Reestymacja kwartalnego modelu gospodarki polskiej NECMOD 2011

Transkrypt

1 Reestymacja kwartalnego modelu gospodarki polskiej NECMOD 2011 Michał Greszta, Michał Hulej, Oskar Krzesicki, Róża Lewińska, Paweł Pońsko, Bartosz Rybaczyk, Magdalena Tarnicka Narodowy Bank Polski Lipiec 2011

2 Spis treści 1 Wstęp 1 2 Model NECMOD 1 3 Zmiany w modelu 3 4 Analiza odpowiedzi na impuls Analiza skutków szoku monetarnego Analiza skutków zaburzeń kursowych Impuls zmiany cen surowców energetycznych Impuls zmiany cen surowców rolnych Analiza skutku wzrostu stawki VAT Literatura 14 A Równania modelu NECMOD 15 A.1 Blok cen A.2 Rynek pracy A.3 Handel zagraniczny A.4 Blok gospodarstw domowych A.5 Stopy procentowe A.6 Akumulacja B Zmienne modelu NECMOD 28

3 zgodność z teorią. 1 Wstęp Materiał przedstawia opis modelu NECMOD oraz główne zmiany w modelu po reestymacji przeprowadzonej w maju 2011 r. (poprzednie wersje modelu opisano w: Budnik i in., 2009ab, Greszta i in., 2010). Parametry modelu są standardowo estymowane raz w roku i przy tej okazji modyfikowane są niektóre obszary modelu. W 2008 r. najważniejszymi zmianami w modelu były: rozbudowa bloku rynku pracy, wprowadzenie oczekiwań do modelu, dezagregacja inwestycji oraz uwzględnienie wpływu na ceny krajowe cen na rynkach światowych. W 2009 r. najważniejszą modyfikacją była zmiana specyfikacji bloku handlu zagranicznego. W trakcie reestymacji w 2010 i 2011 r. zmiany koncentrowały się na modyfikacjach równań cen. W drugim kolejnym rozdziale opisano najważniejsze cechy modelu NECMOD. Rozdział trzeci zawiera opis zmian w modelu w 2011 r. W rozdziale czwartym opisano reakcję modelu na wybrane impulsy. Załącznik A zawiera aktualne oszacowania parametrów równań behawioralnych modelu NECMOD, zaś załącznik B definicje zmiennych. 2 Model NECMOD Model NECMOD jest modelem ekonometrycznym wykorzystywanym w Narodowym Banku Polskim do przygotowania projekcji inflacji i PKB publikowanych w Raportach o Inflacji. Został on skonstruowany jako model hybrydowy, w którym równowaga długookresowa (przy czym w modelu istnieją mechanizmy zakładające powrót zmiennych do ich poziomów równowagi) oparta jest na podstawach teoretycznych, natomiast krótkookresowe własności dynamiczne modelu uzależnione są od szacunków ekonometrycznych, których głównym kryterium jest dopasowanie do danych. Sytuuje to model NECMOD pomiędzy modelami typu DSGE, głęboko osadzonymi w teorii, a znajdującymi się na przeciwległym biegunie ateoretycznymi modelami szeregów czasowych, których przedstawicielami są modele VAR i DFM (por. rysunek 1). Rysunek 1: Typologia modeli DSGE hybrydowe konwencjonalny Keynesowski zgodność z danymi Źródło: Hara N. i in. (2009). szeregów czasowych 1

4 Na prognostyczną wersję modelu NECMOD składają się 283 równania i 382 zmienne, pozwalające na opis procesów ekonomicznych o wysokim stopniu dezagregacji, z wieloma kanałami oddziaływań pomiędzy poszczególnymi sektorami gospodarki. Uproszczony schemat mechanizmów modelu przedstawia rysunek 2, najważniejsze jego cechy wymieniono poniżej. Rysunek 2: Struktura modelu NECMOD BLOK ZEWNETRZNY BLOK MONETARNY BLOK RYNKU PRACY I SFP BLOK REALNY ZAŁOŻENIA ZEWNETRZNE (PKB, deflator WDB, ceny surowców, stopy procentowe) KURS WALUTOWY CPI - INFLACJA BAZOWA - CENY ŻYWNOŚCI - CENY ENERGII ZAŁOŻENIA DEMOGRAFICZNE (populacja) RYNEK PRACY (aktywni zawodowo, pracujący, płace, NAWRU, ULC) PKB SPOŻYCIE IND., ZBIOROWE INWESTYCJE ZAPASY EKSPORT - IMPORT CENY EKSPORTU I IMPORTU PRODUKT POTENCJALNY STOPY PROCENTOWE LUKA POPYTOWA TRANSFERY BIEŻĄCE I KAPITAŁOWE (w tym: unijne) ZAŁOŻENIA FISKALNE (stawki podatkowe, wysokość świadczeo społecznych etc.) Na kształtowanie się inflacji bazowej w modelu wpływają jednostkowe koszty pracy, ceny importu, luka na rynku pracy oraz spójne z modelem oczekiwania inflacyjne. Inflacja CPI jest złożeniem inflacji bazowej oraz inflacji cen żywności i cen energii, na które wpływają odpowiednio ceny surowców energetycznych i rolnych na rynkach światowych. W modelu NECMOD uwzględniono specyficzne cechy gospodarki polskiej. W szczególności wyróżniono sześć rodzajów transferów unijnych o zróżnicowanym oddziaływaniu na gospodarkę (transfery w ramach WPR, PROW, przeznaczone na wydatki bieżące SFP, na wydatki kapitałowe SFP, na rozwój kapitału ludzkiego oraz pozostałe, głównie dla przedsiębiorstw). Blok handlu zagranicznego w modelu wyjaśnia, obserwowany od początku okresu transformacji, wzrost udziałów wolumenów eksportu i importu w PKB oraz umacnianie się efektywnego realnego kursu równowagi wynikające z szybszego wzrostu w kraju niż za granicą. W modelu NECMOD, w porównaniu do innych modeli tej klasy, rozbudowana jest strona podażowa oraz sektor fiskalny. W szczególności, stopa bezrobocia równowagi 2

5 (NAWRU) oraz stopa aktywności zawodowej wyjaśniane są wewnątrz modelu i zależą m.in. od stawek podatkowych oraz stóp zastąpienia, co oznacza, że polityka fiskalna ma bezpośredni wpływ na produkt potencjalny. W modelu wyróżniono, modelowane osobno, trzy typy inwestycji: mieszkaniowe, produkcyjne przedsiębiorstw i publiczne. Jedynie inwestycje publiczne i przedsiębiorstw zwiększają zasób kapitału, a więc wpływają na kształtowanie się produktu potencjalnego. 3 Zmiany w modelu Zmiany w porównaniu do poprzedniej wersji modelu (Greszta i in., 2010) wynikają z jednej strony z rozszerzenia o 2010 rok próby estymacyjnej, a z drugiej z modyfikacji niektórych obszarów modelu. Najważniejsze zmiany opisano poniżej. 1. Krajowe ceny energii. W modelu NECMOD krajowe ceny energii uzależnione są, poza innymi zmiennymi, od indeksu cen surowców za granicą, który jest średnią ważoną cen węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego. Celem modyfikacji równania było zróżnicowanie szybkości wpływu, z jakim zmiany cen poszczególnych surowców wpływają na krajowe ceny energii. Po pierwsze więc wprowadzono do modelu szacunek cen gazu ziemnego importowanego z Rosji, który w krótkim okresie uzależniony jest od opóźnionych notowań cen ropy naftowej na rynkach światowych, a w długim od notowań gazu ziemnego 1. Po drugie, ze względu na dominujący udział krajowego węgla kamiennego w wytwarzaniu energii elektrycznej, ceny energii uzależniono od krajowych cen węgla kamiennego (według GUS), a nie jak w wersji modelu z 2010 r. bezpośrednio od cen tego surowca za granicą. W konsekwencji przełożenie cen za granicą na ceny krajowe jest w obecnej wersji modelu opóźnione (ceny węgla za granicą wpływają na ceny węgla w kraju, a te dopiero na ceny energii). Po trzecie, przyjęto, że dla zachowania się cen energii w krótkim okresie dominujący wpływ mają zmiany cen ropy naftowej ze względu na ich szybkie przekładanie się na ceny paliw oraz uregulowanie rynków energii elektrycznej i gazu (dla odbiorców indywidualnych). W wyniku powyższych zmian nie zmieniło się natomiast przełożenie cen surowców na ceny krajowe w długim okresie jest ono nadal najsilniejsze dla węgla kamiennego, który ma największu udział w krajowym zużyciu. 2. Respecyfikacja krótkookresowego równania kursu. Podsumowaniem trudności, na które napotyka się przy modelowaniu kursu walutowego jest konkluzja Sarno i Valente (2009), że informacja zawarta w fundamentach może wyjaśniać istotną część zmian kursu walutowego, ale wybór modelu nie jest możliwy ex ante. Przyczyną jest zachowanie się kursu walutowego, które w krótkim okresie jest bliskie procesowi błądzenia przypadkowego, a ponadto czynniki, które wpływają na zachowanie się kursu, zmieniają się w czasie. Specyfikację równania kursu złotego w większym niż dotychczas stopniu oparto więc na badaniach pozamodelowych. W szczególności, szybkość zbiegania do poziomu równowagi uzależniono od odległości bieżącej wartości kursu od równowagi: q t = β(q t 1 q t 1 ) + z t, gdzie q t efektywny kurs 1 Cena płacona przez Polską za gaz importowany z Rosji objęta jest tajemnicą handlową. Specyfikacji równania dokonano na podstawie kształtowania się cen płaconych przez Niemcy. 3

6 złotego, q t kurs równowagi (fundamentalny), β = (1 exp( γ(q t 1 q t 1 )2 ), z t pozostałe czynniki (za Michael i in., 1997). Parametr γ skalibrowano na podstawie wyników badań wskazujących, że połowa życia szoków rzędu 1-5% nie przekracza 3 lat (Sarno i Taylor, 2009, s. 72). Ponadto, ze względu na umiarkowaną, w porównaniu z rezultatami innych badań, reakcję kursu na zaburzenie monetarne, dotychczas estymowane parametry, odpowiadające wpływowi dysparytetu stóp procentowych na kurs, zostały skalibrowane na podstawie literatury (Evans i Lyons, 2002; Clarida i in., 2009 i in.). Kolejną zmianą w równaniu było przyjęcie jako przybliżenia premii za ryzyko, w miejsce deficytu budżetowego, indeksu będącego sumą wystandaryzowanych zmiennych: deficytu SFP (+), luki popytowej w kraju (-), luki popytowej za granicą (-), terms of trade (-), deficytu bilansu obrotów bieżących (+), NFA/GDP (-), dysparytetu długich stóp realnych (+), gdzie + (-) oznacza czynnik osłabiający (umacniający) kurs. 3. Wpływ podatków pośrednich na ceny. W krótkookresowych równaniach inflacji bazowej, cen energii i cen żywności skalibrowano parametry przy efektywnych stawkach podatków pośrednich na podstawie oszacowanego przełożenia się zmian stawek VAT na ceny dóbr konsumpcyjnych po 1 stycznia 2011 r. (nie zmieniła się natomiast specyfikacja równań długookresowych dla tych zmiennych). 4. Uwzględnienie zjawiska histerezy. Badanie OECD (2009) wskazuje, że wzrost stopy bezrobocia o 1 pkt. proc. przekłada się w długim okresie na wzrost stopy bezrobocia równowagi o 0,7 pkt. proc. Zjawisko to nie było dotychczas w pełni uwzględnione w modelu NECMOD. Wpływ bieżącej stopy bezrobocia na stopę bezrobocia równowagi odzwierciedlony jest w obecnej wersji modelu w ten sposób, że utrzymująca się przez dłuższy okres wysoka stopa bezrobocia podnosi równowagę w równaniu płac, a w konsekwencji stopę bezrobocia NAWRU. 5. Zmiana wag dla sektora zewnętrznego. W ostanim okresie obserwuje się zmianę zachowania się poszczególnych krajów w strefie euro spadła zbieżność cykli poszczególnych gospodarek. Tempo wychodzenia z kryzysu gospodarki niemieckiej (główny partner handlowy Polski) jest znacznie szybsze niż Francji czy Hiszpanii. W trakcie reestymacji modelu dokonano więc podziału strefy euro na Niemcy i resztę strefy. Tym samym wzrosła waga Niemiec w sektorze zewnętrznym modelu (znaczenie Niemiec w polskim handlu zagranicznym jest większe niż ich udział w PKB strefy euro), co m.in. podniosło dynamikę PKB za granicą w ostatnich kwartałach. 6. Zmiana podziału aktywnych zawodowo. W obecnej wersji modelu NECMOD stopa aktywności modelowana jest w czterech grupach wiekowych w porównaniu z poprzednią wersją modelu dokonano podziału ludności w wieku 45 lat i więcej na dwie grupy wiekowe: 45-59/64 lata oraz 60/65 lat i więcej. Pozwoliło to w pełniejszy sposób modelować aktywność zawodową w grupie wiekowej o rosnącym udziale w całej populacji (w tym uwzględnić specyficzne zmienne wyjaśniające aktywność zawodową ludności w wieku poprodukcyjnym). 7. Korekta szacunku TFP. Standardowo wydajność czynników produkcji (TFP) szacuje się wygładzając tzw. resztę Solowa filtrem HP. Wadą tego podejścia jest 4

7 procykliczność oszacowanej dynamiki TFP (w szczególności: niedoszacowywanie poziomu TFP w trakcie kryzysu światowego). Przy okazji reestymacji modelu, przeszacowano poziom TFP wykorzystując zalecenia Komisji Europejskiej, zgodnie z którymi rozszerza się filtr HP wykorzystywany do wygładzania szeregu TFP o informację zawartą w dodatkowych zmiennych (np. wykorzystanie mocy produkcyjnych) (European Commission, 2008, 2009). 5

8 4 Analiza odpowiedzi na impuls Efektem reestymacji modelu była zmiana jego zachowania w odpowiedzi na niektóre impulsy. W szczególności, pogłębił się impuls monetarny (silniejsze przełożenie zmian stopy procentowej na kurs, inflację i PKB), szybsze jest przełożenie zmian stawek podatków pośrednich na inflację oraz zmienił się wpływ zmiany cen surowców energetycznych na ceny krajowe. Zachowanie się modelu przedstawiono w oparciu o opis wybranych impulsów. O ile nie zaznaczono inaczej, zaburzenia są nieoczekiwane, a reguła monetarna jest włączona (stopy procentowe kształtują się zgodnie z regułą Taylora). Reakcje zmiennych modelu na impuls przedstawiono w horyzoncie 28 kwartałów (por. Rysunki 1-5). 4.1 Analiza skutków szoku monetarnego Impuls monetarny zdefiniowany jest jako nieoczekiwane podwyższenie krótkookresowej stopy procentowej na 4 kwartały o 100 punktów bazowych (por. rysunek 3). Po szoku stopy procentowe kształtują się zgodnie z regułą Taylora, utrzymując się przejściowo powyżej scenariusza bazowego ze względu na wykorzystany w regule mechanizm wygładzający ścieżkę stóp procentowych. Podwyżka krótkookresowych stóp procentowych, pociągając za sobą wzrost stóp długookresowych, prowadzi do wzrostu kosztu pozyskania kapitału, a w konsekwencji ogranicza inwestycje, zarówno przedsiębiorstw jak i gospodarstw domowych (inwestycje mieszkaniowe). Niższe inwestycje mieszkaniowe prowadzą do spadku cen mieszkań, a w konsekwencji majątku gospodarstw domowych, ograniczając popyt konsumpcyjny. Wyższe stopy procentowe ograniczają spożycie indywidualne poprzez efekt przesunięcia konsumpcji, zwłaszcza dóbr trwałych, w czasie. W kierunku podwyższenia spożycia indywidualnego oddziałuje natomiast aprecjacja waluty krajowej, poprawiająca pozycję aktywów zagranicznych netto Polski, oraz wyższe odsetki od długu publicznego. Aprecjacja waluty krajowej poprzez wpływ na ceny handlu zagranicznego powoduje obniżenie dynamiki eksportu oraz podwyższenie tempa wzrostu importu. W konsekwencji kanał kursowy oddziałuje w kierunku ograniczenia eksportu netto. W rezultacie, tempo wzrostu PKB r/r spada o ok. 0,4 pkt. proc., najmocniej po 3 kwartałach od wystąpienia szoku monetarnego. Wpływ podwyżki stóp procentowych na inflację związany jest z niższym wzrostem cen importu, będącym konsekwencją aprecjacji waluty krajowej, oraz niższymi kosztami pracy, wynikającymi z ograniczenia tempa wzrostu płac i zatrudnienia w reakcji na spowolnienie aktywności gospodarczej. W rezultacie, inflacja CPI spada o ok. 0,35 pkt. proc. po 5 kwartałach od podwyżki stóp procentowych. W odpowiedzi na spadek dynamiki PKB, a także niższą inflację, po szoku monetarnym następuje poluźnienie polityki pieniężnej, zgodne z regułą Taylora. Niższe stopy procentowe, prowadząc do wzrostu aktywności gospodarczej i szybszego wzrostu cen, sprowadzają gospodarkę do ścieżki bazowej. 6

9 4.2 Analiza skutków zaburzeń kursowych Impuls został zdefiniowany jako niepodtrzymana aprecjacja realnego (i nominalnego) kursu walutowego o 10% (por. rysunek 4). Aprecjacja kursu walutowego prowadzi do spadku cen importu, a tym samym wszystkich komponentów inflacji CPI (inflacji bazowej, cen energii i cen żywności). Maksymalne obniżenie inflacji CPI (spadek o 2,4 pkt. proc.) następuje po 3 kwartałach od wystąpienia szoku. Wraz z aprecjacją kursu walutowego produkty krajowe stają się mniej konkurencyjne za granicą, co prowadzi do osłabienia eksportu przy jednoczesnym wzroście importu, a tym samym pogorszenia wkładu eksportu netto do wzrostu. Najsilniejszy spadek PKB następuje w 3. kwartale po wystąpieniu impulsu. Ze względu na zmniejszone możliwości zbytu, przedsiębiorstwa ograniczają inwestycje. Spowolnienie gospodarcze przekłada się także na pogorszenie sytuacji na rynku pracy, a w konsekwencji zmniejszenie dochodów do dyspozycji gospodarstw domowych i spadek konsumpcji. W odpowiedzi na spadek cen oraz niższy wzrost gospodarczy, polityka monetarna ulega złagodzeniu, wspierając gospodarkę w powrocie do stanu równowagi. 4.3 Impuls zmiany cen surowców energetycznych Impuls został zdefiniowany jako podtrzymany, 10% wzrost cen ropy naftowej, gazu oraz węgla na rynkach światowych (w modelu NECMOD ceny te stanowią komponenty indeksu cen surowców energetycznych) (por. rysunek 5). Wzrost cen surowców energetycznych prowadzi bezpośrednio do wyższego tempa wzrostu cen importu (zmiana o ok. 1 pkt. proc., po 3 kwartałach) oraz cen energii na rynku krajowym (zmiana o około 1,7 pkt. proc., po 3 kwartałach). Przy czym przełożenie zmiany cen ropy naftowej jest znacznie szybsze niż zmian zagranicznych cen węgla kamiennego, ze względu na stosunkowo niewielki udział węgla importowanego w kajowym zużyciu oraz braku regulacji na rynku benzyny i oleju napędowego. Pogorszenie salda handlowego spowodowanego mniej korzystnym terms of trade przekłada się na osłabienie kursu równowagi, a w konsekwencji kursu bieżącego. Powyższe czynniki wpływają na wzrost inflacji, której najwyższy poziom (zmiana o ok. 0,35 pkt. proc.) notuje się w 3. kwartale po rozpoczęciu impulsu. Konsekwencją wzrostu inflacji jest zacieśnienie polityki monetarnej. Przedsiębiorcy, ponosząc dodatkowe koszty związane ze wzrostem cen energii oraz wyższym kosztem kredytu, ograniczają inwestycje, co przekłada się z opóźnieniem na obniżenie kapitału produkcyjnego. W konsekwencji obniżeniu ulega poziom produktu potencjalnego oraz majątku. Wielkość majątku zostaje dodatkowo ograniczona przez deprecjację kursu walutowego, który wpływa na poziom aktywów zagranicznych netto. Obniżenie majątku oraz dochodu realnego gospodarstw domowych (co jest skutkiem wyższych cen konsumenta) trwale redukuje popyt konsumpcyjny, co w połączeniu ze spadkiem inwestycji przekłada się na niższy wzrost popytu krajowego i PKB (zmiana o około 0,2 pkt. proc. po 8 kwartach). 4.4 Impuls zmiany cen surowców rolnych Impuls został zdefiniowany jako podtrzymany, 10% wzrost, wyrażonych w dolarach, cen surowców rolnych na rynkach światowych (por. rysunek 6). 7

10 Wzrost cen surowców rolnych za granicą przekłada się na wyższe ceny tych surowców w kraju. W konsekwencji rosną krajowe ceny żywności (komponent CPI) w 3. kwartale po rozpoczęciu impulsu o nieco ponad 2%, co oznacza wzrost inflacji CPI o ok. 0,5 pkt. proc. Wpływ wzrostu cen surowców rolnych na krajową inflację jest zatem w krótkim okresie silniejszy niż dla surowców energetycznych, co wiąże się z wyższą wagą cen żywności w CPI oraz brakiem cen regulowanych na tym rynku. Efektem wzrostu cen surowców rolnych jest także obniżenie tempa wzrostu PKB. Wzrost inflacji obniża bowiem realne dochody gospodarstw domowych oraz prowadzi do zacieśnienia polityki monetarnej. Wyższe stopy procentowe wpływają na decyzje gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, obniżając konsumpcję, inwestycje oraz zapasy. Skutkiem wyższych stóp procentowych jest także aprecjacja kursu walutowego, która obniża eksport i podnosi import. Osłabienie aktywności gospodarczej przekłada się z opóźnieniem na sytuację na rynku pracy: obniżenie płac i wzrost stopy bezrobocia. 4.5 Analiza skutku wzrostu stawki VAT Impuls został zdefiniowany jako trwałe podwyższenie efektywnej stawki VAT o 1 pkt. proc. (por. rysunek 7). Wyższe przychody z tytułu podatku od wartości dodanej w krótkim okresie poprawiają saldo SFP o ok. 0,3% PKB, jednocześnie prowadząc do wzrostu inflcji i spadku dynamiki PKB. Wzrost obciążeń podatkowych częściowo przekłada się na wzrost cen konsumenta (wzrost inflacji w pierwszym roku o 0,3 pkt. proc.), częściowo natomiast przejmowany jest przez producentów, co prowadzi do obniżenia dochodów gospodarstw domowych z tytułu nadwyżki operacyjnej. Obniżeniu ulegają również dochody z pracy najemnej wzrost cen przy sztywnych, w krótkim okresie, płacach zmniejsza fundusz płac w ujęciu realnym. Oba te czynniki powodują niższe dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, a w konsekwencji spadek konsumpcji. Obniżenie wydatków gospodarstw domowych, jak i zwiększone koszty produkcji wpływają na decyzje przedsiębiorstw, które ograniczają inwestycje i zapasy. Dodatkowym czynnikiem obniżającym aktywność gospodarczą jest umocnienie kursu ze względu na skutki zacieśnienia polityki monetarnej (efekt wyższej inflacji CPI). Maksymalne obniżenie wzrostu PKB następuje w 3. kwartale po wystąpieniu impulsu (spadek o 0,2 pkt. proc.). W dłuższym horyzoncie niższy wzrost gospodarczy przekłada się na pogorszenie sytuacji na rynku pracy i dalsze obniżenie realnego funduszu płac i spożycia indywidualnego. Niekorzystna sytuacja na rynku pracy oraz ograniczenie popytu prowadzi do obniżenia stopy inflacji w średnim okresie poniżej scenariusza bazowego. 8

11 Rysunek 3: Analiza skutków szoku monetarnego 9

12 Rysunek 4: Analiza skutków zaburzeń kursowych 10

13 Rysunek 5: Analiza skutków zmian światowych cen surowców energetycznych 11

14 Rysunek 6: Analiza skutków zmian światowych cen surowców rolnych 12

15 Rysunek 7: Analiza skutków podniesienia stawki VAT 13

16 Literatura Budnik, K., M. Greszta, M. Hulej, M. Kolasa, K. Murawski, M. Rot, B. Rybaczyk i M. Tarnicka (2009a). The new macroeconometric model of the Polish economy. National Bank of Poland Working Papers 62. Budnik, K., M. Greszta, M. Hulej, O. Krzesicki, R. Lewińska, K. Murawski, M. Rot i B. Rybaczyk (2009b). An update of the macroeconometric model of the Polish economy NECMOD. National Bank of Poland Working Papers 64. Clarida, R., J. Davis i N. Pedersen (2009, listopad). Currency carry trade regimes: Beyond the fama regression. NBER Working Papers 15523, National Bureau of Economic Research, Inc. European Commission (2008). Public finance in EMU European Economy, , European Commission (2009). Impact of the current economic and financial crisis on potential output. European Economy, Occasional Papers 49. Evans, M. D. i R. K. Lyons (2002). Order flow and exchange rate dynamics. Journal of Political Economy 110. Greszta, M., M. Hulej, O. Krzesicki, R. Lewińska, K. Murawski, P. Pońsko, B. Rybaczyk i M. Tarnicka (2010). Reestymacja kwartalnego modelu gospodarki polskiej NECMOD Dostępny w Internecie: wwww.nbp.pl\polityka pieniezna\dokumenty\raport o inflacji\necmod reestymacja2010.pdf Hara, N., H. Ichiue, S. Kojima, K. Nakamura i T. Shirota (2009). Practical use of macroeconomic models at central banks. Bank of Japan Review. Michael, P., A. R. Nobay i D. A. Peel (1997). Transactions costs and nonlinear adjustment in real exchange rates: An empirical investigation. Journal of Political Economy 105 (4). OECD (2009). Adjustments to the OECD s method of projecting the NAIRU. Economics Department. Sarno, L. i M. P. Taylor (2009). The Economics of Exchange Rates. Cambridge Books. Cambridge University Press. Sarno, L. i G. Valente (2009). Exchange rates and fundamentals: Footloose or evolving relationship? Journal of the European Economic Association 7 (4),

17 A Równania modelu NECMOD 2 A.1 Blok cen Inflacja bazowa corecpi t = C CORE t (wage n t + log(1 + GR CORP T R t )) (1) (1/0.67 1) (gdp t k t ) /0.67 tfp trend t + (1 0.70) (pimp core c t + (1 + GR T AR T R t )) + GR CORE T R t corecpi t = log(1 + INF T ARGET t )/4 ( (0.07) 0.30 (0.11) 0.05 (0.03) (2) 0.02 (0.006) ) (0.07) corecpi t (0.11) (corecpi t+1) (0.03) ( wage n t + log(1 + GR CORP T R t ) tfp trend t /0.67) (0.006) (pimp corec t 1 + log(1 + GR T AR T R t 1 )) (GR V AT T R t ) 0.10 (0.02) (corecpi t 1 corecpi t 1) skorygowane R 2 = 0.94 błąd std. skł. losowego = test J (p-value) = próba: 1996q4-2010q4 Deflator wartości dodanej pva t = C P V A t (wage n t + log(1 + GR CORP T R t )) (3) (1/0.67 1) (gdp t k t ) /0.67 tfp trend t + (1 0.67) pimp c t 2 Liczby pod oszacowaniami parametrów oznaczają ich błędy standardowe. 15

18 pva t = log(1 + INF T ARGET t )/4 ( (0.03) 0.13 (0.05) 0.17 (0.04) 0.01 (0.01) ) (4) (0.03) (pva t 1) (0.05) (pva t+1) (0.04) ( wage n t + log(1 + GR CORP T R t ) tfp trend t /0.67) (0.01) pimpc t (0.02) (pva t 1 pva t 1) skorygowane R 2 = 0.71 błąd std. skł. losowego = test J (p-value) = próba: 1996q4-2010q4 Inflacja cen energii enercpi t = p ener pl t + (1 0.53) pva t (5) + GR ENER T R t + dummies enercpi t = ( (0.18) 0.43 (0.30) 0.05 (0.01) ) pva t (0.18) enercpi t 1 (6) (GR ENER T R t ) (0.30) log(1 + INF T ARGET t)/ (0.01) log(p OIL t S USD P LN t ) 0.18 (0.07) (enercpi t 1 enercpi t 1) + dummies skorygowane R 2 = błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = 0.06 próba: 1999q1-2010q3 Inflacja cen żywności foodcpi t = (p food t + s usd pln c t (7) + (1 0.23) pva t + GR V AT T R t + dummies 16

19 foodcpi t = 0.38 (0.12) foodcpi t 1 + ( (0.12) 0.1) pva t (8) log(p F OOD t S USD P LN t ) (GR V AT T R t ) 0.23 (0.06) (foodcpi t 1 foodcpi t 1) skorygowane R 2 = 0.51 błąd std. skł. losowego = 0.01 test LM (p-value) = 0.05 próba: 1996q2-2010q3 A.2 Rynek pracy Pracujący emp t = (1/0.67) gdp t (1/0.67) tfp trend t (0.33/0.67) k t (9) emp t = 0.10 (0.03) (emp t 1 emp t 1) (0.14) emp t 1 (10) (0.10) (log(lf M t + LF O t ) + log(1 NAW RU t )) (0.10) GAP t 0.04 (0.04) ( (wage n t + log(1 + GR CORP T R t ) pva t ) tfp trend t /0.67) skorygowane R 2 = 0.71 błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = 1.00 próba: 1996q2-2010q4 17

20 Zasoby siły roboczej w wieku lata ( ) LF Y t = GAP t (11) P OP Y t (1 ST UDENT t ) 0.19 GR DIR T R t 0.19 GR INDIR T R t 0.1 RR NLF Y t + dummies ( lf y t = 0.20 LF Y t 1 (0.10) P OP Y t 1 (1 ST UDENT t 1 ) ( ) LF Y ) t 1 P OP Y t 1 (1 ST UDENT t 1 ) lf y t 1 + (0.31) 2 lf y t 2 (0.11) (0.11) + ( (0.11) (0.11) ) ln(p OP Y t (1 ST UDENT t )) (0.17) ( (wage n t 1 cpi t 1 ) tfp trend t 1 /0.67) (12) skorygowane R 2 = 0.22 błąd std. skł. losowego = 0.01 test LM (p-value) = próba: 1996q2-2010q4 Zasoby siły roboczej w wieku lata ( LF Mt ) = GAP t 0.23 GR DIR T R t (13) P OP M t 0.23 GR INDIR T R t 0.1 RR NLF M t lf m t = 0.11 (0.05) ( ( ) ) LF Mt 1 LF Mt 1 P OP M t 1 P OP M t (0.03) ( (wage n t 1 cpi t 1 ) tfp trend t 1 /0.67) (14) + pop m t skorygowane R 2 = 0.60 błąd std. skł. losowego =

21 test LM (p-value) = 0.2 próba: 1996q4-2010q4 Zasoby siły roboczej w wieku 45-59/64 ( LF Ot P OP O t ) = GAP t 0.19 GR DIR T R t (15) 0.19 GR INDIR T R t 0.1 RR NLF O t + dummies lf o t = 0.17 (0.05) ( ( ) ) LF Ot 1 LF Ot 1 P OP O t 1 P OP O t lf o t 1 + (0.22) 2 lf o t 2 (0.08) (0.08) + ( (0.08) ) pop o t + dummies (16) skorygowane R 2 = 0.46 błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = 0.18 próba: 1997q1-2010q4 Zasoby siły roboczej w wieku 60/65 + ( ) LF P ( ) Wt LF P W At = GR INDIR T R t (17) P OP P W t P OP P W t 0.04 GR DIR T R t 0.1 RR NLF P W t + dummies ( (LF P Wt 1 LF P W A t 1 ) ln(lf P W t LF P W A t ) = 0.5 P OP P W t 1 ( ) (LF P Wt 1 LF P W A t 1 ) ) P OP P W t 1 skorygowane R 2 = 0.03 błąd std. skł. losowego = 0.04 test LM (p-value) = próba: 1996q3-2010q4 + pop pw t + dummies (18) 19

22 Płace wage n t = C W AGE t + tfp trend t + (1 0.67) k t + cpi t (19) 0.84 (UNRAT E t UNRAT E AV ER t ) RR UNEMP t gr indir tr t (1 0.5) gr dir tr t 0.5 log(1 + GR CORP T R t ) RUCC t minw t wage n t = 0.04 (0.06) (wage n t 1 wage n t 1) (0.15) wage n t 1 (20) + (1 0.41) ((log(1 + INF T ARGET t )/4 + tfp trend t /0.67) (0.10) ( gdp t tfp trend t /0.67) 0.09 (0.08) (UNRAT E t UNRAT E AV ER t /0.74) (0.08) GAP t + dummies skorygowane R 2 = 0.85 błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = 0.08 próba: 1996q1-2010q4 A.3 Handel zagraniczny Eksport gdp exp t = gdp ext t gdp pot t (21) 1.16 (pexp t (pva ext t + s neer t )) + dummies 20

23 gdp exp t =0.92 ( gdp pot t gdp ext pot t 1 ) (0.14) ( gdp ext t 1 ) (0.56) 0.67 tfp ext t + ( ) gdp exp t 1 (0.14) 0.05 (0.03) (gdp exp t 1 gdp exp t 1) (22) skorygowane R 2 = 0.37 błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = 0.59 próba: 1996q3-2010q4 Import gdp imp t = gdp t gdp ext pot t (23) 1.47 (pimp core t + log(1 + GR T AR T R t ) pva t ) + dummies gdp imp t = 0.20 (0.07) (pimp corec t pva t + log(1 + GR T AR T R t )) (24) (0.04) /OP EN t (log(0.35 GF CF P t INV t CONP t (CONGOV t + GF CF G t + GF CF H t )) 1 tfp trend) (gdp exp t ( gdp pot t (0.09) gdp ext pot t )) (0.06) ( gdp pot t gdp ext pot t 1 ) + ( ) gdp imp t (gdp imp t 1 gdp imp t 1) (0.08) skorygowane R 2 = 0.86 błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = 0.25 próba: 1998q3-2010q4 (0.03) 21

24 Ceny eksportu (pexp t pva ext t s neer t ) = s reer t + dummies (25) pexp t = 0.25 (0.05) ((pexp t 1 pva ext t 1 s neer t 1 ) (26) skorygowane R 2 = 0.47 błąd std. skł. losowego = test Q (p-value) = 0.88 próba: 1995q3-2010q4 Ceny importu (pexp t 1 pva ext t 1 s neer t 1 ) ) (0.07) ( (pva ext t + s neer t ) 0.66 s reer t ) + ( (0.07) ) pexp t 1 + dummies (pimp t pva t ) = s reer t (27) (p oil t + s usd pln t pva t ) (p gas t + s usd pln t pva t ) + dummies pimp core t = 0.32 ((pimp t 1 pva t 1 ) (pimp t 1 pva t 1 ) ) (0.08) skorygowane R 2 = 0.53 błąd std. skł. losowego = test Q (p-value) = 0.88 próba: 1995q3-2010q (0.07) ( pva t s reer t ) (28) + ( (0.07) ) pimp core t 1 22

25 Realny efektywny kurs walutowy s reert 1 = (1 1.16) ( 0.66) (1 1.47/0.91) ( T CABt CAB T RANS INC GDP t OP EN t ( ( ) ( 2.19) ( 1.47/ ) ( 2.54) + (1.55 1) (gdp pot t gdp ext pot t ) log(1 + GR T AR T R t ) 0.06 (p oil t + s usd pln t pva ext t s neer t ) 0.03 (p gas t + s usd pln t pva ext t s neer t ) ) ) + dummies (29) ( s neer t = (s reer t 1 s reert 1) 1 e 2 (s reer t 1 s reert 1 )2) (30) 0.5 (I 3M t I 3M EXT t INF T ARGET t ) 0.85 ((I 3M t 1 I 3M EXT t 1 INF T ARGET t )/4 0.04/4) (s reer t 1) (s reer t+1) (0.10) (0.15) ( log(1 + INF T ARGETt ) ( ) 4 ) 0.65 ( gdp pot t gdp ext pot t ) 0.23 (0.11) s neer premium t skorygowane R 2 = 0.26 błąd std. skł. losowego = statystyka J (p-value) = 0.63 próba: 1998q3-2010q4 23

26 s neer premium t = (G BALANCE N t 1 /GDP N t )/1.9 (31) + (G BALANCE N t /GDP N t )/1.2 + GAP t 1 /2.4 + GAP t /0.6 + (CAB t S EUR P LN t /GDP N t )/1.7 + (NF A GDP t )/ (gdp ext t 1 gdp ext pot t 1 )/1.3 + (gdp ext t gdp ext pot t )/0.5 + tot t /2 + dummies + (I 5Y EUR t 1 I 5Y t )/4.7 + (I 5Y EUR t I 5Y t )/0.8 A.4 Blok gospodarstw domowych Konsumpcja dóbr trwałych conp dur t = yd t + (1 0.7) wealth t (32) 0.5 I 3MR CP I t conp dur t = 0.74 (0.11) gdp t + ( (0.11) ) conp dur t 1 (33) skorygowane R 2 = 0.39 błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = próba: 1997q2-2010q (0.04) (conp dur t 1 conp dur t 1) 0.15 I 3MR CP I t Konsumpacja usług mieszkaniowych conp resid t =conp t UNRAT E t (34) 0.7 (pgfcf h t cpi t + rucc h t ) 24

27 Konsumpcja pozostałych dóbr i usług conp ndur t = yd t + (1 0.93) wealth t (35) 0.4 I 3MR CP I conp ndur t = 0.75 (0.2) gdp pot t (36) skorygowane R 2 = błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = 0.08 próba: 1997q2-2010q conp ndur 3/2 t conp ndur t 2 (0.13) (0.13) + ( /2 ) yd t (0.2) (0.13) (0.13) 0.03 (0.03) (conp ndur t 1 conp ndur t 1) 0.1 I 3MR CP I t (0.13) gdp t Nakłady inwestycyjne brutto na mieszkania (gfcf h t gdp pot t ) = 0.26 (pgfcf h t pva t (37) + log( GR V AT T R t )) 3.47 gfcf h t = 1.07 (0.12) gdp pot t (38) 0.21 (0.09) (gfcf h t 1 gdp pot t 1 (gfcf h t 1 gdp pot t 1 ) ) (0.19) (pgfcf h t 1 pva t 1 + log( GR V AT T R t 1 )) + ( (0.12) ) gfcf h t 1 + dummies skorygowane R 2 = 0.41 błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = 0.97 próba: 1996q2-2010q4 25

28 Ceny mieszkań pgfcf h t = 0.18 (0.07) log(1 + INF T ARGET t)/4 (39) skorygowane R 2 = 0.81 błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = 0.17 próba: 1999q2-2010q4 + ( (0.07) (0.14) ) pgfcf h t (0.03) (conp resid t 1 conp resid t 1) 0.45 (1.71) RUCC H t 0.81 (0.40) UNRAT E t 0.28 pgfcf h t 2 A.5 Stopy procentowe Krótkookresowa stopa procentowa I 3M t = 0.88 (0.01) I 3M t + ( (0.01) ) (I 3MR EQ t + INF t+1 (40) (0.32) (INF t+1 INF T ARGET t+3 ) GAP t ) skorygowane R 2 = 0.98 błąd std. skł. losowego = statystyka J (p-value) = 0.81 próba: 2000q4-2010q4 Długookresowe stopy procentowe I 5Y t = 0.38 I 5Y t 1 + ( ) ( 1 (0.04) (0.04) 17 I 3M t (41) + ( ) I 5Y t G BALANCE GDP t ) (0.01) 26

29 skorygowane R 2 = 0.99 błąd std. skł. losowego = statystyka J (p-value) = 0.95 próba: 1995q4-2010q4 A.6 Akumulacja Nakłady brutto na środki trwałe przedsiębiorstw KP spełnia warunek : MP C t MP L t = RUCC t RUCL t (42) gfcf p t = 0.05 (0.04) (kp t kp t ) (43) gfcf p 3/2 t gfcf p t 2 (0.09) (0.09) ( ) p + ( /2 ) gdp t + dummies enert 4 (0.09) (0.09) (0.05) pva t skorygowane R 2 = 0.30 błąd std. skł. losowego = statystyka J (p-value) = 0.47 próba: 1999q2-2010q4 Zapasy (INV t /SALES t ) = 0.07 (0.07) ( sales t gdp pot t ) (44) skorygowane R 2 = 0.37 błąd std. skł. losowego = test LM (p-value) = 0.04 próba: 1996q2-2010q (0.10) ((ST OCK t 1/SALES t 1 ) ( I 3MR P V A t 1 )) 0.11 (0.04) ((ST OCK t 1/SALES t 1 ) ( I 3MR P V A t 1 )) 0.06 (0.13) (INV t 1/SALES t 1 ) 27

30 B Zmienne modelu NECMOD Symbole w nawiasach informują o charakterze zmiennej: EX egzogeniczna, EN endogeniczna. C CORE (EX) stała w równaniu inflacji bazowej, zmienna w czasie C PVA (EX) stała w równaniu deflatora wartości dodanej, zmienna w czasie C WAGE (EX) stała w równaniu płac, zmienna w czasie CAB (EN) saldo dochodów i transferów bilansu płatniczego CAB TRANS INC GDP (EN) stosunek salda dochodów i transferów bilansu płatniczego do PKB CONGOV (EN) spożycie zbiorowe CONP (EN) konsumpcja indywidualna CONP DUR (EN) konsumpcja dóbr trwałych CONP NDUR (EN) konsumpcja pozostałych dóbr i usług CONP RESID (EN) konsumpcja usług mieszkaniowych CORECPI (EN) inflacja bazowa (bez cen energii i żywności) CPI (EN) inflacja cen konsumenta EMP (EN) pracujący w gospodarce ENERCPI (EN) inflacja cen energii FOODCPI (EN) inflacja cen żywności G BALANCE GDP (EN) stosunek salda sektora finansów publicznych do PKB G BALANCE N (EN) saldo sektora finansów publicznych GAP (EN) luka popytowa GDP(EN) produkt krajowy brutto GDP EXP (EN) wolumen eksportu GDP EXT (EX) zagraniczne PKB (średnia ważona dla strefy euro, USA i Wielkiej Brytanii) GDP EXT POT (EX) potencjalny PKB za granicą (średnia ważona dla strefy euro, USA i Wielkiej Brytanii) GDP IMP (EN) wolumen importu 28

31 GDP N (EN) nominalny PKB GDP POT (EN) potencjalny PKB GFCF G (EN) nakłady brutto na środki trwałe publiczne GFCF H (EN) nakłady brutto na środki trwałe mieszkaniowe GFCF P (EN) nakłady brutto na środki trwałe przedsiębiorstw GR CORE TR (EN) efektywna stawka podatków nałożonych na ceny dóbr i usług z koszyka inflacji bazowej GR CORP TR (EN) efektywna stawka składki na ubezpieczenia społeczne płacona przez pracodawców GR DIR TR (EN) efektywna stawka bezpośredniego opodatkowania płac brutto GR ENER TR (EN) efektywna stawka podatków nałożonych na energię GR INDIR TR (EN) efektywna stawka podatków pośrednich (VAT, podatek od gier losowych oraz akcyza) GR TAR TR (EN) efektywna stawka cła GR VAT TR (EN) efektywna stawka podatku VAT I 3M (EN) stopa WIBOR 3M, średnia kwartalna I 3MR CPI (EN) realna 3-miesięczna stopa procentowa deflowana CPI I 3MR EQ (EX) realna stopa procentowa równowagi I 3MR EXT (EN) zagraniczna realna 3-miesięczna stopa procentowa deflowana deflatorem wartości dodanej I 3MR PVA (EN) realna 3-miesięczna stopa procentowa deflowana deflatorem wartości dodanej I 5Y (EN) rentowność 5-letnich obligacji skarbowych I 5Y EUR (EX) rentowność 5-letnich obligacji skarbowych RFN INF TARGET (EX) cel inflacyjny IN F T ARGET (EX) cel inflacyjny (czterookresowa średnia ruchoma) INV (EN) zmiana zapasów K (EN) kapitał produkcyjny KP (EN) kapitał produkcyjny przedsiębiorstw LF (EN) zasób siły roboczej 29

32 LF M (EN) zasób siły roboczej w wieku lata LF O (EN) zasób siły roboczej w wieku 45-59/64 LF PW (EN) zasób siły roboczej w wieku 60/65+ LF PW A (EX) liczba aktywnych zawodowo rolników w wieku 60/65+ LF Y (EN) zasób siły roboczej w wieku lata MINW (EN) stosunek płacy minimalnej do średniej płacy brutto MPC (EN) krańcowa produktywność kapitału prywatnego MPL (EN) krańcowa produktywność pracujących po dostosowaniu się do bieżącego poziomu PKB NAWRU (EN) stopa bezrobocia nie powodująca inflacji płac NFA GDP (EN) stosunek międzynarodowej pozycji inwestycyjnej netto do PKB OPEN (EN) miara otwartości gospodarki, stosunek eksportu i importu do PKB P ENER (EX) indeks światowych cen surowców energetycznych w USD P ENER PL (EN) indeks cen surowców energetycznych w PLN P FOOD (EX) indeks światowych cen żywności P GAS (EN) cena gazu rosyjskiego za 1000 metrów sześciennych P OIL (EX) światowe ceny ropy naftowej (BRENT) PEXP (EN) deflator eksportu PEXP c (EN) deflator eksportu skorygowany o kurs walutowy równowagi PGFCF H (EN) deflator inwestycji mieszkaniowych PIMP (EN) deflator importu PIMP c (EN) deflator importu skorygowany o kurs walutowy równowagi PIMP CORE (EN) deflator importu bez cen gazu i ropy PIMP CORE c (EN) deflator importu bez cen gazu i ropy skorygowany o kurs walutowy równowagi POP (EX) populacja całkowita POP M (EX) populacja w wieku lata POP O (EX) populacja w wieku 45-59/64 POP PW (EX) populacja w wieku 60/65+ 30

33 POP Y (EX) populacja w wieku lata PVA (EN) deflator wartości dodanej PVA EXT (EX) deflator wartości dodanej za granicą RR NLF Y (EN) relacja oczekiwanego dochodu w przypadku bycia nieaktywnym zawodowo do oczekiwanego dochodu w przypadku aktywności zawodowej w grupie wiekowej lata RR NLF M (EN) relacja oczekiwanego dochodu w przypadku bycia nieaktywnym zawodowo do oczekiwanego dochodu w przypadku aktywności zawodowej w grupie wiekowej lata RR NLF O (EN) relacja oczekiwanego dochodu w przypadku bycia nieaktywnym zawodowo do oczekiwanego dochodu w przypadku aktywności zawodowej w grupie wiekowej 45-59/64 lata RR NLF PW (EN) relacja oczekiwanego dochodu w przypadku bycia nieaktywnym zawodowo do oczekiwanego dochodu w przypadku aktywności zawodowej w grupie wiekowej 60/65+ RR UNEMP (EN) stopa zastąpienia dla bezrobocia (włączając zasiłek dla bezrobotnych i inne świadczenia) RUCC (EN) realny koszt użytkowania kapitału RUCC H (EN) realny koszt użytkowania kapitału mieszkaniowego RUCL (EN) realny koszt pracy S NEER (EN) nominalny efektywny kurs walutowy S NEER PREMIUM (EN) premia za ryzyko kursowe S USD PLN (EN) kurs USD/PLN S EUR PLN (EN) kurs EUR/PLN S USD PLN c (EN) kurs USD/PLN skorygowany o kurs równowagi S REER (EN) realny efektywny kurs walutowy SALES (EN) poziom sprzedaży, suma konsumpcji prywatnej i publicznej, całkowitych inwestycji i eksportu STOCK (EN) poziom zapasów STUDENT (EX) udział studentów studiów stacjonarnych w populacji osób młodych TCAB (EN) poziom salda obrotów bieżących w stosunku do PKB w równowadze 31

34 TFP TREND (EN) trend całkowitej produktywności czynników wytwórczych TFP EXT (EN) całkowita produktywność czynników wytwórczych za granicą TOT (EN) terms of trade ULCNA (EN) jednostkowe koszty pracy poza rolnictwem UNRATE (EN) stopa bezrobocia UNRATE AVER (EN) stopa bezrobocia długotrwałego geometryczna średnia stopy bezrobocia pomnożona przez 0.74, WAGE N (EN) nominalna średnia miesięczna płaca brutto WEALTH (EN) majątek gospodarstw domowych YD (EN) dochody do dyspozycji gospodarstw domowych 32