Psychologia róŝnic indywidualnych wykłady (30 g)

Transkrypt

1 Psychologia róŝnic indywidualnych wykłady (30 g) dr Anna Słysz Instytut Psychologii Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu mail: aslysz@amu.edu.pl lub przez stronę: Organizacja Copyright Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004 Wykład 4. Temat: Struktura inteligencji podstawowe ujęcia teoretyczne Teorie hierarchiczne: model Vernona; teoria Horna i Cattella, model Carolla. Teorie czynników równorzędnych: model Thurstone a; wielowymiarowy model inteligencji Guilforda. Potoczne i eksperckie koncepcje inteligencji. Inteligencja szkolno-akademicka a inteligencja praktyczna. (Wechsler, Raven, APIS). Prekursorzy Galton - pierwsze próby pomiaru róŝnic indywidualnych (np. siła uścisku dłoni, czułość); Alfred Binet; stworzył zestaw zadań umysłowych dla uczniów; przejawy inteligencji: wydawanie trafnych sądów, adekwatne zrozumienie sytuacji, logiczne rozumowanie Speraman inteligencja przejawia się głównie w procesach poznawczych, które generują nowe treści poznawcze na podstawie rozumowania indukcyjnego i dedukcyjnego; stworzył podwaliny badań nad strukturą inteligencji 1

2 Philip Zimbardo, Psychologia i Ŝycie Testy Ilorazu Inteligencji (I.I.) Stanfordzka Skala Bineta Skale Inteligencji Wechslera Grupowe testy inteligencji Psychometryczne teorie inteligencji Guilforda struktura intelektu Copyright Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2004 Wielość definicji Stern: inteligencja, to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i do wykonywania nowych zadań; wprowadzenie pojęcia iloraz inteligencji (IQ - intelligence quotient) Boring: inteligencja jest tym, co mierzą testy inteligencji Wielość definicji Hebb wprowadził pojęcie inteligencji A (stanowi podstawowy potencjał intelektualny organizmu zdeterminowany przez genotyp) oraz B (zdeterminowana jest przez fenotyp i składają się na nią te zdolności intelektualne, które przejawiają się w zachowaniu). Wprowadzono równieŝ termin inteligencja C (ogranicza się do zachowań, które ujawniają się w badaniach na podstawie testów inteligencji - inteligencja psychometryczna; Vernon). 2

3 Wielość definicji Sympozjum (Terman, Frejman, Colvin, Pinter, Pressem, Ruml; 1921); inteligencja to: zdolność udzielania dobrych odpowiedzi z punktu widzenia prawdy lub istniejących faktów (Thorndike); zdolność przejawiająca się w myśleniu abstrakcyjnym (Terman); moŝliwości, których tylko część mierzona jest testami inteligencji; testy nie obejmują m. in. kontroli i adaptacji umysłowej (Frejman) zdolność wyraŝająca stopień nauczenia się lub moŝliwości nauczenia się adaptacji do własnego środowiska (Colvin) Wielość definicji W 1995 r. ATP powołało grupę badaczy (Neisser) celem ustalenia stanu badań nad inteligencją. Wykonywanie zadań umysłowych danej osoby będzie się zmieniało w zaleŝności od zmieniających się sytuacji, dziedzin i zastosowanych do oceny kryteriów Wielość definicji R.J. Sternberg i D.K. Detterman (1986) zorganizowali specjalne sympozjum; wg autorów współczesne definicje inteligencji moŝna podzielić na trzy grupy: 1) inteligencja jest określana jako zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń; 2) inteligencja to zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska; 3) inteligencja, to zdolność metapoznawcza, czyli rozeznanie we własnych procesach poznawczych i zdolność ich kontrolowania. 3

4 Wielość definicji Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność wykonywania zadań lub rozwiązywania problemów wymagających typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku specyficznego dla jednostki oddziaływania między genotypem a środowiskiem (Strelaua, 1997) Strukturalne (czynnikowe) koncepcje inteligencji Próba odpowiedzi na pytania: jaka jest wewnętrzna struktura inteligencji? Czy inteligencja to jedna czy teŝ wiele zdolności? Jeśli jest to wiele zdolności, to jakie są wzajemne relacje między nimi? Czy zdolności mają charakter hierarchiczny, czy raczej są wzajemnie niezaleŝne od siebie? Teorie hierarchiczne inteligencji Pierwszą czynnikową teorię inteligencji stworzył Spearman pod wpływem obserwacji uczniów wiejskich szkół. Wziął pod uwagę ich oceny szkolne z róŝnych przedmiotów oraz dokonał pomiaru niektórych funkcji psychofizycznych. NajwyŜej ze wszystkimi pomiarami korelowały oceny z filologii klasycznej, następnie z języka francuskiego, angielskiego i matematyki. Spearman wysunął wniosek, Ŝe wszystkie czynności umysłowe mają jedną wspólną funkcję (czynnik g - general), podczas gdy pozostałe elementy tych czynności są specyficzne, odrębne dla kaŝdej z nich (zdolności specjalne określił mianem czynników s - specific). 4

5 Teoria hierarchiczna: model Vernona Vernon na podstawie badań testami zdolności umysłowych wśród 1000 rekrutów armii brytyjskiej - oprócz czynnika g wyróŝnił dwa duŝe czynniki grupowe: werbalno-szkolny - W oraz przestrzennomanualny P, a takŝe wiele czynników specyficznych. W obrębie czynnika werbalnego wyróŝnił czynniki: słowny (S), liczbowy (L) i szkolny (E). Z kolei na czynnik przestrzenno-manualny (praktyczny) składają się takie czynniki jak: sprawność mechaniczna (M), zdolności przestrzenne (O) i zdolności manualne (R). Teoria hierarchiczna: model Vernona Im niŝszy poziom w modelu bierzemy pod uwagę, tym bardziej specyficzne i liczne są wyodrębnione czynniki. NajniŜej znajdują się czynniki przejawiające się w konkretnych czynnościach i mające specyfikę zaleŝną od rodzaju czynności. Teoria hierarchiczna Cattella R. Cattell rozdzielił Spearmanowski czynnik g na dwa bardziej specyficzne czynniki g: - inteligencję płynną (Gf) - zdolność dostrzegania złoŝonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach, niezaleŝnie od doświadczenia osobniczego i znaczenia owych symboli; - inteligencję skrystalizowaną (Gc) - dysponowanie wiedzą i umiejętnościami waŝnymi w danym kontekście kulturowym, wyraŝa się głównie w rozwiązywaniu testów mierzących zdolności werbalne, liczbowe oraz zdolność rozumowania opartą na znajomości zasad logiki 5

6 Teoria hierarchiczna Horna i Cattella Cattell i Horn wyróŝnili ponadto trzy czynniki "drugiego rzędu", mianowicie ogólną zdolność wyobraŝeniową (Gv), ogólną płynność (Gr) i ogólną szybkość (Gs). Teoria hierarchiczna: model Carolla Metaanaliza danych korelacyjnych i czynnikowych 477 badań, przeprowadzonych w 19 krajach, w ciągu 57 lat. Struktura zdolności poznawczych składa się z 3 warstw: I wąskie zdolności II szerokie zdolności III ogólne zdolności Teoria hierarchiczna: model Carolla Czynniki wchodzące w skłąd warstwy II zdolności poznawczych: 2F: inteligencja płynna 2C: inteligencja skrystalizowana 2Y: ogólna zdolność pamięci 2V: ogólna percepcja wzrokowa 2U: ogólna percepcja słuchowa 2R: ogólna zdolność wydobywania z pamięci 2S: ogólna szybkość umysłowa 6

7 Teorie czynników równorzędnych Modele te stworzono, opierając się na załoŝeniu, Ŝe istnieje pewna liczba jednakowo waŝnych zdolności intelektualnych. Teorie czynników równorzędnych: model Thurstone a W wyniku badań psychometrycznych oraz analizy czynnikowej (metoda centroidalna) autor otrzymał 7 podstawowych czynników, które nazwał zdolnościami podstawowymi: - rozumienie słów (V - verbal comprehension) - płynność słowna (W - word fluency) - zdolności liczbowe (N - number) - zdolności przestrzenne (S - space) - rozumowanie (R - reasoning) - pamięć (M - memory) - szybkość spostrzegania (P - perceptual speed). Teorie czynników równorzędnych: model Thurstone a Inteligencja to zdolność do hamowania reakcji instynktownych. Jeśli jednostka jest do tego zdolna, lepiej radzi sobie z zadaniami intelektualnymi. W późniejszych badaniach Thurstone wykazał, Ŝe wtórna analiza czynnikowa dokonywana na wyróŝnionych zdolnościach umysłowych pozwala wyodrębnić nadrzędny czynnik, nazwany zdolnością indukcji. 7

8 Wielowymiarowy model inteligencji Guilforda J.P. Guilforda w swoich obliczeniach stosował on tzw. ortogonalną analizę czynnikową, wykluczającą moŝliwość uzyskania czynników o strukturze hierarchicznej. ZałoŜenie wyjściowe: kaŝde zachowanie inteligentne wyraŝa się zawsze w operacjach umysłowych, które są wykonywane na określonym materiale (treści) i prowadzą do określonego wytworu. Potoczne i eksperckie koncepcje inteligencji Sternberg, Conway, Ketron i Bernstein (1981) pytali przypadkowe osoby w czytelni, na dworcu kolejowym i w supermarkecie, w jakim stopniu róŝne zachowania ludzkie wydają się im inteligentne. To samo pytanie zadali ekspertom - psychologom, zajmującym się zdolnościami. Definicje laików i ekspertów nie były identyczne, ale dość podobne. ZauwaŜono, Ŝe choć potocznie ludzie sądzą, Ŝe osoba inteligentna, to ktoś radzący sobie z problemami codziennymi i umiejący się adekwatnie zachować w sytuacjach społecznych, to oficjalna psychologia rzadko bierze ten fakt pod uwagę. Czy inteligencję moŝna mierzyć? Skala Inteligencji Bineta Simona jako miara wieku umysłowego Iloraz inteligencji w ujęciu tradycyjnym (Stern); iloraz inteligencji pozwala na porównanie poziomu inteligencji osób w róŝnym wieku Dewiacyjny iloraz inteligencji - skala, w której wynikowi przeciętnemu dla danej populacji przypisuje się umowną wartość 100, a odchyleniu standardowemu od przeciętnej - umowną wartość 15 Pojęcie ilorazu inteligencji; Wechsler traktował IQ jako liczbową charakterystykę wynikającą z porównywania ocen, jaką otrzymuje jednostka za rozwiązanie testu 8

9 Testy Alfa i Beta (wykorzystano test Otisa; Alfa - przeznaczony do badania inteligencji skrystalizowanej rekrutów, Beta - test wykonaniowy, słuŝył do badania analfabetów i osób, które nie mówiły biegle po ang.) Test Labiryntów Porteusa (1951) do badań indywidualnych, składa się z serii labiryntów ułoŝonych wg wzrastającego stopnia trudności; mierzy zdolność przewidywania i planowania. Test Matryc Ravena (1938) powstał z inspiracji teorią Spearmana (zob. edukcja relacji abstrakcyjne zaleŝności); test diagnostyczny, do badań indywidualnych i grupowych mierzy rozumowanie logiczne (inteligencja ogólna); składa się z 5 skal: A, B, C, D, E, w kaŝdej skali znajduje się zwykle po 12 zadań, które polegają na tym, Ŝe badana osoba musi wychwycić relacje między elementami wzoru (matrycy) i wskazać brakujący element wzoru z podanych poniŝej matrycy. Test Matryc Ravena skala A - sprawdza zdolności jednostki do dedukcji oraz logicznego myślenia, zauwaŝania zasady ciągłości wzorów skala B sprawdza dostrzeganie analogii pomiędzy parami figur skala C sprawdza dostrzeganie progresywnych zmian wzorów skala D sprawdza zdolność przestawiania figur skala E sprawdza zdolność rozkładania figur na elementy 9

10 Testy APIS (Apis-P i Apis-Z); BATERIA TESTÓW APIS Z (autorzy: A. Ciechanowicz, A. Jaworowska, A. Matczak, T. Szustrowa); słuŝy do pomiaru inteligencji ogólnej czterech typów zdolności: abstrakcyjno-logicznych, werbalnych, wzrokowo-przestrzennych i społecznych. Składa się z ośmiu testów: 1) Zachowania 2) Kwadraty 3) Synonimy 4) Klasyfikacja 5) Przekształcenia Liczb 6) Nowe Słowa 7) Klocki 8) Historyjki Wynik ogólny koreluje z ocenami w szkole. Test Rysunku Człowieka (Goodenough) zadaniem osób badanych jest narysować postać człowieka. Przedmiotem oceny są dokładność obserwacji, uwzględnienie części ciała, szczegóły w ubraniu itd. Skala Inteligencji Wechslera; autor testu zakładał, Ŝe inteligencja jest pewną ogólną zdolnością, która pozwala jednostce działać celowo, myśleć racjonalnie, efektywnie współdziałać ze środowiskiem. Skala Inteligencji Wechslera podskale w skali słownej: 1) Wiadomości - bada ciekawość intelektualną i gotowość do gromadzenia wiedzy, ogólny zakres zgromadzonych przez osobę informacji, posługiwanie się wiadomościami zgromadzonymi w pamięci długotrwałej. 2) Powtarzanie liczb - bada zdolność do koncentracji, uwagi, moŝliwości uczenia się, posługiwania się wzorcami i zmieniania ich. 3) Słownik - bada ogólną inteligencję słowną, uŝywanie języka i zdolność uczenia się słownego, zainteresowania i doświadczenia badanego, wykorzystywanie zdobytej edukacji. 10

11 Skala Inteligencji Wechslera podskale w skali słownej: 4) Arytmetyka - bada rozumowanie liczbowe i tempo manipulacji liczbami, koncentrację i uwagę, rozumowanie logiczne, abstrakcyjne, aktywność reagowania na świat zewnętrzny. 5) Rozumienie - bada wiedzę dotyczącą reguł społecznych, moralnych, rozumienie i ocenianie sytuacji społecznych, świadomość zdarzeńświata zewnętrznego. 6) Podobieństwa - badają abstrakcyjne rozumowanie logiczne, myślenie asocjacyjne, operowanie pojęciami. Skala Inteligencji Wechslera podskale w skali bezsłownej: 7) Braki w obrazkach - badają kontakt z rzeczywistością, świadomość elementów otoczenia, percepcję związku całości z częściami figur, zdolność rozróŝniania detali istotnych od nieistotnych, zdolność spostrzegania. 8) Porządkowanie obrazków - bada rozumienie sytuacji interpersonalnych, umiejętność przewidywania konsekwencji. 9) Wzory z klocków - badają koordynację wzrokoworuchową, zdolności analizy i syntezy, zdolność do przeorganizowywania własnych działań. Skala Inteligencji Wechslera podskale w skali bezsłownej: 10) Układanki - badają zdolność do rozróŝniania podobnych konfiguracji, umiejętność analizy i syntezy, koordynację wzrokowo-ruchową, szybkość manipulacji. 11) Symbole cyfr - badają zdolności uczenia się, koncentrację, pamięć krótkotrwałą, koordynację wzrokowo-ruchową. 11

12 Skala Inteligencji Wechslera czemu słuŝy badanie? Po przestudiowaniu profilu uzyskanych wyników, złoŝonego z wyników poszczególnych podskal, uzyskuje się informacje dotyczące osobowości i zmian mózgowych. Informacje dotyczące funkcjonowania poszczególnych obszarów mózgu lub specyficznych zaburzeń (np. choroby Alzheimera) są traktowane przez psychologa jako hipotezy, Ŝe dane zaburzenie moŝe w danym wypadku występować. W wyniku przeprowadzenia testu uzyskuje się takŝe IQ (ang. intelligence quotient) - iloraz inteligencji. Skala inteligencji Wechslera dla dzieci wersja zmodyfikowana (WISC-R) Diagnoza moŝliwości intelektualnych-2 Kwestionariusz Twórczego Zachowania (KANH) Międzynarodowa Wykonaniowa Skala Leitera (MWSL) Omnibus Skala dojrzałości umysłowej Columbia Test Porównywania Znanych Kształtów (MFF) Test Uzdolnień Muzycznych (TUM) Zestaw Testów Uzdolnień (ZTU) Diagnoza moŝliwości intelektualnych (DMI) zob. www. psychologia.edu.pl 12