ŁOŻYSKO I GRUCZOŁ MLEKOWY

Transkrypt

1 Łożysko jest miejscem kontaktu tkanek płodu i matki oraz wymiany gazów i substancji pomiędzy krwią matki i płodu ŁOŻYSKO I GRUCZOŁ MLEKOWY W celu zwiększenia powierzchni tej wymiany część płodowa łożyska (kosmówka) kontaktująca się z błonąśluzową macicy (endometrium) tworzy fałdy lub rozgałęzione wypustki (kosmki łożyskowe) zwiększenie powierzchni kontaktu U niektórych gatunków (gryzonie) wypustki kosmówki mogą się łączyć tworząc labirynt Komórki pokrywające kosmówkę noszą nazwę trofoblastu Warstwy tkankowe oddzielające krew płodu od krwi matki to bariera łożyskowa Klasyfikacja łożysk A. Zdolność do częściowego niszczenia endometrium: nieinwazyjne (bezdoczesnowe) inwazyjne (doczesnowe) B. Topografia kontaktu kosmówki z endometrium: rozproszone (świnia, koń nieinwazyjne) liścieniowate (przeżuwacze nieinwazyjne) popręgowe (mięsożerne inwazyjne) krążkowe (naczelne, gryzonie inwazyjne) świnia, koń Łożysko rozproszone kosmki kosmówki równomiernie rozmieszczone na powierzchni endometrium niewielkie skupiska kosmków zagłębione w endometrium tworzą tzw. mikroliścienie naczynia płodu mikroliścienie krowa, owca naczynia matki Pies, kot Łożysko liścieniowate duże kępki kosmków (liścienie) zagłębione w lokalnych, guzkowatych strukturach endometrium (brodawkach); kompleks liścień-brodawka to placentom (łożyszcze) w zależności od gatunku, łożyszcza mogą się uwypuklać bądź wgłębiać w ścianę macicy krowa liścień brodawka owca Łożysko popręgowe: kształt pasa otaczającego płód Łożysko krążkowe (tarczowe): kosmki skupione na niewielkiej przestrzeni w kształcie dysku 1

2 C. Liczba warstw tkankowych oddzielających krew płodu od krwi matki (skład bariery łożyskowej) Łożysko śródbłonkowo-kosmówkowe (endoteliochorialne) Łożysko nabłonkowo-kosmówkowe (epiteliochorialne) nieinwazyjne zachowany nabłonek endometrium trofoblast i nabłonek endometrium ściśle przylegają do siebie występuje u koni, świń i przeżuwaczy Tkanka łączna Kapilara matki trofoblast niszczy nabłonek endometrium część komórek trofoblastu tworzy ogromną zespólnię, syncytiotrofoblast, pokrywającą kosmki fibroblasty zrębu endometrium przekształcają się w komórki doczesnowe występuje u mięsożernych Kapilara matki Komórka doczesnowa Nabł. endometrium Łożysko krwio-kosmówkowe (hemochorialne) trofoblast niszczy nabłonek i ściany naczyń endometrium krew matki wylewa się do przestrzeni tkankowej i bezpośrednio opływa kosmki łożyskowe endometrium przekształca się w doczesną wystepuje u naczelnych i gryzoni Optymalizacja bariery łożyskowej Wraz z wzrostem płodu musi się zwiększać efektywność wymiany przez barierą łożyskową następuje zmniejszenie jej grubości do < 2 µm W łożyskach nabłonkowokosmówkowych: ścisłe przyleganie kapilarów płodu do trofoblastu, a kapilarów matki do nabłonka endometrium zmniejszenie grubości trofoblastu i nabłonka endometrium Warstwy bariery łożyskowej w późnym okresie ciąży Ściana kapilary matki W łożyskach śródbłonkowokosmówkowych: ścisłe przyleganie kapilarów płodu do cytotrofoblastu, a kapilarów matki do syncytiotrofoblastu zmniejszenie grubości syncytiotrofoblastu niekiedy lokalny zanik cytotrofoblastu (kapilary płodu przylegają do syncytiotrofoblastu) Ściana kapilary matki Optymalizacja bariery łożyskowej c.d. Transport przez barierę łożyskową Y W łożyskach krwio-kosmówkowych: eliminacja części komórek cytotrofoblastu ścisłe przyleganie kapilarów płodu do syncytiotrofoblastu eliminacja części jąder syncytiotrofoblastu i wytworzenie cienkich, bezjądrzastych obszarów na styku z kapilarą taka maksymalna redukcja bariery występuje u naczelnych; u niektórych gryzoni zachowana jest warstwa cytotrofoblastu Bariera Krew płodu gazy, kwasy tłuszczowe swobodna dyfuzja substancje proste (jony, glukoza, aminokwasy) - transportery w błonach komórek wchodzących w skład bariery (śródbłonka, trofoblastu, nabłonka endometrium); mniejsza liczba warstw komórkowych bariery zwiększa efektywność transportu immunoglobuliny matki, żelazo, lipoproteidy: transcytoza receptorowa (immunoglobuliny nie przechodzą przez barierę w łożyskach nabłonkowo-kosmówkowych, zatem u nowo narodzonych źrebiąt, prosiąt i cieląt jedynym źródłem immunoglobulin matki jest siara wydzielana tuż po urodzeniu nabłonek przewodu pokarmowego noworodka jest jeszcze przepuszczalny dla białek) Bariera 2

3 Komórki trofoblastu Komórki doczesnowe liczne organelle pęcherzyki (transcytoza) mikrokosmki syncytiotrofoblast największa zespólnia Funkcje: wrastanie w endometrium i częściowe niszczenie go (trofoblast inwazyjny, często komórki dwujądrzaste) udział w barierze łożyskowej produkcja hormonów steroidowych (progesteron, estrogeny) i białkowych (gonadotropiny łożyskowe, laktogen łożyskowy, relaksyna) zmodyfikowane komórki zrębowe (fibroblasty) endometrium duże, okrągłe/owalne jasna kwasochłonna cytoplazma produkują i wydzielają: - elementy składowe substancji międzykomórkowej - niektóre hormony - cytokiny uczestniczące w utrzymaniu tolerancji immunologicznej względem płodu i w reakcjach obronnych przeciw patogenom znaczna zmienność gatunkowa Łożysko świni (rozproszone, nabłonkowo-kosmówkowe) Łożysko klaczy (rozproszone, nabłonkowo-kosmówkowe) Na terenie łożyska występują liczne, niewielkie struktury areole, widoczne jako cętki, są to płytkie zagłębienia endometrium otoczone przez kosmówkę pomiedzy trofoblastem a nabłonkiem endometrium tworzy się niewielka jama, w której gromadzi się wydzielina gruczołów endometrium (histotrof) komórki trofoblastu mają tu charakter resorpcyjny (walcowate, z licznymi mikrokosmkami); pochłaniają i przekazują do naczyń płodu histotrof, w tym uteroferynę (białko wiążące żelazo) areole zlokalizowane u podstawy mikroliścieni (trofoblast resorbuje histotrof) Naczynie płodu Jama areoli Ujście gruczołu Gruczoły endometrium kubki endometrialne: - we wczesnym okresie ciąży (36-38 dz.) trofoblast lokalnie niszczy nabłonek i wnika do zrębu endometrium, pomiędzy gruczoły - nabłonek regeneruje się, a obszar endometrium zajęty przez komórki trofoblastu nosi nazwę kubka - komórki trofoblastu kubka powiększają się, częściowo niszczą gruczoły i podejmują czynność dokrewną: produkują gonadotropinę (ecg), uczestniczącą w podtrzymaniu ciąży - obecność komórek trofoblastu wywołuje odpowiedź immunologiczną matki: do kubka napływają limfocyty, makrofagi i leukocyty, które niszczą komórki kubka - od dnia ciąży kubek ulega stopniowej degeneracji, całkowicie zanika ok dnia Łożysko krowy (liścieniowate, nabłonkowo-kosmówkowe) Łożysko kotki i suki (popręgowe, śródbłonkowo-kosmówkowe kosmki pokryte jedną warstwą kom. trofoblastu % trofoblastu to komórki dwujądrzaste komórki dwujadrzaste migrują i niekiedy łączą się z komórkami nabłonka endometrium tworząc trójjądrzaste hybrydy w późnym okresie ciąży szczytowe rejony brodawek endometrium ulegają degeneracji, tworzą się niewielkie krwiaki. Erytrocyty matki są fagocytowane przez trofoblast, hemoglobina trawiona w lizosomach, a żelazo uwalniane do tkanek płodu inwazyjne: trofoblast niszczy nabłonek endometrium i wnika do jego zrębu kosmówka tworzy wąskie fałdy (blaszki) z kapilarami płodu, pomiędzy którymi są pasma doczesnej z kapilarami matki pod blaszkami warstwa gruczołowa doczesnej, naciekana przez trofoblast w doczesnej wielojadrzaste komórki olbrzymie (trofoblastu) krwiaki resorbowane przez trofoblast: u suk duże, w brzeżnej części łożyska, u kotek mniejsze, rozproszone 3

4 Łożysko gryzoni (krążkowe, krwio-kosmówkowe) należy do gruczołów skóry rozgałęzienia kosmków tworzą labirynt pomiędzy nimi przestrzenie (zatoki lub kanały) wypełnione krwią matki tkanka łożyska podzielona na zraziki obecne tzw. podłożysko obszar zajęty przez komórki trofoblastu i mezenchymę pozazarodkową, unaczyniony tylko przez naczynia płodu złożony gruczoł cewkowopęcherzykowy budowa zrazikowa zmianom aktywności towarzyszą zmiany morfologiczne zrazik przewód wyprowadzający zatoka mlekowa przewód mlekowy zrazik przed pierwszą ciążą zatoka strzyku zatoka mlekowa podczas ciąży pełny rozwój przewodów wyprowadzających obfity zrąb z tkanki łącznej/tłuszczowej rozrost tkanki gruczołowej rozwój odcinków wydzielniczych (pęcherzyki i cewki) redukcja tkanki łącznej/tłuszczowej Po zakończeniu karmienia: inwolucja gruczołu mlekowego podczas laktacji wydzielanie: odcinki wydzielnicze poszerzone, wypełnione wydzieliną) W zrębowej tkance łącznej: gęsta sieć naczyń włosowatych liczne plazmocyty (produkują IgA) redukcja odcinków wydzielniczych (apoptoza) rozrost tkanki łącznej/tłuszczowej 4

5 Odcinek wydzielniczy gruczołu mlekowego komórki wydzielnicze komórki mioepitelialne blaszka podstawna białka tłuszcze IgA Komórka wydzielnicza gruczołu mlekowego Mechanizmy wydzielania: białka, laktoza egzocytoza (ekrynowy) tłuszcze apokrynowy IgA transcytoza receptorowa k. mioepitelialne k.wydzielnicze siateczka szorstka, gładka aparat Golgiego pęcherzyki wydzielnicze zawierające białka mleka krople lipidowe pecherzyki okryte desmosomy, strefy zamykające w. ekrynowe w. apokrynowe Przewody wyprowadzające przewody śródzrazikowe (nabłonek jednowarstwowy sześcienny, kom. mioepitelialne) przewody międzyzrazikowe (nabłonek jednowarstwowy dwuwarstwowy sześcienny) zatoka mlekowa (nabł. dwuwarstwowy sześcienny/walcowaty) przewody mlekowe (nabł. dwuwarstwowy sześcienny/walcowaty wielowarstwowy płaski) Laktacja sprzyja stanom zapalnym gruczołów mlekowych, gdyż mleko jest doskonałą pożywką dla bakterii śródzrazikowy międzyzrazikowy zatoka mlekowa 5