Układ rozrodczy żeński

Transkrypt

1 Układ rozrodczy żeński Budowa anatomiczna Jajnik Pęcherzyk zawiązkowy (30 μm) oocyt jedna warstwa płaskich komórek pęcherzykowych - nabłonek powierzchniowy: jednowarstwowy sześcienny (pochodna międzybłonka otrzewnej) - osłonka biaława (tkanka łączna zbita) - kora: zrąb, pęcherzyki jajnikowe i ich struktury pochodne - rdzeń i wnęka: zrąb, duże naczynia krwionośne Zrąb jajnika: tkanka łączna wiotka liczne fibroblasty makrofagi, komórki mięśniowe gładkie i kom. steroideogenne Pęcherzyk pierwotny oocyt (stadium profazy I podziału mejotycznego) jedna warstwa sześciennych lub walcowatych komórek pęcherzykowych Pęcherzyk wzrastający bezjamisty (100 μm +) oocyt osłonka przejrzysta - zona pellucida kilka warstw komórek pęcherzykowych (warstwy ziarnistej) osłonka pęcherzyka - theca folliculi (interna, externa) Oocyt i komórki pęcherzykowe komunikują się poprzez wypustki przebijające otoczkę przejrzystą i połączone są neksusami. Wymiana sygnałów chemicznych między oocytem a komórkami pęcherzykowymi pobudza aktywność komórek pęcherzykowych oraz umożliwia najpierw blokowanie, a następnie uruchomienie podziału mejotycznego oocytu. 1

2 Oocyt Osłonka pęcherzyka (theca folliculi) ziarna korowe wytwór łącznotkankowego zrębu otaczającego pęcherzyk osłonka zewnętrzna (theca externa) - warstwa włókien kolagenowych osłonka wewnętrzna (theca interna) liczne naczynia włosowate, zmodyfikowane komórki zrębu (fibroblasty) przekształcające się w komórki steroidogenne Zona pellucida Komórki pęcherzykowe Komórki theca interna produkują androgeny, które są przekazywane do kom. pęcherzykowych, a te przekształcają je w estrogeny (aromatyzacja, enzym - aromataza) Zrąb Pęcherzyk wzrastający jamisty (0.5 mm +) oocyt zona pellucida jama pęcherzyka lub czasem kilka przestrzeni wypełnionych płynem (liquor folliculi) warstwa ziarnista (to komórki pęcherzykowe, granulosa cells) osłonka pęcherzyka (wewn., zewn.) Pęcherzyk dojrzały (Graafa, do 2.5 cm) oocyt otoczony przyszłym wieńcem promienistym na wzgórku jajonośnym duża jama pęcherzyka centralnie (antrum) warstwa ziarnista na obwodzie osłonka pęcherzyka Komórki wieńca: specyficzna populacja komórek pęcherzykowych połączone neksusami z oocytem - wymiana sygnałów chemicznych Pod wpływem wzrostu poziomu LH, pęcherzyk Graafa ulega owulacji komórka jajowa kończy I podział mejotyczny i trafia do jamy otrzewnej, a stąd do jajowodu. Pęcherzyk Graafa Ciałko żółte komórki ziarnisto-luteinowe komórki osłonkowo-luteinowe naczynia krwionośne wczesne (c. krwotoczne) dojrzałe Powstaje z pozostałości pęcherzyka Graafa po owulacji późne (degenerujące) ciałko białawe 2

3 skrzep Tworzenie się ciałka żółtego Komórki ciałka żółtego to typowe komórki steroidogenne komórki ziarnisto-luteinowe Po owulacji: komórki osłonkowo-luteinowe 1. Sfałdowanie warstwy ziarnistej, wylew krwi do jamy pęcherzyka, wytworzenie skrzepu (ciałko krwotoczne). 2. Przekształcanie komórek warstwy ziarnistej w komórki ziarnisto-luteinowe. 3. Resorbcja skrzepu, wypełnienie tego obszaru przez kom. ziarnisto-luteinowe. 4. Wnikanie z obwodu naczyń, a wraz z nimi komórek theca interna. 5. Przekształcenie komórek theca interna w komórki osłonkowo-luteinowe. Ciałko żółte produkuje: 1. Komórki ziarnisto-luteinowe: - progesteron - przekształcanie androgenów produkowanych przez komórki osłonkowo-luteinowe w estrogeny 2. Komórki osłonkowo-luteinowe: - progesteron - estrogeny, androgeny Degeneracja ciałka żółtego (luteoliza): - gromadzenie lipidów w komórkach - apoptoza i autofagia - włóknienie Ciałko żółte menstruacyjne zazwyczaj zanika Ciałko żółte ciążowe pozostawia bliznę, ciałko białawe, zbudowane głównie z włókien kolagenowych i zawierające nieliczne komórki (fibroblasty) Atrezja pęcherzyków jajnikowych Jajnik młodej kobiety zawiera ok pęcherzyków zawiązkowych w trakcie okresu rozrodczego tylko ok. 400 przechodzi pełny proces rozwoju i ulega owulacji. Pozostałe pęcherzyki są eliminowane w procesie atrezji. Atrezja: apoptoza oocytu i komórek pęcherzykowych usunięcie resztek pęcherzyka przez makrofagi, pozostałość pęcherzyki atrezyjne może zachodzić na wszystkich etapach rozwoju pęcherzyka, najczęściej dotyczy pęcherzyków zawiązkowych i pierwotnych część steroidogennych komórek theca interna pozostaje w zrębie jako gruczoł śródmiąższowy. Komórki dokrewne jajnika i produkowane przez nie hormony: komórki pęcherzykowe (warstwy ziarnistej) komórki osłonki wewnętrznej komórki ziarnisto-luteinowe komórki osłonkowo-luteinowe komórki śródmiąższowe komórki wnękowe (rzadkie, w zrębie wnęki jajnika, podobne do komórek Leydiga w jądrze) estrogeny androgeny* progesteron, estrogeny progesteron, estrogeny, androgeny* androgeny* androgeny *mogą być aromatyzowane do estrogenów 3

4 błona śluzowa (bardzo liczne, rozgałęzione fałdy) warstwa mięśniowa - wewnętrzna okrężna - zewnętrzna podłużna Jajowód błona surowicza Bańka Cieśń Odcinek śródścienny Nabłonek jajowodu Macica komórki z migawkami przesuwają oocyt w kierunku macicy komórki wydzielnicze produkują substancje - tworzące optymalne mikrośrodowisko dla oocytu i plemników - ułatwiające kapacytację plemników komórki podstawne (macierzyste) niezróżnicowane, odpowiadają za regenerację nabłonka Trzon i dno jama macicy Endometrium (błona śluzowa) Myometrium (mięśniówka gładka) warstwa podśluzówkowa warstwa naczyniowa warstwa podsurowicza Endometrium Fazy cyklicznych zmian endometrium złuszczania wzrostowa (folikularna) wydzielnicza (lutealna) niedokrwienia nabłonek powierzchniowy jednowarstwowy walcowaty: komórki z migawkami i komórki wydzielnicze bogatokomórkowa blaszka właściwa (komórki zrębowe i napływowe) proste cewkowe gruczoły surowicze naczynia krwionośne 4

5 2. Faza wzrostowa: regeneracja warstwy czynnościowej (proste gruczoły i tętnice) 3. Faza wydzielnicza: wzrost grubości warstwy czynnościowej i aktywności wydzielniczej gruczołów (gruczoły poskręcane i rozdęte, poskręcane tętnice) 4. Faza niedokrwienia (krótka): skurcz tętniczek spiralnych, niedokrwienie i częściowa martwica warstwy czynnościowej (czynnik PGF2α) 1. Faza złuszczania: rozkurcz tętniczek, ciśnienie krwi rozrywa zmienione martwiczo ściany naczyń, wylew krwi powoduje fragmentację i złuszczenie warstwy czynnościowej (fizjologicznie pierwsza faza cyklu) Hormonalna regulacja cyklu Dzień Jajnik Wzrost pęcherzyków Owulacja Ciałko żółte Luteoliza LH FSH Estrogeny Progesteron Endometrium w. czynnościowa w. podstawowa M Faza wzrostu Faza wydzielnicza N M (estrogenowa) (progestagenowa) wzrostowa wczesna wydzielnicza późna wydzielnicza (M menstruacja, N faza niedokrwienia) Szyjka macicy Pochwa nabłonek nabłonek: komórki wydzielnicze (śluzowe) i komórki z migawkami szerokie, rozgałęzione gruczoły śluzowe blaszka właściwa bogata w włókna sprężyste, z mniejszą ilością komórek znacznie uboższa mięśniówka błona śluzowa nie złuszcza się bl. właściwa (bez gruczołów) mięśniówka Komórki nabłonka pochwy zawierają znaczne ilości glikogenu, przekształcanego przez naturalną florę bakteryjną w kwas mlekowy Tarcza szyjki przydanka Cytodiagnostyka wymazów szyjkowych jest najprostszym sposobem wczesnego wykrycia raka szyjki macicy, zakażeń, umożliwia też ocenę stanu hormonalnego kobiety. Wymazy barwione są metodą Papanicolau. komórki superficjalne (powierzchniowe) komórki intermedialne (z warstw pośrednich) komórki parabazalne i bazalne inne komórki (stanu zapalnego, nowotworowe, drobnoustrojów) ŁOŻYSKO I GRUCZOŁ MLEKOWY prawidłowy HSIL 5

6 Ogólna budowa łożyska Łożysko ludzkie - krwiokosmówkowe Rozwój kosmków łożyskowych 1. Inwazja trofoblastu (10 dzień) 2. Tworzenie kosmków pierwotnych (dzień 11-13) Trofoblast nacieka endometrium, niszczy ściany naczyń. Tworzy się system połączonych przestrzeni wypełnionych krwią (krążenie otwarte) syncytiotrofoblast (2) cytotrofoblast (1) 3. Tworzenie kosmków wtórnych (II tydzień) - wniknięcie mezenchymy pozazarodkowej do wnętrza kosmka 4. Tworzenie kosmków ostatecznych (III/IV tydzień) - wniknięcie naczyń płodu do zrębu kosmka syncytiotrofoblast (3) cytotrofoblast (2) mezenchyma pozazarodkowa (1) syncytiotrofoblast (3) cytotrofoblast (2) zrąb: mezenchyma pozazarodkowa (1) zawierająca naczynia (kapilary o ścianie ciągłej, 4) 6

7 Dojrzewanie kosmków ostatecznych (II/III trymestr): wbudowywanie cytotrofoblastu do syncytiotrofoblastu Dojrzały kosmek: syncytiotrofoblast zrąb: mezenchyma pozazarodkowa z pojedynczymi kom. cytotrofoblastu i kapilarami Dojrzewanie kosmków ostatecznych: optymalizacja bariery łożyskowej zmniejszenie grubości syncytiotrofoblastu usunięcie części jąder syncytiotrofoblastu przez wytworzenie węzłów przyleganie naczyń włosowatych do syncytiotrofoblastu (wytworzenie tzw. płytek nabłonkowo-naczyniowych) Funkcje syncytiotrofoblastu Syncytiotrofoblast największa zespólnia w organizmie (miliony jąder) wszystkie organelle bardzo liczne pęcherzyki różnych typów mikrokosmki wymiana gazowa transport jonów i substancji odżywczych transport metabolitów płodu transport receptorowy matczynych immunoglobulin, transferryny, LDL produkcja i wydzielanie hormonów (hcg, hcs, ACTH, progesteronu, estrogenów) i czynników wzrostowych Zrąb kosmka łożyskowego Bariera łożyskowa substancja podstawowa komórki mezenchymatyczne (w tym macierzyste) cytotrofoblast kosmkowy komórki Hoffbauera (makrofagi) naczynia włosowate o ścianie ciągłej Wczesna: syncytiotrofoblast cytotrofoblast trofoblastu mezenchyma pozazarodkowa śródbłonka śródbłonek Śródbłonek erytrocyt Późna (po optymalizacji): syncytiotrofoblast zespolone blaszki podstawne śródbłonek światło naczynia kapilara płodu krew płodu bariera 7

8 Doczesna i płyta podstawowa substancja międzykomórkowa, w tym fibrynoid komórki doczesnowe (matki) limfocyty T i NK (matki) makrofagi (matki) cytotrofoblast obwodowy (płodu) komórki olbrzymie (płodu) Fibrynoid Komórki doczesnowe: zmodyfikowane komórki zrębowe endometrium duże, okrągłe/owalne jasna cytoplazma receptory rozpoznające wzorzec produkty wydzielnicze: - elementy składowe substancji międzykomórkowej - prolaktyna, renina, prostanoidy - cytokiny zbudowany z włóknika oraz białek i proteoglikanów charakterystycznych dla blaszek podstawnych zlokalizowany wokół naczyń doczesnej i wzdłuż granicy pomiędzy tkankami matki i płodu wyznacza obszar oddzielania się łożyska po porodzie Błony płodowe (pozałożyskowe) Sznur pępowinowy pokryty nabłonkiem owodniowym zrąb z tkanki łącznej galaretowatej (galareta Whartona) dwie tętnice żyła błona owodniowa (nabłonek jednowarstwowy sześcienny, blaszka podstawna, warstwa beznaczyniowej mezenchymy) błona kosmówkowa (mezenchyma z licznymi komórkami cytotrofoblastu obwodowego) błona doczesnowa (tkanka łączna z licznymi komórkami doczesnowymi) Tętnice: brak blaszek sprężystych Żyła: gruba blaszka sprężysta wewn., bardzo gruba, umięśniona media Gruczoł mlekowy należy do gruczołów skóry złożony gruczoł cewkowopęcherzykowy zrazików, każdy ma własny przewód wyprowadzający uchodzący na brodawce sutkowej zmianom aktywności towarzyszą zmiany morfologiczne zrazik przewód / zatoka brodawka Gruczoł mlekowy w różnych stanach czynnościowych przed pokwitaniem po pokwitaniu ciąża otoczka tkanka tłuszczowa zrazik laktacja po laktacji po menopauzie 8

9 Gruczoł mlekowy przed pokwitaniem obfite podścielisko Gruczoł mlekowy po pokwitaniu łącznotkankowe słabo rozwinięty system przewodów wyprowadzających, częściowo niedrożnych pełny rozwój przewodów Taką samą strukturę ma gruczoł mlekowy mężczyzny wyprowadzających pojawienie się zawiązków odcinków wydzielniczych rozrost tkanki tłuszczowej Gruczoł mlekowy podczas ciąży Gruczoł mlekowy podczas laktacji rozwój odcinków wydzielniczych (pęcherzyki i cewki) redukcja tkanki tłuszczowej i łącznej wydzielanie część odcinków wydzielniczych poszerzona, wypełniona wydzieliną) W zrębowej tkance łącznej: gęsta sieć naczyń włosowatych liczne plazmocyty (produkują IgA) Po zakończeniu karmienia: - inwolucja gruczołu mlekowego, struktura gruczołu wraca do stanu sprzed ciąży Komórka wydzielnicza gruczołu mlekowego Odcinek wydzielniczy gruczołu mlekowego tłuszcze białka IgA komórki wydzielnicze komórki mioepitelialne Mechanizmy wydzielania: białka, laktoza egzocytoza (merokrynowy) tłuszcze apokrynowy IgA transcytoza receptorowa k. mioepitelialne k.wydzielnicze siateczka szorstka, gładka aparat Golgiego ziarna wydzielnicze krople lipidowe pecherzyki okryte desmosomy, strefy zamykające w. merokrynowe w. apokrynowe 9

10 Przewody wyprowadzające przewody śródzrazikowe (nabłonek jednowarstwowy sześcienny, kom. mioepitelialne) przewody międzyzrazikowe (nabłonek jednowarstwowy walcowaty) zatoka mlekowa (nabł. dwu/wielowarstwowy sześcienny) przewody mlekowe (nabł. wielowarstwowy płaski) Brodawka sutkowa i otoczka śródzrazikowy międzyzrazikowy zatoka mlekowa naskórek z licznymi melanocytami tkanka łączna włóknista pęczki kom. mięśniowych gładkich przewody mlekowe 10