SYTUACJA NA RYNKU WIEPRZOWINY W POLSCE PO INTEGRACJI Z UNI EUROPEJSK SITUATION ON PORK MARKET IN POLAND AFTER INTEGRATION WITH EUROPEAN UNION

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE Sytuacja na rynku EKONOMISTÓW wieprzowiny w Polsce ROLNICTWA po integracji I z AGROBIZNESU Uni¹ Europejsk¹ 113 Roczniki Naukowe l tom VII l zeszyt 7 Ma³gorzata Juchniewicz Uniwerystet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie SYTUACJA NA RYNKU WIEPRZOWINY W POLSCE PO INTEGRACJI Z UNI EUROPEJSK SITUATION ON PORK MARKET IN POLAND AFTER INTEGRATION WITH EUROPEAN UNION S³owa kluczowe: rynek wieprzowiny, popyt, poda, ceny, regulacje rynku Key words: pork market, demand, supply, prices, regulations of market Synopsis. Omówiono rynek trzody chlewnej w Polsce w latach oraz zachodz¹ce na nim zmiany, ze szczególnym uwzglêdnieniem zachodz¹cych po 1 maja 2004 r. Scharakteryzowano i oceniono rynek wieprzowiny przed i tu po integracji z UE. Przedstawiono w nim uwarunkowania poda y ywca i popytu na miêso wieprzowe oraz poziom i zmiennoœæ cen ywca wieprzowego. Wstêp Rynek miêsa wieprzowego, obejmuj¹cy produkcjê i przetwórstwo miêsa, jest jednym z najwa niejszych dzia³ów polskiej gospodarki. Produkcja miêsa wieprzowego i wo³owego stanowi 33% produkcji towarowej rolnictwa oraz ok. 30% produkcji koñcowej. Rynek ten generuje ok. 8,5 mld z³ wartoœci dodanej, tj. 1,5% produktu krajowego brutto. Produkcja ywca wieprzowego oraz jego przetwarzanie tworzy rynek pracy dla ponad 100 tys. osób w przetwórstwie i ok. 1 mln osób w rolnictwie, tj. ok. 7% ogó³u pracuj¹cych. Znaczenie produkcji miêsa wieprzowego w Polsce w kszta³towaniu przychodów rolników jest zatem du e, znacznie wiêksze ni w innych krajach Unii Europejskiej. Jeœli wartoœæ produkcji towarowej ca³ego rolnictwa w Polsce przyj¹æ za 100%, to wartoœæ sprzedanego ywca wieprzowego w ostatnich latach osi¹ga 25-30% [Blicharski 2004; Rolnictwo ]. Pod wzglêdem wielkoœci produkcji wieprzowiny Polska zajmuje wysok¹ pozycjê 4. w Europie i 6. w œwiecie. Produkcja miêsa wieprzowego w Unii Europejskiej jest wiêksza ni w Polsce tylko w Niemczech, Hiszpanii i Francji [Urban 2004]. O znaczeniu wieprzowiny œwiadczy równie spo ycie miêsa. W 2002 r. konsumpcja wieprzowiny na 1 osobê wynios³a w Polsce 41,2 kg, a w UE 43,0 kg, zaœ wo³owiny odpowiednio: 5,5 i 19,8 kg oraz drobiu: 20 i 22 kg [Rynek Miêsa ]. Powoduje to, e zakupy miêsa anga uj¹ ok. 10% wydatków ludnoœci (ok. 30% wydatków na ywnoœæ). Artyku³ jest prób¹ prezentacji rynku trzody chlewnej w Polsce w latach ze szczególnym uwzglêdnieniem zmian zachodz¹cych po 1 maja 2004 r. Praca ma charakter przegl¹dowy, a podstawê analizy stanowi¹ materia³y wtórne, tj.: literatura przedmiotu, opracowania statystyczne, raporty oraz wyniki badañ w³asnych. Zasadniczym celem jest charakterystyka i ocena rynku wieprzowiny przed i tu po integracji z UE. Przedmiotem analizy jest zaledwie kilka miesiêcy funkcjonowania tego rynku w strukturach unijnych, to jednak mo na ju zaobserwowaæ na nim doœæ wyraÿnie rysuj¹ce siê tendencje.

2 114 M. Juchniewicz Poda ywca wieprzowego Integracja Polski z Uni¹ Europejsk¹ nie zak³óci³a mechanizmu dzia³ania cyklu œwiñskiego. Rozpocz¹³ siê on od 2001 r. tendencj¹ wzrostu pog³owia trzody chlewnej, przechodz¹c w 2003 r. w fazê spadkow¹ (rys. 1). Istotnym jest, e analiza przebiegu zmian cyklicznych na rynku trzody chlewnej od pocz¹tku lat 90. wskazuje na sp³aszczenie amplitudy wahañ. Ró nica miêdzy maksymalnym a minimalnym poziomem pog³owia w kolejnych cyklach zmniejszy³a siê prawie z 6 do 3 mln szt. Wynika³o to z nastêpuj¹cych przes³anek. Po pierwsze odnotowano systematyczne zmniejszanie siê zmiennoœci cen skupu ywca wieprzowego, a tym samym mniejsze zmiany op³acalnoœci produkcji powoduj¹ce wahania pog³owia trzody chlewnej. Badania Juchniewicz [2002] wykaza³y, e wskaÿnik zmiennoœci cen skupu ywca wieprzowego w latach wyniós³ 33,24%, zaœ w latach by³ ponad 2-krotnie ni szy. Autorka wykaza³a, e skala zmiennoœci cen skupu ywca wieprzowego w Niemczech by³a nawet wy sza ni w Polsce. Po drugie regulacja rynku miêsa wieprzowego by³a wówczas inna w Polsce, a inna w krajach UE. W Polsce, w celu ochrony rynku, stosowane by³y kontyngenty celne, c³a, zakupy interwencyjne oraz subsydia eksportowe. Najczêœciej stosowanym narzêdziem regulacji by³ skup interwencyjny wieprzowiny dokonywany przez Agencjê Rynku Rolnego. Obejmowa³ on 10-15% krajowej poda y wieprzowiny [D¹browski, Krzy anowska 1999]. Stabilizacja cen osi¹gana by³a przy stosunkowo wysokim, w porównaniu z cenami œwiatowymi, pu³apie cenowym. Nale y podkreœliæ, e wst¹pienie Polski do UE odbywa³o siê w sytuacji korzystnej dla rolników. Pog³owie trzody chlewnej mala³o, a ceny wieprzowiny ros³y. Nie zachodzi³aby wiêc koniecznoœæ wprowadzenia stosowanego wczeœniej zakupu interwencyjnego. Urban [2004] stwierdza zatem, e zmiana systemu interwencji mo e powodowaæ zwiêkszenie koniunkturalnych wahañ produkcji i cen na rynku miêsa wieprzowego, a poœrednio tak e na rynkach pozosta³ych rodzajów miêsa, które wykazuj¹ pewn¹ zale noœæ od przebiegu cyklu œwiñskiego. Cykliczne zmiany wielkoœci produkcji wieprzowiny i cen wystêpuj¹ równie w krajach Europy Zachodniej i w USA [Ma³kowski, Zawadzka 1995]. Bez wzglêdu na stosowany w ró nych pañstwach sposób i zakres interwencji oraz stopieñ integracji produkcji nie da siê ich ca³kowicie unikn¹æ. Istotne znaczenie odgrywaæ bêdzie w tej sytuacji sk³onnoœæ gospodarstw w Polsce do zmian poziomu produkcji w œlad za zmianami relacji cenowych. Zale y to miêdzy innymi od ich wielkoœci lub stopnia specjalizacji. Badania Guby i in. [1996] wykaza³y, e skala spadku pog³owia trzody by³a mniejsza w gospodarstwach o wysokiej intensywnoœci chowu. Mo na to wyt³umaczyæ stosunkowo nisk¹ mobilnoœci¹ czynników produkcji (wynik inwestycji w wyspecjalizowany maj¹tek) oraz ni szymi kosztami krañcowymi (wy sza efektywnoœæ produkcji). Z drugiej strony znaczna czêœæ gospodarstw o ma³ej skali produkcji wykazuje ma³¹ wra liwoœæ na trzoda lochy [tys. szt.] [tys. szt.] trzoda ogó³em lochy Rysunek 1. Pog³owie trzody chlewnej (w tym loch na chów) w latach ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS.

3 Sytuacja na rynku wieprzowiny w Polsce po integracji z Uni¹ Europejsk¹ 115 bodÿce cenowe, co poza efektem prostabilizacyjnym œwiadczy jednak o ich s³abej pozycji dochodowej. Okazuje siê wiêc, e wzrost specjalizacji gospodarstw mo e wp³yn¹æ stabilizuj¹co na poda. Jednoczeœnie du e, specjalistyczne gospodarstwa lub grupy gospodarstw mog¹ staæ siê silniejszym partnerem wobec znacznie bardziej skoncentrowanego przetwórstwa i coraz bardziej rozwijaj¹cej siê sieci hipermarketów. Kaliszewicz [2003] stwierdza jednak, e ujemne skutki opisanych prawid³owoœci rynkowych bardziej dotycz¹ tych gospodarstw, które prowadz¹ chów w oparciu o tzw. cykl produkcji otwarty. Producenci opieraj¹cy chów wy³¹cznie o w³asne stado, skutki wahañ produkcji i cen odczuwaj¹ mniej boleœnie, s¹ bowiem kategorie w ramach stada, które przejœciowo rekompensuj¹ straty w innych grupach produkcyjnych, np.: prosiêta-tuczniki, tuczniki-prosiêta, warchlaki-tuczniki, kategorie hodowlane. Popyt na miêso wieprzowe Miêdzy Polsk¹ a UE wystêpuj¹ ró nice w poziomie i strukturze konsumpcji miêsa. Spo ycie wieprzowiny w Polsce w latach waha³o siê od 42,2 (1992 rok) do 35,4 kg (1997 rok) na osobê rocznie, a jego udzia³ w spo yciu miêsa ogó³em by³ najwiêkszy i kszta³towa³ siê w przedziale 55-62% [Juchniewicz 2003]. W 2003 r. kszta³towa³o siê na poziomie 39,2 kg, tj. o blisko 5% mniej ni w roku poprzednim. Œrednie spo ycie wieprzowiny w 2003 r., przypadaj¹ce na jednego mieszkañca w krajach UE, wynios³o 43,8 kg, co oznacza wzrost w porównaniu do roku poprzedniego o 400 g (rys. 2). Jednak w poszczególnych pañstwach Piêtnastki zauwa alne by³y doœæ du e ró nice. Najwiêcej konsumowali Hiszpanie 67,6 kg na osobê, a najmniej Anglicy tylko 25 kg. W Danii zjadano 62,2 kg (wzrost o 4,1 kg), podczas gdy w Austrii œrednia konsumpcja wynios³a 57,7 kg i by³a tylko o 1,1 kg wiêksza ni przed rokiem. W Niemczech spo ycie wieprzowiny wzros³o o 2,1 kg (do 55,9 kg), a w Belgii ukszta³towa³o siê na poziomie 45,4 kg, zwiêkszaj¹c siê zaledwie o 800 g. W pozosta³ych pañstwach cz³onkowskich spo ycie wieprzowiny by³o poni ej œredniej unijnej [Raport ]. Spo ycie miêsa wieprzowego w Polsce nie odbiega zatem zbytnio od œredniej w UE-15 jest wiêksze ni w Polsce o ok. 5 6%. W UE s¹ jednak mniejsze ni w Polsce wahania w jego spo yciu. Ponadto w latach konsumpcja wieprzowiny w UE zwiêksza³a siê œrednio rocznie prawie o 0,4 kg/osobê, natomiast w Polsce w tym okresie zmniejsza³a siê o 0,07 kg/osobê. Rezerwy w spo yciu wieprzowiny w Polsce s¹ wiêc jeszcze doœæ znaczne i jej konsumpcjê mo na zwiêkszyæ o co najmniej 7-8 kg na osobê rocznie. Analiza struktury spo ycia miêsa wykaza³a znaczne zmiany w preferencjach konsumentów dotycz¹cych ich zakupu. Nastêpowa³ wzrost udzia³u miêsa wieprzowego w ogólnej iloœci spo- ywanego miêsa. W latach 80. udzia³ ten wynosi³ od 51,9% (1981 r.) do 58,8% (1989 r.). W pierwszej po³owie lat 90. udzia³ miêsa wieprzowego w strukturze spo ycia miêsa nadal wzrasta³ i w 1996 r. wyniós³ 66,4%. W kolejnych latach nast¹pi³o nieznaczne jego zmniejszenie (do 61,4%), nadal jednak by³o to spo ycie dominuj¹ce. Wiêkszoœæ obywateli UE równie najchêtniej spo ywa wieprzowinê. W Austrii i Niemczech stanowi ona ponad 60% spo ycia miêsa ogó³em. Pod koniec lat 90., w porównaniu do lat 60., zwiêkszy³o siê spo ycie miêsa wieprzowego w Hiszpanii, Grecji i Portugalii [Juchniewicz 2003]. W 2003 r. udzia³ miêsa wieprzowego w spo yciu miêsa ogó³em wynosi³ 60,6%. NJ PL VRRJyáHP PL VRGURELRZH PL VRZLHSU]RZH PL VRZRáRZH Rysunek 2. Spo ycie miêsa wieprzowego na 1 mieszkañca w Polsce w latach (kg) ród³o: dane GUS.

4 116 M. Juchniewicz Systematyczny wzrost konsumpcji miêsa w latach , w tym miêsa wieprzowego, wynika³ ze spadku cen detalicznych. Œwietlik [2005] podaje, e w latach ywnoœæ potania³a realnie o 4,5%. Jeszcze g³êbszy by³ spadek cen ywnoœci wyra ony w euro, gdy w tym samym czasie kurs tej waluty w Polsce wzrós³ o ponad 20%. W 2003 r. (w porównaniu z 2002 r.) istotnie potania³y artyku³y o najwiêkszym udziale w strukturze konsumpcji, tj. miêso i wêdliny (o 5,1%), zw³aszcza miêso wieprzowe (o 9,3%). Wymieniona autorka dodaje, e spadek cen ywnoœci nast¹pi³ nie tylko w ujêciu realnym, ale i nominalnym. By³o to zjawisko niespotykane dotychczas w naszym kraju. Sytuacja ta by³a korzystna dla konsumentów, niekorzystna zaœ dla producentów wieprzowiny i przetwórców ywnoœci. W 2004 r. tendencje w spo yciu miêsa by³y inne ni w 2003 r. Wysoki wzrost cen doprowadzi³ do ograniczenia spo ycia miêsa, podrobów i przetworów miêsnych. W tej grupie produktów zmala³o g³ównie spo ycie miêsa wieprzowego i wo³owego, przy wzroœcie konsumpcji drobiu. Pocz¹tkowo impulsem do wzrostu cen i ograniczenia spo ycia by³y ni sze zapasy podstawowych produktów roœlinnych ze zbiorów 2003 r. oraz nasilaj¹cy siê spadek produkcji ywca wieprzowego, a nastêpnie integracja z Uni¹ Europejska. Zmniejszenie spo ycia miêsa ogó³em i miêsa wieprzowego wynika³o z istotnego wzrostu cen tych produktów. Œwietlik [2004] stwierdza, e tak¹ sytuacjê nale a³o przewiedzieæ z uwagi na du o ni sze ni w krajach unijnych ceny ywnoœci oraz decyduj¹cy wp³yw Wspólnej Polityki Rolnej na ich poziom. Spadek ten nie by³ jednak du y, gdy konsumpcja miêsa obni y³a siê do poziomu z 2002 r., by³a jednak nadal wy sza od tej z lat Zmiany w spo yciu miêsa wieprzowego wynika³y zatem nie tylko z akcesji Polski do UE, ale równie z cyklicznoœci jej produkcji. Poziom i zmiennoœæ cen na rynku ywca wieprzowego Dzia³alnoœæ zwi¹zan¹ z produkcj¹ i obrotem wieprzowiny charakteryzuje wysoki poziom ryzyka. Najczêœciej obejmuje ono dwa elementy: ryzyko iloœci oraz ryzyko cenowe. Im wiêksze ryzyko tym rolnicy s¹ sk³onni mniej produkowaæ po ustalonej cenie. Z badañ empirycznych [Traill 1978, Hurt, Garcia 1982, Meyer, Tomek 1987] wynika, e zarówno poziom, jak i nachylenie krzywej poda y mo e zmieniaæ siê pod wp³ywem niestabilnych cen. Niestabilnoœæ ta sprawia, e producentom trudno jest oceniæ, czy aktualna cena ma charakter przejœciowy, czy te utrzyma siê przez pewien okres. Zmiany cen na rynku ywca wieprzowego wynikaj¹ g³ównie z cyklicznego i sezonowego charakteru produkcji. Stañko [2004] podaje, e zmiennoœæ cen skupu ywca wieprzowego w Polsce od 1990 r. wynika³a z tendencji i wahañ cyklicznych (wahania te wyjaœniaj¹ 55-60% zmiennoœci cen ywca), wahañ sezonowych (wyjaœniaj¹ 32-35%) i wahañ przypadkowych (wyjaœniaj¹ 8-10%). Takie wyniki badañ wskazuj¹, e czynniki zak³ócaj¹ce zmiennoœæ cen, których nie mo na wyjaœniæ, maj¹ niewielki udzia³ w kszta³towaniu cen skupu. Podobne wnioski wynikaj¹ z badañ w³asnych wskazuje na to rozk³ad wariancji miêdzygrupowej i wewn¹trzgrupowej szeregu cen skupu ywca wieprzowego, który wyniós³ odpowiednio: 86, i 13,4% [Juchniewicz 2003]. Zale noœci te potwierdzaj¹ tezê, e na zmiany tych cen w du ym stopniu wp³ywaj¹ wahania poda y i popytu na miêso wieprzowe, a w mniejszym wahania sezonowe. Wzrost poda y ywca przyczynia siê do obni ania cen, a jej zmniejszanie do ich wzrostu. Zmiany poda y ywca i jego cen maj¹ przeciwstawne kierunki (rys. 3). Poziom i wahania cen na rynku trzody chlewnej w Polsce i w UE w latach przedstawiono na rysunku 4. Do porównania cen wybrano, poza œredni¹ europejsk¹, Daniê i Niemcy. W Niemczech ceny p³acone rolnikom za ywiec wieprzowy s¹ zbli one do cen œrednich i najlepiej odzwierciedlaj¹ sytuacjê na rynku wieprzowiny w Unii Europejskiej. W Danii rolnicy uzyskuj¹ natomiast jedne z najni szych cen w UE. Ceny skupu w Polsce przed akcesj¹ ulega³y podobnym wahaniom, jak w analizowanych krajach UE, ale kszta³towa³y siê na znacznie ni szym poziomie. Przyk³adowo w styczniu 2003 r.

5 Sytuacja na rynku wieprzowiny w Polsce po integracji z Uni¹ Europejsk¹ 117 cena skupu ywca wieprzowego w Polsce by³a ni sza od uzyskiwanej w Niemczech o 34%, a od najni szej w Danii o 21%. Najwiêksze ró nice wystêpowa- ³y w porównaniu do cen niemieckich. Cena skupu ywca wieprzowego w Niemczech by³a ca³y czas wy sza od uzyskiwanej w Polsce o 6-33%. Tak e w porównaniu z Dani¹ (krajem, w którym cena skupu ywca wieprzowego jest jedn¹ z najni - tys. szt. z³/kg pog³owie trzody chlewnej [tys. szt.] cena skupu trzody chlewnej [z³/kg] Rysunek 3. Pog³owie a ceny skupu ywca wieprzowego w Polsce w latach ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS. szych w UE) cena skupu ywca wieprzowego w Polsce by³a ni sza w ca³ym analizowanym okresie (z wyj¹tkiem sierpnia 2003 r.) o 3-34%. Tak ukszta³towane ró nice cenowe spowodowa- ³y, e eksport wieprzowiny w I kwartale 2004 r. osi¹gn¹³ poziom ok. 67 tys. t (w ekwiwalencie miêsa) i by³ o 51% wiêkszy ni rok wczeœniej. Wzrost eksportu wynika³ nie tylko z niskich cen krajowej wieprzowiny, lecz równie stosowania dop³at do eksportu pó³tusz wieprzowych z bie ¹cej produkcji oraz sprzeda y z przeznaczeniem na eksport mro onej wieprzowiny z zapasów ARR. Jednoczeœnie, w wyniku niskich cen surowca na rynku krajowym, import wieprzowiny w tym czasie obni y³ siê o 23% i wyniós³ ok. 7 tys. t 1 [Prognoza ]. W wyniku integracji Polski z UE odnotowano stopniowe zmniejszanie przewag cenowokosztowych bêd¹cych konsekwencj¹ swobody przep³ywu towarów i us³ug. Porównanie cen notowanych w Polsce przed akcesj¹ i œrednio w UE wskazuje, e ceny skupu ywca wieprzowego w UE by³y wy sze o 28-45%. W czerwcu 2004 r. ceny wieprzowiny na rynku UE by³y wy sze ju tylko o 9%, a od wrzeœnia do grudnia 2004 r. osi¹gnê³y poziom o 2-6% ni szy od uzyskiwanych na rynku krajowym 2. Po integracji Polski z UE odnotowano wzrost cen skupu ywca wieprzowego w Polsce (rys. 4). W maju 2004 r. cena wieprzowiny w naszym kraju wynosi³a 120,61 EUR/100 kg i by³a wy sza od uzyskiwanej w Danii (najni szej w UE) o blisko 5%. Porównanie do cen niemieckich wypada nieco korzystniej, gdy w maju cena referencyjna w Polsce by³a ni sza o 9,6%. Podobne tendencje odnotowano w kolejnych miesi¹cach. W lipcu œrednia cena referencyjna wieprzowiny w UE wynosi³a 150,12 EUR/100 kg i by³a wy sza od uzyskiwanej w Polsce o 4,6%. Nieco wiêksza ró nica wystêpowa³a w porównaniu z Niemcami cena w Polsce by³a ni sza o 9,3%. W Danii cena ywca wieprzowego w omawianym miesi¹cu kszta³towa³a siê na poziomie 128,69 EUR/100 kg i by³a nadal ni sza ni w kraju o 10,3%. Wynika³o to z pog³êbiaj¹cego siê spadku poda y ywca wieprzowego oraz aprecjacji z³otego. Wobec pog³êbiaj¹cego siê spadku produkcji oraz ograniczenia mo liwoœci subsydiowania eksportu, w wyniku integracji Polski z UE, do wybranych asortymentów przetworów wieprzowych eksport miêsa wieprzowego uleg³ zmniejszeniu. W okresie maj-czerwiec ukszta³towa³ siê on na poziomie ok. 13 tys. t i by³ o 49% mniejszy ni w analogicznych miesi¹cach 2003 r. Podobna sytuacja, 5,0 4,0 3,0 2,0 1 w analizowanym okresie o ok. 16%, tj. do poziomu ok. 16 tys. t, zwiêkszy³ siê równie eksport miêsa wo³owego. Wiêkszy ni przed rokiem (o ok. 45%) by³ tak e eksport kie³bas i innych przetworów z miêsa, kszta³tuj¹cy siê na poziomie 15 tys. t. Ich import zmniejszy³ siê w tym czasie o ok. 48%, do poziomu 0,6 tys. t. W przypadku drobiu tendencje by³y odwrotne. Eksport tego produktu wyniós³ ok. 20 tys. t i by³ o ok. 6% mniejszy ni rok wczeœniej, a import ok. 11 tys. t i by³ o ok. 67% wiêkszy. 2 sytuacja na rynku wieprzowiny jest odmienna ni na rynku wo³owiny. Przeciêtne ceny skupu m³odego byd³a rzeÿnego w sierpniu 2004 r. by³y o ok. 40% wy sze ni na pocz¹tku 2004 r. i w poprzednich kilku latach. Mimo wzrostu ceny byd³a rzeÿnego w Polsce po akcesji s¹ nadal znacz¹co ni sze o 30-35% ni np. w Niemczech [Rynek ].

6 118 M. Juchniewicz Rysunek 4. Cena referencyjna wieprzowiny w latach w euro/100 kg masy poubojowej sch³odzonej kl. E ród³o: Kossakowska jednak przy znacznie mniejszej dynamice zmian, zaistnia³a w eksporcie przetworów wieprzowych. Odwrotna sytuacja wyst¹pi³a w imporcie wieprzowiny. W okresie maj-czerwiec import ukszta³towa³ siê na poziomie 15,6 tys. t i by³ ponad 2-krotnie wiêkszy ni w analogicznych miesi¹cach 2003 r. Coraz bardziej konkurencyjne dla krajowych ceny miêsa wieprzowego w UE spowodowa³y, e w I pó³roczu 2004 r. eksport miêsa wieprzowego ukszta³towa³ siê na poziomie 87 tys. t i by³ o 24% wiêkszy ni w analogicznym okresie 2003 r. Jednoczeœnie o 29% wzrós³ import tego miêsa i wyniós³ 24 tys. t [Sytuacja ]. W kolejnych miesi¹cach, do wrzeœnia 2004 r., ceny referencyjne wieprzowiny wzrasta³y zarówno w UE, jak i w Polsce. Tempo tych zmian by³o jednak inne. We wrzeœniu œrednia cena referencyjna w UE wynosi³a 151,53 EUR/100 kg i by³a wy sza w porównaniu do maja o blisko 17%. Podobne tendencje wyst¹pi³y w Niemczech i Danii. Cena wieprzowiny w tych krajach wzros³a w omawianym okresie odpowiednio o 23,6 i 13,7%. W Polsce tempo wzrostu cen ywca by³o jeszcze wiêksze i wynosi³o nieco ponad 29%. Spowodowa³o to dalsze zmniejszenie ró nic cenowych miêdzy naszym krajem a UE. Ceny referencyjne ywca wieprzowego by³y wy sze w porównaniu do œredniej unijnej o blisko 7%, a do cen na rynku duñskim o 18,2%. Jedynie w stosunku do cen niemieckich kszta³towa³y siê na poziomie ni szym o nieco ponad 5%. W kolejnych miesi¹cach 2004 r. odnotowano systematyczne zmniejszanie siê cen referencyjnych ywca wieprzowego. W grudniu 2004 r. œrednia cena w UE wynosi³a 143,02 EUR/100 kg i by³a ni sza w porównaniu do wrzeœnia o blisko 6%. W Danii ceny wieprzowiny kszta³towa³y siê pod koniec roku na poziomie 123,93 EUR/100 kg (o 5,6% ni sze ni we wrzeœniu), a w Niemczech wynosi³y 154,39 EUR/100 kg (spadek w porównaniu z wrzeœniem o 6,1%). W Polsce ceny referencyjne wieprzowiny w grudniu 2004 r. zmniejszy³y siê do poziomu 146,70 EUR/100 kg, tj. o blisko 6% w porównaniu z wrzeœniem. W miesi¹cach paÿdziernik-listopad ceny w naszym kraju by³y zatem wy sze od uzyskiwanych œrednio w UE o ok. 6%, a w grudniu o blisko 3%. W tej sytuacji w okresie lipiec-paÿdziernik sprowadzono do Polski ok. 62 tys. t miêsa, przetworów, podrobów, t³uszczu i ywca wieprzowego w ekwiwalencie miêsa, tj. ok. 2,6-krotnie wiêcej ni w analogicznym okresie 2003 r. Wzrost cen surowca oraz zakoñczenie subsydiowania eksportu pó³tusz wieprzowych wraz z wygaœniêciem nadwy ki poda y spowodowa³y jednoczeœnie zmniejszenie eksportu wieprzowiny. W okresie lipiec-paÿdziernik wywieziono ok. 54 tys. t wieprzowiny w ekwiwalencie miêsa, tj. o ok. 43% mniej ni w analogicznych miesi¹cach 2003 r. [Prognoza ]. Podsumowuj¹c mo na stwierdziæ, e ceny skupu wieprzowiny w Polsce, jak i w UE, charakteryzuj¹ siê znaczn¹ zmiennoœci¹, a kierunek tych zmian jest podobny. Ceny polskiej wieprzowiny po wst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej ros³y stopniowo do poziomu najtañszych

7 Sytuacja na rynku wieprzowiny w Polsce po integracji z Uni¹ Europejsk¹ 119 producentów w UE. Wynika³o to jednak w g³ównej mierze z wahañ koniunkturalnych, a nie z akcesji. W przysz³oœci nie nale y spodziewaæ siê zmniejszenia wahañ cen wieprzowiny, gdy (jak ju wczeœniej wspomniano) pomimo wieloletnich dzia³añ interwencyjnych w krajach cz³onkowskich czêsto kszta³tuj¹ siê one poni ej ceny bazowej. W³¹czenie polskiego rynku wieprzowiny w system jednolitego rynku europejskiego zharmonizowa³ w znacznym stopniu ceny p³acone polskim rolnikom z cenami otrzymywanymi przez rolników w innych pañstwach cz³onkowskich. Zwróciæ jednak nale y uwagê, e jednolite mechanizmy rynkowe nie doprowadzi³y i nie doprowadz¹ do ujednolicenia cen referencyjnych wieprzowiny na obszarze UE. Rozszerzenie UE-15 do UE-25 spowodowa³o jeszcze wiêksze zró nicowanie warunków popytowo-poda- owych w produkcji poszczególnych gatunków miêsa (w tym miêsa wieprzowego) i w efekcie przyczyni³o siê do wzrostu obrotów wewnêtrznych. Na takie tendencje wskazuj¹ równie wyniki polskiego handlu zagranicznego miêsem przed akcesj¹ i informacje o wzajemnej wymianie handlowej bezpoœrednio po integracji Polski z UE. Podsumowanie Analiza sytuacji na rynku wieprzowiny w Polsce w latach pozwala na sformu³owanie nastêpuj¹cych wniosków: bez wzglêdu na stosowany w ró nych pañstwach sposób i zakres interwencji oraz stopieñ integracji produkcji cech¹ charakterystyczn¹ s¹ cykliczne wahania poda y trzody chlewnej; w tej sytuacji niezbêdna wydaje siê koniecznoœæ ci¹g³ego przewidywania i dostosowywania gospodarstw produkuj¹cych ywiec wieprzowy w Polsce do zmian poziomu produkcji w œlad za zmianami relacji cenowych, mo na przypuszczaæ, e wyrównanie poziomu cen skupu w Polsce i w UE bêdzie zjawiskiem trwa³ym i bêdzie wynikaæ z mo liwoœci przep³ywu towarów miêdzy krajami, ich jakoœci i kosztów transportu; w ostatnim miesi¹cu 2004 r. cena referencyjna w Polsce by³a wy sza od œredniej unijnej, lecz w niektórych krajach UE ceny te s¹ wy sze ni w naszym kraju, popyt na miêso wieprzowe zale y jednoczeœnie od poziomu jego konsumpcji oraz handlu zagranicznego; spo ycie miêsa wieprzowego w kraju ulega niewielkim zmianom i jest w miarê stabilne; trudniejsze do przewidzenia s¹ zmiany popytu wywo³ane saldem obrotów zagranicznych miêsem wieprzowym, które mia³y wp³yw na poziom spo ycia po akcesji Polski do UE. Literatura Blicharski T. 2004: Stan i kierunki rozwoju hodowli trzody i rynku wieprzowego w Polsce. Gospodarka Miêsna, nr 7. D¹browski J., Krzy anowska Z. 1999: Rynek miêsa wieprzowego w Polsce w procesie integracji z Uni¹ Europejsk¹. Problemy Integracji Rolnictwa, nr 13. FAPA, Warszawa. Guba W., D¹browski J., Chmielewska-Gill W., Wei A. 1996: Rozwój efektywnego systemu rynkowego w sektorze trzody chlewnej i wieprzowiny. Sekcja Analiz Ekonomicznych Polityki Rolnej (SAEPR/FAPA), Warszawa. Hurt Ch., Garcia Ph. 1982: The Impact of Price Risk on Sow Farrowings, Am. J. Ag. Econ. nr 64: Juchniewicz M. 2002: Zmiennoœæ cen skupu ywca wieprzowego w latach i jej wp³yw na udzia³ producentów rolnych w cenie detalicznej. Rocz. Nauk Zoot. Ann. Anim. Sci., T. 29, z.1: Juchniewicz M. 2003: Zmiennoœæ i transmisja cen na rynku wieprzowiny. Rozprawy i Monografie, 67. Wydawnictwo UWM, Olsztyn. Kaliszewicz D. 2003: Analiza kosztów jednostkowych produkcji trzody chlewnej warunkiem konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw. Prace Naukowe AE we Wroc³awiu, nr 980: Kossakowska J. 2005: Rynek miêsa czerwonego. Biuletyn Informacyjny ARR, nr 1(163): 25:31. Ma³kowski J., Zawadzka D. 1995: Wahania produkcji trzody chlewnej w Polsce i innych krajach. Komunikaty, Raporty, Ekspertyzy, z. 389, IERiG, Warszawa.

8 120 M. Juchniewicz Meyer J.K., Tomek W.G. 1987: The Impact of the Introduction of a Futures Market on the Supply of Lumber. Cornell Univ. Ag. Econ. Staff. Paper, Prognoza cen rynkowych podstawowych produktów rolnych. 2004: Biuletyn Informacyjny ARR, nr 7(157): 56:-67. Prognoza cen rynkowych podstawowych produktów rolnych. 2005: Biuletyn Informacyjny ARR, nr 1(163): Raport Rolny. 2004: nr 32 marzec, IERiG, Warszawa. Rolnictwo w 2003 roku. 2004: GUS, Warszawa. Rynek Miêsa. Stan i perspektywy. 2004: Analizy rynkowe, nr 24. IERiG, ARR, MRiRW, Warszawa. Stañko S., Kossakowska J. 2004: Prognozowanie cen rynkowych wieprzowiny. Biuletyn Informacyjny ARR, nr 9 (159): Œwietlik K Popyt na ywnoœæ ( ). Biuletyn Informacyjny, nr 2 (164): 37-62, ARR, Warszawa. Sytuacja na rynku rolnym. 2004: Biuletyn Informacyjny, nr 9 (159): 55-67, ARR, Warszawa. Sytuacja na rynku rolnym. 2005: Biuletyn Informacyjny, nr 2 (164): 48-62, ARR, Warszawa. Traill B. 1978: Risk Variables in Econometric Supply Responce Models. J. Arg. Econ., nr 29: Urban R. 2004: Polska gospodarska miêsna w przeddzieñ integracji z Uni¹ Europejsk¹. Gospodarka Miêsna, nr 3. Summary The article discuss pork market in Poland during period of years and changes an this market, especially after the 1st of May The essential aim of the article is characteristics and evaluation of pork market before and just after integration with EU. One presented condition of pork supply and demand as well as level and variation of prices of pork. Adres do korespondencji dr hab. Ma³gorzata Juchniewicz Katedra Ekonomiki Przedsiêbiorstw Wydzia³ Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie ul. Oczapowskiego Olszyn mali@uwm.edu.pl