WYSTĘPOWANIE SZKODNIKÓW GLEBOWYCH W BURAKU CUKROWYM NA PLANTACJACH PRZEMYSŁOWYCH W LATACH

Transkrypt

1 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 48 (3) 2008 WYSTĘPOWANIE SZKODNIKÓW GLEBOWYCH W BURAKU CUKROWYM NA PLANTACJACH PRZEMYSŁOWYCH W LATACH MAGDALENA JAKUBOWSKA Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy Władysława Węgorka 20, Poznań M.Jakubowska@ior.poznan.pl I. WSTĘP Szkodniki glebowe występują w Polsce w coraz większym nasileniu, uszkadzając w dużym stopniu korzenie buraków cukrowych. Szczególnie duże znaczenie ma to na plantacjach przemysłowych. Głównymi szkodnikami glebowymi zagrażającymi plantacjom buraka są gąsienice rolnic i larwy chrząszczy z rodziny chrabąszczowatych i rutelowatych, zwanych potocznie pędrakami. Szkody, powodowane przez szkodniki glebowe, szczególnie w okresie wschodów roślin, mogą być znaczne (Napiórkowska-Kowalik i Gawłowska 2004). Uszkodzenia powodowane przez gąsienice rolnic i pędraki mogą wpłynąć na straty w plonie korzeni (w sposób bezpośredni i pośredni) w wysokości 30 50%. Szkodniki glebowe tworzą szczególną grupę fitofagów, która charakteryzuje się, między innymi, takimi bioekologicznymi cechami, jak: duża dynamika populacji i naturalna bariera utrudniająca zwalczanie, jaką jest gleba, w której całkowicie lub częściowo rozwija się szkodliwe stadium larwalne (Drozda 2003). Z tego powodu trudno określić w sezonie wegetacyjnym nie tylko aktualne stadium rozwoju szkodników glebowych ale także wyznaczyć optymalny termin zwalczania. Celem badań było określenie liczebności szkodników glebowych na wybranych plantacjach przemysłowych buraka cukrowego w latach dla potrzeb prognozowania krótkoterminowego i przedstawienie szkodliwości na terenie Polski elementu prognozowania długoterminowego. II. MATERIAŁ I METODY W latach na plantacjach buraków cukrowych prowadzono badania nad występowaniem szkodników glebowych w Winnej Górze i iu (woj. wielkopolskie) oraz w Więcławicach (woj. kujawsko-pomorskie). Obserwacje prowadzono w sumie na 15 plantacjach (po 5 plantacji w każdej miejscowości).

2 Występowanie szkodników glebowych W okresie wegetacji roślin do kontroli występowania szkodników wykorzystano metodę analizy gleby, którą wykonano 2 3-krotnie w okresie wegetacji roślin. Ponadto obserwacje występowania stadium zimujących rolnic i pędraków przeprowadzono w okresie jesieni (wrzesień, październik). Glebę z dołów o wymiarach cm przesiewano, a znalezione owady oznaczano i liczono (Praca zbiorowa 1993). Obserwacje rozpoczęto po stwierdzeniu pierwszych wylotów imago, w oparciu o ciągłe odłowy pułapkami świetlnymi (Jakubowska i Walczak 2005). Kontrole pułapek wykonywano 2 3 razy w tygodniu. Ponadto, na podstawie danych liczbowych otrzymanych dzięki uprzejmości Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Roślin i Nasiennictwa z terenu Polski sporządzono mapy przedstawiające rejony występowania rolnic w latach i pędraków w roku III. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Populację pędraków z rodziny chrabąszczowatych (Melolonthidae) w trzech wybranych miejscowościach, w których prowadzono analizowanie gleby, stanowiły głównie takie gatunki jak: chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha), chrabąszcz kasztanowiec (M. hippocastani) i guniak czerwczyk (Amphimallon solstitiale), a z rodziny rutelowatych (Rutelidae) gatunek ogrodnica niszczylistka (Phyllopertha horticola) (Praca zbiorowa 2006). Skład gatunkowy rolnic (Noctuinae) i ich liczebność w badanych miejscowościach była zróżnicowana i związana głównie z panującymi warunkami siedliskowymi. Najwięcej gąsienic rolnic stwierdzono na polach, które znajdowały się w pobliżu zalesień i zachwaszczonych. Analizy gleby wykazały, że spośród rolnic dominującymi były: rolnica zbożówka (Agrotis segetum), rolnica czopówka (A. exclamationis) i rolnica panewka (Xestia c-nigrum) (tab. 1). Oprócz larw z rodziny Metolonthidae, Rutelidae i gąsienic podrodziny Noctuinae znajdowano w glebie także larwy drutowców i gąsienice piętnówki kapustnicy (Mamestra brassicae) i błyszczki jarzynówki (Autographa gamma). W latach badań w Winnej Górze liczebność wszystkich stwierdzonych szkodników glebowych była zróżnicowana (2005 7,7 szt., ,5 szt., ,4 szt.), w iu systematycznie zwiększała się ( szt., ,7 szt., ,5), a w Więcławicach zmniejszała się (2005 6,1 szt., ,2 szt., ,8 szt.). Wyniki obserwacji otrzymane z Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Roślin i nasiennictwa, dotyczące szkodliwości rolnic na roślinach buraka w latach (w roku 2007 z terenu niemal całego kraju) i pędraków w roku 2007, przedstawiono na mapach (rys. 1 4). Średnie procenty uszkodzonych roślin buraka w poszczególnych województwach były zróżnicowane. W roku 2005 rolnice liczniej występowały częściowo na terenie województwa łódzkiego (rys. 1) oraz w roku 2007 na terenie województwa kujawsko-pomorskiego i częściowo dolnośląskiego (rys. 3). Ponadto z informacji, dotyczących szkodliwości pędraków w roku 2007, wynika, że na plantacjach buraka zaobserwowano nieliczne ogniska występowania pędraków. Meldunki o większej szkodliwości otrzymano z terenu województwa pomorskiego (rys. 4).

3 856 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 48 (3) 2008 Rys Występowanie rolnic w latach i pędraków w roku 2007 na buraku cukrowym w Polsce Fig Occurrence of cutworms and white grubs on sugar beet in Poland in Legenda Legend 1. brak danych no data available 2. 0,0 5,0% uszkodzonych korzeni % damage of roots 3. 5,1 8,0% uszkodzonych korzeni % damage of roots 4. 8,1 11% uszkodzonych korzeni % damage of roots 5. % uszkodzonych korzeni lokalnie % local damage of roots

4 Występowanie szkodników glebowych Tabela 1. Skład gatunkowy i liczebność larw chrabąszczowatych i rutelowatych oraz gąsienic rolnic w wybranych miejscowościach w latach badań Table 1. Species composition and quantitative structure of Melolonthidae and Rutelidae beetle larvae and Noctuidae caterpillars captured in examined locality and years Średnia liczba larw (gąsienic) na 1 odkrywkę Average number of larvae (caterpillars) per 1 soil outcrop Szkodniki glebowe Soil pest Coleoptera Scarabaeoidea Melolonthidae Rutelidae Lepidoptera Noctuidae Noctuinae Melolontha spp. 1,2 0 0,7 1, ,9 2,0 0 Amphimallon solstitiale L. Phyllopertha horticola L. Agrotis segetum Schiff. A. exclamationis L. Xestia c-nigrum L. 1,4 0 2,0 1,2 1,1 0,8 1,0 1,0 0 1,7 1, ,1 0 1,0 2,0 0,5 0 1,0 0 0,1 1,0 0 1,0 0,3 1, , , , ,5 0,1 inne gąsienice other caterpillars 2,4 1,0 2,4 2, ,4 1,2 0 0,7 ogółem total 7,7 2,0 6,1 9,5 2,7 4,2 5,4 5,5 0,8 IV. WNIOSKI Nasilenie szkodliwości i występowanie szkodników glebowych w latach badań można scharakteryzować następująco: 1. Dominującym gatunkiem z rodziny rutelowatych był P. horticola L., (ogrodnica niszczylistka), a sówkowatych A. segetum L. (rolnica zbożówka). 2. Spośród miejscowości, w których prowadzono badania, larwy pędraków i gąsienice rolnic najliczniej występowały w Winnej Górze w latach 2005 i 2006, a w iu w roku Konieczne jest monitorowanie szkodliwości rolnic w celu systematycznego śledzenia dynamiki liczebności i zasięgu występowania. 4. Na podstawie ogólnokrajowej oceny szkodliwości, będącej elementem długoterminowego prognozowania, stwierdzono, że rolnice na terenie Polski występowały we wszystkich latach badań, a w niektórych rejonach corocznie, jak teren województwa dolnośląskiego, lubelskiego, mazowieckiego, a pędraki w roku 2007 występowały liczniej na terenie województwa pomorskiego.

5 858 Progress in Plant Protection/Postępy w Ochronie Roślin 48 (3) Istnieje pilna potrzeba opracowania kompleksowych metod i zaleceń ochrony upraw rolniczych przed uszkodzeniami powodowanymi przez szkodniki glebowe, których szkodliwe stadium całkowicie lub częściowo rozwija się w glebie, stanowiącej naturalną barierę utrudniającą zwalczanie. V. LITERATURA Drozda V.F Gruntowi szkodniki. Jak pozbutisa ich zasilia na silskogospodarskich urridjach. Zachist Roślin 6: Jakubowska M., Walczak F Dynamika lotów oraz nasilenie występowania rolnic w Polsce na tle warunków meteorologicznych latach Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 45: Napiórkowska-Kowalik J., Gawłowska J Wzrost szkodliwości piętnówek (Hadeninae) i rolnic (Noctuinae) (Lepidoptera, Noctuidae) w uprawach warzyw kapustnych. Prog. Plant Protection/Post. Ochr. Roślin 44: Praca zbiorowa Instrukcja dla służb ochrony roślin z zakresu prognozowania, sygnalizacji i rejestracji. Metody sygnalizacji i prognozowania pojawu chorób i szkodników roślin. Inst. Ochr. Roślin, cz. II, t. I, 200 ss. Wikaniec B., Bunalski M., Burdajewicz S., Kubasik W., Nowacka, W. Nowacki J., Piekarska- Boniecka H., Trzciński P Entomologia Stosowana. Wyd. II. Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, 257 ss. MAGDALENA JAKUBOWSKA OCCURRENCE OF SOIL PESTS IN SUGAR BEET ON INDUSTRIAL PLANTATIONS IN SUMMARY Soil pests causing serious damage of sugar beet roots occur in Poland more and more frequently. The above is very important, especially for industrial plantations. Main agrophages of beet plantations are cutworms (Noctuinae) and white grubs (Melolonthidae). Damage caused by these pests can be significant, especially at the sprouting time. Damage caused by cutworms and white grubs can decrease directly and indirectly yield of roots up to 30 50%. The main aim of this study was determination of an occurrence and harmfulness of the abovementioned soil pests on the selected industrial crops of sugar beet plants in Key words: cutworms, white grubs, harmfulness, sugar beet