2014 Przykładowy pytań Diagnostyka chorób układy podwzgórze-przysadka-nadnercza W diagnostyce laboratoryjnej uszkodzenia podwzgórza można stwierdzić cechy niedoczynności
Bardziej szczegółowoGuzy przysadki trzy warianty kliniczne; różne konsekwencje terapeutyczne
KAZUISTYKA ISSN 1734 5251 www.neuroedu.pl OFICJALNE PORTALE INTERNETOWE PTN www.ptneuro.pl Guzy przysadki trzy warianty kliniczne; różne konsekwencje terapeutyczne Sławomir Budrewicz 1, Małgorzata Szymczyk
Bardziej szczegółowoUkład wewnątrzwydzielniczy
Układ wewnątrzwydzielniczy 1. Gruczoły dokrewne właściwe: przysadka mózgowa, szyszynka, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, nadnercza 2. Gruczoły dokrewne mieszane: trzustka, jajniki, jądra 3. Inne
Bardziej szczegółowoKurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego AKROMEGALIA. partner kursu: Novartis (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną)
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego AKROMEGALIA partner kursu: Novartis (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) 67-letni mężczyzna zgłosił się do Twojego gabinetu z objawami nadmiernego
Bardziej szczegółowoLECZENIE PRZEDWCZESNEGO DOJRZEWANIA PŁCIOWEGO U DZIECI
Załącznik nr 11 do zarządzenia Nr 59/2011/DGL Prezesa NFZ z dnia 10 października 2011 r. Nazwa programu: LECZENIE PRZEDWCZESNEGO DOJRZEWANIA PŁCIOWEGO U DZIECI ICD-10 E 22.8 Przedwczesne dojrzewanie płciowe
Bardziej szczegółowoObrazowanie MR przysadki mózgowej
Obrazowanie MR przysadki mózgowej dr hab. med. JOANNA BLADOWSKA Zakład Radiologii Ogólnej, Zabiegowej i Neuroradiologii Katedry Radiologii Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Anatomia okolicy okołosiodłowej
Bardziej szczegółowoWytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011
Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki, pęcherza moczowego i prostaty 2011 Wytyczne postępowania dla lekarzy POZ i lekarzy medycyny pracy w zakresie raka nerki,
Bardziej szczegółowoTabela 1. Objawy akromegalii.
Akromegalia jest rzadką, przewlekłą chorobą spowodowaną nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu (GH), najczęściej przez guz przysadki. Prowadzi do zmian wyglądu zewnętrznego z powiększeniem twarzoczaszki,
Bardziej szczegółowoUkład dokrewny. Hormony zwierzęce związki chemiczne wydzielane przez gruczoły i tkanki układu dokrewnego; mają funkcję regulacyjną.
Układ dokrewny (hormonalny, wewnątrzwydzielniczy, endokrynny) układ narządów u zwierząt składający się z gruczołów dokrewnych i pojedynczych komórek tkanek; pełni funkcję regulacyjną. Hormony zwierzęce
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych www.aotm.gov.pl Rekomendacja nr 100/2014 z dnia 31 marca 2014 r. Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych w sprawie usunięcia świadczenia opieki zdrowotnej obejmującego
Bardziej szczegółowoFIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ
FIZJOLOGIA I PATOLOGIA SUTKÓW U DZIECI I MŁODZIEŻY W DIAGNOSTYCE ULTRASONOGRAFICZNEJ A.JAKUBOWSKA, M.BRZEWSKI, M.GRAJEWSKA-FERENS, A.MARCIŃSKI, J.MĄDZIK ZAKŁAD RADIOLOGII PEDIATRYCZNEJ I KLINIKA ENDOKRYNOLOGII
Bardziej szczegółowoREGULACJA WYDZIELANIA HORMONÓW
REGULACJA WYDZIELANIA HORMONÓW Regulacja nerwowa wpływ układu wegetatywnego na czynność endokrynną gruczołów wydzielania dokrewnego wytwarzanie i uwalnianie hormonów z zakończeń neuronów np.wazopresyny
Bardziej szczegółowoHormony Gruczoły dokrewne
Hormony Gruczoły dokrewne Dr n. biol. Urszula Wasik Zakład Biologii Medycznej HORMON Przekazuje informacje między poszczególnymi organami regulują wzrost, rozwój organizmu efekt biologiczny - niewielkie
Bardziej szczegółowoUrologiczne leczenie paliatywne zaawansowanych raków nerki. Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, COI, Warszawa
Urologiczne leczenie paliatywne zaawansowanych raków nerki Dr n. med. Roman Sosnowski Klinika Nowotworów Układu Moczowego, COI, Warszawa Nefrektomia Nefrektomia jest metodą umożliwiającą całkowite wyleczenie
Bardziej szczegółowoCZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE
CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA ROZDZIA 4 NAJCZĘSTSZE NOWOTWORY OBJAWY, ROZPOZNAWANIE I LECZENIE Arkadiusz Jeziorski W Polsce do lekarzy onkologów zgłasza się rocznie ponad 130 tysięcy nowych pacjentów; około 80 tysięcy
Bardziej szczegółowoCzynniki ryzyka przerwania ciągłości torebki
GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY Praca na stopień doktora nauk medycznych wykonana w Katedrze i Klinice Otolaryngologii Kierownik: prof. dr hab. med. Czesław Stankiewicz Krzysztof Kiciński Czynniki ryzyka
Bardziej szczegółowoWybrane zagadnienia endokrynologiczne w ciąży
Wybrane zagadnienia endokrynologiczne w ciąży I KATEDRA I KLINIKI POŁOŻNICTWA I GINEKOLOGII WUM dr n. med. Barbara Grzechocińska, lek. Małgorzata Radowicka, lek. Damian Warzecha GRUCZOŁ TARCZOWY A CIĄŻA
Bardziej szczegółowoDIAGNOSTYKA ULTRASONOGRAFICZNA TARCZYCY. Michał Brzewski Anna Jakubowska Zakład Radiologii Pediatrycznej AM Warszawa
DIAGNOSTYKA ULTRASONOGRAFICZNA TARCZYCY Michał Brzewski Anna Jakubowska Zakład Radiologii Pediatrycznej AM Warszawa 1 PROBLEMY DIAGNOSTYCZNE Wady rozwojowe Wole Guzki tarczycy Nowotwory tarczycy Zaburzenia
Bardziej szczegółowoBADANIA LABORATORYJNE WYKONYWANE W PRZYPADKU NIEDOKRWIENNEGO UDARU MÓZGU
442 Część II. Neurologia kliniczna BADANIA LABORATORYJNE WYKONYWANE W PRZYPADKU NIEDOKRWIENNEGO UDARU MÓZGU Badania neuroobrazowe Badanie tomografii komputerowej głowy Zasadniczym rozróżnieniem wydaje
Bardziej szczegółowoChoroby przysadki i podwzgórza
Choroby przysadki i podwzgórza Prof. dr hab. n. med. Marek Bolanowski Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu Choroby
Bardziej szczegółowoTyreologia opis przypadku 16
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 16 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 64-letnia kobieta leczona w powodu depresji. W
Bardziej szczegółowoHIPERPROLAKTYNEMIA. Klinika Endokrynologii Ginekologicznej WUM
HIPERPROLAKTYNEMIA Klinika Endokrynologii Ginekologicznej WUM PROLAKTYNA Polipeptyd 198 aminokwasów (22-25 kda) Laktotropy przedni płat przysadki Wydzielanie pulsacyjne Faza folikularna 14x/dobę Faza lutealna
Bardziej szczegółowoGruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony. anatomia i fizjologia człowieka
Gruczoły wydzielania wewnętrznego - oddają swoją wydzielinę bezpośrednio do krwi - wydzielają hormony Gruczoły dokrewne człowieka PRZYSADKA mózgowa Przysadka mózgowa jest gruczołem wielkości ziarna grochu
Bardziej szczegółowoDrogie Koleżanki i Koledzy!
11-13.03 2010 Szanowni Państwo! Drogie Koleżanki i Koledzy! Warszawa, 6 listopada 2009 Zapraszamy Was wszystkich bardzo serdecznie w dniach 11-13 marca 2010 roku do nowego hotelu Prezydent w pięknej, słonecznej
Bardziej szczegółowoSPIS TREŚCI Przedmowa Mięsaki kości charakterystyka kliniczna i metody leczenia Objawy radiologiczne zmian nowotworowych kości Guzy z tkanki kostnej
SPIS TREŚCI Przedmowa... 7 1. Mięsaki kości charakterystyka kliniczna i metody leczenia... 9 Zbigniew I. Nowecki, Piotr Rutkowski 1.1. Wstęp... 9 1.2. Epidemiologia i etiologia...... 9 1.3. Objawy kliniczne
Bardziej szczegółowoKlinicznie nieczynne hormonalnie guzy przysadki
Folia Medica Lodziensia, 2012, 39/1:87-138 Clinically non-functioning pituitary adenomas NATALIA BOŻENA ZAWADA, JOLANTA KUNERT-RADEK Klinika Endokrynologii, Katedra Endokrynologii Uniwersytet Medyczny
Bardziej szczegółowoZmiany torbielowate okolicy siodłowo-nadsiodłowej diagnostyka i leczenie
Szkolenie podyplomowe/postgraduate education Endokrynologia Polska DOI: 10.5603/EP.2017.0061 Tom/Volume 69; Numer/Number 2/2018 ISSN 0423 104X Zmiany torbielowate okolicy siodłowo-nadsiodłowej diagnostyka
Bardziej szczegółowoImię i nazwisko Pacjenta:..PESEL/Data urodzenia:... FORMULARZ ZGODY. Imię i nazwisko Pacjenta:... Imię i nazwisko przedstawiciela ustawowego:...
FORMULARZ ZGODY I Informacje o osobach uprawnionych do wyrażenia zgody Imię i nazwisko Pacjenta:... Imię i nazwisko przedstawiciela ustawowego:... PESEL/Data urodzenia Pacjenta:... II Nazwa procedury medycznej
Bardziej szczegółowoCzynność tarczycy w chorobach przysadki. Wojciech Zgliczyński Klinika Endokrynologii CMKP, Warszawa
Czynność tarczycy w chorobach przysadki Wojciech Zgliczyński Klinika Endokrynologii CMKP, Warszawa WSTĘP Choroby Czynność Gruczolaki Guzy Zapalenia Przerost = = Guz przysadki gruczolak przysadki Gruczolaki
Bardziej szczegółowoVII. ŚWIADCZENIA MEDYCYNY NUKLEARNEJ. LP. Nazwa świadczenia gwarantowanego Warunki realizacji świadczeń
VII. ŚWIADCZENIA MEDYCYNY NUKLEARNEJ LP. Nazwa świadczenia gwarantowanego Warunki realizacji świadczeń 1. Scyntygrafia i radioizotopowe badanie czynnościowe tarczycy 1) gamma kamera planarna lub scyntygraf;
Bardziej szczegółowoCHOROBY TARCZYCY. Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny
CHOROBY TARCZYCY Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Warszawski Uniwersytet Medyczny EUTYREOZA HIPERTYREOZA - PRZEŁOM HIPERMETABOLICZNY HYPOTYREOZA- PRZEŁOM HIPOMETABOLICZNY Nadczynność tarczycy-
Bardziej szczegółowoGRUCZOLAKOWŁÓKNIAK (fibroadenoma mammae) ZWYRODNIENIE WŁÓKNISTPTORBIELOWATE (mastopathia fibrocystica,morbus Kronig, morbus Reclus)
NOWOTWORY PIERSI NOWOTWORY ŁAGODNE SUTKA: GRUCZOLAKOWŁÓKNIAK (fibroadenoma mammae) TORBIEL (cystis mammae) ZWYRODNIENIE WŁÓKNISTPTORBIELOWATE (mastopathia fibrocystica,morbus Kronig, morbus Reclus) BRODAWCZAK
Bardziej szczegółowoV REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY
V REGULACJA NERWOWA I ZMYSŁY Zadanie 1. Na rysunku przedstawiającym budowę neuronu zaznacz elementy wymienione poniżej, wpisując odpowiednie symbole literowe. Następnie wskaż za pomocą strzałek kierunek
Bardziej szczegółowoCo to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Schemat postępowania w cukrzycy Wstęp Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii
Bardziej szczegółowodiagnostyka i leczenie chorób nadnerczy
Spis treści 1 Wprowadzenie chirurgia nadnerczy wczoraj, dziś i jutro Tadeusz Tołłoczko 1 11 Wstęp 1 12 Przełomowe osiągnięcia wiedzy o nadnerczach 1 13 Przez myśl, trud i wątpliwości do sukcesów i porażek
Bardziej szczegółowoDefinicja niepłodności:
Niepłodność kobieca Definicja niepłodności: Brak potomstwa po dwunastomiesięcznym okresie regularnego współżycia bez stosowania środków antykoncepcyjnych. W Polsce niepłodność dotyczy 14 % par. Przyczyny
Bardziej szczegółowoZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU
ZBYT PÓŹNE WYKRYWANIE RAKA NERKI ROLA LEKARZA PIERWSZEGO KONTAKTU 14 czerwca 2012 r dr n. med. Piotr Tomczak Klinika Onkologii U.M. Poznań Epidemiologia raka nerki RCC stanowi 2 3% nowotworów złośliwych
Bardziej szczegółowoGrant NCN 2011/03/B/ST7/03649. Reguły systemu wsparcia decyzji: wskazania/przeciwskazania trombolizy
Grant NCN 2011/03/B/ST7/03649 Reguły systemu wsparcia decyzji: wskazania/przeciwskazania trombolizy Kryterium Dane (jakie) Dane (źródło) Reguła Moduł wiek wiek pacjent/osoba > 18 lat (włączająca) kliniczne
Bardziej szczegółowoGuzy neuroendokrynne żołądka - klinika. Grażyna Rydzewska Klinika Gastroenterologii CSK MSWiA Warszawa
Guzy neuroendokrynne żołądka - klinika Grażyna Rydzewska Klinika Gastroenterologii CSK MSWiA Warszawa Guzy endokrynne żołądka 1% nowotworów narządu, 9% wszystkich tego typu w układzie pokarmowym 1-2 przypadki
Bardziej szczegółowoTyreologia opis przypadku 9
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 9 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Tyreologia Opis przypadku European Society of Endocrinology Clinical
Bardziej szczegółowoChoroby przysadki. Dr n.med. Wanda Foltyn. Klinika Endokrynologii i Nowotworów Neuroendokrynnych Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Choroby przysadki Dr n.med. Wanda Foltyn Klinika Endokrynologii i Nowotworów Neuroendokrynnych Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach PRL wazopresyna TSH ACTH GH FSH, LH Guzy przysadki (gruczolaki) Stanowią
Bardziej szczegółowoSpis treści. Część I Choroby układu krążenia 1 Wendy A. Ware. Część II Choroby układu oddechowego 137 Eleanor C. Hawkins
Spis treści Część I Choroby układu krążenia 1 Wendy A. Ware 1 Badanie układu krążenia 2 2 Badania dodatkowe stosowane w chorobach układu krążenia 8 3 Leczenie zastoinowej niewydolności serca 29 4 Zaburzenia
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Kapczuk I. i inni: Zaburzenia hormonalne w przebiegu leczenia guzów okolicy podwzgórzowo-przysadkowej Vol. 9/2010 Nr 2(31) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Zaburzenia hormonalne w przebiegu
Bardziej szczegółowoEDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT.
EDUKACJA PACJENTA I JEGO RODZINY MAJĄCA NA CELU PODNIESIENIE ŚWIADOMOŚCI NA TEMAT CUKRZYCY, DOSTARCZENIE JAK NAJWIĘKSZEJ WIEDZY NA JEJ TEMAT. Prowadząca edukację: piel. Anna Otremba CELE: -Kształtowanie
Bardziej szczegółowoLeczenie nowotworów tarczycy Dr hab. n. med. Sylwia Grodecka-Gazdecka 2007
Leczenie nowotworów tarczycy Dr hab. n. med. Sylwia Grodecka-Gazdecka 2007 Klasyfikacja guzów tarczycy wg WHO Guzy nabłonkowe 1. Łagodne 2. Złośliwe Gruczolak pęcherzykowy Inne gruczolaki 2.1. Rak pęcherzykowy
Bardziej szczegółowoUkład wewnątrzwydzielniczy
1 WK Układ wewnątrzwydzielniczy Klasyfikuj prace ogólne dotyczące układu wewnątrzwydzielniczego i chorób układu wewnątrzwydzielniczego u dzieci w WS 330. Opieka pielęgniarska nad pacjentami z chorobami
Bardziej szczegółowoULTRASONOGRAFIA SUTKÓW u dzieci
ULTRASONOGRAFIA SUTKÓW u dzieci Katarzyna Czerwińska Anna Jakubowska Zakład Radiologii Pediatrycznej WUM WSKAZANIA DO BADANIA USG SUTKÓW GINEKOMASTIA PRZEDWCZESNE POWIĘKSZENIE SUTKÓW ZNACZĄCA ASYMETRIA
Bardziej szczegółowoProgram dotyczy wyłącznie kontynuacji leczenia pacjentów włączonych do programu do dnia 30.03.2008.
załącznik nr 7 do zarządzenia Nr 36/2008/DGL Prezesa NFZ z dnia 19 czerwca 2008 r. Program dotyczy wyłącznie kontynuacji leczenia pacjentów włączonych do programu do dnia 30.03.2008. 1. Nazwa programu:
Bardziej szczegółowo2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16
INTENSYWNA TERAPIA STANU ASTMATYCZNEGO 1. Definicja... 13 2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16 3. Obraz kliniczny... 17 3.1. Rozpoznanie... 17 3.2. Diagnostyka
Bardziej szczegółowoZaburzenia erekcji Last, but not least...
Zaburzenia erekcji Last, but not least... Impotencja to trwała niezdolność do uzyskania lub utrzymania erekcji, pozwalającej na odbycie satysfakcjonującego stosunku płciowego. Wstydliwy problem... Czy
Bardziej szczegółowoRak gruczołu krokowego
Rak gruczołu krokowego Rak stercza (PCa - prostatic cancer) należy do najczęściej występujących nowotworów złośliwych u mężczyzn. W Polsce pod względem zapadalności ustępuje jedynie rakowi płuca i wyprzedza
Bardziej szczegółowoCzym jest badanie czynnościowe rezonansu magnetycznego? Oraz jaki ma związek z neuronawigacją?
Czym jest badanie czynnościowe rezonansu magnetycznego? Oraz jaki ma związek z neuronawigacją? Dolnośląski Szpital Specjalistyczny im. T. Marciniaka Centrum Medycyny Ratunkowej stale podnosi jakość prowadzonego
Bardziej szczegółowoPodstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego
W TROSCE O PACJENTA CHOREGO NA RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO Ogólnopolski program edukacyjny Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego Program realizowany pod patronatem Polskiego Towarzystwa
Bardziej szczegółowoPORADNIK NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCYCH CHORÓB ENDOKRYNOLOGICZNYCH
PORADNIK NAJCZĘŚCIEJ WYSTĘPUJĄCYCH CHORÓB ENDOKRYNOLOGICZNYCH 1. CHOROBY TARCZYCY Niedoczynność tarczycy: Zespół kliniczny spowodowany niedoborem tyroksyny, a w rzadkich przypadkach zmniejszoną wrażliwością
Bardziej szczegółowoRekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności
Rekomendacje dotyczące diagnostyki i leczenia niepłodności Polskie Towarzystwo Ginekologiczne Polskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu 2012 Polskie Towarzystwo Ginekologiczne i Polskie Towarzystwo Medycyny
Bardziej szczegółowoWarto wiedzieć więcej o swojej chorobie, aby z nią walczyć
Warto wiedzieć więcej o swojej chorobie, aby z nią walczyć Kilka ważnych porad dla kobiet chorych na raka piersi Konsultacja merytoryczna: dr hab. n. med. Lubomir Bodnar Warto wiedzieć więcej o swojej
Bardziej szczegółowowww.jacekbujko.com @JacekBujko
www.jacekbujko.com @JacekBujko Lek. Jacek Bujko Diagnostyka laboratoryjna Zaburzenia osi podwzgórzeprzysadka-nadnercza ISTOTNE SPRAWY Choroby przysadki WAZOPRESYNA Moczówka prosta SIADH Kolega Andrzej
Bardziej szczegółowoPODWYŻSZONE CIŚNIENIE WEWNĄTRZCZASZKOWE U DZIECI INTRACRANIAL PRESSURE ICP
PODWYŻSZONE CIŚNIENIE WEWNĄTRZCZASZKOWE U DZIECI INTRACRANIAL PRESSURE ICP Nadmierne ciśnienie wewnątrz niepodatnego sklepienia czaszki, upośledzające funkcje neurologiczne. PRZYCZYNY ICP Wynik zmian zwiększających
Bardziej szczegółowoLECZENIE NISKOROSŁYCH DZIECI Z SOMATOTROPINOWĄ NIEDOCZYNNOŚCIĄ PRZYSADKI (ICD-10 E 23)
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 697 Poz. 133 Załącznik B.19. LECZENIE NISKOROSŁYCH DZIECI Z SOMATOTROPINOWĄ NIEDOCZYNNOŚCIĄ PRZYSADKI (ICD-10 E 23) ŚWIADCZENIOBIORCY Do programu kwalifikuje Zespół Koordynacyjny
Bardziej szczegółowoNOWOTWORY LUDZKIEGO GRUCZOŁ PIESIWOEGO. dr hab. inż. Beata Brożek-Płuska
NOWOTWORY LUDZKIEGO GRUCZOŁ PIESIWOEGO dr hab. inż. Beata Brożek-Płuska wprowadzenie Nowotwór jest chorobą o podłożu genetycznym, czyli procesem spowodowanym nakładającym się zaburzeniami struktury DNA.
Bardziej szczegółowoUkład hormonalny. ESPZiWP
Układ hormonalny ESPZiWP W organizmie zwierzęcia znajdują się liczne gruczoły, których zadaniem jest produkcja substancji chemicznych, zwanych hormonami. Są to tzw. gruczoły wydzielania wewnętrznego, zwane
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Konsultacyjna Stanowisko Rady Konsultacyjnej nr 9/2011 z dnia 21 lutego 2011r. w sprawie usunięcia z wykazu świadczeń gwarantowanych albo zmiany poziomu lub sposobu
Bardziej szczegółowoWCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI
WCZESNE OBJAWY CHOROBY NOWOTWOROWEJ U DZIECI Elżbieta Adamkiewicz-Drożyńska Katedra i Klinika Pediatrii, Hematologii i Onkologii Początki choroby nowotworowej u dzieci Kumulacja wielu zmian genetycznych
Bardziej szczegółowoTESTY ENDOKRYNOLOGICZNE Kot
TESTY ENDOKRYNOLOGICZNE Kot Badanie pojedynczych hormonów Tyroksyna całkowita (T4) wyjaśnienie występowania hormonalnych zaburzeń gruczołu tarczycowego np. nadczynności tarczycy, rzadziej niedoczynności.
Bardziej szczegółowoZMIANY OGNISKOWE TRACZYCY POSTĘPOWANIE
ZMIANY OGNISKOWE TRACZYCY POSTĘPOWANIE Guzkową chorobę tarczycy rozpoznaje się po wykryciu pojedynczej zmiany lub mnogich zmian ogniskowych lub guzków, niezależnie od ich stanu czynnościowego. Wolem określa
Bardziej szczegółowoParametr służący jedynie warunkowo do wyjaśnienia dysfunkcji tarczycy. Ma większe znaczenie jako parametr uzupełniający.
Testy Endokrynologiczne Pies Badanie pojedynczych hormonów Tyroksyna całkowita (T4) Wyjaśnienie postępowania zaburzeń hormonalnych tarczycy (niedoczynności rzadziej nadczynności).parametr mało specyficzny,
Bardziej szczegółowoZespół Waterhous a-friderichsena
Zespół Waterhous a-friderichsena * najczęściej wywołany przez meningokoki (ale także przez inne czynniki np.. H.influenze) * Septyczny przebieg choroby - piorunujący przebieg (godziny!!!) - początkowo
Bardziej szczegółowoODPOWIEDZI NA PYTANIA DO SIWZ NR 180/2017/N/Tarnów
Strona 1 z 5 Wrocław, dn. 09.11.2017 r. Do uczestników przetargu nieograniczonego na usługę grupowego ubezpieczenia na życie i zdrowie pracowników oraz członków rodzin pracowników Państwowej Wyższej Szkoły
Bardziej szczegółowoCo to jest cukrzyca?
Co to jest cukrzyca? Praktyczny przewodnik WSTĘP Cukrzyca to stan, w którym organizm nie może utrzymać na odpowiednim poziomie stężenia glukozy (cukru) we krwi. Glukoza jest głównym źródłem energii dla
Bardziej szczegółowoTyreologia opis przypadku 2
Kurs Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego Tyreologia opis przypadku 2 partner kursu: (firma nie ma wpływu na zawartość merytoryczną) Opis przypadku 28-letni mężczyzna zgłosił się do Poradni Endokrynologicznej.
Bardziej szczegółowolek. Marcin Ozdarski STRESZCZENIE
lek. Marcin Ozdarski STRESZCZENIE Guzy prolaktynowe przysadki analiza parametrów klinicznych, neuroradiologicznych i patologicznych i ich wpływu na skuteczność leczenia operacyjnego Wstęp Gruczolaki przysadki
Bardziej szczegółowoRak piersi to najpowszechniej występujący nowotwór kobiecy w Polsce czy nauka poznała przyczyny powstawania tego nowotworu?
Rak piersi to najpowszechniej występujący nowotwór kobiecy w Polsce czy nauka poznała przyczyny powstawania tego nowotworu? Wiele czynników na które mamy bezpośredni wpływ, zwiększa ryzyko zachorowania
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych www.aotm.gov.pl Rekomendacja nr 80/2011 Prezesa Agencji Oceny Technologii Medycznych z dnia 7 listopada 2011 r. w sprawie usunięcia z wykazu świadczeń gwarantowanych
Bardziej szczegółowoENDOKRYNOLOGIA POLSKA
E P ENDOKRYNOLOGIA POLSKA POLISH JOURNAL OF ENDOCRINOLOGY ORIGINAL PAPERS / ORIGINAL PAPERS Endokrynologia Polska / Polish Journal of Endocrinology Tom/Volume 55; Numer/Number 1/2004 ISSN 0423-104X Effectiveness
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Rada Przejrzystości Stanowisko Rady Przejrzystości nr 158/2013 z dnia 5 sierpnia 2013 r. w sprawie oceny leku Signifor (pasyreotyd), kod EAN 5909990958238 we wskazaniu
Bardziej szczegółowoTerapeutyczne Programy Zdrowotne 2010 Leczenie raka nerki Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 8/2010/DGL Prezesa NFZ z dnia 20 stycznia 2010 roku
Załącznik nr 42 do zarządzenia Nr 8/2010/DGL Prezesa NFZ z dnia 20 stycznia 2010 roku Nazwa programu: LECZENIE RAKA NERKI ICD-10 C 64 Dziedzina medycyny: Nowotwór złośliwy nerki za wyjątkiem miedniczki
Bardziej szczegółowoPacjent z odsiebnym niedowładem
Pacjent z odsiebnym niedowładem Beata Szyluk Klinika Neurologii WUM III Warszawskie Dni Chorób Nerwowo-Mięśniowych, 25-26 maja 2018 Pacjent z odsiebnym niedowładem Wypadanie przedmiotów z rąk Trudności
Bardziej szczegółowoAKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY. Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć
AKADEMIA SKUTECZNEJ SAMOKONTROLI W CUKRZYCY Cukrzyca co powinniśmy wiedzieć Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, której głównym objawem jest podwyższone stężenie glukozy we krwi (hiperglikemia). Stan taki
Bardziej szczegółowoImię i nazwisko Pacjenta:..PESEL/Data urodzenia:... FORMULARZ ZGODY. Imię i nazwisko Pacjenta:... Imię i nazwisko przedstawiciela ustawowego:...
FORMULARZ ZGODY I Informacje o osobach uprawnionych do wyrażenia zgody Imię i nazwisko Pacjenta:... Imię i nazwisko przedstawiciela ustawowego:... PESEL/Data urodzenia Pacjenta:... II Nazwa procedury medycznej
Bardziej szczegółowo[13ZPK/KII] Endokrynologia
1. Ogólne informacje o module [13ZPK/KII] Endokrynologia Nazwa modułu Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej moduł Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr Status modułu Język modułu
Bardziej szczegółowoUmowa dodatkowa na wypadek nowotworu ON NR OWU/ON12/1/2014
Umowa dodatkowa na wypadek nowotworu ON Umowa dodatkowa ON jest zawierana na podstawie Warunków oraz Ogólnych warunków ubezpieczenia umowy dodatkowej na wypadek nowotworu ON. Przeczytaj uważnie poniższe
Bardziej szczegółowoNiedociśnienie tętnicze. IKARD r dr Radosław Sierpiński
Niedociśnienie tętnicze IKARD 15.12.2015r dr Radosław Sierpiński Definicja Przez niedociśnienie tętnicze, czyli hipotonię, rozumiemy trwale utrzymujące się niskie ciśnienie tętnicze, zazwyczaj skurczowe
Bardziej szczegółowoMacroprolactinoma ocena skuteczności leczenia chirurgicznego. Macroprolactinoma evaluation of surgical treatment
Folia Medica Lodziensia, 2015, 42/1:75 87 Macroprolactinoma ocena skuteczności leczenia chirurgicznego Macroprolactinoma evaluation of surgical treatment KAROLINA BEDA MALUGA, JUSTYNA JANOCHA, JACEK ŚWIĘTOSŁAWSKI,
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 5/2006 Nr 3(16) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Pierwotny brak miesiączki u 17-letniej dziewczynki z inwazyjnym macroprolactinoma Primary amenorrhoea in 17-years-old girl with
Bardziej szczegółowoBIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II
BIOLOGICZNE MECHANIZMY ZACHOWANIA II MÓZGOWE MECHANIZMY FUNKCJI PSYCHICZNYCH 1.1. ZMYSŁY CHEMICZNE (R.7.3) 1.2. REGULACJA WEWNĘTRZNA (R.10) Zakład Psychofizjologii UJ ZMYSŁY CHEMICZNE Chemorecepcja: smak,
Bardziej szczegółowoPOSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH
POSTĘPOWANIE W CUKRZYCY I OPIEKA NAD DZIECKIEM W PLACÓWKACH OŚWIATOWYCH CUKRZYCA.? cukrzyca to grupa chorób metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią (podwyższonym poziomem cukru we krwi) wynika
Bardziej szczegółowoIV SZKOŁA PTEiDD w Krakowie program naukowy
IV SZKOŁA PTEiDD w Krakowie program naukowy Czwartek 29.09.2016 "Postępy endokrynologii i diabetologii dziecięcej" 8.00-9.00 Rejestracja uczestników 9:00-11:00 Sesja 1 Co nowego w endokrynologii i diabetologii?
Bardziej szczegółowoPOTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE
POTRZEBY DZIECKA Z PROBLEMAMI NEUROLOGICZNYMI W SZKOLE -DYSTROFIA MIĘŚNIOWA DUCHENNE A Klinika Neurologii Rozwojowej Gdański Uniwersytet Medyczny Ewa Pilarska Dystrofie mięśniowe to grupa przewlekłych
Bardziej szczegółowoSpis treści. Przedmowa Barbara Czerska... 11 Autorzy... 17 Wykaz skrótów... 19
Przedmowa Barbara Czerska.................................. 11 Autorzy.................................................... 17 Wykaz skrótów.............................................. 19 Rozdział I.
Bardziej szczegółowoSTATYSTYKI DOTYCZĄCE RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO
bioprognos OncoPROSTATE Nieinwazyjne badanie krwi umożliwiające zasugerowanie diagnozy u pacjentów z podejrzeniem nowotworu złośliwego gruczołu krokowego oraz ograniczenie liczby nieadekwatnych badań diagnostycznych,
Bardziej szczegółowoULOTKA DLA PACJENTA. Strona 1 z 6
ULOTKA DLA PACJENTA Strona 1 z 6 ULOTKA DLA PACJENTA: INFORMACJA DLA UŻYTKOWNIKA NORPROLAC 25 mikrogramów, 50 mikrogramów, tabletki NORPROLAC 75 mikrogramów, tabletki NORPROLAC 150 mikrogramów, tabletki
Bardziej szczegółowoUKŁAD DOKREWNY (Cz. I)
Typy sygnalizacji międzykomórkowej wykorzystującej hormony komórki posiadające hormon naczynie receptory dla hormonu UKŁAD DOKREWNY (Cz. I) endokrynowa (dokrewna) dalekiego zasięgu parakrynowa lokalna
Bardziej szczegółowoDz. U. z 2013 poz. 1347 Brzmienie od 5 grudnia 2013. I. Osoby dorosłe
Dz. U. z 2013 poz. 1347 Brzmienie od 5 grudnia 2013 Załącznik nr 1 WYKAZ NIEULECZALNYCH, POSTĘPUJĄCYCH, OGRANICZAJĄCYCH ŻYCIE CHORÓB NOWOTWOROWYCH INIENOWOTWOROWYCH, W KTÓRYCH SĄ UDZIELANE ŚWIADCZENIA
Bardziej szczegółowoEndokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology
Vol. 4/2005 Nr 4(13) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Hiperprolaktynemia: aspekty diagnostyczne i terapeutyczne Hiperprolactinemia: diagnostic and therapeutic aspects Bożena Banecka,
Bardziej szczegółowoWSTĘP. Skaner PET-CT GE Discovery IQ uruchomiony we Wrocławiu w 2015 roku.
WSTĘP Technika PET, obok MRI, jest jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się metod obrazowych w medycynie. Przełomowymi wydarzeniami w rozwoju PET było wprowadzenie wielorzędowych gamma kamer,
Bardziej szczegółowoStres DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI
Stres DR ROBERT MERONKA ZAKŁAD EKOLOGII INSTYTUT ZOOLOGII WYDZIAŁ BIOLOGII UNIWERSYTET WARSZAWSKI Wydatkowanie energii Wszystkie narządy i układy potrzebują energii do działania Nie wszystkie narządy i
Bardziej szczegółowoI. STRESZCZENIE Cele pracy:
I. STRESZCZENIE Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest przewlekłym procesem zapalnym, powodującym postępujące i nieodwracalne włóknienie trzustki. Choroba przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, prowadząc
Bardziej szczegółowoLECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.
Dziennik Urzędowy Ministra Zdrowia 701 Poz. 9 Załącznik B.64. LECZENIE HORMONEM WZROSTU NISKOROSŁYCH DZIECI URODZONYCH JAKO ZBYT MAŁE W PORÓWNANIU DO CZASU TRWANIA CIĄŻY (SGA lub IUGR) (ICD-10 R 62.9)
Bardziej szczegółowo