STRATEGIA ROZWOJU EDUKACJI NA LATA

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU STRATEGIA ROZWOJU EDUKACJI NA LATA sierpie 2005 r.

2 Spis treci 1. Wprowadzenie Uwarunkowania prawne i powizania z innymi dokumentami Diagnoza sytuacji w obszarze edukacji Poziom wykształcenia społeczestwa Dostp do kultury na wsi i w miecie Edukacja przedszkolna System owiaty Kształcenie zawodowe Kształcenie i doskonalenie nauczycieli Egzaminy zewntrzne Badanie PISA Szkolnictwo artystyczne Osoby o specjalnych potrzebach edukacyjnych Szkolnictwo wysze Kształcenie ustawiczne Nakłady na edukacj System zarzdzania Nadzór nad szkołami i placówkami Zewntrzny system oceniania System Informacji Owiatowej System zarzdzania w szkolnictwie wyszym System oceny jakoci kształcenia Analiza SWOT sektora edukacji Cele i załoenia strategii edukacji Załoenie wstpne Cel główny Tezy wyjciowe Podstawowe wyzwania transformacji stojce przed polskim systemem edukacji: Główne kierunki strategii edukacji w szkolnictwie wyszym: w kształceniu ustawicznym: Realizacja strategii Działania słuce realizacji zamierze strategicznych Rozbudowa systemu wczesnego wspomagania Upowszechnianie edukacji przedszkolnej i obowizek szkolny Nowy model funkcjonowania szkoły Zwikszenie roli edukacji kulturalnej Sie edukacyjna Rozwój systemu kształcenia na odległo obejmujcego róne poziomy kształcenia od szkoły podstawowej po szkolnictwo wysze Usuwanie barier utrudniajcych dostp do edukacji osobom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Zmiany programowe Efektywny system egzaminów zewntrznych Kształcenie zawodowe Zapewnienie dzieciom i młodziey dostpu do doradztwa i poradnictwa wychowawczo-zawodowego Współpraca instytucji edukacyjnych z pracodawcami Systemy stypendialne

3 5.14. Kształcenie ustawiczne zintegrowane z tradycyjnym systemem edukacyjnym Podnoszenie kompetencji kulturalnych społeczestwa Przygotowanie do mobilnoci w midzynarodowej przestrzeni edukacyjnej i na midzynarodowym rynku pracy Kadra nauczycielska i akademicka Efektywne zarzdzanie w edukacji Udział w badaniach midzynarodowych Rozwój infrastruktury edukacyjnej Nowe rozwizania w zakresie finansowania edukacji

4 1. Wprowadzenie Uzyskanie przez Polsk członkostwa Unii Europejskiej zbiegło si w czasie z dyskusj nad efektami wdraania Strategii Lizboskiej po piciu latach, czyli w połowie zaplanowanego okresu jej realizacji. Polska, tak jak pozostałe pastwa członkowskie, musiała rozway skuteczno dotychczas podejmowanych działa, które miały przyczyni si do wzrostu gospodarczego, podniesienia konkurencyjnoci i zwikszenia zatrudnienia. Rola edukacji powszechnie dostpnej i moliwie najwyszej jakoci w deniu do osignicia celów Strategii Lizboskiej jest bezdyskusyjna. Dlatego te w projekcie Narodowego Planu Rozwoju na lata przewidziano uruchomienie Programu Operacyjnego Wykształcenie i Kompetencje, którego głównym celem bdzie podniesienie poziomu wykształcenia polskiego społeczestwa. Ocena dotychczasowych działa, w tym realizowanych w ramach finansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego, Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, a take konieczno przygotowania do podjcia nowych zada przesdziły o potrzebie opracowania nowego dokumentu strategicznego w dziedzinie edukacji. Kierunki rozwoju edukacji w cigu najbliszych 10 lat wynikaj z mocnych stron polskiego systemu kształcenia i szkolenia: powszechnego wykształcenia redniego (maturalnego) młodziey oraz ogromnego wzrostu liczby studentów szkół wyszych. Najwaniejszymi wyzwaniami jest natomiast: upowszechnienie edukacji przedszkolnej i zwikszenie udziału dorosłych w kształceniu ustawicznym. Podstawowym ograniczeniem planów rozwojowych jest dostpno rodków finansowych. Obok spodziewanego dofinansowania z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, najlepsz i najskuteczniejsz drog do podniesienia jakoci edukacji i ułatwienia dostpu jest bardziej efektywne wykorzystywanie zasobów tak finansowych, jak i ludzkich. Dobre zarzdzanie musi opiera si na zaangaowaniu szerokiego grona partnerów. Kluczow rol odgrywaj tu jednostki samorzdu terytorialnego na wszystkich szczeblach, uczelnie, instytucje rynku pracy, słuby socjalne, pracodawcy, zwizki zawodowe i organizacje pozarzdowe. Jednak najwaniejszy jest ucze, student, uczestnik kształcenia ustawicznego i dbajcy o jego rozwój nauczyciel, a strategia i wynikajce z niej działania maj słuy stworzeniu jak najlepszych warunków do tego włanie rozwoju i tylko w ten sposób bdzie mona sprosta wyzwaniom, przed którym stoi nasz kraj. 4

5 2. Uwarunkowania prawne i powizania z innymi dokumentami Strategiczne zamierzenia w dziedzinie edukacji w Polsce wpisuj si w ramy Strategii Lizboskiej, zgodnie z któr wszystkie pastwa członkowskie powinny dołoy stara, aby gospodarka europejska stała si do 2010 r. najbardziej konkurencyjn i dynamiczn gospodark w wiecie, opart na wiedzy, zdoln do trwałego wzrostu, tworzc coraz wiksz liczb lepszych miejsc pracy i zapewniajc wiksz spójno społeczn. Drog do osignicia głównego celu Strategii Lizboskiej poprzez działania w dziedzinie edukacji przedstawia program prac Edukacja i Szkolenia 2010, przyjty przez Ministrów Edukacji UE oraz Komisj Europejsk w 2002 r. Sformułowano w nim trzy grupy celów strategicznych: poprawa jakoci i efektywnoci systemów edukacji w UE wobec nowych zada społeczestwa opartego na wiedzy oraz zmieniajcych si metod i treci nauczania i uczenia si, ułatwienie powszechnego dostpu do systemów edukacji, zgodnie z nadrzdn zasad kształcenia ustawicznego, działanie na rzecz zwikszenia szans zdobycia i utrzymania zatrudnienia oraz rozwoju zawodowego, jak równie aktywnoci obywatelskiej, równoci szans i spójnoci społecznej, otwarcie systemów edukacji na rodowisko i wiat w zwizku z koniecznoci lepszego dostosowania edukacji do potrzeb pracy zawodowej i wymaga społeczestwa oraz sprostania wyzwaniom wynikajcym z globalizacji. W zakresie szkolnictwa wyszego, ramy współpracy okrela tzw. Deklaracja Boloska 1, dokument przyjty przez ministrów edukacji pastw UE i pastw kandydujcych w 1999 r. Zakłada on stworzenie tzw. Europy Wiedzy poprzez wzmocnienie jej wymiaru intelektualnego, kulturalnego, społecznego, naukowego i technologicznego, a w szczególnoci poprzez stworzenie europejskiego obszaru szkolnictwa wyszego. Deklaracja Kopenhaska 2, przyjta przez ministrów ds. kształcenia zawodowego i szkole pastw UE oraz Komisj Europejsk w Kopenhadze w 2002 r., dotyczy wzmocnienia współpracy europejskiej w dziedzinie kształcenia zawodowego i szkole poprzez stworzenie 1 Wspólna Deklaracja Europejskich Ministrów Edukacji: Deklaracja Boloska z 19 czerwca Deklaracja Kopenhaska Deklaracja Europejskich Ministrów ds. Kształcenia Zawodowego i Szkole oraz Komisji Europejskiej w sprawie zwikszonej współpracy europejskiej w dziedzinie kształcenia zawodowego i szkole, Kopenhaga

6 Europy Wiedzy oraz zapewnienie powszechnoci dostpu do rynku pracy. Oznacza to konieczno stałego dopasowywania si ww. systemów do postpu i zmieniajcych si potrzeb społeczestwa. Wymienione powyej dokumenty zostały uwzgldnione w pracach nad nastpujcymi krajowymi programami strategicznymi: Narodowy Plan Rozwoju , Strategia Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do 2010 r. (MENiS 2003), Strategia Pastwa dla Młodziey (MENiS 2003 r.), epolska. Plan działa na rzecz rozwoju społeczestwa informacyjnego w Polsce na lata (2001r.) Narodowy Plan Działa Na Rzecz Dzieci Polska Dla Dzieci (2004 r.) Działania na rzecz rozwoju edukacji i szkole przyczyniaj si do realizacji idei integracji społecznej. Europejska Agenda Społeczna (EAS) z 2000 r. podkrela znaczenie inwestycji w zasoby ludzkie dla zwikszenia liczby i poprawy jakoci miejsc pracy oraz w przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu. EAS wskazuje na znaczenie edukacji i szkole, w tym m.in. kształcenia ustawicznego, a take na potrzeb likwidacji barier utrudniajcych mobilno pracowników, studentów i uczniów. Europejska Strategia Zatrudnienia uznaje działania w dziedzinie kształcenia i szkole za kluczowe dla zwikszenia zdolnoci znalezienia zatrudnienia, ponadto podkrela ich znaczenie dla rozwoju przedsibiorczoci i poprawy zdolnoci dostosowawczych pracowników. Europejska Strategia Integracji Społecznej wskazuje na rol edukacji i szkole w ułatwianiu dostpu do zatrudnienia i zapobieganiu wykluczeniu społecznemu. Równie Europejska Strategia Ochrony Socjalnej dostrzega rol kształcenia ustawicznego jako ułatwiajcego aktywno zawodow osobom starszym, co z kolei ma wpływ na utrzymanie stabilnoci finansowej systemów emerytalnych. Problematyka powysza została ujta w nastpujcych dokumentach krajowych: Narodowa Strategia Wzrostu Zatrudnienia i Rozwoju Zasobów Ludzkich w latach , Narodowa Strategia Integracji Społecznej, Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej Krajowy Plan Działania na rzecz Zatrudnienia

7 Nowy etap wdraania Strategii Lizboskiej został zapocztkowany w trakcie wiosennego Szczytu Rady Europejskiej (2005) 3. Okrelono trzy istotne wymiary Strategii Lizboskiej: ekonomiczny, społeczny i rodowiskowy. Jako priorytetowe uznano działania na rzecz wzrostu gospodarczego, konkurencyjnoci i innowacyjnoci oraz na rzecz poprawy zatrudnienia, przy przestrzeganiu zasady zrównowaonego rozwoju. Realizacji sformułowanej na nowo Strategii Lizboskiej maj słuy Zintegrowane Wytyczne na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia W dokumencie tym zaleca si inwestowanie w działania słuce poprawie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych społeczestwa oraz rozwojowi systemu uczenia si przez całe ycie. Wytyczne odnosz si równie do edukacji i szkole, postulujc działania na rzecz poprawy kultury przedsibiorczoci, doradztwa i szkolenia niepełnosprawnych, współpracy uczelni z podmiotami gospodarczymi, zachcania młodych do podejmowania studiów na kierunkach cisłych, przyrodniczych i technicznych, upowszechniania uczenia si przez całe ycie, mobilnoci oraz korzystania z technik informacyjno-komunikacyjnych (TIK). Rol edukacji i szkole jako istotnego narzdzia polityki spójnoci wyeksponowano równie w Strategicznych Wytycznych Wspólnoty dotyczcych polityki spójnoci na lata W dokumencie wskazuje si na konieczno wspierania reform systemów edukacji i szkole jako priorytetowych dla konwergencji oraz konkurencyjnoci i zatrudnienia w regionach. Strategiczne cele pastwa w zakresie budowy społeczestwa informacyjnego w perspektywie roku 2020, które pozostaj w zgodzie z now europejsk strategi, zawarte zostały w dokumencie Ministra Nauki i Informatyzacji z wrzenia 2004r: Proponowane kierunki rozwoju społeczestwa informacyjnego w Polsce do 2020 roku. Wskazane priorytety dotycz m.in. inicjatyw na rzecz e-kształcenia. 3 Komunikat na Wiosenn Rad Europejsk Partnerstwo na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia Nowy start Strategii Lizboskiej COM (2005) 24, Bruksela Konkluzje Prezydencji czerwca Polityka spójnoci na rzecz wzrostu i zatrudnienia. Strategiczne Wytyczne Wspólnotowe , maj

8 Strategia edukacji uwzgldnia postanowienia KE z 2003 r. ujte w komunikacie Równe szanse dla osób niepełnosprawnych - Europejski Plan Działania. EPD obejmuje działania do 2010 r. majce na celu popraw sytuacji osób niepełnosprawnych w społeczestwie i w gospodarce. Ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy znajduj si w tzw. Dyrektywach Antydyskryminacyjnych 6, w Karcie Praw Podstawowych z 2000 r. oraz Wspólnotowym Programie Działa na rzecz zwalczania dyskryminacji Za kluczowe uznano usuwanie technicznych i prawnych przeszkód udziału niepełnosprawnych w społeczestwie i gospodarce opartych na wiedzy, zapewnienie moliwoci korzystania z potencjału społeczestwa informacyjnego. Działania na rzecz otwartoci systemu edukacji i szkole poprzez zwikszon mobilno oraz upowszechnianie uczenia si przez całe ycie s wspierane poprzez programy wspólnotowe: Sokrates (w dziedzinie edukacji), Leonardo da Vinci (w dziedzinie szkolenia zawodowego), Młodzie Youth (nieformalna edukacja oraz midzynarodowa mobilno młodziey), czy Grundtvig (mobilno dorosłych). W latach bdzie realizowany Zintegrowany Program Działa na rzecz uczenia si przez całe ycie. 6 - Dyrektywa 2000/43/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. wprowadzajca zasad równego traktowania osób bez wzgldu na pochodzenie rasowe i etniczne, - Dyrektywa 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiajca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy. 7 Polska przystpiła do Programu 1 stycznia 2003 r. 8

9 3. Diagnoza sytuacji w obszarze edukacji Poziom wykształcenia społeczestwa Z prognozy demograficznej GUS wynika, e liczba dzieci i młodziey w wieku 7-24 lata zmniejszy si z obecnych 10 mln do 8 mln w roku 2010 oraz prawie 6 mln w roku Liczba ludnoci w wieku produkcyjnym bdzie rosn do roku 2010, a nastpnie zmniejsza si w perspektywie do 2020 r. W roku 2020 ludzi w wieku poprodukcyjnym bdzie o 45% wicej w stosunku do roku Pozytywnym zjawiskiem obserwowanym w ostatnich latach jest stały wzrost poziomu wykształcenia Polaków, zwizany z rosncymi aspiracjami edukacyjnymi. Od 1988 roku wzrosła liczba osób z wykształceniem wyszym (o 52%) (ale nadal pozostaje nisza ni w krajach rozwinitych) oraz rednim (o 23%), zmalała natomiast liczba osób z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym (o 34%). Ludno według poziomu wykształcenia w 2002 r. (w odsetkach) Ogółem Wykształcenie wysze poli- cealne rednie Wyszczególnienie zawodowe ogólno- niepełne Ogółem 100,0 9,9 3,2 19,7 8,6 23,2 29,8 3,6 2,0 Mczyni 100,0 9,3 1,6 20,6 5,4 30,1 28,0 3,0 2,0 Kobiety 100,0 10,4 4,6 18,7 11,7 16,9 31,4 4,3 2,0 (ródło: NSPLiM 2002) kształc- ce zasadnicze (zawodowe) podstawowe podstawowe Nieustalony poziom W porównaniu do ludnoci miast, poziom wykształcenia ludnoci wiejskiej nadal pozostaje duo niszy. W miastach odsetek osób z wykształceniem ponadpodstawowym wynosił w 2002 roku 71%, a na wsi 54%, w tym osoby z wykształceniem wyszym stanowiły 13 % ludnoci w miastach i 4% na wsi (ródło: NSPLiM 2002). Polacy znacznie bardziej ni na pocztku lat 90. doceniaj znaczenie wykształcenia (1993r. 76%, 2002r. 91%), traktuj je jako jedn z podstawowych dróg do zaspokojenia aspiracji, osignicia wyszego statusu materialnego i społecznego. Zdecydowany wzrost motywacji do kontynuowania nauki obserwuje si wród młodszych roczników, zwłaszcza w wieku lata (18,6% osób w tej grupie posiada wykształcenie wysze). Jednoczenie dziedzictwem wykształcenia 8 Ze wzgldu na ograniczon dostpno danych oraz specyfik statystyki midzynarodowej, dane w diagnozie pochodz z rónych lat. 9

10 poprzedniego sytemu jest bardzo wysoki odsetek osób o niskim poziomie wykształcenia wród ludnoci powyej 55 roku ycia. (ródło: NSPLiM 2002). Wiek wysze policealne rednie ogólnokształcce zawodowe Poziom wykształcenia zasadnicze zawodowe podstawowe ukoczone podstawowe nieukoczone i bez wykształcenia szkolnego nieustalony Prawie połowa dzieci ojców majcych tylko wykształcenie podstawowe nie podejmuje dalszych wysiłków edukacyjnych wysze wykształcenie uzyskuje jedynie kilka procent (przy czym ponad połowa dzieci z rodzin lepiej wykształconych kształci si w szkołach wyszych) (ródło: Szkolnictwo wysze w Polsce, 2004, Bank wiatowy). Wysze wykształcenie przekłada si na wyszy wskanik zatrudnienia. W 2003 roku stopa bezrobocia wród osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym wynosiła 24,0%, z wykształceniem rednim zawodowym 17,4%, rednim ogólnokształccym 22,6%, gdy tymczasem wród osób z wykształceniem wyszym zaledwie 7,6%. (ródło: Rocznik statystyczny RP 2004) W roku 2003 stopa bezrobocia w grupie wiekowej lata wynosiła 43,1% przy stopie bezrobocia ogółem 19,6% (ródło: BAEL, IV kwartał). Jednoczenie jednak wikszo młodych ludzi znajduje prac w okresie krótszym ni jeden rok od chwili wejcia na rynek pracy. 3.2 Dostp do kultury na wsi i w miecie Zasadniczym elementem przygotowania do ycia w społeczestwie jest kultura. Kompetencje kulturalne w duej mierze znaczco wpływaj na zdolnoci gospodarowania, zdobywania wiedzy, współpracy, tworzenia innowacyjnych rozwiza. Jak wskazuj liczne badania socjologiczne, poziom wykształcenia wyznacza w zasadniczy sposób poziom uczestnictwa w 10

11 kulturze - im wyszy poziom wykształcenia, tym wysze kompetencje w zakresie rozumienia wytworów kultury i ich oceny oraz tworzenia kultury. Niepokojcym zjawiskiem jest wic spadek czytelnictwa, niskie uczestnictwo w kulturze, niski poziom wiedzy o kulturze własnej i innych krajów, proces redukowania pola aktywnoci kulturalnej do korzystania jedynie z oferty rodków masowego przekazu, a przy tym preferowania mniej ambitnej oferty programowej telewizji i radia oraz eliminowania audycji o treciach bardziej wszechstronnie rozwijajcych osobowo. Stan infrastruktury kulturalnej pogarsza si, zmniejsza si take liczba placówek kulturalnych. Przykładem redukcji tkanki kulturalnej jest sytuacja polskich bibliotek. W 2002 r. na terenie Polski było czynnych bibliotek i punktów bibliotecznych. W stosunku do 1995 r. ich liczba zmniejszyła si ogółem o 22,4%. Mimo stosunkowo niewielkich zmian instytucjonalnych w sektorze teatrów i instytucji muzycznych, zmniejszyła si liczba organizowanych przedstawie i koncertów, co pocignło za sob take zmniejszenie si liczby słuchaczy i widzów (w 2002 r. odpowiednio 46,7 tysicy i 9,85 mln spadek w stosunku do 1995 r. odpowiednio o 2,5 % i 3,4 %). Alarmujce jest take cigłe powikszanie si nierównoci w dostpie do kultury midzy miastem a obszarami wiejskimi. Tempo pogarszania si stanu dostpu do kultury jest znacznie szybsze na obszarach wiejskich. Przyczyn mniejszego ni w miecie uczestnictwa w kulturze na wsi s niewystarczajce rodki na prowadzenie działalnoci i niedorozwój lokalnej infrastruktury kulturalnej. Regres w tym zakresie obserwuje si od pocztku transformacji ustrojowej: - zmieniała si liczba bibliotek gminnych (6464 w roku 1980 i wzrosła do 6551 w roku 1996, a nastpnie zmalała do 5892 w roku 2001), ale za to dramatycznemu, bo prawie dziesiciokrotnemu obnieniu uległa liczba punktów bibliotecznych (z w roku 1980 do 2428 w roku 1996, 2050 w roku 1999, i 1494 w roku 2001), co oznacza, e na obszarach wiejskich Polski znaczco wydłuyła si droga czytelnika do ksiki. - zmniejszyła si liczba wiejskich ksigar i punktów sprzeday ksiek; - zmalała liczba wiejskich domów kultury, klubów i wietlic, a zdecydowana wikszo pozostałych, ze wzgldu na powane ograniczenia finansowe, musiała ograniczy zakres działalnoci, a w bardzo wielu przypadkach tak działalno skomercjalizowa kosztem systematycznych działa edukacyjnych (koła zainteresowa, amatorska twórczo artystyczna, itp.) Na podstawie danych GUS-u mona szacowa, e w roku 2001 na wsi 11

12 funkcjonowało około 2200 placówek kulturalnych (bez bibliotek), w tym: domów kultury 294 (13%); orodków kultury 837 (38%); klubów 112 (5%) i wietlic 957 (44%). - z mapy kulturalnej wsi praktycznie zniknły wiejskie kina. W roku 2001 funkcjonowało na wsi zaledwie 35 kin. Bez wtpienia sytuacja kina wiejskiego stanowi jeden z bardziej drastycznych przykładów zrónicowania dostpu do oferty kulturalnej midzy mieszkacami wsi i miast 9. Warto równie zaznaczy spadek znaczenia edukacji kulturalnej w programach nauczania oraz dysproporcje take w tym zakresie pomidzy miastem a wsi Edukacja przedszkolna Wychowanie przedszkolne daje podstawy do nabywania umiejtnoci na wyszych szczeblach edukacji. Od roku szkolnego 2004/2005 wprowadzone zostało obowizkowe roczne przygotowanie przedszkolne dla 6-latków. Niekorzystnym zjawiskiem w Polsce jest niski poziom uczestnictwa w edukacji przedszkolnej dzieci w wieku 3-5 lat (ok. 30 %), podczas gdy w krajach Europy Zachodniej wskanik ten waha si midzy 70% a 100%. Ponadto wystpuj ogromne dysproporcje w upowszechnieniu wychowania przedszkolnego midzy miastem a wsi. 52,3% dzieci w wieku 3-5 lat mieszkajcych w miecie uczszczało do przedszkola, natomiast dzieci mieszkajcych na wsi - tylko 16,7 %. (ródło: Owiata i wychowanie w roku szkolnym 2003/2004, GUS) 3.4. System owiaty Stopniowo coraz mniej osób decyduje si na kształcenie w zasadniczych szkołach zawodowych (w 2003 roku nastpił spadek o ok. 75% w porównaniu do roku 1990), wzrasta natomiast liczba uczniów techników (o 34%) i liceów ogólnokształccych (o 69%) oraz szkół policealnych (o 145%). Powysze tendencje wskazuj na coraz wysze aspiracje edukacyjne Polaków coraz wicej osób wybiera szkoły umoliwiajce zdobycie matury i, co za tym idzie, moliwo kształcenia na poziomie wyszym.(ródło: Owiata i wychowanie w roku szkolnym 2003/2004, GUS) 9 ródło: opracowanie własne na podstawie Roczników GUS

13 Współczynniki skolaryzacji brutto w roku szkolnym 2003/2004 (w odsetkach) Szkoły Wiek Ogółem Mczyni Kobiety Zasadnicze zawodowe ,5 15,3 7,5 Licea ogólnokształcce ,7 41,3 58,5 Technika i licea profilowane ,1 63,0 48,9 Policealne ,1 10,6 15,6 ródło: Owiata i wychowanie w roku szkolnym 2003/2004, GUS Stosunkowo niewielka liczba młodziey (poniej redniej UE) porzuca nauk przed ukoczeniem pełnego cyklu kształcenia. Bardzo wane jest monitorowanie tego zjawiska, zwłaszcza w odniesieniu do uczniów liceów ogólnokształccych i ich wyników na (nowej) maturze Kształcenie zawodowe Kształcenie zawodowe w systemie szkolnym prowadzone jest zgodnie z klasyfikacj zawodów szkolnictwa zawodowego. W celu lepszego dostosowania kształcenia do potrzeb rynku pracy i zwikszenie perspektyw zatrudnienia absolwentów, Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu wprowadza programy modułowe (opracowano ju 53 programy), a take zawiera porozumienia z organizacjami pracodawców, samorzdami gospodarczymi w zakresie realizacji praktycznej nauki zawodu Kształcenie i doskonalenie nauczycieli Wanym elementem sytemu kształcenia jest odpowiednie przygotowanie nauczycieli. Poziom wykształcenia nauczycieli poprawił si w cigu ostatnich dziesiciu lat - w 1994 r. tylko 63,6 % nauczycieli legitymowało si wykształceniem wyszym. Poziom wykształcenia nauczycieli w 2002 r. przedstawiał si nastpujco: Nauczyciele według wykształcenia w roku 2002 Wysze % Kolegium % SN % rednie % Ogółem , , , , ródło: Nauczyciele w roku szkolnym 2002/2003, CODN Przepisy prawne obowizujce od 1 padziernika 2004 r. wprowadziły zmiany standardów kształcenia nauczycieli, przedmiotów kształcenia nauczycielskiego, wymiaru praktyk oraz treci programowych i wymaganych umiejtnoci (znajomo jzyka obcego w stopniu zaawansowanym oraz wykorzystywanie technologii informacyjnej). Istotn zmian jest take obowizek przygotowywania nauczycieli do nauczania dwóch przedmiotów na wyszych studiach zawodowych. 13

14 Egzaminy zewntrzne Pierwszym egzaminem w karierze szkolnej ucznia jest sprawdzian przeprowadzany w szóstej klasie szkoły podstawowej (wprowadzono w 2002 r.). Wyniki sprawdzianu w 2004 r. według lokalizacji szkół i umiejtnoci (w pkt.) Wyszczególnienie RAZEM (na 40 do uzyskania) Czytanie ( na 10) Pisanie (na 12) redni wynik uczniów w gminach* redni wynik uczniów w miastach * dotyczy gmin: miejskich, wiejskich i miejsko-wiejskich ródło: CKE Rozumowanie ( na 8) Korzystanie z informacji (na 2) 24,51 8,04 7,91 3,43 1,42 3,70 26,74 8,36 8,65 3,95 1,55 4,22 Wykorzystywanie wiedzy... ( na 8) Na egzaminie gimnazjalnym w 2004 r. (pierwszy odbył si w 2002 r.) uczniowie uzyskali rednio 27,01 punktów (na 50 pkt.) w czci humanistycznej oraz 24,49 w czci matematyczno-przyrodniczej (równie na 50 pkt.). Wysze wyniki uzyskali uczniowie uczszczajcy do szkół w miastach. W czerwcu 2004 r. po raz pierwszy absolwenci dwuletnich ponadgimnazjalnych zasadniczych szkół zawodowych zdawali zewntrzne egzaminy potwierdzajce kwalifikacje zawodowe. Na kandydatów, egzamin zdało osób (63%) (ródło: CKE) Badanie PISA Badanie OECD - PISA 2003 (Program Midzynarodowej Oceny Umiejtnoci Uczniów) sprawdza kompetencje pitnastolatków w trzech obszarach: rozumienia tekstu, mylenia matematycznego i mylenia naukowego. W zadaniach sprawdzajcych rozumienie tekstu polscy uczniowie wypadli lepiej (497 pkt), ni w 2000 r. (479 pkt) nieco powyej redniej OECD (494 pkt). W myleniu matematycznym uzyskali 490 pkt nieco poniej redniej OECD (500 pkt). Nie radzili sobie dobrze z zadaniami, które wymagały od nich samodzielnego, analitycznego lub twórczego mylenia. W rozumowaniu w naukach przyrodniczych osignli 498 pkt(rednia OECD 500 pkt). Najsłabiej wypadli w myleniu naukowym (rednia OECD 500 pkt) - uzyskali 487 pkt Szkolnictwo artystyczne Obok systemu edukacyjnego, nad którym nadzór sprawuje minister właciwy do spraw owiaty i wychowania, funkcjonuje system szkół i uczelni artystycznych, nad którym nadzór sprawuje Minister Kultury. System szkolnictwa artystycznego w Polsce jest silnie 14

15 zcentralizowany. Niemal wszystkie szkoły podlegaj Ministrowi Kultury i s finansowane z budetu pastwa (budet Ministra Kultury). Minister właciwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego w porozumieniu z ministrem właciwym do spraw owiaty i wychowania okrela, w drodze rozporzdzenia, typy szkół artystycznych publicznych i niepublicznych, uwzgldniajc szkoły realizujce kształcenie ogólne i kształcenie artystyczne, a take szkoły realizujce wyłcznie kształcenie artystyczne. System owiaty w obszarze szkolnictwa artystycznego obejmuje: I. szkoły artystyczne publiczne i niepubliczne, realizujce kształcenie ogólne i kształcenie artystyczne: 1) szkoły muzyczne obejmujce: a) ogólnokształcce szkoły muzyczne I stopnia - szkoły o szecioletnim cyklu kształcenia, dajce podstawy wykształcenia muzycznego oraz wykształcenie ogólne w zakresie szkoły podstawowej, b) ogólnokształcce szkoły muzyczne II stopnia - szkoły o szecioletnim cyklu kształcenia, dajce wykształcenie w zawodzie muzyk oraz wykształcenie ogólne w zakresie gimnazjum i liceum ogólnokształccego, umoliwiajce uzyskanie wiadectwa dojrzałoci po zdaniu egzaminu maturalnego; 2) szkoły plastyczne obejmujce: a) ogólnokształcce szkoły sztuk piknych - szkoły o szecioletnim cyklu kształcenia, dajce wykształcenie w zawodzie plastyk oraz wykształcenie ogólne w zakresie gimnazjum i liceum ogólnokształccego, umoliwiajce uzyskanie wiadectwa dojrzałoci po zdaniu egzaminu maturalnego, b) licea plastyczne - szkoły o czteroletnim cyklu kształcenia, dajce wykształcenie w zawodzie plastyk oraz wykształcenie ogólne w zakresie liceum ogólnokształccego, umoliwiajce uzyskanie wiadectwa dojrzałoci po zdaniu egzaminu maturalnego; 3) szkoły baletowe obejmujce ogólnokształcce szkoły baletowe - szkoły o dziewicioletnim cyklu kształcenia, dajce wykształcenie w zawodzie tancerz oraz wykształcenie ogólne w zakresie klas IV-VI szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum ogólnokształccego, umoliwiajce uzyskanie wiadectwa dojrzałoci po zdaniu egzaminu maturalnego. II. szkoły artystyczne publiczne i niepubliczne, realizujce wyłcznie kształcenie artystyczne: 1) szkoły muzyczne obejmujce: 15

16 a) szkoły muzyczne I stopnia - szkoły o szecioletnim lub czteroletnim cyklu kształcenia w zalenoci od wieku ucznia, dajce podstawy wykształcenia muzycznego, b) szkoły muzyczne II stopnia - szkoły o szecioletnim lub czteroletnim cyklu kształcenia w zalenoci od specjalnoci kształcenia, dajce wykształcenie w zawodzie muzyk; 2) szkoły baletowe obejmujce szkoły sztuki taca - szkoły o dziewicioletnim lub szecioletnim cyklu kształcenia w zalenoci od wieku ucznia, dajce wykształcenie w zawodzie tancerz; 3) szkoły sztuki cyrkowej - szkoły o czteroletnim cyklu kształcenia, dajce wykształcenie w zawodzie aktor cyrkowy; 4) szkoły policealne, dajce moliwo uzyskania lub uzupełnienia wykształcenia w zawodach artystycznych, okrelonych w odrbnych przepisach. III. szkoły pomaturalne bibliotekarskie i animatorów kultury, które s szkołami dajcymi wykształcenie w zawodzie bibliotekarz lub animator kultury. IV. placówki pracy pozaszkolnej, w tym ogniska artystyczne oraz placówki kształcenia ustawicznego. Minister Kultury sprawuje nadzór pedagogiczny nad wszystkimi publicznymi i niepublicznymi szkołami artystycznymi w Polsce. S to 72 szkoły prowadzone przez jednostki samorzdu terytorialnego, w których pracuje nauczycieli i kształci si uczniów oraz 302 niepubliczne szkoły artystyczne, w tym 101 posiadajcych uprawnienia szkół publicznych. W szkolnictwie niepublicznym pracuje 1910 nauczycieli i kształci si uczniów. Ponadto Minister Kultury nadzoruje i prowadzi 253 szkoły, w których zatrudnionych jest 8150 nauczycieli i kształci si uczniów. Podsumowujc, całe szkolnictwo artystyczne I i II stopnia to: 728 szkół, w których kształci si uczniów i pracuje nauczycieli Osoby o specjalnych potrzebach edukacyjnych Szczególnej uwagi wymaga problem dzieci i młodziey ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wród osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i wicej w 2002 r. najliczniejsz grup stanowiły osoby o wykształceniu podstawowym (46,3%). Drug grup, co do wielkoci udziału, tworzyły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 10 na podstawie danych z Centrum Edukacji Artystycznej, luty 2005 r. 16

17 (26,8%), odsetek osób z wykształceniem wyszym był natomiast bardzo niski (4%) (ródło: Rocznik statystyczny RP 2004, GUS) Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w roku szkolnym 2003/2004 Zasadnicze Technika i Szkoły Wyszczególnienie podstawowe Gimnazja Licea ogólszkoły licea nokształcce zawodowe profilowane W szkołach specjalnych (w tys.) 37,7 38,8 19,2 1,0 2,1 W szkołach ogólnodostpnych (w 47,7 29,0 1,9 5,2 3,8 tys.) w tym jako % ogółu uczniów 1,6 1,6 1,0 0,7 0,5 ródło: Owiata i wychowanie w roku szkolnym 2003/2004, GUS Dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi tworzone s równie specjalne orodki szkolno-wychowawcze (406 placówek z 26,4 tys. wychowanków w roku 2003), specjalne orodki wychowawcze (48 placówek z 2,7 tys. wychowanków) oraz orodki rewalidacyjnowychowawcze (92 placówki z 4,0 tys. wychowanków). Niewielu uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi uczy si w szkołach ogólnodostpnych Szkolnictwo wysze Ustawa o szkolnictwie wyszym z 1990 roku rozszerzyła znaczco autonomi uczelni i stworzyła prawne przesłanki do tworzenia uczelni niepastwowych, a ustawa o wyszych szkołach zawodowych umoliwiła tworzenie tych uczelni i kształcenie na poziomie licencjackim i inynierskim. Ustawy te wraz z polityk finansow uczelni, tworzeniem zamiejscowych placówek kształcenia oraz moliwoci pobierania odpłatnoci za studia zaoczne, wieczorowe i eksternistyczne w uczelniach publicznych znaczco powikszyły ofert edukacyjn szkół wyszych. Oferta ta spotkała si z niespotykanym wzrostem aspiracji edukacyjnych młodziey. W tym czasie liczba studentów wzrosła z 394 tys. w roku 1990 do tys. w roku 2003/2004. W roku akademickim 1990/1991 współczynnik skolaryzacji brutto (19-24 lata) wynosił 13,1%, w roku akademickim 2003/ %, a w roku akademickim 2004/2005 ju 48,5%. Jest to jeden z najwyszych wskaników kształcenia na poziomie wyszym w Europie. 17

18 Liczba studentów w roku akademickim 2003/2004 i 2004/ / /2005 Liczba studentów ogółem ,0% ,0% - studia dzienne ,1% ,9% - studia zaoczne i wieczorowe ,9% ,1% - uczelnie pastwowe +KUL +PAT ,6% ,7% - uczelnie niepastwowe ,4% ,3% W uczelniach pastwowych +KUL +PAT ,0% ,0% - studia dzienne ,3% ,5% - studia zaoczne i wieczorowe ,7% ,5% W uczelniach niepastwowych ,0% ,0% - studia dzienne ,6% ,7% - studia zaoczne i wieczorowe ,4% ,3% Współczynnik skolaryzacji 47,0% 48,5% ródło: GUS na dzie 30 listopada (bez szkół MON i MSWiA; bez obcokrajowców) Sporód studentów studiujcych w systemie stacjonarnym, którzy rozpoczli studia w 2003 roku 78% stanowi młodzie miejska, a 22% - młodzie pochodzenia wiejskiego: na studiach zaocznych i wieczorowych odpowiednio - 76% i 24%. W pastwowych wyszych szkołach zawodowych studiuje 37% młodziey pochodzenia wiejskiego a 53% z małych miast, co wskazuje na popraw dostpnoci do studiów dla tej grupy młodziey. Z analizy danych z rekrutacji na studia wynika, i młodzie nadal wybiera kierunki: zarzdzanie i marketing, pedagogika, ekonomia i administracja, nalece do grupy kierunków społeczno-ekonomicznych, nie zawsze odpowiadajce zapotrzebowaniom rynku pracy. W mniejszym stopniu preferowane s kierunki techniczne i przyrodnicze. Dynamika zmian w obszarze awansu naukowego nauczycieli akademickich wskazuje, i korzystn zmian, jaka miała miejsce w latach transformacji systemowej, jest ponad trzykrotne zwikszenie liczby osób uzyskujcych stopie doktora (z 1800 osób w 1992 r. do 5460 w 2003 r.) oraz obnienie ich redniego wieku. Zagroeniem wydaje si brak podobnej dynamiki w zakresie nadawania stopni doktora habilitowanego i tytułu profesora (od 3 lat statystyka utrzymuje si na podobnym poziomie), co stanowi zagroenie dla rozwoju kadry naukowo-dydaktycznej o najwyszych kwalifikacjach. 18

19 Dla zapewnienia jakoci kształcenia na poziomie wyszym duym zagroeniem jest wolniejsze tempo wzrostu liczby kadry akademickiej o najwyszych kwalifikacjach w stosunku do tempa wzrostu liczby studentów Kształcenie ustawiczne 11 W Polsce w 2003 r. wskanik uczestnictwa w edukacji ustawicznej wynosił 5% w grupie wiekowej lata. rednia dla 15 krajów UE wynosiła 8,5%. Znacznie rzadziej w edukacji ustawicznej uczestniczyły w Polsce osoby o najniszych kwalifikacjach (ródło: BAEL, 2003). Relatywnie mał rol w rozwijaniu kwalifikacji pracowników w Polsce odgrywaj zakłady pracy. W 2002 r. szkolenia dla pracowników przeprowadziło jedynie 41,4% przedsibiorstw, gdy tymczasem w Wielkiej Brytanii, Holandii czy krajach skandynawskich odsetek ten przekroczył 80% (ródło: Rynek Pracy, 2003, MGPiPS) Nakłady na edukacj Obecnie prawie wszystkie publiczne szkoły i placówki owiatowe s prowadzone przez jednostki samorzdu terytorialnego. Udział wydatków na owiat w budetach samorzdów terytorialnych, który w pocztkowym okresie przejmowania szkół i placówek owiatowych przez samorzdy wynosił nieznacznie powyej 15%, w 2003 r. wzrósł do 39%. Wydatki budetu pastwa i budetów samorzdów terytorialnych na owiat w mln zł (2003r.) Wyszczególnienie Wydatki biece Wydatki majtkowe Razem Budet pastwa w tym subwencja owiatowa , ,2 78, , ,2 Budety JST 7 608, , ,9 Ogółem w tym subwencja owiatowa , , , , ,2 Na wynagrodzenia osobowe w 2003 r. wydano łcznie tys. zł, co stanowi ok. 80% subwencji owiatowej i zarazem 57,8 % wydatków biecych (wraz z przedszkolami) poniesionych przez samorzdy. 11 Kształcenie ustawiczne definiuje si jako kształcenie w szkołach dla dorosłych, a take uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejtnoci i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych przez osoby, które spełniły obowizek szkolny 19

20 W latach dziewidziesitych wzrastały nakłady z budetu pastwa na szkolnictwo wysze, liczone jako odsetek PKB: z 0,78 w 1994 r. do 0,87 w 2003 r. W roku 2004 nakłady na szkolnictwo wysze w relacji do PKB przekroczyły 1%. Jednak, biorc pod uwag wzrost liczby studentów, wydatki przeliczone na studenta znacznie si zmniejszyły. rodki na funkcjonowanie szkół wyszych zostały przeznaczone w 2003 r. przede wszystkim na działalno dydaktyczn (79,9%) oraz na pomoc materialn dla studentów, fundusz poyczek i kredytów studenckich (13,7%). Struktura przychodów z działalnoci dydaktycznej według ródeł finansowania wskazuje, e głównym ródłem finansowania działalnoci dydaktycznej uczelni pastwowych były dotacje z budetu pastwa (68,3%), a nastpnie opłaty za zajcia dydaktyczne (24,6%). W strukturze przychodów z działalnoci dydaktycznej szkół niepastwowych przewaały opłaty za zajcia dydaktyczne (98%) (ródło: Szkoły wysze i ich finanse w 2003 r., GUS). Działalno badawcza szkół wyszych, tak jak pozostałych jednostek naukowych (PAN, jednostki badawczo-rozwojowe) jest finansowana głównie przez ministra właciwego do spraw nauki. Nakłady na nauk w relacji do PKB maj tendencj malejc 0,55% w 1994 r., 0,43% w 2000 r. i 0,34% w 2003 r. W ramach realizacji Strategii Lizboskiej czynione s starania o zwikszenie udziału nakładów na nauk w PKB oraz o pozyskanie rodków pozabudetowych. Od 1994 r. systematycznie zmniejszaj si nakłady z budetu pastwa na owiat liczone jako odsetek PKB z 4,49% w 1994r do 3,24 % w 2003 r., przy równoczesnym wzrocie nakładów na szkolnictwo wysze. Odsetek PKB przeznaczany w Polsce w 2001 r. (owiata i wychowanie 4,1%; szkolnictwo wysze -1,1,%) na edukacj oscyluje w granicach udziałów przeznaczanych na edukacj w innych pastwach Unii Europejskiej. Porównanie wydatków na edukacj według siły nabywczej pienidza jasno jednak uwidacznia, i w liczbach bezwzgldnych przeznacza si w Polsce relatywnie mniej rodków na edukacj. Roczne wydatki na edukacj na ucznia/studenta w USD wg siły nabywczej pienidza w 2001 r. Szkolnictwo wysze (w tym B+R) Szkolnictwo wysze z wyłczeniem B+R Od poziomu podstawowego do wyszego OGÓŁEM Polska* rednia OECD *Tylko instytucje pa stwowe. 20

21 3.9. System zarzdzania Nadzór nad szkołami i placówkami W obecnym stanie prawnym nadzór nad szkołami sprawowany jest zarówno w zakresie spraw pedagogicznych, jak i administracyjno-finansowych. Nadzór pedagogiczny jest sprawowany przez ministra właciwego do spraw owiaty i wychowania oraz kuratora owiaty. Polega on na ocenie stanu, warunków i efektów działalnoci dydaktycznej, wychowawczej, opiekuczej szkół, placówek i nauczycieli, wspieraniu i inspirowaniu tej działalnoci oraz kontroli przestrzegania prawa w tym zakresie. Natomiast organy prowadzce szkoły i placówki sprawuj nadzór w zakresie spraw finansowych i administracyjnych. Za biece kierowanie działalnoci szkoły lub placówki odpowiada dyrektor szkoły (placówki). Sprawuje on opiek nad dziemi i młodzie, jest przełoonym słubowym wszystkich pracowników, odpowiada za dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły lub placówki, dysponuje rodkami okrelonymi w planie finansowym szkoły (placówki). Mimo tak szerokiego zdefiniowania formalnego zakresu kompetencji, pozycja dyrektora szkoły w praktyce jest ograniczona. Jest on zwizany w sprawach finansowych decyzjami podejmowanymi przez organ prowadzcy szkoł, a w sprawach pedagogicznych jest on zobowizany do przestrzegania zalece formułowanych w trybie nadzoru pedagogicznego sprawowanego przez kuratora owiaty Zewntrzny system oceniania Zewntrzny system oceniania jest kolejnym elementem zarzdzania jakoci w owiacie. Zasadniczo system dobrze wypełnia załoone cele. Dopracowania wymaga jednak analiza danych pochodzcych z wyników egzaminów, która z kolei moe by podstaw do dalszych prac nad standaryzacj wymaga, kryteriami oceniania, procedurami przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów System Informacji Owiatowej System Informacji Owiatowej 12 został zaprojektowany do uzyskiwania danych niezbdnych do prowadzenia polityki edukacyjnej pastwa, podnoszenia jakoci, upowszechniania edukacji oraz usprawnienia finansowania zada owiatowych. Obejmuje szeroki zakres 12 Wprowadzony ustaw z dnia 19 lutego 2004 r. o systemie informacji owiatowej, która weszła w ycie 1 stycznia 2005 r. 21

22 danych i zobowizuje do prowadzenia elektronicznych baz danych szkoły, placówki owiatowe, jst, kuratorów, właciwych ministrów. System ten powinien sta si narzdziem zarzdzania owiat na kadym poziomie, std wanym zadaniem jest analiza danych pochodzcych z SIO. Brakuje powiza tego systemu z systemem danych bdcych w dyspozycji CKE dotyczcym egzaminów zewntrznych System zarzdzania w szkolnictwie wyszym Szkoły wysze posiadaj du autonomi w zakresie działalnoci dydaktycznej i naukowej. Nadzór Ministra nad uczelniami polega na badaniu zgodnoci ich funkcjonowania z przepisami o szkolnictwie wyszym. Uczelnie akademickie coraz czciej podejmuj starania o współprac na rzecz gospodarki poprzez centra transferu technologii zorientowane na przekazywanie wyników bada, wiedzy i innowacji do otoczenia gospodarczego. Jednak skala tej współpracy jest zdecydowanie zbyt mała. Wynika to midzy innymi z systemem zarzdzania uczelniami, który nie jest instytucjonalnie powizany z otoczeniem społecznym i gospodarczym. Utrudnia to równie dostosowanie procesu kształcenia do potrzeb rynku pracy W pastwowych wyszych szkołach zawodowych powizanie kształcenia z lokalnym rynkiem pracy odbywa si na poziomie konwentu. Do kompetencji konwentu naley m.in. zatwierdzanie kierunków i rozmiarów kształcenia. W jego skład wchodz m. in. reprezentanci samorzdu, pracodawców, stowarzysze zawodowych. Coraz wiksza liczba tych uczelni prowadzi badania naukowe (cho ustawa nie nakłada takiego obowizku) i współpracuje z otoczeniem lokalnym System oceny jakoci kształcenia W minionym dziesicioleciu Polska przeszła z etapu elitarnego szkolnictwa wyszego do jego etapu masowego. Warunkiem utrzymania zrównowaonego rozwoju szkolnictwa wyszego stało si stworzenie systemu oceny jakoci kształcenia. W styczniu 2002r. powołano Pastwow Komisj Akredytacyjn utworzon na podstawie ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o szkolnictwie wyszym, ustawy o wyszych szkołach zawodowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Do jej głównych zada naley: 22

23 - ocena jakoci kształcenia na poszczególnych kierunkach studiów we wszystkich polskich uczelniach, - ocena przestrzegania warunków prawnych prowadzenia studiów wyszych, - opiniowanie wniosków o utworzenie uczelni, przyznanie uprawnie do prowadzenia studiów wyszych na okrelonych kierunkach i poziomach kształcenia oraz o utworzenie zamiejscowych jednostek organizacyjnych, - wyraanie zgody na tworzenie nowych, nie wpisanych na list Ministra Edukacji Narodowej i Sportu kierunków studiów. W latach sporód 210 skontrolowanych kierunków studiów uczelni publicznych niepublicznych 70 % oceniono pozytywnie, 25 % warunkowo, a 5 % otrzymało ocen negatywn. 23

24 3.10. Analiza SWOT sektora edukacji MOCNE STRONY obowizek nauki do 18 roku ycia rozwinita sie szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych poprawa wyników badania PISA 2003 r. w porównaniu do badania z 2000 r. w zadaniach badajcych rozumienie tekstu dua liczba szkół wyszych zrónicowanych pod wzgldem oferty edukacyjnej wysoki współczynnik skolaryzacji niski odsetek osób wczenie opuszczajcych system edukacji w wieku lata w odniesieniu do liczby osób w systemie edukacji powszechny system pomocy materialnej dla studentów trzyipółkrotne zwikszenie liczby osób uzyskujcych stopie doktora autonomia szkół wyszych SŁABE STRONY niski wskanik upowszechnienia edukacji przedszkolnej dzieci w wieku 3-5 lat, zwłaszcza na wsi niski poziom umiejtnoci uczniów w zadaniach wymagajcych twórczego mylenia; stosunkowo niska liczba uczniów z bardzo dobrymi wynikami w myleniu naukowym (badanie PISA) niedostateczna liczba nauczycieli jzyków obcych i informatyki niski odsetek osób niepełnosprawnych uczszczajcych do szkół ogólnodostpnych i aktywnych zawodowo zbyt mały udział absolwentów matematyki, nauk przyrodniczych i technicznych w ogólnej liczbie absolwentów szkół wyszych niedostateczne powizanie nauki i szkolnictwa wyszego z gospodark i rynkiem pracy oraz brak naleytego wykorzystania potencjału badawczego uczelni nieefektywny system zarzdzania w szkolnictwie wyszym programy nauczania w szkołach wyszych niedostatecznie przygotowujce do aktywnego wejcia absolwentów na szeroko rozumiany rynek pracy niski wskanik uczestnictwa ludnoci w kształceniu ustawicznym (słabo rozwinity system kształcenia ustawicznego i kształcenia na odległo) relatywnie niskie nakłady na ucznia/studenta w USD wg siły nabywczej pienidza nieefektywny podział kompetencji w zakresie nadzoru midzy administracj rzdow a organami prowadzcymi szkoły niewielkie zaangaowanie społecznoci lokalnych w ycie placówek edukacyjnych 24

25 MOLIWOCI (wewntrzne) wdraanie nowych przepisów dotyczcych kształcenia nauczycieli (nauczanie dwóch przedmiotów, jzyki obce, TIK) rozwój systemu studiów doktoranckich jako trzeciego stopnia kształcenia w szkołach wyszych przyjcie ustawy Prawo o szkolnictwie wyszym przyjcie ustawy o zasadach wspierania działalnoci innowacyjnej wdroenie wikszoci zada Procesu Boloskiego przyjcie nowego rozwizania w zakresie okrelania elastycznych standardów kształcenia w szkolnictwie wyszym utworzenie Systemu Informacji Owiatowej wzrost liczby pracowni komputerowych, w tym z podłczeniem do Internetu doskonalenie systemu oceny jakoci kształcenia w szkołach wyszych doskonalenie systemu akredytacji placówek doskonalenia nauczycieli doskonalenie systemu akredytacji placówek prowadzcych kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych SZANSE (zewntrzne) wykorzystanie renty demograficznej wysokie aspiracje edukacyjne ludnoci moliwo wykorzystania dodatkowych ródeł finansowania np. europejskich funduszy strukturalnych OGRANICZENIA (wewntrzne) brak zewntrznej oceny pracy szkół oprócz egzaminów zewntrznych (sprawdzianu dla szóstoklasistów i egzaminu gimnazjalnego, matury oraz egzaminu potwierdzajcego kwalifikacje zawodowe) relatywnie niski wzrost liczby profesorów i doktorów habilitowanych w stosunku do wzrostu liczby studentów brak mechanizmów szybkiego awansu naukowego ZAGROENIA (zewntrzne) konstytucyjne ograniczenia wprowadzenia odpłatnoci za studia brak wzrostu nakładów na edukacj i nauk z budetu pastwa dziedziczenie statusu społecznego rodziców, w tym czsto poziomu wykształcenia ograniczone nakłady gospodarstw domowych na edukacj wysoki poziom bezrobocia absolwentów brak analiz i prognoz rynku pracy dot. zapotrzebowania na absolwentów o okrelonych kwalifikacjach brak nawyku uczenia si przez całe ycie oraz korzystania z dóbr kultury 25

26 4. Cele i załoenia strategii edukacji 4.1 Załoenie wstpne Edukacja to spójny system kształcenia i wychowania obejmujcy róne poziomy kształcenia, w formach instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych. W systemie tym uczestnicz dzieci, młodzie i doroli, nabywajc wiedz ogóln lub zawodow, a take umiejtnoci. Edukacja sprzyja take kształtowaniu postaw niezbdnych do funkcjonowania w społecznoci lokalnej. Efektywna edukacja o wysokiej jakoci jest kluczowym warunkiem rozwoju społeczestwa, a take jest drog do podnoszenia jakoci ycia, tak w wymiarze indywidualnym, jak i społecznym. Jako, dostpno oraz otwarto edukacji warunkuj rozwój społeczestwa obywatelskiego bazujcego na zasadzie spójnoci społecznej. Przygotowanie, a nastpnie uczestnictwo obywateli w procesie uczenia si przez całe ycie wzmacnia w nich gotowo do podejmowania wyzwa, działa innowacyjnych oraz poczucie własnej wartoci; wspiera ich rozwój osobisty i pozwala na swobodne poruszanie si po nowoczesnym rynku pracy. Strategia Lizboska zakłada trwały, zrównowaony wzrost gospodarczy powizany ze zwikszeniem zatrudnienia. Realizacja tych celów nie bdzie moliwa bez zwikszenia inwestycji w kapitał ludzki i modernizowania systemów edukacji i szkole oraz działa słucych poprawie ich jakoci i efektywnoci. Sprawnie funkcjonujcy system edukacyjny warunkuje zatem moliwoci wykorzystania społecznego potencjału rozwojowego, przez co stanowi take jedno z kluczowych narzdzi budowania wzrostu gospodarczego oraz wzmacniania konkurencyjnoci gospodarki. 4.2 Cel główny Celem głównym rozwoju edukacji w Polsce jest podniesienie poziomu wykształcenia społeczestwa, tak by wykształcenie co najmniej rednie stało si bardziej powszechne - (70%) w grupie wiekowej lat w 2013 r., przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiej jakoci kształcenia. Równoczenie konieczne jest stałe podnoszenie poziomu kwalifikacji osób dorosłych, przede wszystkim kwalifikacji zawodowych oraz ogólnych kompetencji niezbdnych do funkcjonowania we współczesnym społeczestwie. 26

27 4.3 Tezy wyjciowe 1. Ostatnie pitnacie lat było w Polsce okresem eksplozji edukacyjnej w zakresie stopnia upowszechnienia szkolnictwa redniego i wyszego (w 1989 r. do pełnej maturalnej szkoły redniej uczszczało niewiele ponad 40% danej grupy wiekowej, w 2004 r. ponad 80%, w 1989 r. na studiach wyszych było ok. 13% w grupie latków, w 2004 ok. 47%), a take pod wzgldem wzrostu poziomu społecznych aspiracji edukacyjnych. Wzrost aspiracji dotyczy jednak głównie wykształcenia własnych dzieci a nie podnoszenia własnych kompetencji, std stosunkowo niski stopie upowszechnienia kształcenia ustawicznego. 2. Ogromny wzrost ilociowy uczcych si na poziomie rednim i wyszym spowodował, w nieznanym dotd wymiarze, kłopoty z jakoci edukacji i grone zjawisko pogłbiania si rónic midzy szkołami, cho ukrytych w zewntrznej jednolitoci systemu. 3. Transformacja (ustrojowa, ekonomiczna, społeczna, cywilizacyjna) dokonywała si obok systemu edukacji i wewntrz tego systemu, obejmowała zarówno uczcych si, jak i nauczajcych. Nie doszło jednak do wytworzenia rozwiza systemowych dostosowanych do nowej rzeczywistoci. Szkoła w obszarze owiaty nie nadała za transformacj, mimo e znaczenie edukacji stawało si coraz bardziej istotne. 4.4 Podstawowe wyzwania transformacji stojce przed polskim systemem edukacji: 1) coraz wyszy stopie powszechnoci kształcenia na poziomie rednim i wyszym, 2) procesy demograficzne, a take mobilno społeczna wymuszajca głbokie zmiany w sieci edukacyjnej, 3) przemiany w obyczajowoci i postawach, zagroenia wychowawcze, otwarto na wiat, 4) pogłbianie si rónic materialnych i rodowiskowych (zjawiska wykluczenia) przy ogromnym wpływie rodowiska rodzinnego na losy edukacyjne, 5) nowe, zwizane ze współczesn cywilizacj i otwarciem na wiat, kompetencje niezbdne na rynku pracy (jzyki obce, technologie informacyjno-komunikacyjne, przedsibiorczo, nowe zawody itp.) oraz w społeczestwie, 6) wzrost liczby dzieci i młodziey wymagajcych wzmoonej i zindywidualizowanej pomocy, ze wzgldu na rónego rodzaju zaburzenia rozwojowe, 27