Sangwinik: -Gadatliwo, -Prostoduszno -Poczucie humoru, -Zmienno usposobienia, -Ekspresywno, -Optymizm

Transkrypt

1 Podstawy edukacji/psychologia Rok akademicki 2010/2011 Dr Alicja Adamiec-Zgraja Studium Pedagogiczne Uniwersytet Jagielloski

2 WYKŁAD II OSOBOWO

3 OSOBOWO wewntrzny spójny zespół charakterystyk zachowania, jakie ludzie prezentuj w rónych momentach i w rónych sytuacjach, a którymi jednostki róni si midzy sob Kosslyn S., Rosenberg R., 2006: 488 CECHA OSOBOWOCI wzgldnie stała charakterystyka, przejawiajca si w rónych sytuacjach Kosslyn S., Rosenberg R., 2006: 488

4 Hipokrates prawdopodobnie pierwsza teoria osobowoci PODSTAWOWE SOKI, PŁYNY, HUMORY krew TYP TEMPERAMENTU (efekt przewagi okrelonego soku ) SANGWINIK ół CHOLERYK luz FLEGMATYK czarna ół MELANCHOLIK

5 Swoiste dla poszczególnych typów zachowania Sangwinik: -Gadatliwo, -Prostoduszno -Poczucie humoru, -Zmienno usposobienia, -Ekspresywno, -Optymizm Melancholik: -Skłonno do rozmyla, -Sumienno -Pesymizm - Myliciel, -Wraliwo na potrzeby innych Choleryk: -Dynamiczno -Potrzeba zmiany, -Niezaleno -Optymizm, -Wybuchowo Flegmatyk: -Powcigliwo, -Mała pobudliwo, -Konsekwencja w działaniu, -yczliwo i uprzejmo

6 Typologia konstytucjonalna - Kretschmera Załoenie: Istnieje zwizek pomidzy cechami psychicznymi jednostki, a budow jej ciała, a co wicej chorobami psychicznymi. TYP ATLETYCZNY muskularna budowa ciała, niewielka ilo tkanki tłuszczowej SCHIZOTYMIA TYP ASTENICZNY wysokie ciało i wtła SCHIZOTYMIA TYP PYKNICZNY niskie ciało i tendencja do nadmiernej iloci tkanki tłuszczowej CYKLOTYMIA TYP DYSPLASTYCZNY nieprawidłowoci w budowie, trudno w zaliczeniu do jednego z powyszych typów Schizotymia nietowarzysko, trudnoci w kontaktach interpersonalnych, lkliwo i nieufno, powcigliwo Cyklotymia towarzysko i dobroduszno, łatwo w nawizywaniu kontaktów interpersonalnych, czste zmiany nastroju

7 OSOBOWO PODEJCIE PSYCHODYNAMICZNE

8 Model topograficzny wewntrznych struktur osobowoci wg Freuda wiadomo to co jest dowiadczane bezporednio Przedwiadomo fakty, zdarzenia pozostajce w niewiadomoci, mogce łatwo z niej zosta wydobyte Niewiadomo treci ycia psychicznego nieakceptowane, zagraajce. S dynamiczne i aktywne. Kosslyn S., Rosenberg R., 2006: 508 W konsekwencji konfliktowych celów wewntrznych struktur osobowoci jednostka dowiadcza lku, który uruchamia mechanizmy obronne

9 STRUKTURA Id Popdy; ródło energii psychicznej; biologiczne podłoe osobowoci Ujcie psychoanalityczne K.Drat-Ruszczak,2000: 610 ZASADA SPOSÓB FUNKCJONOWANIA FUNKCJONOWANIA Zasada przyjemnoci Denie do natychmiastowej gratyfikacji potrzeb Procesy pierwotne Najwczeniejsze i najbardziej prymitywne formy aktywnoci psychicznej: mylenie yczeniowe, sny, motoryczne rozładowanie popdu Ego Rozwija si z Id; zorientowane na rzeczywisto, ocenianie, wykonanie Superego Rozwija si z ego; reprezentuje introjekcje standardów moralnych i wartoci wyznawanych przez rodziców Zasada rzeczywistoci Funkcja wykonawcza : poredniczenie pomidzy wymaganiami impulsów popdowych a wymaganiami rzeczywistoci Oceny moralne Ocena, co jest właciwe, a co niewłaciwe, dobre i złe Procesy wtórne Odrónienie rzeczywistoci obiektywnej od subiektywnej; odwoływanie si do dowiadczenia; oceny Sumienie ródło ocen moralnych Ego idealne Obraz osoby, któr dziecko chciałoby by

10 Mechanizmy obronne niewiadome czynnoci psychiczne, które zniekształcaj lub usuwaj ze wiadomoci to, co wywołuje lk, redukuje poczucie bezpieczestwa, czy te pozytywn samoocen.

11 Mechanizmy obronne wg A.Freud (K.P Ole; K.Drat-Ruszczak, 2008: 666) A Mechanizmy WYPARCIE PROJEKCJA PRZEMIESZCZENIE ZWRÓCENIE SI PRZECIWKO SOBIE Definicja Nagłe i niekontrolowane usunicie ze wiadomoci zagraajcego impulsu, myli, wspomnienia. W wiadomoci pozostaj emocje, lecz nie zdarzenie. Przypisanie własnego nieakceptowania impulsu, pragnienia, myli innej osobie. Przekierowanie impulsu, zwykle agresywnego, na obiekt mniej zagraajcy. Przekierowanie impulsu na siebie, zamiast na właciwy obiekt. Przejawia si poczuciem winy i depresj. Przykład Pacjent zapomina o terminie wizyty u terapeuty. M podejrzewa on o zdrad, chocia sam z trudem opiera si takiej pokusie. Mczyzna skrytykowany przez szefa agresywnie pyta swoje dzieci, czy odrobiły lekcje. Skierowana na siebie nienawi wobec matki: samooskaranie si, poczucie mniejszej wartoci, pasywno.

12 Mechanizmy obronne wg A.Freud (K.P Ole; K.Drat-Ruszczak, 2008: 666) B Mechanizmy REAKCJA PRZECIWNA SUBLIMACJA INTROJEKCJA IDENTYFIKACJA Z AGRESOREM Definicja Przekształcenie nieakceptowanego (agresywnego) impulsu w jego przeciwiestwo. Zachowanie przeciwne wyraane jest przesadnie. Wyraenie impulsu (agresywnego bd seksualnego w formie akceptowanej społecznie, wartociowej. Przejmowanie przekona i/lub zachowa osoby cenionej. Rodzaj introjekcji. Przejecie cech i/lub atrybutów obiektu, którego si obawiamy, by zmieni si z odczuwajcego strach w tego, który go budzi. Przykład Wylewnie gratulujemy sukcesu koledze, któremu zazdrocimy. Osoba majca tendencje sadystyczne zostaje chirurgiem lub policjantem. Wdowa przejmuje upodobania kulinarne zmarłego ma. Osoba przeladowana staje si przeladowc.

13 Mechanizmy obronne wg A.Freud (K.P Ole; K.Drat-Ruszczak, 2008: 666) C Mechanizmy IZOLACJA ZAPRZECZENIE ANULOWANIE REGRESJA Definicja Utrata kontaktu z uczuciem skojarzonym z danym traumatycznym zdarzeniem. Szczegóły poznawcze s a emocje poza wiadomoci. Blokowanie dostpu do wiadomoci zdarzeniom zewntrznym. Odczynianie. Usuwanie nieakceptowanych myli, wyobrae, czynów poprzez rytualne, magiczne gesty, formuły. Rytuał odczuwany jest jako przymusowy i nie poddaje si ocenie intelektualnej. Powrót, zwykle pod wpływem stresu, do zachowa z wczeniejszej fazy rozwojowej, które wtedy były sposobem radzenia sobie z lkiem Przykład Realistyczna, pozbawiona emocji pami szczegółów sytuacji podczas wypadku (np. pogoda, słuchana muzyka) Nie przyjmujemy do wiadomoci faktu mierci bliskiej osoby, zachowujc si tak jakby yła. Obsesyjne i przymusowe mycie rk, majce zapobiec zaraeniu. Ssanie kciuka, wybuch płaczu, wdawanie si w bójk, zniszczenie swojej własnoci przez osob dorosł.

14 Fazy rozwoju osobowoci wg Freuda Stadium oralne (od urodzenia do około połowy 2 r..).) Stadium analne (od połowy 2 r... do 4 r..).) Stadium falliczne (od 4 r... do 7 r..).) Okres latencji (od 7 dojrzewania) (od 7 r... do okresu Stadium genitalne (pocztek okres dojrzewania)

15 OSOBOWO PODEJCIE HUMANISTYCZNE

16 Maslow Osobowo jako potencjał samorealizacji Podstawowy popd do samourzeczywistnienia jest nadrzdnym organizatorem zrónicowanych sił wewntrznych, ich wzajemne relacje tworz osobowo POTRZEBY TRANSCENDENCJI POTRZEBY SAMOREALIZACJI POTRZEBY ESTETYCZNE POTRZEBY WZROSTU ZASADA IM WICEJ, TYM LEPIEJ POTRZEBY POZNAWCZE POTRZEBY SZACUNKU POTRZEBY PRZYNALENOCI POTRZEBY BEZPIECZESTWA POTRZEBY NIEDOBORU ZASADA REDUKCJA NAPICIA (ZASPOKOJONE CZASOWO WYGASAJ) POTRZEBY FIZJOLOGICZNE

17 OSOBOWO JAKO ZESPÓŁ CECH

18 Osobowo jako zespół cech warunkujcych spójno zachowania Gordon Allport Procedura: Wybór wyrazów opisujcych jednostk klasyfikacja utworzenie 200 wizek synonimów utworzenie dwubiegunowych wymiarów cech badania okrelenie relacji midzy wizkami odkrycie 5 podstawowych wymiarów ludzkiej osobowoci (Otwarto, Sumienno, Ekstrawersja, Przyjazno, Stabilno emocjonalna) (badania leksykalne nad osobowoci)

19 Trzy rodzaje cech - Kardynalne cechy wokół, których podmiot organizuje swoje ycie. - Centralne główne właciwoci człowieka np. uczciwo. - Drugorzdne trwała cecha osobowoci niewyjaniajca ogólnych wzorców zachowania.

20 Czynnikowa struktura osobowoci Raymond Cattell Wszystkie aspekty ludzkiej osobowoci, które były lub s istotne, nteresujce lub poyteczne, zostały utrwalone w treci jzyka (Cattell,1943) hipoteza leksykalna Osobowo konstrukt psychologiczny pozwalajcy przewidzie, jak osoba zachowa si w okrelonej sytuacji (Cattell,1950). Struktura osobowoci cechy wyjaniajce midzysytuacyjn i midzyczasow spójno zachowania. Cechy powierzchniowe (wnioskujemy o nich na podstawie obserwacji bd retrospekcji zachowania) nie musz mie wspólnej przyczyny. Cechy ródłowe podstawowe zmienne, z których zbudowana jest osobowo. ( Cechy te identyfikujemy przy pomocy analizy czynnikowej)

21 Struktura osobowoci wg Cattella Dynamiczne dlaczego i jak jednostka jest napdzana do tego co robi Temperamentalne tempo i styl wykonywania danej czynnoci Zdolnociowe jak dobrze kto radzi sobie z okrelonym zadaniem Strelau J., Zaw adzki B., 2008: 803 L dane z obserwacji w sytuacjach yciowych Q samoopis oparty o pytania Kwestionariusza T sytuacje eksperymentalne

22 Teoria PEN koncepcja trzech superczynników Hans Eysenck Osobowo = temperament + inteligencja Trójczynnikowa struktura osobowoci: - PSYCHOTYCZNO (P) : przestpczo, psychopatia, schizofrenia / altruizm, empatia, uspołecznienie Kontinuum od normy do patologii (rónice nie jakociowe, a ilociowe. - EKSTRAWERSJA (E) : towarzysko, ywo, aktywno, asertywno i poszukiwanie dozna / INTROWERSJA W populacji rozkład normalny - najwicej jest ambiwertyków (cz cech introwertyków, a cz cech ekstrawertyków). - NEUROTYCZNO (N) : lk, przygnbienie, poczucie winy, niska samoocena, napicie / RÓWNOWAGA EMOCJONALNA Ludzie na kontinuum od normy do patologii.

23 Struktura czynników osobowoci wg Eysencka Poziom typu P, E, N Poziom cechy (skorelowane reakcje nawykowe) - np. towarzysko, ywo Poziom reakcji nawykowych np. płochliwo Poziom reakcji specyficznych (pojedyncze skojarzenia S R)

24

25 Wielka Pitka (NEO-FFI) Costa, McCrae NEUROTYCZNO (lk, agresywna wrogo, depresja, impulsywno, nadwraliwo, niemiało) ZRÓWNOWAENIE EKSTRAWERSJA (towarzysko, serdeczno, asertywno, aktywno, poszukiwanie dozna, pozytywna emocjonalno) INTROWERSJA OTWARTO NA DOWIADCZENIE DUA (ciekawo wiata wewntrznego i zewntrznego, kreatywno, ywa i twórcza wyobra nia, intelektualna ciekawo) MAŁA (konwencjonalno zachowania, konserwatywne pogldy, pragmatyczne zainteresowania, wysokie znaczenie konserwatywnych wartoci) UGODOWO Dua (sympatyczne w relacjach z innymi, skłonno do pomocy, prostolinijno, szczero, łagodno) MAŁA (egocentryzm, nastawienie rywalizacyjne w relacjach interpersonalnych, agresywno i oschło w kontaktach z innymi) SUMIENNO DUA (silna wola, wytrwało w działaniu, obowizkowo, rzetelno) MAŁA (mała motywacja, rozleniwienie, impulsywno przy podejmowaniu decyzji, spontaniczno działa

26 OSOBOWO JAKO SYSTEM INFORMACYJNY PODEJCIE POZNAWCZE

27 Osobowo system zmiennych i procesów, które pozwalaj uchwyci to, dlaczego ludzie odmiennie interpretuj wiat, siebie i własn relacj ze wiatem (P.K.Ole; K.Drat-Ruszczak, 2008) Schematy poznawcze wiedza wyabstrahowana z dowiadczenia wpływa na charakterystyczny dla człowieka sposób zachowania i widzenia wiata. Rozwój osobowoci wzbogacanie i rónicowanie schematów

28 Poznawczo dowiadczeniowa teoria Ja Epsteina Systemy przetwarzania informacji o sobie i wiecie: system dowiadczeniowy : - automatyczne uczenie si (człowiek, zwierzta) warunkujce elementarne podstawy przystosowania; - procesy automatyczne; - przebieg poza kontrol wiadomoci; - informacje zbierane z bezporedniego dowiadczenia; - podstawa tworzenia schematów reagowania. Tworzona jest tu: ukryta teoria rzeczywistoci (teoria Ja, wiata i powiza midzy nimi) system racjonalny : - specyficznie ludzki; - problemy rozwizywane s z zaangaowaniem mylenia, rozumowania; - działania wiadome i ukierunkowane, zazwyczaj werbalne; - przyswajanie przekona w rezultacie logicznego wnioskowania i racjonalnego opracowywania dowiadczenia.

29 Potrzeby i przekonania podstawowe wg Epsteina Strelau J., Zaw adzki B., 2008: 704

30 Wniosek z bada w ramach teorii poznawczej ludzie kieruj si w zachowaniu wieloma bardzo ogólnymi przekonaniami, czsto ich sobie nie uwiadamiaj Czym kieruj si ludzie? K.P Ole; K.Drat-Ruszczak, 2008 Natura ludzka (Stało/ Zmienno) Ja Inni ludzie wiat Uogólnione przekonania Przyszło (Optymizm/ Pesymizm) Wartoci Przyczyny zdarze (wewntrzne/ Zewtrzne)

31 Strukturalna koncepcja schematów Ja Torry Higgins (1987) Ja realne zbiór atrybutów, które jednostka sdzi, e ma. Ja idealne zbiór atrybutów, które jednostka chciałaby mie. Ja powinnociowe zbiór atrybutów, które jednostka sdzi, e powinna mie. Rozbieno midzy nimi ukierunkowuje, czyli dynamizuje (motywuje działanie)

32 GŁÓWNE FUNKCJE OSOBOWOCI PLANOWANIE I WYBÓR DZIAŁA KOORDYNACJA I INTEGRACJA DZIAŁA SAMOKONTROLA UMOLIWIAJCA REALIZACJ DZIAŁA OBRONA PRZED SKUTKAMI PORAEK, WYDARZE TRAUMATYCZNYCH I FRUSTRACJI WYNIKAJCYCH Z RELACJI INTERPERSONALNYCH

33 Zaburzenia osobowoci DSM IV (a) Osobowo antyspołeczna (wielokrotne łamanie prawa, np. oszukiwanie) Osobowo schizotypowa (silny dyskomfort w stosunkach midzyludzkich, dziwaczne i osobliwe zachowania, brak emocji lub nieodpowiednie do sytuacji) Osobowo unikajca kontaktów (długotrwałe i złoone poczucie niszoci, skrajna wraliwo na to co mówi inni ludzie, zahamowania społeczne) Osobowo z pogranicza (emocjonalne i niezrównowaone zwizki z innymi, skrajne i długotrwałe zmiany nastroju, samookaleczenia, trudno z kontrolowaniem gniewu) Osobowo zalena (silna potrzeby opieki i strach przed porzuceniem, trudno podjcia jakichkolwiek decyzji, poczucie bezradnoci, gdy jest si samemu)

34 Zaburzenia osobowoci DSM IV (b) Osobowo histeroidalna (nadmierna emocjonalno, ch zwracania na siebie uwagi, dyskomfort w sytuacji bycia na uboczu, łatwe uleganie sugestii) Osobowo narcystyczna (przesadna potrzeba podziwu, wybujałe poczucie własnego znaczenia, poczucie przysługiwania szczególnych praw) Osobowo obsesyjno-kompulsywna (przykładanie duej wagi do porzdku i perfekcjonizmu, sztywny i nieelastyczny styl mówienia, zbytnie oddanie pracy) Osobowo paranoidalna (wszechogarniajcy brak zaufania i podejrzliwo, uporczywe chowanie urazy, nieuzasadnione podejrzenia wobec partnera) Osobowo schizoidalna (ogólne wycofanie si z relacji społecznych, okazywanie emocji w ograniczonym zakresie)