ZRÓ NICOWANIE REGIONALNE KOSZTÓW ZAKUPU MIÊSA WO OWEGO W POLSCE W LATACH

Transkrypt

1 146 B. Pepliñski STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom IX l zeszyt 3 Benedykt Pepliñski Akademia Rolnicza w Poznaniu ZRÓ NICOWANIE REGIONALNE KOSZTÓW ZAKUPU MIÊSA WO OWEGO W POLSCE W LATACH REGIONS DIVERSITY OF BEEF PURCHASE COSTS IN POLAND IN YEARS S³owa kluczowe: analiza regionalna, byd³o, zak³ady miêsne, koszt zakupu Key words: regional analysis, cattle, slaughterhouses, purchase cost Synopsis. Przeanalizowano czynniki kszta³tuj¹ce poziom kosztów zakupu miêsa wo³owego przez zak³ady miêsne w gospodarstwach po³o onych w trzech makroregionach. Wstêp Postêpuj¹cy proces koncentracji w przemyœle miêsnym w po³¹czeniu ze spadaj¹cym pog³owiem byd³a oraz mo liwoœæ prawie nieograniczonego eksportu na rynki Unii Europejskiej sprawiaj¹, e coraz czêœciej zak³ady miêsne poszukuj¹ surowca wo³owego wysokiej jakoœci poza dotychczasowymi rejonami skupu. Zró nicowanie przestrzenne, które jest naturaln¹ cech¹ gospodarki ywnoœciowej [Rejman, Halicka 2001] w zakresie produkcji, skupu oraz cen skupu, sprawiaj¹, e wystêpuj¹ znaczne ró nice w poziomie kosztów pozyskania miêsa wo³owego, który jest g³ównym kosztem dla zak³adów miêsnych. Przeprowadzenie analizy kosztów pozyskania miêsa w uk³adzie przestrzennym, w zwi¹zku z brakiem takich analiz jest uzasadnione nie tylko naukowo, ale równie praktycznie. Dlatego te celem pracy jest analiza kosztów pozyskania miêsa z ywca wo³owego oraz czynników determinuj¹cych jego poziom w ujêciu regionalnym. Materia³ i metody Podstawowym materia³em do analiz s¹ ceny skupu ywca wo³owego podawane w masie poubojowej ciep³ej i publikowane w biuletynach informacyjnych Rynek wo³owiny i cielêciny na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi przez G³ówny Inspektorat Jakoœci Handlowej Artyku³ów Rolno-Spo ywczych (GIJHARS). Zakres czasowy pracy obejmuje okres od do Zakres przestrzenny pracy obejmuje przeciêtne ceny ywca wo³owego w ujêciu tygodniowym w Polsce oraz w 3 makroregionach wyodrêbnionych przez G³ówny Inspektorat Jakoœci Handlowej Artyku³ów Rolno-Spo ywczych: makroregion pó³nocny obejmuje województwa: podlaskie, pomorskie, warmiñsko-mazurskie, zachodnio-pomorskie, makroregion centralny: województwa: kujawsko-pomorskie, ³ódzkie, mazowieckie, wielkopolskie, lubuskie, makroregion po³udniowy: województwa: dolnoœl¹skie, lubelskie, ma³opolskie, opolskie, podkarpackie, œl¹skie, œwiêtokrzyski. Niniejsza praca obejmuje analizê porównawcz¹: przeciêtnych cen buhajków (zwierzêta w wieku do 2 lat), ja³ówek oraz krów w masie poubojowej ciep³ej w Polsce i 3 makroregionach. W pracy przedstawiono analizê porównawcz¹ ludnoœci, powierzchni, pog³owia oraz skupu byd³a w poszczególnych województwach, a tak e cen skupu byd³a ogó³em, buhajków i ja³ówek (w klasie U, R i O) oraz krów (w klasie R, O i P) w poszczególnych makroregionach. Ceny skupu ywca wo³owego uwzglêdniaj¹ cenê netto zap³acon¹ dostawcom byd³a za dostarczony do rzeÿni pe³no-

2 Zró nicowanie regionalne kosztów zakupu miêsa wo³owego w Polsce w latach wartoœciowy ywiec wo³owy wraz z kosztami transportu dostawcy, jak i rzeÿni, jeœli to ona ponios³a koszty zwi¹zane z zakupem ywca. Cena ta zawiera równie wszelkie dodatkowe p³atnoœci niezale - nie od okresu, w jakim zosta³y one wyp³acone. Tak ustalona waga ywa zosta³a przeliczona na masê poubojow¹ ciep³¹ (MPC) stosownie do œrednich wydajnoœci rzeÿnych uzyskanych w Polsce w roku 2007, które wynios³y: byd³o ogó³em 0,521, buhajki 0,550, krowy 0,478, ja³ówki 0,530. Mo na zatem przyj¹æ, e koszt zakupu miêsa wo³owego równy jest cenie skupu. Wyniki Przedstawione w tabeli 1 dane pokazuj¹ znaczne zró nicowanie powierzchni poszczególnych województw, ludnoœci, pog³owia oraz skupu w poszczególnych województwach i makroregionach. Najliczniejsze pog³owie znajduje siê w województwach: mazowieckim, podlaskim i wielkopolskim, w których wystêpuje blisko po³owa pog³owia byd³a, chocia te trzy województwa obejmuj¹ zaledwie 1/4 powierzchni kraju i mieszka w nich 25% Polaków. Natomiast 5 województw o najmniejszym pog³owiu posiada zaledwie 10% udzia³ w krajowym pog³owiu, skupuje siê w nich równie zaledwie 10% byd³a, choæ zajmuj¹ one 25% powierzchni i mieszka w nich prawie 30% Polaków. Najwiêksze ró nice pomiêdzy wielkoœci¹ pog³owia i skupu wystêpuj¹ w województwach podlaskim i wielkopolskim. Pierwsze z nich ma 13,5% udzia³ w pog³owiu, podczas gdy jednostki zlokalizowane na jej terenie maj¹ udzia³ w skupie wynosz¹cy zaledwie 8,9%. Natomiast w województwie wielkopolskim skupuje siê co pi¹t¹ sztukê byd³a, podczas gdy pog³owie w nim stanowi zaledwie 13,3% ca³ego. Dysproporcje wystêpuj¹ równie na poziomie makroregionów. Najwiêkszy z nich centralny zamieszkuje 37% ludnoœci, pog³owie stanowi 47,6% polskiego pog³owia, a jednostki rozmieszczone na jego terenie skupuj¹ ponad 55,5% ywca wo³owego. Makroregion pó³nocny zamieszkuje 17% Polaków, podobnie kszta³tuje siê skup (18%), jednak pog³owie w tym makroregionie stanowi 26,7% ca³ego. Skup i pog³owie s¹ natomiast zbilansowane w makroregionie po³udniowym (oko³o 26%), które zamieszkuje blisko 46% mieszkañców. Powy sza analiza pokazuje zatem wystêpowanie znacznego zró nicowania wielkoœci produkcji, mo liwoœci uboju zwierz¹t oraz wielkoœci regionalnych rynków zbytu, w zwi¹zku z czym potwierdza siê zjawisko skupu w innych regionach kraju oraz koniecznoœæ poszukiwania rynków zbytu oraz zakupu ywca wo³owego poza województwem, w którym prowadzony jest ubój. Tabela 1. Skup 2006 roku i pog³owie byd³a oraz ludnoœæ i powierzchnia poszczególnych W yszczególnienie Skup (2005) Polska Makroregionpó³nocny Podlaskie Pomorskie Warmiñsko-mazurskie Zachodniopomorskie Makroregioncentralny Kujawsko-pomorskie ódzkie Mazowieckie Lubuskie Wielkopolskie Makroregionpo³udniowy Dolnoœl¹skie Lubelskie Ma³opolskie Opolskie Podkarpackie Œl¹skie Œwiêtokrzyskie 17,96 8,91 1,27 4,85 2,92 55,51 8,36 10,68 15,62 1,02 19,83 26,53 2,18 6,46 6,44 1,73 3,19 3,11 3,42 ród³o: Biuletynyi komunikatystatystyczne GUS. Pog³owie (czerwiec 2006) 26,69 13,54 3,47 7,75 1,94 47,58 7,63 7,94 17,56 1,20 13,25 25,72 2,15 7,52 4,89 2,18 3,13 2,37 3,47 Ludnoœæ 17,09 3,14 5,76 3,75 4,44 37,17 5,42 6,75 13,52 2,64 8,84 45,73 7,57 5,71 8,56 2,74 5,50 12,28 3,37 województwach w Powierzchnia 27,36 6,46 5,86 7,73 7,32 36,96 5,75 5,83 11,37 4,47 9,54 35,68 6,38 8,03 4,85 3,01 5,71 3,94 3,75

3 148 B. Pepliñski Ceny skupu byd³a w badanym okresie cechowa³y siê du ¹ zmiennoœci¹, zauwa alny jest jednak powolny wzrostowy trend cen byd³a. Przeciêtne ceny byd³a ogó³em ukszta³towa³y siê na poziomie 7897 z³/tonê ywca w masie poubojowej ciep³ej (MPC). Minimalna cena w badanym okresie ukszta³towa³a siê na poziomie 7145 z³/t MPC, najwy sza wynios³a 8610 z³/t MPC przy odchyleniu standardowym wynosz¹cym 359 z³/t MPC, tj. 4,5% od przeciêtnej ceny skupu. Grupami zwierz¹t cechuj¹cymi siê wy szymi ni przeciêtne ceny byd³a by³y buhajki, buhaje, ni szymi natomiast ja³ówki i byd³o rzeÿne. Ceny buhajów i buhajków kszta³towa³y siê na porównywalnym poziomie i w badanym okresie ukszta³towa³y siê na poziomie wynosz¹cym odpowiednio: 8742 i 8795 z³/t MPC. Równie ceny maksymalne i minimalne w badanym okresie by³o podobne i wynios³y odpowiednio 9491 i 9547 z³ oraz 8001 i 8054 z³/t MPC. Zró nicowanie poziomu cen mierzone odchyleniem standardowym wynosi odpowiednio 4,3 i 4,5%. Analiza rysunku 1 pokazuje, e ceny buhajów charakteryzuj¹ siê bardziej gwa³townymi krótkoterminowymi zmianami w porównaniu do innych grup byd³a. Ceny ja³ówek cielnych by³y ni sze od ceny buhajków przeciêtnie o 14% i wynios³y w badanym okresie 7561 z³/t MPC. Ró nica pomiêdzy cen¹ minimaln¹ (6913 z³/t MPC) a maksymaln¹ (8112 z³/t MPC) w przypadku ja³ówek by³a najni sza spoœród wszystkich badanych grup i wynios³a 17,4%, podczas gdy w innych grupach kszta³towa³a siê na poziomie powy ej 18,5%. Ma to te prze³o enie na odchylenie standardowe, które wynios³o w badanym okresie 254 z³, tj. 3,4%. Krowy rzeÿne cechuj¹ siê najni szymi cenami. Ich przeciêtna cena wynios³a 6952 z³/t MPC. Cechowa³a siê jednak najwy sz¹ zmiennoœci¹ zarówno w zakresie ró nicy pomiêdzy cen¹ minimaln¹ (6234 z³/t MPC) i maksymaln¹ (7682 z³/t MPC) wynosz¹c¹ a 23,2%, jak i w przypadku odchylenia standardowego, które ukszta³towa³o siê na poziomie 5,2%. %\GáRRJyáHP EXKDMNL EXKDMH NURZ\ MDáyZNL Rysunek 1. Ceny skupu byd³a w Polsce i w makroregionach w latach (z³/tonê masy poubojowej ciep³ej) ród³o: opracowanie w³asne na podstawie Rynek wo³owiny i cielêciny. Ceny byd³a ogó³em by³y zró nicowane w poszczególnych regionach i zauwa alne s¹ du e zmiany w analizowanym okresie. W pierwszej po³owie badanego okresu, a wiêc do III kwarta³u 2005 roku regionem, w którym ceny byd³a by³y najni sze by³ makroregion centralny, najwy sze natomiast by³y w makroregionie pó³nocnym, rzadziej w makroregionie po³udniowym. Od 2006 roku sytuacja odwróci³a siê, gdy po ponad 10% spadku cen na prze³omie III i IV kwarta³u 2005 roku najwy sze ceny za ywiec wo³owy zaczêli uzyskiwaæ rolnicy w makroregionie centralnym, najni - sze natomiast rolnicy w makroregionie pó³nocnym. Sytuacja ta nie zmieni³a siê po póÿniejszym wzroœcie cen. W ca³ym badanym okresie najwy sze przeciêtne ceny uzyskali rolnicy w makroregionie po³udniowym 7947 z³/t MPC, najmniejsze w makroregionie pó³nocnym 7862 z³ i centralnym 7873 z³/t MPC wobec przeciêtnej 7897 z³/t MPC w Polsce. W pierwszym makroregionie ceny by³y o oko³o 1,0% wy sze ni w pozosta³ej czêœci kraju. Analiza rysunku 2 pokazuje tak e wiêksze zró nicowanie poziomu cen w makroregionie centralnym, co wyra a siê znacznie wy szym odchyleniem standardowym wynosz¹cym 6,5%, wobec 4,2% dla pozosta³ych makroregionów i 4,5% dla ca³ej Polski. Równie maksimum i minimum cenowe dla poszczególnych regionów odnotowano w makroregionie centralnym i wynios³o ono odpowiednio 8734 i 6747 z³/t MPC, podczas gdy w

4 Zró nicowanie regionalne kosztów zakupu miêsa wo³owego w Polsce w latach makroregionie po³udniowym wynios³o odpowiednio 8603 i 7287 z³/t MPC, a w pó³nocnym 8582 i 7258 z³/t MPC. Ró nice pomiêdzy minimum a maksimum wynios³y wiêc 29,5% w makroregionie centralnym, wobec zaledwie 18,1-18,2% w pozosta³ych makroregionach. Najni sze przeciêtne ceny skupu buhajków wystêpowa³y w makroregionie centralnym 8679 z³/t MPC. Wy sze o 1,0% ceny zak³ady miêsne p³aci³y w makroregionie pó³nocnym 8765 z³/t MPC, a o 2,8% wy sze w makroregionie po³udniowym 8921 z³/t MPC. Zauwa alny jest jednak na rysunku 3 wzrost cen w makroregionie centralnym wzglêdem innych makroregionów, gdy do koñca I kwarta³u 2006 roku makroregion ten cechowa³ siê najni szym poziomem cen skupu. Od II kwarta³u 2006 roku najni sze ceny wystêpuj¹ w makroregionie pó³nocnym. Najwy sze ceny prawie w ca³ym analizowanym okresie wystêpowa³y w makroregionie po³udniowym. Podobnie, jak w przypadku byd³a ogó³em najwiêkszym zró nicowaniem cen cechowa³ siê makroregion centralny, gdzie odchylenie standardowe wynios³o a 6,0%, wobec 3,8% w pozosta³ych 2 makroregionach. Ponadto w pierwszym makroregionie ceny skupu w 2004 i 2005 roku cechowa³y siê du ¹ niestabilnoœci¹, gdy kilkakrotnie w tym okresie ceny w ci¹gu miesi¹ca potrafi³y spaœæ o ponad 5% i w ci¹gu nastêpnego odrobiæ straty, by w kolejnym ponownie spaœæ. Równie ró nica pomiêdzy najni sz¹ i najwy sz¹ cen¹ skupu w badanym okresie by³a najwiêksza w makroregionie centralnym i wynios³a ponad 27% (7490 i 9560 z³/t MPC) wobec 17% w makroregionie po³udniowym (wartoœci 8216 i 9610 z³/t MPC) i 18,1% w pó³nocnym (7950 i 9389 z³/t MPC). Nieco bardziej zró nicowana sytuacja wystêpuje w skupie ja³ówek. Najwy szy poziom ceny minimalnej i maksymalnej wyst¹pi³ ponownie w makroregionie po³udniowym i wyniós³ odpowiednio: 7292 z³ i 8202 z³/t MPC. Ró nica miêdzy tymi dwoma poziomami wynios³a 12,5%, co jest Rysunek 2. Ceny skupu byd³a ogó³em w Polsce i w makroregionach w latach [z³/tonê masy poubojowej ciep³ej] Rysunek 3. Ceny skupu buhajków w Polsce i w makroregionach w latach [z³/ tonê masy poubojowej ciep³ej]

5 150 B. Pepliñski wartoœci¹ najni sz¹ dla wszystkich badanych grup byd³a. Równie w ca³ym analizowanym okresie makroregion ten cechowa³ siê najwy szymi cenami. Ni sze ceny minimalne i maksymalne wyst¹pi³y w makroregionie pó³nocnym, gdzie wynios³y odpowiednio: 6901z³ i 8005 z³/t MPC, co stanowi³o 16% ró nicy oraz w centralnym 6432 z³ i 8047 z³/t MPC, co stanowi³o 25% ró nicy. Wiêksze ni w przypadku buhajków by³y równie rozbie noœci pomiêdzy makroregionami po³udniowym i pó³nocnym w zakresie odchylenia standardowego, które w badanym okresie wynios³o odpowiednio 2,5 i 3,5%, podczas gdy w makroregionie centralnym œrednia zmiennoœæ wynios³a blisko 5,0%. Nie zmieni³y siê natomiast proporcje w zakresie przeciêtnych cen dla badanego okresu w poszczególnych makroregionach. Najni sze by³y w centralnym 7323 z³/t MPC, wy sze o 0,8% w pó³nocnym 7384 z³/ t MPC i a o 6,2 % wy sze w po³udniowym 7774 z³/t MPC. Podobnie jak w poprzednio analizowanych grupach byd³a najwy sze koszty zakupu byd³a wystêpowa³y w makroregionie po³udniowym i wynosi³y przeciêtnie w ca³ym analizowanym okresie 7107 z³/kg MPC. Ni sze o ponad 4,1% ceny skupu by³y w makroregionie centralnym, a o ponad 6,5% w makroregionie pó³nocnym. Najwy sze natomiast spoœród wszystkich badanych grup byd³a by³y ró nice pomiêdzy minimaln¹ i maksymaln¹ cen¹ wystêpuj¹c¹ w analizowanym okresie i wynosi³y one 25,2% w makroregionie pó³nocnym (ceny wynios³y odpowiednio 5920 i 7411 z³/t MPC), w po³udniowym 27,4% (ceny wynios³y odpowiednio 6192 i 7885 z³/t MPC), natomiast najwiêcej w centralnym 29,6% (ceny wynios³y odpowiednio 5920 i 7411 z³/t MPC). W zwi¹zku z powy szym poziom odchylenia standardowego by³ najwy szy i wyniós³ we wszystkich makroregionach ponad 5%. Rysunek 4. Ceny skupu ja³ówek w Polsce i w makroregionach w latach [z³/tonê masy poubojowej ciep³ej] Rysunek 5. Ceny skupu krów w Polsce i w makroregionach w latach [z³/tonê masy poubojowej ciep³ej]

6 Zró nicowanie regionalne kosztów zakupu miêsa wo³owego w Polsce w latach Wnioski 1. Ceny skupu byd³a ogó³em oraz buhajków, ja³ówek i krów charakteryzuj¹ siê znacznym zró nicowaniem regionalnym. 2. Relatywnie najni sze ceny skupu wystêpuj¹ w makroregionie centralnym, który jest eksporterem netto ywca i wyrobów wo³owych. Ni sze ceny wynikaj¹ z koniecznoœci transportu æwierætusz i wyrobów gotowych do innych makroregionów. Tendencja ta zbie na jest z tendencjami zauwa onymi na rynku trzody chlewnej, gdzie makroregion zachodni, który jest eksporterem netto trzody chlewnej mia³ najni sze ceny skupu [Pepliñski, Majchrzycki 2006]. 3. Ni sze ni przeciêtnie w kraju ceny skupu byd³a ogó³em oraz poszczególnych grup byd³a w makroregionie pó³nocnym mog¹ wynikaæ z faktu bycia eksporterem netto, a tak e z braku bazy przetwórczej w tym makroregionie. 4. Makroregion centralny cechuje siê najwiêkszym zró nicowaniem poziomu cen. Dotyczy to zarówno ró nicy pomiêdzy maksymalnymi i minimalnymi cenami w analizowanym okresie, jak i wielkoœci¹ odchylenia standardowego. Literatura Biuletyny informacyjne. Rynek Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz G³ówny Inspektorat Jakoœci Handlowej Artyku³ów Rolno-Spo ywczych (GIJHARS) za okres od do roku. Komunikaty GUS. 2006: Skup i ceny produktów rolnych w 2005 r. Komunikaty GUS. 2006: Pog³owie byd³a i owiec w czerwcu 2006 r. Pepliñski B., Majchrzycki D. 2006: Zró nicowanie regionalne kosztów zakupu miêsa wieprzowego w Polsce w latach Roczniki SERiA Poznañ. Powierzchnia i ludnoœæ w przekroju terytorialnym w 2006 r. 2006: GUS [ Rejman K., Halicka E. 2001: Gospodarka ywnoœciowa. Przewodnik do æwiczeñ. SGGW, Warszawa. [ [ Summary Carried analysis showed that costs of cattle purchase differ in time and regions. Macro regions which are net exporters of beef have relatively lower prices. It includes total cattle, about 2 year bulls, heifers, slaughter cows. Lower prices in northern and central macro regions are caused by the need of transportation of some part of cattle to other regions of the country. Adres do korespondencji: mgr Benedykt Pepliñski Akademia Rolnicza im Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu Wydzia³ Ekonomiczno-Spo³eczny Katedra Ekonomiki Gospodarski ywnoœciowej ul. Wojska Polskiego Poznañ tel. (0 61) benedykp@poczta.onet.pl