WYKORZYSTANIE METODY BIOLOGICZNEJ W OCHRONIE POMIDORA SZKLARNIOWEGO PRZED SZKODNIKAMI. Wstęp

Transkrypt

1 WYKORZYSTANIE METODY BIOLOGICZNEJ W OCHRONIE POMIDORA SZKLARNIOWEGO PRZED SZKODNIKAMI 129 Autorzy: Dawid Polar, Tomasz Olbrycht Opiekun: dr inż. Tomasz Olbrycht SKN,,Włościanin, Sekcja Bioróżnorodności Środowiska Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno - Rolniczy Ul. Ćwiklińskiej 2, Rzeszów Słowa kluczowe: Ochrona biologiczna, entomofagi Wstęp W ostatnich latach nastąpił szybki rozwój biologicznej ochrony roślin uprawianych pod osłonami. Podstawowym celem w rozwoju produkcji warzyw pod osłonami jest eliminowanie chemicznych środków ochrony roślin przez czynniki biologicznego zwalczania [2]. Przez długi czas jednak nie doceniano roli, jaką w przyrodzie, w procesie ograniczenia liczebności agrofagów, odgrywają ich naturalni wrogowie, a tym samym nie rozważano wykorzystania ich możliwości do zwalczania szkodników w uprawach szklarniowych [1]. Obecnie możliwe jest introdukowanie organizmów pożytecznych (a także środków mikrobiologicznych), które są zdolne do efektywnego ograniczania wszystkich potencjalnych szkodników upraw szklarniowych. Ponadto wprowadzenie technologii bezglebowej, większej możliwości sterowania mikroklimatem, a przede wszystkim uprawa odmian odpornych na patogeny umożliwia ograniczenie do minimum także stosowanie fungicydów [2]. Powyższe działania spowodowane są zmianą mentalności i świadomości konsumentów. Z badań rynkowych prowadzonych w Europie wynika, że konsumenci poszukują bardziej bezpiecznej żywności, w produkcji, której za istotne kryterium przyjmuje się wytwarzanie w oparciu o technologie, eliminujące między innymi chemiczne środki ochrony roślin w uprawie świeżych warzyw. W produkcji pomidora szklarniowego w wielu krajach europejskich, również w Polsce, standardem jest uprawa na podłożach bezglebowych, zapylana przez trzmiele oraz w dużym stopniu chroniona biologicznie [2]. Materiał i metody Badania przeprowadzono w okresie od lutego do końca maja 2008 roku, w szklarniach Gospodarstwa Ogrodniczego Sp. z o.o. w Trzebownisku koło Rzeszowa. Miały one aspekt praktyczny - uczestniczono w introdukcjach organizmów pożytecznych, które były wprowadzane w następujących terminach tj.: 6.02; 27.02; 5.03; 19.03; 27.03; 9.04; 30.04; 7.05; 15.05, ponadto brano udział w kontrolowaniu upraw pomidorów mających na celu wykrycie objawów żerowania szkodników.

2 130 Wyniki Na całym badanym obszarze gospodarstwa występował mączlik szklarniowy. Jak wynika z informacji uzyskanych od kierownika produkcji gospodarstwa szkodnik ten występował również bardzo licznie w 2007 roku. W związku z tym, strategia zwalczania biologicznego polegała na działaniach profilaktycznych, tj. wprowadzaniu na powierzchnię upraw pomidora drapieżnego pluskwiaka Macrolophus caliginosus (Macrolophus-System) przed pojawieniem się mączlika Ponieważ w tym okresie nie pojawiły się jeszcze przędziorki, które są alternatywnym pokarmem tego drapieżcy, użyto sterylnych jaj motyla Sitotroga cerealella Olivier, (drapieżca potrzebuje do rozwoju pokarmu zwierzęcego). M. caliginosus wykładano bezpośrednio na rośliny tylko w kilkunastu miejscach na hektar, ale gdy stwierdzono występowanie mączlików drapieżcę umieszczano w miejscach ich występowania. Dokładne dawki i terminy kolonizacji przedstawia tabela 1. Tab. 1. Dawki Macrolophus caliginosus (postać dorosła) wprowadzone na uprawę pomidora w celu ochrony przed mączlikiem szklarniowym w 2008 roku Macrolophus caliginosus (postać dorosła) suma Dawka entomofaga (szt./m 2 ) 1,5 1,6 1,65 1,2 1,2 Encarsia formosa introdukowana była po stwierdzaniu obecności pierwszych dorosłych osobników mączlika szklarniowego na barwnych tablicach lepowych, rozwieszonych w liczbie 50 szt./ha., na wysokości od 15 do 20 cm nad wierzchołkami roślin. Analizując dane przedstawione w tabeli 2 należy zauważyć, jakim zmianom ulegały dawki i miejsca wprowadzenia pupariów E. formosa. Pierwsze dwie niewielkie porcje (po szt./ha. na obszarze IV, V, VI), były wykładane co tydzień, trzecia porcja po dwóch

3 131 tygodniach. Podobnie sytuacja wyglądała na obszarze I i II gdzie zapoczątkowano introdukcję od 5000 szt./ha. w 4 tygodniu uprawy pomidora do szt./ha. w 6 i 7 tygodniu uprawy. Pozwolono w ten sposób na powolne rozmnażanie się szkodników, a wraz z nimi owadów pożytecznych tj. E. formosa i M. caliginosus. W ten sposób została rozbudowana populacja pożytecznych organizmów, aby były gotowe do zwalczania większej liczby szkodników. Tab. 2. Dawki Encarsia formosa i mieszanki Eretmocerus eremicis +Encarsia formosa wprowadzone na uprawę pomidora w celu ochrony przed mączlikiem szklarniowym w 2008 roku Encarsia formosa Eretmocerus eremicus Encarsia formosa suma Dawka entomofaga (szt./m 2 ) 14,0 13,0 27,0 9,0 9,0 W chwili silniejszych nalotów mączlika szklarniowego tj. na początku kwietnia i na początku maja, koniecznym było wprowadzenie dawki interwencyjnej E. formosa, głównie w najbardziej zagrożonych miejscach (obszar IV, V, VI), gdzie dawki uległy podwojeniu, a w przypadku obszaru VI pod koniec kwietnia (30.04) dawka uległa cztero krotnemu powiększeniu do szt./ha (tab. 2). W pierwszej połowie maja, gdy temperatura w szklarniach wzrastała powyżej o C wprowadzono jednocześnie inny gatunek pasożytniczej błonkówki Eretmocerus eremicus charakteryzującej się wyższą tolerancją na wysokie temperatury. W tym czasie kontynuowano introdukowanie podwyższonych dawek E. formosa + E. eremicus na obszarze (IV, V, I, II) w dawkach od do szt./ha. W ciągu dwóch tygodni na obszarze VI wprowadzono 1,5 razy więcej pupariów z E. formosa + E. eremicus ( szt./ha.) niż we wszystkich dawkach do tego okresu spasożytowanych pupariów z Encarsia formosa ( szt./ha.). E. formosa (Encarsia-System) i E. formosa + E. eremicus (Eretmix-System) są dostępne w handlu w postaci poczwarek rozwijających się pupariach mączlika naklejonych na kartki po

4 poczwarek na kartkę. Rozkładanie E. formosa i E. eremicus jest bardzo proste, rozwiesza się je na liściach pomidorów w pobliżu złożonych przez mączliki jaj (60-90 cm od wierzchołka roślin). Kontrolę w kombinacie związane z monitoringiem mączlika szklarniowego nie kończyły się tylko na sprawdzeniu tablic chwytnych w ciągu całego cyklu produkcyjnego. Decyzję o miejscu i liczbie wprowadzanych pożytecznych błonkówek poparte były dokładną kontrolą roślin w zagrożonych miejscach. Mimo, że ostatnia introdukcja E. formosa + E. eremicus nastąpiła 15 maja, to nie powinno to już wpłynąć niekorzystnie na wzrost roślin (uprawa trwa do połowy października). Do końca uprawy populacje rozmnożonych pożytecznych organizmów E. formosa, M. caliginosus i E. eremicus powinny w pełni kontrolować liczebność mączlika i utrzymywać ją na poziomie nieszkodliwym dla roślin. Kolejnymi szkodnikami rozpowszechnionymi we wszystkich obiektach szklarniowych były miniarki. Dla ograniczania liczebności populacji szkodnika zastosowano dodatkowo preparat Dacnusa-System, w chwili pojawienia się pierwszych min na dolnych liściach. Na każdy obszar wprowadzono sztuk mieszanki parazytoidów Dacnusa sibirica + Digliphus isaea, w trzech dawkach na obszarze (IV, V, VI) i w dwóch dawkach na pomidorach posadzonych później (obszar I, II) (tab. 3). Tab. 3. Dawki Dacnusa sibirica + Digliphus isaea wprowadzone na uprawę pomidora w celu ochrony przed miniarkami w 2008 roku Dacnusa sibirica Digliphus isaea suma Dawka entomofaga (szt./m 2 ) 0,45 0,45 0,45 0,45 0,45 Pierwsze ognisko przędziorków zlokalizowano na obszarze IV. Aby zapobiec rozmnażaniu się tego szkodnika miejscowo (w skupiska agrofaga) aplikowano nimfy Macrolophus caliginosus (Macrolophus N-System) (tab. 4). Zabieg ten powtórzono 3 tygodnie

5 133 później stosując taką samą liczebność entomofaga. Przędziorki wystąpiły także na pozostałych obszarach, na początku maja. W miejscach ich pojawu wprowadzono od 1000 do 2500 szt. nimf M. caliginosus. Najliczniejsze skupisko przędziorków zaobserwowano na obszarze VI, gdzie miejscowo aplikowano 5000 szt. nimf. Następna dawka w liczbie szt. była już zastosowana profilaktycznie. Wnioski 1. W szklarniach Gospodarstwa Ogrodniczego Sp. z o.o. w Trzebownisku k. Rzeszowa do zwalczania szkodników pomidora zastosowano wyłącznie metodę biologiczną. 2. Populacje pożytecznych organizmów Macrolophus caliginosus, Encarsia formosa i Eretmocerus eremicus, wprowadzane kilkakrotnie na rośliny, w pełni kontrolowały liczebność mączlika szklarniowego utrzymując go na poziomie nieszkodliwym dla roślin. 3. Stosowanie parazytoidów Dacnusa Sibirica i Diglyphus isaea zgodnie z zaleceniami gwarantowało wysoką efektywność zwalczania miniarek w uprawie szklarniowej pomidora. 4. Po szybkim zlokalizowaniu pierwszych ognisk przędziorków skuteczność nimf M. caliginosus była wysoka. Tab. 4. Dawki Macrolophus caliginosus (nimfy) wprowadzone na uprawę w celu ochrony przed przędziorkami Macrolophus caliginosus (nimfy) suma Dawka entomofaga [szt./m 2 ] 0,8 0,3 0,6 0,25 0,25 Literatura 1. Ciepielewska D., Kordon B., Sądej W Szkodniki roślin uprawnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego, Olsztyn. ss Goszczyński W., Bednarek A Koszty biologicznego zwalczania szkodników w uprawie pomidorów pod osłonami. Prog. Plant Protection / Post.Ochronie Roślin, Poznań. 39 (1):