SCENARIUSZ ZAJĘĆ Z WYCHOWANIADO ŻYCIAW RODZINIE UCZNIÓW SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ. Temat: FIZJOLOGIA PŁODNOŚCI

Transkrypt

1 SCENARIUSZ ZAJĘĆ Z WYCHOWANIADO ŻYCIAW RODZINIE DLA UCZNIÓW SZKOŁY PONADGIMNAZJALNEJ Treści: fizjologia układu płciowego człowieka, fazy cyklu miesiączkowego kobiety, owulacja, fazy płodności i niepłodności w cyklu, obserwacja cyklu. Temat: FIZJOLOGIA PŁODNOŚCI Cele i osiągnięcia uczniów: wiedzieć, że płodność pary ograniczona jest do kilku dni w cyklu. umieć wymienić i rozpoznawać objawy płodności. wykryć zależność między cyklicznym wydzielaniem hormonów a objawami płodności. umieć nanosić temperaturę i obraz, odczucia śluzu na kartę obserwacji. wiedzieć, że istnieją reguły wyznaczające poszczególne fazy cyklu. Metody pracy z grupą: wykład, praca w małych grupach, ćwiczenie indywidualne. Środki dydaktyczne: plansze z kompletu plansz dla nauczycieli wydane przez Polskie Stowarzyszenie Naturalnego Planowania Rodziny, karty obserwacji(aneks nr 1) i dane o temperaturze i obrazie śluzu dla każdego ucznia (aneks nr 2). Czas: 45 minut Przebieg lekcji: 1. N-l przedstawia temat lekcji i krótko objaśnia, że fizjologię układu płciowego regulują hormony wytwarzane przez gruczoły wydzielania wewnętrznego. Najważniejszym takim gruczołem jest przysadka mózgowa, której czynność powiązana jest z podwzgórzem stanowiącym część mózgowia. Podwzgórze spełnia rolę centrali. W podwzgórzu wydzielany jest hormon uwalniający gonadotropiny, który powoduje wydzielanie z przysadki dwóch hormonów działających na gruczoły płciowe. Hormony te to LH-lutropina i FSH-folitropina. Kontrolują one czynność gruczołów płciowych. Hormony wydzielane są u mężczyzny w sposób toniczny i pulsacyjny, u kobiety-toniczny, pulsacyjny, cykliczny 2. N-l demonstruje planszę Schemat wydzielania hormonów płciowych. Poziom męskich hormonów płciowych androgenów wytwarzanych w jądrach utrzymuje się na stałym poziomie. Podstawowy hormon męski to testosteron. W okresie chłopięcym jądra wytwarzają testosteron w znikomej ilości. Jego wytwarzanie zwiększa się szybko w okresie dojrzewania i utrzymuje się mniej więcej na stałym poziomie do 40 roku życia, po czym zaczyna się stopniowo zmniejszać, ale utrzymuje się zwykle do końca życia. 2min. 3. N-l prezentuje planszę Działanie hormonów żeńskich. Fizjologia układu płciowego kobiety uwarunkowana jest współzależnością hormonalną między podwzgórzem, przysadką mózgową i jajnikami. Podwzgórze wydziela hormon uwalniający gonadotropiny. Przedni przysadki mózgowej wydziela FSH, która pobudza dojrzewanie

2 dominującego pęcherzyka jajnikowego i wydzielanie estrogenów, LH, która z FSH pobudza jajeczkowanie i czynność ciałka żółtego, PRL(prolaktyna), która powoduje po porodzie wydzielanie w gruczołach sutkowych pokarmu. Jajniki wytwarzają estrogeny i progesteron. Estrogeny wydzielane są w czasie całego cyklu w zmieniających się ilościach, największych podczas dojrzewania dominującego pęcherzyka jajnikowego, a w mniejszych w fazie ciałka żółtego. Progesteron wydzielany jest głównie przez ciałko żółte, i jego stężenie we krwi w fazie ciałka żółtego jest wielokrotnie większe od stężenia estrogenów. Cykl miesiączkowy zaczyna się w pierwszym dniu menstruacji i trwa do ostatniego dnia przed następną menstruacją. Na początku cyklu następuje wzrost pęcherzyka jajnikowego wydzielającego estrogeny. Przed jajeczkowaniem stężenie estrogenów we krwi osiąga swój najwyższy poziom. Zakończenie dojrzewania pęcherzyka wiąże się ze zmniejszeniem wytwarzania w nim estrogenów. Przed jajeczkowaniem występuje wzrost stężenia LH i FSH powodując jego wystąpienie czyli owulację. Owulacja polega na uwolnieniu komórki jajowej do bańki jajowodu. Przed jajeczkowaniem pęcherzyk jajnikowy zaczyna wydzielać niewielkie ilości progesteronu. Jego wydzielanie gwałtownie wzrasta po jajeczkowaniu wraz z przekształceniem pęcherzyka w ciałko żółte. Ciałko żółte utrzymuje się w cyklu przez dni tz. do następnej miesiączki. Wydzielany progesteron z estrogenami hamuje wydzielanie gonadotropin oraz uniemożliwia dojrzewanie kolejnych pęcherzyków jajnikowych. Dodatkowe jajeczkowanie jest niemożliwe. Spadek stężenia hormonów jajnikowych w wyniku zaniku ciałka żółtego powoduje miesiączkę, polegającą na złuszczaniu się błony śluzowej macicy z towarzyszącym jej krwawieniem utrzymującym się kilka dni. Jeżeli w siódmym dniu dojdzie do zagnieżdżenia zarodka ciałko żółte przekształca się w ciałko żółte ciążowe, które po 3 miesiącach przekazuje swoje funkcje łożysku. Hormony jajnikowe wywierają duży wpływ na narząd rodny kobiety. Najłatwiej rozpoznawalnym objawem jest śluz wydzielany przez gruczoły szyjki macicy. Typ śluzu zmienia się w zależności od wydzielania hormonów jajnikowych. Po menstruacji jest on gęstszy, zatrzymuje niepełnowartościowe i uszkodzone plemniki, następnie staje się rzadki i umożliwia przechodzenie plemników do jamy macicy. Po jajeczkowaniu jest gęsty, zamyka ujście kanału szyjki macicy. 10 min. 4. N-l dzieli klasę na 4 grupy. Każda z grup otrzymuje planszę - fizjologiczne zmiany w cyklu miesiączkowym. Zadaniem grup jest opracowanie i przedstawienie pozostałym uczniom I grupa - efeków działania hormonów na rozwój i dojrzewanie pęcherzyków, II grupa- działania hormonów na szyjkę macicy i śluz, III grupa- działania hormonów na błonęśluzową macicy, IV grupa- wpływu hormonów na podstawową temperaturę ciała. 5min. 5. N-l omawia na podstawie wcześniejszego ćwiczenia fazy cyklu miesiączkowego i objawy płodności. Cykl miesiączkowy kobiety pod względem płodności dzielimy na 3 fazy: I- faza przedowulacyjnej niepłodności względnej, która charakteryzuje się niskim poziomem estrogenów i progesteronu, II- faza okołoowulacyjna płodności, cechuje ją wzrost poziomu estrogenów, który osiąga swój szczyt wyprzedzając moment jajeczkowania, po owulacji poziom estrogenów obniża się a wzrasta poziom progesteronu, III- faza poowulacyjnej niepłodności bezwzględnej charakteryzująca się wysokim poziomem progesteronu, który utrzymuje się około 2 tygodni, jeżeli nie doszło do poczęcia Estrogeny i progesteron wywołują określone zmiany w organizmie kobiety, ponieważ działają na: macicę, szyjkę macicy, pochwę, srom, sutki, ośrodki zawiadujące psychiką i reakcjami emocjonalnymi. Do głównych objawów płodności zaliczamy: zmiany podstawowej temperatury ciała, zmiany śluzu szyjkowego, zmiany szyjki macicy. Na podstawie tych objawów można wyznaczyć fazę płodności.

3 PTC - to temp. spoczynkowa, mierzona po co najmniej 3 godz. spoczynku, zaraz po przebudzeniu, przed wstaniem z łóżka, o tej samej porze, w jamie ustnej, pochwie lub odbytnicy. W fazie przedowulacyjnej pod wpływem progesteronu temp. utrzymuje się na niższym poziomie. Przed jajeczkowaniem stężenie progesteronu wzrasta podwyższając PTC o kilka dziesiątych stopnia Celsjusza. Utrzymuje się ona przez cały czas fazy ciałka żółtego. Fazie niepłodności przedowulacyjnej towarzyszy odczucie suchości lub obserwuje się stałą niezmieniającą się wydzielinę. W fazie okołoowulacyjnej estrogeny powodują zmianę śluzu, pojawia się śluz początkowo lepki, kleisty, dający odczucie wilgotności, naoliwienia potem staje się przejrzysty, rozciągliwy, podobny do białka surowego jaja jest to typ śluzu o wysokiej płodności. Szczyt objawu śluzu jest to ostatni dzień obecności jakiejkolwiek cechy śluzu płodnego. Dzień ten można wyznaczyć następnego dnia. Faza poowulacyjna charakteryzuje się brakiem śluzu, może też pojawić się śluz mniej płodny. Przy niskim poziomie estrogenów szyjka znajduje się nisko w pochwie, jest twarda, ujście szyjki jest zamknięte. Podczas fazy płodności szyjka przemieszcza się do góry, staje się miękka, stopniowo się otwiera. Po owulacji powraca szybko do stanu z fazy przedowulacyjnej. Kobiety, które nie rodziły nie prowadzą obserwacji szyjki macicy, gdyż jest ona zwykle dość twarda. Dodatkowymi objawami płodności może być ból owulacyjny, plamienie okołoowulacyjne, wrażliwość piersi, wypryski skórne, zmiany nastroju itp.objawy te można obserwować i na podstawie tych obserwacji wyznaczać własną płodność. Opowiem wam teraz z regułach wyznaczających poszczególne fazy. Faza niepłodności przedowulacyjnej względnej rozpoczyna się 1 dnia cyklu. Koniec tej fazy wyznacza się za pomocą obliczeń iobjawu śluzu. Obliczenia stosujemy po co najmniej 6 owulacyjnych cyklach. W pierwszych 6 cyklach początek cyklu traktowany jest jako początek płodności. W cyklach od 6 do 12 koniec niepłodności wyznaczamy odejmując od najkrótszego obserwowanego cyklu 21. Po obserwacji 12 cykli odejmujemy liczbę 20. Obliczony dzień jest ostatnim dniem fazy niepłodności względnej. Według objawu śluzu końcem tej fazy jest ostatni dzień suchości. Zawsze decyduje objaw wcześniejszy. Faza płodności rozpoczyna się następnego dnia po dniu wyznaczonym z obliczeń lub w dniu wystąpienia jakiegokolwiek śluzu po dniach suchych. Ta faza trwa do 3 dnia rano niezakłóconej temp. fazy wyższej lub 4 dnia wieczorem po szczycie objawu śluzu. Decyduje objaw późniejszy. Faza niepłodności poowulacyjnej bezwzględnej zaczyna się 3 dnia rano podwyższonej temp. powyżej linii pokrywającej lub 4 dnia wieczorem po szczycie objawu śluzu. Linia pokrywająca to linia pomocnicza, oddziela fazę temp. niskich od fazy temp. wyższych. Przebiega o 0,025 stopnia C powyżej najwyższej temp. fazy niskiej, bez uwzględniania pierwszych 4 dni cyklu i zakłóceń. 10 min. 6. N-l rozdaje uczniom po jednej karcie obserwacji cyklu i kartkę z danymi o temperaturze i objawie śluzu. Wydaje polecenie, aby nanieśli te dane na kartę obserwacji, połączyli punkty wyznaczające temperaturę, tworząc wykres, wyznaczyli linię pokrywającą idzień szczytu śluzu. 7. Uczniowie wspólnie z nauczycielem określają na karcie dni płodne i niepłodne w cyklu. 10 min. 8. Podsumowanie. Dzisiejsza lekcja poświęcona była przede wszystkim rozpoznawaniu płodności kobiety. Metoda, którą poznaliście opiera się na obserwacji fizjologicznych zmian zachodzących w narządzie rodnym kobiety w przebiegu cyklu, gdzie o płodności bądź niepłodności decydują przynajmniej dwa wskaźniki. Metoda ta nazywana jest także naturalnym planowaniem rodziny. Proszę opytania. 5min.

4 Literatura dla nauczycieli: 1) Przygotowanie do życia w rodzinie- część I pod red. K. Ostrowskiej i B. Ryś. W-wa ) Naturalne planowanie rodziny pod red. A. Samoć.Gdańsk ) Naturalny rytm płodności, W. Fijałkowski. W-wa Literatura dla uczniów: 1) Przygotowanie do życia w rodzinie dla młodzieży szkół ponadpodstawowych pod red. jw. 2) Kiedy jestem płodna? A. Lichtarowicz. 3) Dojrzewać do miłości,s.sławiński. W-wa Jolanta Lemieszek pedagog i nauczyciel wychowania do życiawrodziniewiiilowszczecinie

5 ANEKS NR 1 ĆWICZENIOWA KARTA OBSERWACJI CYKLU dzień miesiąca 37,3 37,2 37, ,9 36,8 36,7 36,6 36,5 36,4 36,3 36,2 36,1 36,0 dzień cyklu krwawienie śluz odczucie śluz wygląd ból owulacyjny zakłócenia dni płodne najkrótszy z ostatnich 6-12 cykli= wzrost temperatury w poprzednim cyklu taktttt najkrótszy z ostatnich 6-12 cykli 21(20) dni= tak nie

6 ANEKS NR 2 Nanieś na kartę obserwacji cyklu następujące informacje dzień data temperatura krwawienie odczucie i wygląd śluzu uwagi cyklu ,6 krwawienie ,5 krwawienie ,4 krwawienie ,5 krwawienie ,5 plamienie ,5 plamienie ,5 sucho ,4 sucho ,9 sucho wypity alkohol ,4 wilgotno, lepki ,3 wilgotno, rozciągliwy ,4 mokro, rozciągliwy ,5 mokro, rozciągliwy ,4 mokro, rozciągliwy ,7 wilgotno, gęsty ,7 wilgotno, gęsty ,7 sucho ,8 sucho ,7 sucho ,7 sucho ,8 sucho ,8 sucho ,8 sucho ,8 sucho ,7 sucho ,7 sucho ,6 sucho ,6 sucho ,6 krwawienie