PORÓWNANIE PRZYDATNOŚCI NIEKTÓRYCH PRZYNĘT DO ODŁOWU ŚLIMAKÓW NAGICH W OGRODACH I GOSPODARSTWACH EKOLOGICZNYCH

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 49 (2) 2009 PORÓWNANIE PRZYDATNOŚCI NIEKTÓRYCH PRZYNĘT DO ODŁOWU ŚLIMAKÓW NAGICH W OGRODACH I GOSPODARSTWACH EKOLOGICZNYCH BEATA JANKOWSKA, EDYTA WILK Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie Wydział Ogrodniczy, Katedra Ochrony Roślin Al. 29 Listopada 54, Kraków jankowskab@ogr.ar.krakow.pl I. WSTĘP Znaczenie ślimaków nagich jako szkodników roślin na terenie Polski stale wzrasta. W ogrodach wyrządzają duże szkody w uprawach warzyw, ziół i roślin sadowniczych. Występujące w ostatnich latach łagodne zimy i duża ilość opadów w okresie jesieni i wiosny stwarzają dogodne warunki dla ich rozwoju, zarówno dla gatunków rodzimych, jak i zawleczonych do Polski z importowanym materiałem roślinnym. Stosowane do odłowu ślimaków pułapki pozwalają na poznanie ich sezonowej aktywności, ocenę liczebności, a także stanowią prostą i skuteczną metodę ich zwalczania (Kozłowski i wsp. 1996). Praca miała na celu określenie skuteczności pułapek z naturalnymi przynętami nie zawierającymi środków chemicznych, mogących stanowić zagrożenie dla fauny pożytecznej i ssaków. W badaniach wykorzystano między innymi zalecaną w publikacji o biologicznej ochronie roślin przynętę sporządzaną z otrąb pszennych i suchej karmy dla kotów (Suter i Graber 1995). Porównano też występowanie ślimaków w kilku środowiskach na terenie gospodarstwa (warzywnik, sad, łąka, okolice rowu). II. MATERIAŁ I METODY Obserwacje prowadzono na terenie gospodarstwa w Nowosielcach (woj. podkarpackie) od V do X 2007 r. Zestawy pułapek rozłożono na kilku stanowiskach: w warzywniku, gdzie rosły marchew, pietruszka, burak ćwikłowy, sałata, papryka, kapusta, cebula i groch, w sadzie, między jabłoniami i gruszami, na łące i w pobliżu rowu obrośniętego chwastami (pokrzywa zwyczajna, podagrycznik pospolity, ostrożeń polny, chrzan pospolity). Każdy zestaw zawierał 5 pułapek. 4 z różnymi przynętami, jak piwo, liście kapusty, otręby pszenne wymieszane z suchą karmą dla kota i wodą (Suter i Graber 1995) i dla porównania Mesurol Schneckenkorn 04 GB. Piąta pułapka, bez przynęty stanowiła kontrolę. Liście kapusty i Mesurol wykładano bezpośrednio na zwilżoną

2 Porównanie przynęt do odłowu ślimaków nagich 895 glebę, pozostałe przynęty umieszczano na szalkach Petriego. Przynęty nakrywano plastikowymi tackami o średnicy 30 cm, a następnie wspartymi na kawałkach drewna płytami pilśniowymi o wymiarach cm. Pułapki kontrolowano dwa razy w tygodniu we wczesnych godzinach rannych (3.30), wybierając i licząc wszystkie zwabione ślimaki. Przynęty wymieniano w przeddzień obserwacji. Do porównania istotności różnic wykorzystano test Studenta (α = 0,05). III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Podczas 44 terminów obserwacji zebrano osobników. Ponad 90% ślimaków stanowił ślinik luzytański (Arion lusitanicus Mabille), część osobników mogła należeć do innego nie różniącego się wyglądem zewnętrznym gatunku ślinika wielkiego (Arion rufus L.) (Wiktor 1996; Kozłowski 2008). 7% osobników stanowił pomrów Rys. 1. Dynamika liczebności ślimaków i przebieg pogody w 2007 r. Fig. 1. Dynamics number of slugs and weather conditions in 2007

3 896 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 49 (2) 2009 Rys. 2. Efektywność przynęt w odłowie ślimaków na terenie poszczególnych siedlisk Fig. 2. Effectiveness of baits for slug catching in the area of different microhabitats

4 Porównanie przynęt do odłowu ślimaków nagich 897 wielki (Limax maximus L.). W warunkach naszego kraju najliczniej rejestrowanymi ślimakami w uprawach roślin rolniczych, warzywniczych i sadowniczych jest właśnie ślinik luzytański i pomrowik plamisty (Deroceras reticulatum Müller) (Walczak i wsp. 2007). Uszkodzenia obserwowano na większości uprawianych warzyw (nie stwierdzono ich tylko na cebuli), na owocach jabłoni i gruszy (na spadach), jak też na pospolitych roślinach zielnych, z których najsilniej uszkadzane były podagrycznik i pokrzywa w pobliżu rowu. Kozłowski (2005) stwierdził bardzo szerokie spektrum roślin żywicielskich w przypadku ślinika luzytańskiego, jakkolwiek jego preferencje mogą się różnić w stosunku do poszczególnych gatunków i odmian (Kozłowski i Kozłowska 2008). Od końca lipca obserwowano kopulację ślimaków, a od sierpnia składanie jaj. Jest to zgodne z obserwacjami Kozłowskiego i Sionka (2000) oraz Kozłowskiego (2007, 2008). Jaja znajdowano pod kamieniami, pod deskami, w szczelinach gleby. Dynamika miała podobny przebieg na terenie całego gospodarstwa (rys. 1), jednak liczebność ślimaków na poszczególnych stanowiskach była różna. Najwięcej osobników odłowiono w pobliżu rowu (39%) i w sadzie (28%). Na terenie warzywnika odłowiono 20% osobników, a najmniej 13% na łące. Kozłowski (2000) również obserwował duże zróżnicowanie nasilenia występowania w zależności od siedliska. Ogólnie najwięcej ślimaków odławiano w pułapkach (rys. 1), jednak obserwowano różnice w zależności od środowiska (rys. 1), a także zastosowanej przynęty (rys. 2). Występowały również różnice na danym stanowisku w zależności od okresu obserwacji (rys. 2). Najbardziej skuteczną przynętą w skali całego sezonu wegetacyjnego i całego gospodarstwa okazała się kapusta (tab. 1). Dużą atrakcyjność kapusty jako przynęty Tabela 1. Efektywność przynęt do odłowu ślimaków [%] Table 1. Effectiveness of baits for slug catching [%] Pusta Empty trap Piwo Beer Przynęta Bait Mesurol Schneckencorn 04 GB Kapusta Cabbage Karma dla kotów + otręby Cat food + brans warzywnik vegetable garde łąka meadow % odłowionych ślimaków % of caught slugs sad orchard rów ditch ogółem total 19 ab 7 c 12 b 9 c 12 c 22 a 21 b 25 a 25 ab 23 a 13 b 23 ab 17 ab 16 bc 17 b 22 a 26 a 22 a 30 a 25 a 24 a 23 ab 24 a 20 b 23 a Means followed by the same letter within a column are not significantly different (α = 0,05) Wartości oznaczone tymi samymi literami w kolumnach nie różnią się istotnie statystycznie (α = 0.05)

5 898 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin, 49 (2) 2009 stwierdzali także Kozłowski i wsp. (1996), jednak w ich badaniach nie przewyższała ona atrakcyjnością moluskocydów. Bardzo skuteczne w odłowie ślimaków okazały się także przynęty sporządzone z karmy dla kotów z otrębami (Suter i Graber 1995) oraz piwo (tab. 1). Zastosowany w pułapkach moluskocyd (Mesurol Schneckenkorn 04 GB) na większości stanowisk był najmniej atrakcyjny i skutecznością przewyższał tylko puste pułapki bez przynęty (tab. 1). Atrakcyjność pułapek nieco różniła się na poszczególnych stanowiskach (tab. 1), ale występowały również różnice na danym stanowisku w zależności od okresu obserwacji (rys. 2). Stosowanie granulowanych moluskocydów, jak popularny Mesurol Schneckenkorn 04 GB może być szkodliwe dla fauny pożytecznej i kręgowców, a ich skuteczność w przywabianiu ślimaków jest porównywalna, a niejednokrotnie nawet mniejsza niż pułapek z prostymi, samodzielnie sporządzonymi przynętami nie zawierającymi środków chemicznych. Stosowanie granulowanych moluskocydów, jak popularny Mesurol Schneckenkorn 04 GB może być szkodliwe dla fauny pożytecznej i kręgowców, a ich skuteczność w przywabianiu ślimaków jest porównywalna, a niejednokrotnie nawet mniejsza niż pułapek z prostymi, samodzielnie sporządzonymi przynętami nie zawierającymi środków chemicznych. IV. LITERATURA Kozłowski J Density of the slug Arion lusitanicus Mabille (Gastropoda: Pulmonata: Arionidae) in different microhabitats. J. Plant Protection Res. 40 (2): Kozłowski J Host plants and harmfulness of the Arion lusitanicus Mabille, 1867 slug. J. Plant Protection Res. 45 (3): Kozłowski J The distribution, biology, population dynamics and harmfulness of Arion lusitanicus Mabille, 1868 (Gastropoda: Pulmonata: Arionidae) in Poland. J. Plant Protection Res. 47 (3): Kozłowski J Obcy inwazyjny ślimak nagi ślinik luzytański Arion lusitanicus. Charakterystyka, metody zwalczania i rejestracji stanowisk występowania w Polsce. Rozpr. Nauk. Inst. Ochr. Roślin 17, 48 ss. Kozłowski J., Kozłowska M Differences in acceptability of herb plants and oilseed rape for slugs (A. lusitanicus, A. rufus and D. reticulatum) in food choice tests. J. Plant Protection Res. 48 (4): Kozłowski J., Sionek R Seasonal fluctuations of abundance and age structure of Arion lusitanicus Mabille, 1868 (Gastropoda: Pulmonata: Arionidae). Folia Malacol. 8 (4): Kozłowski J., Sionek R., Kozłowska M Ocena przydatności różnych przynęt do odłowu ślimaków nagich (Gastropoda: Stylommatophora). Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 36 (2): Suter H., Graber C Biologiczna Ochrona Roślin. Multico, 96 ss. Walczak F., Gałęzewski M., Jakubowska M., Skorupska A., Tratwal A., Wójtowicz A., Złotkowski J., Heryng I., Gajewski M. oraz Inspektorzy Wojewódzkich Inspektoratów PIORIN Szkodliwość wybranych agrofagów roślin uprawnych w Polsce w 2007 roku. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 48 (1):

6 Porównanie przynęt do odłowu ślimaków nagich 899 Wiktor A Ślimaki (Gastropoda). s W: Diagnostyka Szkodników Roślin i ich Wrogów Naturalnych (J. Boczek, red.). Wyd. SGGW, Warszawa, T. II, 385 ss. BEATA JANKOWSKA, EDYTA WILK EFFECTIVENESS OF DIFFERENT BAITS FOR SLUG CATCHING IN GARDENS AND ORGANIC FARMS SUMMARY The effectiveness of different baits for slug catching was tested in Nowosielce (Podkarpackie area) in the season from May to October of slugs were caught. The greatest number of slugs (39%) was recorded near the ditch, in the orchard (28%), in the area of vegetable garden (20%). The least number of slugs (13%) was recorded on meadow. The differences in attractiveness of kind of baits as well as in time of observation were shown. Among used baits the most attractive to slugs durin the whole season were cabbage (25% of individuals), cats food with brans (24%) and beer (24%). Only 17% of slugs were collected in baits with Mesurol Sneckenkorn 04 GB (almost the same as in empty baits (12%). Key words: slugs, baits