Res sacra miser na styku psychoterapii i duchowości

Transkrypt

1 1 Res sacra miser na styku psychoterapii i duchowości Res sacra miser na styku psychoterapii i duchowości Suma teologiczna; Zagadnienie 82, Wola ZAGADNIENIE 82, WOLA Kolejny temat wola nasuwa pięć pytań: 1. Czy wola pożąda czegoś z konieczności? 2. Czy wola pożąda wszystkiego w sposób konieczny? 3. Która władza jest wyższa, wola czy myśl? 4. Czy wola wprawia w ruch myśl? 5. Czy wola dzieli się na gniewliwą i pożądliwą? Artykuł 1 CZY WOLA POŻĄDA CZEGOŚ Z KONIECZNOŚCI? Zdaje się, że wola niczego nie pożąda z konieczności, bo: 1. U Augustyna czytamy1. Jeżeli coś jest konieczne, nie jest dobrowolne. Lecz wszystko. czego wola pożąda, jest dobrowolne. A więc wola niczego z tego, czego pożąda nie pragnie w sposób konieczny. 2. Zdaniem Filozofa2 władze rozumowe dotyczą przeciwstawieństw. Lecz wola jest władzą rozumową, gdyż jak czytamy u Filozofa3 wola tkwi w rozumie. A więc wola dotyczy przeciwstawieństw. Zatem ku niczemu nie kieruje się z konieczności. 3. Dzięki woli jesteśmy panami naszych czynności. Nie jesteśmy jednak panami tego, co dzieje się z konieczności. A więc czynność woli nie może dziać się z konieczności. Wbrew temu Augustyn pisze: Wszyscy jedną zgodną wolą pragną szczęścia 4. Gdyby to pragnienie nie było konieczne, a tylko przygodne, to przynajmniej u niektórych nie byłoby spotykane. Istnieje więc coś, czego wola chce w sposób konieczny. Odpowiedź: Konieczność ma kilka znaczeń5. Bowiem konieczne jest to, co nie może nie być. A to przysługuje komuś i wypływa: pierwsze z wewnętrznego pierwiastka: czy to materialnego, w sensie powiedzenia: konieczne jest, żeby wszelki byt złożony z elementów przeciwnych ulegał rozkładowi, czy to forma1nego w sensie powiedzenia: konieczne jest, żeby trójkąt miał trzy kąty równe dwom kątom prostym. I to jest bezwzględna i naturalna konieczność. Drugie, owo nie może nie być przysługuje danej rzeczy i wypływa z czegoś zewnętrznego: z celu lub siły działającej. Z celu: gdy Res sacra miser - na styku psychoterapii i duchowości - 1 /

2 2 ktoś nie może bez tejże rzeczy osiągnąć lub zadowalająco osiągnąć jakiegoś celu; w tym to znaczeniu mówi się, że pokarmi jest konieczny do życia, a koń do podróży. I ta zwie się: konieczność z celu, a niekiedy zwie się również: użyteczność. Z siły działającej: przydarza się to komuś wtedy, gdy np. ktoś jest zmuszony przez jakowegoś działacza tak, że nie może czynić inaczej, tj. czegoś przeciwnego. I to zwie się: konieczność z przymusu. I ta to konieczność z przymusu jest całkowicie sprzeczna z wolą. Bowiem to uchodzi za gwałt [przemoc, zniewolenie], co jest wbrew skłonności rzeczy6, a sam ruch woli jest jakowąś skłonnością ku czemuś. I dlatego jak coś zwie się naturalne, bo jest zgodne ze skłonnością natury, tak coś zwie się dobrowolne, bo jest zgodne ze skłonnością woli. Jak więc niemożliwością jest, żeby coś zarazem było zniewolone i naturalne, tak i niemożliwością jest, żeby coś zasadniczo było przymuszone, czyli zniewolone i dobrowolne. Natomiast konieczność z celu nie jest sprzeczna z wolą, gdy do celu można dojść w jeden tylko sposób; np. chęć przebycia morza pociąga za sobą we woli konieczność pragnienia statku. Również i konieczność naturalna nie jest sprzeczna z wolą; przeciwnie: muszą się z sobą zgadzać; bowiem jak myśl w sposób konieczny uznaje pierwsze zasady, tak i wola w sposób konieczny lgnie do celu ostatecznego, którym jest szczęście7. Bowiem jak uczy Filozof 8, taką rolę pełni cel w dziedzinie postępowania, jaką zasada w dziedzinie spekulacji. Albowiem to, co w sposób naturalny i niewzruszalny komuś przysługuje, winno być podstawą i początkiem wszystkiego innego, jako że natura rzeczy jest w każdym bycie czymś pierwszym, a wszelki ruch pochodzi od czegoś nieporuszalnego9. Na 1. Przez ową konieczność o jakiej mówi Augustyn należy rozumieć konieczność z przymusu. A co do konieczności naturalnej, to jak tenże Autor w tym samym dziele pisze ona nie przekreśla wolności woli 1. Na 2. Wola, gdy chce czegoś w sposób naturalny, bardziej podobna jest do myśli pojmującej pierwsze naturalne zasady niż do rozumu, który dotyczy przeciwstawieństw10. Stąd też stosownie do tego wola raczej jest władzą myślową niż rozumową. Na 3. Jesteśmy panami naszego Postępowania w tym sensie, iż możemy wybierać to lub owo. Zaś wybór jak czytamy u Filozofa nie dotyczy celu, ale tego, co do celu prowadzi 11. Stąd też pożądanie ostatecznego celu nie należy do tego, czego jesteśmy panami. Artykuł 2 CZY WSZYSTKO CZEGOKOLWIEK WOLA CHCE, CHCE Z KONIECZNOŚCI? Zdaje się, że wszystko, czegokolwiek wola chce, chce z konieczności, bo: 1. Dionizy pisze: Wola nie dotyczy zła 1. Do dobra więc, które się jej nastręcza, wola dąży z konieczności. 2. Przedmiot woli ma się tak do niej, jak porusza jacy do poruszanego. Lecz ruch koniecznie musi nastąpić w poruszanym, gdy go wywoła poruszający. A więc jak się wydaje przedmiot woli porusza wolę z konieczności. 3. Jak to, co zmysł poznaje, jest przedmiotem pożądania zmysłowego, tak to, co myśl poznaje, jest przedmiotem pożądania umysłowego zwanego wolą. Lecz to, co zmysł Res sacra miser - na styku psychoterapii i duchowości - 2 /

3 3 poznaje, porusza z konieczności pożądanie zmysłowe, bo Augustyn pisze: Zwierzęta są poruszane przez to, co widza 2. A więc jak się wydaje również i to co myśl poznaje, porusza wolę z konieczności. Wbrew temu Augustyn pisze: Wolą grzeszy się i żyje należycie 3. Jak widać z tego, wola dotyczy przeciwstawieństw. Nie wszystkiego więc z tego, czegokolwiek chce chce z konieczności. Odpowiedź: Nie wszystkiego, czego kiedykolwiek chce. wola chce z konieczności. Aby to nam było jasne, przypomnijmy sobie ton cośmy już powiedzieli4, mianowicie: jak myśl w sposób naturalny i konieczny uznaje pierwsze zasady, tak wola lgnie do celu ostatecznego. Otóż wśród tego, co myśl poznaje, jest coś, co nie ma koniecznego związku z pierwszymi zasadami; np. zdania przygodne, których odrzucenie nie pociąga za sobą odrzucenia pierwszych zasad; o takowych myśl nie jest przekonana w sposób konieczny. Niektóre zaś zdania są konieczne; to te, co mają konieczny związek z pierwszymi zasadami; chodzi o wnioski ściśle udawadnialne, których odrzucenie pociąga za sobą odrzucenie pierwszych zasad. O takowych też myśl jest przekonaną w sposób konieczny: skoro tylko drogą dowodzenia dedukcyjnego pozna konieczny związek między wnioskami a zasadami. /93/ Nie jest jednak o nich z konieczności przekonaną przed poznaniem droga ścisłego dowodzenia owego koniecznego związku. Podobnie jest z wolą. Są takie poszczególne dobra, które nie mają koniecznego związku ze szczęściem, gdyż i bez nich może ktoś być szczęśliwym; i do takowych wola nie 1gnie z konieczności. Istnieją natomiast inne dobra, mające konieczny związek ze szczęściem, mianowicie którymi człowiek lgnie do Boga5, będącego jedynym i prawdziwym szczęściem. Nim jednak pewność oglądania Boga dowiedzie nam owego związku, wola nie 1gnie z konieczności do Boga i do tego, co do Boga należy czy prowadzi. Natomiast wola oglądającego Boga w Jego istocie, lgnie do Boga z konieczności i to w ten sam sposób, w jaki obecnie chcemy w sposób konieczny być szczęśliwi. Jak więc widać, nie wszystkiego, czego chce, wola chce z konieczności. /94/ Na 1. Do czegokolwiek wola dąży, dąży pod kątem dobra. Ponieważ jednak dóbr jest wiele, dlatego nie kieruje się z konieczności do jednego tylko. Na 2. Wtedy poruszający powoduje z konieczności ruch w poruszanym, gdy moc poruszającego urzewyższa poruszanego i to tak, że wszystkie jego możliwości są poddane poruszającemu. A ponieważ możliwości woli rozciągają się na dobro ogólne i doskonałe, dlatego nie wszystkie jej możliwości są poddane jakiemuś dobru poszczególnemu. Z tego to powodu wola nie jest z konieczności poruszaną przez dobro poszczególne. Na 3. Zmysł nie zdoła tak jak to czyni rozum zestawiać ze sobą różnych rzeczy, ale dostrzega w sposób prosty coś jednego. I dlatego zmysł porusza czy obudza pożądanie zmysłowe ściśle w jednym kierunku, mianowicie tego jednego dostrzeżonego. Natomiast rozum zdoła zestawiać ze sobą wiele rzeczy; i dlatego pożądanie umysłowe, tj. wola, może być poruszane czy obudzane przez wiele rzeczy, a nie przez jedno w sposób konieczny. Artykuł 3 CZY WOLA JEST WYŻSZĄ WŁADZĄ NIŻ MYŚL? Res sacra miser - na styku psychoterapii i duchowości - 3 /

4 4 Zdaje się, że wola jest wyższą władzą niż myśl, bo: 1. Przedmiotem woli jest dobro i cel. Lecz cel jest pierwszą i najwyższą z przyczyn. A więc wola jest pierwszą i najwyższą z władz. 2. Jak łatwo stwierdzić, rzeczy naturalne wznoszą się od niedoskonałych ku doskonałym. To samo dzieje się również i z władzami duszy, bowiem wznosimy się od zmysłu do myśli, która jest władzą pocześniejszą. Lecz naturalny pochód wiedzie od czynności myśli do czynności woli. A więc wola jest doskonalszą i pocześniejszą władzą niż myśl. 3. Sprawności są dostosowane do władz, tak jak doskonałości są dostosowane do tego, co jest doskonalone przez nie. Lecz sprawność doskonaląca wolę, mianowicie miłość nadprzyrodzona, jest wznioślejsza od sprawności doskonalących myśl; oto co pisze Apostoł: Gdybym znał wszystkie tajemnice i posiadał wielką wiarę a miłości bym nie miał, byłbym niczym 1. Wola więc jest wyższą władzą niż myśl. Wbrew temu Filozof uważa myśl za najwyższą władzę duszy2. Odpowiedź: wyższość jednego nad drugim można ujmować dwojako: pierwsze, zasadniczo (bezwzględnie); drugie, pod jakimś względem. Uważamy jakąś rzecz za zasadniczo (bezwzględnie) taką, jeśli jest taka sama w sobie; uważamy ją za taką pod jakimś. względom, jeśli jest taka w porównaniu z czymś. Jeśli więc ujmujemy myśl i wolę same w sobie, to myśl jest wyższą niż wola. Wynika to z wzajemnego zestawienia ich przedmiotów. Przedmiot myśli jest bardziej niezłożony i oderwany niż przedmiot woli, gdyż przedmiotem myśli jest samo pojęcie dobra pożądalnego, zaś przedmiotem woli jest dobro pożądalne, którego pojęcie jest w myśli. A im coś jest bardziej niezłożone i oderwane, tym samo w sobie jest pocześniejsze i wyższe. I dlatego przedmiot myśli jest wyższy niż przedmiot woli. A ponieważ o istotnej treści i ważności władzy stanowi jej przedmiot, dlatego myśl sama w sobie jest zasadniczo (bezwzględnie) wyższą i pocześniejszą niż wola. Natomiast pod jakimś względem i,w porównaniu z czymś wola jest niekiedy wyższą od myśli; mianowicie wtedy, gdy przedmiot woli znajduje się w wyższej rzeczy niż przedmiot myśli; ot tak, jak bym powiedział: Słuch pod jakimś względem jest pocześniejszy od wzroku, gdyż rzecz wydająca dźwięki jest pocześniejsza niż rzecz, która ma barwę, chociaż barwa jest poczesniejsza i mniej złożona niż dźwięk. Jak bowiem wyżej powiedziano3, czynność myśli polega na tym, że pojęcie rzeczy poznanej znajduje się w poznawcy, natomiast czynność woli uskutecznia się przez to, że wola prze ku samej rzeczy, takiej, jaką jest sama w sobie. I dlatego Filozof pisze: Dobro i zło a są to przedmioty woli znajdują się w rzeczach, zaś prawda i fałsz a są to przedmioty myśli znajdują się w myśli 4. Kiedy więc rzecz, w której jest dobro, jest pocześniejsza od samej duszy, kryjącej w sobie pojęcie tejże rzeczy, to w porównaniu z takową rzeczą wola jest wyższa niż myśl. Natomiast kiedy rzecz, w której jest dobro, jest niższą od duszy, wtedy w porównaniu z taką rzeczą znowuż myśl jest wyższą niż wola. Stąd też lepszą jest miłość Boga niż poznanie Go; przeciwnie. lepsze jest poznanie rzeczy cielesnych, aniżeli ich miłowanie5. Zasadniczo, bezwzględnie jednak myśl jest pocześniejszą niż wola. Na 1. W pojęciu przyczyny tkwi jakoweś porównanie jednego z drugim; a wiadomo, w porównaniu z czymś pojęcie dobra jest pocześniejsze6; natomiast prawdziwe mówi o czymś bardziej bezwzględnym czy oderwanym i obejmuje także pojęcie dobra. Stąd to również i dobre zalicza się do tego, co prawdziwe. Na odwrót, takoż i samo Res sacra miser - na styku psychoterapii i duchowości - 4 /

5 5 prawdziwe jest jakowymś dobrem, jako że myśl jest jakąś rzeczą, a jej celem jest prawdziwe 7. A pośród innych celów ten cel jest wybitniejszy, tak jak i myśl wybija się nad inne władze. Na 2. Co jest pierwej według porządku powstawania i czasu jest mniej doskonałe, bo w jednej i tej samej rzeczy możność poprzedza co do czasu rzeczywistość, a niedoskonałość poprzedza doskonałość. Natomiast co jest pierwej bezwzględnie, czyli zasadniczo i według porządku natury jest doskonalsze; w tym znaczeniu rzeczywistość poprzedza możność8. I w ten to sposób myś1 ma pierwszeństwo nad wolą, tak jak poruszający nad poruszanym i czynny nad biernym, albowiem dobro poznane przez myśl porusza wolę. Na 3. Argumentacja zarzutu ma na uwadze wolę braną w porównaniu z tym, co jest ponad duszą. Bowiem nadprzyrodzoną cnota miłości miłujemy Boga. 93 Artykuł 4 CZY WOLA PORUSZA MYŚL? Zdaje się, że wola nie porusza myśli, bo. 1. Poruszyciel jest pocześniejszy od poruszanego i ma nad nim pierwszeństwo, gdyż poruszyciel jest czynny, a czynny jest pocześniejszy od biernego jak piszą Augustyn1 i Filozof 2. Lecz jak wyżej powiedziano3 myśl ma pierwszeństwo nad wolą i jest od niej pocześniejszą. A więc wola nie porusza myśli. 2. Poruszyciel nie jest poruszany przez poruszanego, chyba przez przypadłość. Lecz myśl porusza wolę, gdyż rzecz pożądalna poznana przez myśl, jest poruszycielem nieporuszanym, zaś pożądanie jest poruszycielem poruszanym. A więc myśl nie jest poruszaną przez wolę. 3. Tego tylko możemy chcieć, co myśl pomyślała i poznała. Zatem jeżeli wola chce myślenia i dlatego porusza myśl do myślenia, to wtedy i owo chcenie musi być poprzedzone przez inne myślenie, a to myślenie znowuż musi być poprzedzone przez nowe chcenie i tak w nieskończoność, co jest niemożliwe A więc wola nie porusza myśli. Wbrew temu jest następująca wypowiedź Damascena: W naszej mocy jest nauczyć się jakiegoś dowolnego rzemiosła czy sztuki lub nie 4. Otóż dzięki woli jest coś w naszej mocy; zaś nauczenie się rzemiosła czy sztuki to rzecz myśli. A więc wola porusza myśl. Odpowiedź: W dwojaki sposób można coś poruszać: pierwsze, na sposób celu; w sensie powiedzenia: cel porusza przyczynę sprawczą. I w ten sposób myś1 porusza wolę, gdyż dobro poznane przez myśl jest przedmiotem woli i porusza ją jako cel; drugie, na sposób siły działającej (per modum agentis), tak jak powodujący zmianę porusza rzecz ulegającą zmianie, a siła napędowa porusza rzecz napędzaną. I w ten sposób wola porusza myśl i wszystkie władze duszy. tak uczy Anzelm w dziele O podobieństwach5. /95/ A oto uzasadnienie: Z wszystkimi uporządkowanymi czynnymi władzami tak jest, że ta władza, która dotyczy powszechnego celu, porusza władze, które dotyczą celów poszczególnych. Widzimy to zarówno w przyrodzie, jak i w dziedzinie społeczno-politycznej. Bowiem niebo, które przyczynia się do powszechnego zachowania w istnieniu istot podległych Res sacra miser - na styku psychoterapii i duchowości - 5 /

6 6 prawu powstawania i rozkładu, porusza wszystkie od siebie niższe ciała, z których znów każde przyczynia się do zachowania swojego gatunku lub swojej jednostki. /96/ Podobnie i król, dbający o dobro wspólne całego królestwa, przez swój rozkaz porusza poszczególnych zwierzchników prowincjonalnych. którzy pełnią władzę nad poszczególnymi prowincjami. Otóż przedmiotem woli jest dobro i cel ujęte ogólnie; zaś każda, władza psychiczna odnosi się do jakiegoś odpowiedniego sobie i właściwego jej tylko dobra; np. wzrok do postrzegania barwy, myśl do poznawania tego, co prawdziwe. I dlatego wola na sposób działacza porusza wszystkie władze duszy do swoich czynności, z wyjątkiem władz naturalnych wegetatywnej części duszy, które nie podlegają postanowieniom naszej woli. Na 1. Myśl można ujmować dwojako: pierwsze, o ile poznaje byt i prawdziwe w ogólności; drugie, o ile jest jakąś rzeczą i władzą poszczególną mającą określoną czynność. Również i wolę można ujmować dwojako: pierwsze, według' powszechności jej przedmiotu, o ile mianowicie pożąda dobra powszechnego; drugie, o ile jest jakąś określoną władzą duszy, mającą określoną czynność. Jeżeli więc porównujemy myśl z wolą według charakteru powszechności ich przedmiotów, to jak wyżej ustalono6 myśl jest zasadniczo czy bezwzględnie wyższą i pocześniejszą od woli. Jeżeli zaś ujmujemy myśl według powszechności jej przedmiotu, a wolę ujmujemy jako jakowąś określoną władzę, to również myśl jest wyższą od woli i ma nad nią pierwszeństwo, gdyż w pojęciu bytu i prawdziwego, które myśl poznaje, mieści się samaż wola, jej czynność i jej przedmiot. Zatem myśl poznaje wolę, jej czynność i przedmiot, tak jak poznaje inne poszczególne swoje przedmioty, np. kamień, drewno, które mieszczą się w ogólnym pojęciu bytu i prawdziwego. Jeżeli natomiast ujmujemy wolę według powszechnej treści jej przedmiotu a jest nim dobro, zaś myśl jako jakowąś rzecz i władzę poszczególną, to Wtedy owa wspólna czy powszechna treść dobra mieści w sobie jakby coś poszczególnego: samą myśl, jej myślenie i jej przedmiot, którym jest prawdziwe, z których każde jest jakowymś dobrem osobnym czy poszczególnym. I w takim ujęciu wola jest wyższą od myśli i może ją poruszać. Powyższe wywody są zarazem jasnym uzasadnieniem i odpowiedzią na pytanie: jak i dlaczego te dwie władze swoimi czynnościami zachodzą jedna na drugą [i się warunkują]7, gdyż myśl poznaje, że wola chce, zaś wola chce, żeby myśl myślała. /97/ Podobnież, dobro mieści się w tym co prawdziwe, jako że jest jakowymś prawdziwym poznanym przez myśl, zaś prawdziwe mieści się w dobre, jajko że jest jakowymś dobrem pożądanym przez wolę8. Na 2. Jak wyżej powiedziano9, myśl inaczej porusza wolę niż wola myśl. Na 3. Nie musi się iść w nieskończoność, ale trzeba zatrzymać się na myśli jako na punkcie wyjściowym. Bowiem wszelki puch czy drgnienie woli musi być poprzedzone przez pomysł czy poznanie; nie każde zaś 'pomyślenie jest poprzedzone przez ruch woli, ale początkiem rady i myślenia jest jakowyś myślący początek wyższy od naszej myśli, którym jest Bóg; tak również uczy Arystoteles10, wykazując w ten sposób, że nie musi się iść w nieskończoność11. /98/ Artykuł 5 CZY I W POŻĄDANIU WYŻSZYM NALEŻY WYODRĘBNIĆ SIŁY GNIEWLIWA I POŻĄDLIWA? Res sacra miser - na styku psychoterapii i duchowości - 6 /

7 7 Zdaje się, że w pożądaniu wyższym, tj. we woli, winno się wyodrębnić siły gniewliwą i pożądliwą, bo: 1. Siła pożądliwa bierze nazwę od pożądania, a gniewliwa od gniewania. Otóż istnieje taka pożądliwość, która nie może należeć do pożądania zmysłowego, lecz tylko do umysłowego, tj. do woli; mianowicie pożądliwość mądrości; czytamy o niej w Księdze Mądrości: Pożądliwość mądrości przywodzi do wiecznego królestwa 1. Istnieje też taki gniew, który nie może należeć do pożądania zmysłowego, a tylko do umysłowego, mianowicie, gdy gniewamy się na wady, w myśl słów Hieronima:,,Miejmy nienawiść do wad w sile gniewliwej 2. A więc jak w pożądaniu zmysłowym tak i w umysłowym winno się wyodrębnić siły gniewliwą i pożądliwą. 2. Zgodnie z powszechnym mniemaniem miłość nadprzyrodzona jest w sile pożądliwej a nadzieja w gniewliwej. Ale ani jedno, ani drugie nie może być w pożądaniu zmysłowym, gdyż nie dotyczy przedmiotów postrzegalnych, lecz umysłowych. A więc i w umysłowej części duszy należy usadowić siły pożądliwą i gniewliwą. 3. W dziele O duchu i duszy czytamy: Te władze (mianowicie gniewliwą i pożądliwą) dusza ma przed połączeniem się z ciałem 3. Lecz jak wyżej Dowiedziano4 żadna władza zmysłowej części nie należy do samej tylko duszy, ale do całości ciała i duszy. A więc siły: gniewliwą i pożądliwa są we woli, która jest pożądaniem umysłowym. Wbrew temu Grzegorz z Nysy5 powiada, że nierozumna część duszy dzieli się na dziedzinę pragnienia i gniewania; tego samego zdania jest Damascen6; a i Filozofa czytamy: Wola jest w rozumie, zaś w nierozumnej części duszy jest pożądliwość i gniew lub pragnienie i odwaga 7. Odpowiedz: Siły gniewliwą i pożądliwa nie są częściami pożądania umysłowego zwanego wolą. Uzasadnienie: Jak to już powiedziano8, władza, która dotyczy jakowegoś przedmiotu o wspólnej treści nie różnicuje się w zależności od gatunkowych różnic objętych ową wspólną treścią; np. wzrok dotyczy tego, co widzialne, pod kątem wspólnej treści: barwne; atoli tenże wzrok nie rozpada się na wiele władz z tego powodu, że istnieją różne gatunki barw. Gdyby jednak istniała taka władza, która by dotyczyła białego jako białego, a nie jako barwnego, to władza ta byłaby różną od władzy dotyczącej czarnego jako czarnego. Otóż pożądanie zmysłowe nie dotyczy wspólnej treści dobra, sikoro i zmysł nie poznaje i nie dotyczy ogółów. Stąd też w zależności od różnych treści czy ujęć poszczególnych dóbr mamy różne części pożądania zmysłowego; bowiem siła pożądliwa dotyczy właściwej dla siebie treści czy cechy dobra, mianowicie o ile ono jest przyjemne według zmysłu i odpowiada naturze; zaś siła gniewliwą dotyczy tej treści czy cechy dobra, jaką jest: przepędzenie i zwalczanie tego, co przynosi szkodę. Natomiast wola dotyczy dobra pod katem wspólnej treści dobra. I dlatego w tym pożądaniu umysłowym, jakim jest wola., nie da się wyodrębnić jakowychś władz pożądawczych tak, żeby w tymże pożądaniu umysłowym była jedna władza gniewliwa, a. druga pożądliwa, tak jak i ze strony myśli nie może być mowy o wielu władzach poznawczych, choć jest ich wiele ze strony zmysłów. Na 1. Miłość, pożądliwość itp. można ujmować dwojako: niekiedy chodzi tu o jakoweś uczucia występujące w psychice wraz z jakimś (cielesnym) wstrząsem czy wzruszeniem. Takie jest ich powszechne rozumienie. I w takim rozumieniu znajduje się jedynie w pożądaniu zmysłowym. Niekiedy zaś oznaczają prosty czy goły afekt, bez uczucia lub wstrząsu psychicznego. I w takim sensie są to czynności woli, które bywają Res sacra miser - na styku psychoterapii i duchowości - 7 /

8 8 również przypisywane aniołom i Bogu9. Według tego jednak znaczenia nie należą do rożnych. władz, ale do jednej tylko zwanej wolą. Na 2. Sama wola może uchodzić za gniewliwa czy bojową, gdy chce pokonywać zło nie pod naporem uczucia, ale z wyroku rozumu. W ten sam sposób można ją zwać pożądliwą a to z powodu pragnienia dobra. I w tym to sensie miłość nadprzyrodzona i nadzieja są w sile gniewliwej i pożądliwej, tzn. w woli nastawionej na tego.pokroju czynności. W tym samym sensie można rozumieć owo zdanie z dzieła O duchu i, duszy, mianowicie że siła gniewliwa i pożądliwa są w duszy zanim ona połączy się z ciałem (byleby to rozumieć: według porządku natury, a nie czasu). Chociaż nie ma konieczności przykładać znaczenia do słów onego dzieła10. W ten sposób jest jasna odpowiedź Na 3. Źródło: "VERITAS" 4-8, PRAED MEWS, LONDON, W.2. Res sacra miser - na styku psychoterapii i duchowości - 8 /