TKANKA NABŁONKOWA GRUCZOŁY WYDZIELANIA ZEWNĘTRZNEGO

Transkrypt

1 TKANKA NABŁONKOWA GRUCZOŁY WYDZIELANIA ZEWNĘTRZNEGO

2 Morfologia komórki, tkanki, narządu odzwierciedla funkcję Międzybłonek (Mezotelium) Pęcherzyk surowiczy ślinianki, trzustki Cewka śluzowa

3 Tkanka nabłonkowa Silnie przylegająca płaszczyzna, utworzona z komórek pokrywa lub wyściela powierzchnie ciała naskórek skóry, nabłonek jelita, przewody wyprowadzające tworzy funkcjonalne jednostki gruczołów wydzielniczych ślinianki, wątroba Klasyfikacja i nomenklatura nabłonków tworzona na podstawie kształtu komórek nabłonkowych Trzy główne grupy nabłonków w oparciu o liczbę warstw komórek i kształtu komórek warstwy powierzchniowej: Płaskie Nabłonki jednowarstwowe Nabłonki wielowarstwowe Nabłonki wielorzędowe Sześcienne Walcowate Kształt jądra przybiera kształt komórki

4 Typy nabłonków Ze względu na pełnioną funkcję: okrywające gruczołowe zmysłowe (wchłanianie, transport, tworzenie barier tkankowych, funkcje zmysłowe) NABŁONKI OKRYWAJĄCE Jednowarstwowy płaski Jednowarstwowy sześcienny Jednowarstwowy walcowaty Wielorzędowy walcowaty urzęsiony Wielowarstwowy płaski nierogowaciejący Wielowarstwowy płaski rogowaciejący Nabłonek przejściowy Nabłonek przejściowy

5 NABŁONKI OKRYWAJĄCE Jednowarstwowe Wielowarstwowe Płaski Sześcienny Płaski Sześcienny przejściowy Walcowaty Walcowaty urzęsiony Wielorzędowy

6 Tkanka nabłonkowa charakterystyka nabłonków Wywodzą się z ektodermy, endodermy, mezodermy, mezenchymy Wyścielają i pokrywają powierzchnie ciała, z wyjątkiem chrząstki stawowej Podstawowymi funkcjami są: ochrona naskórek absorpcja nabłonek jelit transport substancji po powierzchni - nabłonki z migawkami sekrecja gruczoły wydalanie kanaliki nerki wymiana gazowa pęcherzyki płucne przesuwanie pomiędzy powierzchniami międzybłonek Większość odnawia się przez podziały mitotyczne komórki macierzyste Brak naczyń krwionośnych i limfatycznych odżywianie drogą dyfuzji Brak substancji międzykomórkowej Utrzymywanie spoistości (kohezji) dzięki cząsteczkom adhezji komórkowej i połączeniom międzykomórkowym Obecność błony podstawnej, do której są przymocowane Strukturalna i funkcjonalna polarność

7 Lokalizacja nabłonków Śródbłonek naczynia krwionośne i limfatyczne Międzybłonek błony surowicze Nabłonek pęcherzyków płucnych Tchawica, oskrzela Kanaliki nerki Jajowód Żołądek, jelito Część jamy ustnej, przełyk Naskórek Najądrze, nasieniowód Pęcherz moczowy, moczowód (nabłonek przejściowy) Cewka moczowa Męska, przewody wyprowadzające gruczołów zewnątrzwydzielniczych, fragmenty spojówki oka.

8 Biegunowość komórek nabłonkowych Połączenia międzykomórkowe Powierzchnia apikalna komórki * * Powierzchnia boczna * Część przypodstawna spoczywa na błonie podst. * Część apikalna * część boczna * część przypodstawna

9 Struktury powierzchniowe Rzęski, migawki Mikrokosmki Lamellopodia Glikokaliks 1. Glikokaliks 2. Migawki, rzęski 3. Milrokosmki, stereocilia 4. Wpuklenia błony bazalnej części komórki Neksus Powierzchnia boczna Glikoproteiny, glikolipidy, proteoglikany Na powierzchni komórek baldaszkowatych nabłonka przejściowego gruby pokład glikokaliksu tworzy Rąbek oskórkowy (oskórek) Wpuklenia błony komórkowej Błona podstawna

10 Struktury powierzchniowe Migawki, rzęski, witki Długie, ruchome wypustki cytoplazmatyczne Rdzeń cytoplazma i aksonema (aparat ruchowy rzęski) Para mikrotubuli obwodowych Błona Komórkowa Rzęska Mikrotubule centralne Para mikrotubuli Obwodowych Błona Komórkowa Ciałko podstawne Zbudowane jak Centriola Ciałko podstawne Występowanie: nabłonek tchawicy, oskrzeli, jajowodu (zespół nieruchomych rzęsek) Prążkowanie podstawne Fałdy błony komórkowej, między którymi gromadzą się mitochondria Występowanie: Komórki kanalików nerki, odcinki prążkowane ślinianek

11 Struktury powierzchniowe Mikrokosmki Nieruchome wypustki błony komórkowej apikalnej części komórki Rdzeń - pęczek mikrofilamentów cienkich (aktynowych) Długość 0,5 2 m Nabłonek jelitowy rąbek prążkowany Nabłonek kanalików nerek rąbek szczoteczkowy Komórka kubkowa Rąbek prążkowany Filamenty aktynowe Stereocilia Bardzo długie rozgałęziające się mikrokosmki Boczne białko łączące (minimiozyna) -aktynina Filamenty aktynowe (polimer monomerów G-aktyny) Białka wiążące aktynę (fimbryna i fascyna) Nabłonek przewodu najądrza, komórki zmysłowe narządu równowagi i słuchu Siateczka graniczna Filamenty cytokeratynowe

12 Cząsteczki adhezji komórkowej Umożliwiają kontakt pomiędzy komórkami Komórki nabłonkowe połączenia międzykomórkowe, połączenie z błoną podstawną Komórki nienabłonkowe kontakt z innymi komórkami, komunikacja międzykomórkowa Cząsteczki zależne od Ca2+ - kadheryny i selektyny Cząsteczki niezależne od Ca2+ - rodzina immunoglobulin i integryny Stanowią część białek błony komórkowej w skład, których wchodzi ok. 90 aminokwasów. Łańcuch aminokwasowy składa się z trzech podstawowych odcinków: krótkiej domeny cytoplazmatycznej, połączonej z cytoszkieletem komórki fragmentu transbłonowego białka receptorowe rozbudowanej części zewnątrzkomórkowej, odpowiedzialnej za wiązanie liganda i odbieranie sygnałów z otaczającego środowiska oraz przekazywanie odpowiedzi na te sygnały

13 Cząsteczki adhezji komórkowej Biorą udział w regulacji głównych funkcji wewnątrzkomórkowych różnicowanie proliferacja migracja apoptoza Nierozerwalnie związane z procesem zapalnym i nowotworowym, tworzeniem odległych ognisk przerzutów: hamowanie apoptozy komórek nowotworowych zaburzenie przekazu sygnałów zmniejszenie adhezji komórkowej zmniejszenie ekspresji cząsteczek adhezji

14 Połączenia międzykomórkowe Połączenia międzykomórkowe Zamykające (occludens) obwódka zamykająca (zonula occludens) strefa zamykająca (fascia occludens) Zwierające (przylegania) (adherens) obwódka zwierająca punkt przylegania plamka zwierająca (desmosom) hemidesmosom Połączenia jonowo-metaboliczne - neksus (nexus)

15 Połączenia międzykomórkowe Połączenia zamykające (occludens) Fuzja białek integralnych błon komórkowych sąsiadujących komórek. Połączenie nieprzepuszczalne, zamykające szczelnie przestrzeń międzykomórkową. Występuje na bocznej powierzchni, w pobliżu szczytu komórki. Occludyna ZO-1, ZO-2, ZO-3, afadyna (AF-6): Claudyna. obwódka zamykająca (zonula occludens) komórki nabłonka jelitowego strefa zamykająca (fascia occludens) komórki śródbłonka większości naczyń włosowatych Błona komórkowa Przestrzeń międzykomórkowa Białka uczestniczące w tworzeniu połączenia occludens Obwódka zamykająca

16 Połączenia międzykomórkowe Obwódka zamykająca Połączenia zwierające (przylegania) (adherens) Obwódka zwierająca miejsca mechanicznego i bardzo silnego zwarcia błon komórkowych sąsiadujących komórek. Pomiędzy komórkami przestrzeń nm. W tworzeniu uczestniczą cząsteczki adhezyjne (kadheryny, integryny) oraz elementy cytoszkieletu. Obwódka zwierająca kadheryna E + winkulina, -aktynina + filamenty aktynowe Opasuje cały obwód komórki, występuje tuż poniżej połączeń zamykających. Komórki nabłonka jelitowego (enterocyty), wstawka mięśnia sercowego Punkt przylegania kadheryna E + winkulina, -aktynina + filamenty cytokeratynowe łączy komórki na niewielkiej przestrzeni

17 Połączenia międzykomórkowe Połączenia zwierające (przylegania) (adherens) Plamka zwierająca (desmosom) desmogleiny + desmoplakiny płytki mocującej + filamenty pośrednie typu I i II cytokeratynowe (tonofilamenty) Boczna powierzchnia enterocyta, warstwa kolczysta naskórka, wstawka mięśnia sercowego Obwódka zamykająca Desmogleiny Obwódka zwierająca Desmosomowa płytka mocująca (desmoplakiny) Filamenty cytokeratynowe (tonofilamenty) Desmosom Komórka nabłonka Białka filamentów Przestrzeń międzykomórkowa

18 Połączenia międzykomórkowe Połączenia zwierające (przylegania) (adherens) Hemidesmosom tonofilamenty + płytka desmoplakinowa + integryny + włókienka kotwiczące (kolagen VII) Umożliwia połączenie komórki z błoną podstawną Połączenia jonowo-metaboliczne (neksus) Punktowe połączenia błon komórkowych, przestrzeń międzykomórkowa 2-4 nm Koneksony białka integralne zwane koneksynami Mutacje w koneksynie 50 zaćma wrodzona Embriogeneza, mięsień sercowy, komórki mięśni gładkich Obwódka zamykająca Obwódka zwierająca Neksus Desmosom Neksus Por (2-4 nm) aminokwasy, jony, małe cząsteczki do 1 kda Konekson (6 koneksyn) Błony 2 sąsiadujących komórek

19 Błona podstawna Blaszka jasna Blaszka gęsta Komórka nabłnkowa nm nm Laminina Blaszka jasna (L. lucida) Blaszka gęsta (L. densa), blaszka podstawna (L. basalis) Kolagen typu IV Kolagen typu VII Blaszka siateczkowata (L. reticularis) Kolagen typu I i III Włókienka kotwiczące (VII) Blaszka jasna Laminina, nidogen, entaktyna, fibronektyna, BM40, fibulina, a także proteoglikany perlekan i agryna. Blaszka gęsta Kolagen typu IV Blaszka siateczkowata Kolagen typu III, niewielka ilość kolagenu typu I Włókienka kotwiczące kolagen typu VII Mutacja genu wrodzone pęcherzowe oddzielanie naskórka Znaczenie błony podstawnej: a) Procesy wymiany substancji pokarmowych b) Procesy wymiany gazów c) Procesy wydzielania i wydalania Funkcja błony podstawnej 1. Adhezja komórek nabłonek/tkanka 2. Droga dyfuzji składników pokarmowych 3. Udział w odnowie nabłonków 4. Funkcja morfogenetyczna

20 Nabłonki gruczołowe Gruczoł zewnątrzwydzielniczy Gruczoł wewnątrzwydzielniczy Komórki gruczołowe Przepływ krwi Gruczoły wewnątrznabłonkowe Gruczoły pozanabłonkowe Uwalniana wydzielina Przewód wyprowadzający Odcinek końcowy Część wydzielnicza Jednokomórkowe gruczoły Komórki kubkowe Powierzchnia gruczołowa

21 Nabłonki gruczołowe Jednopokładowe (jednowarstwowe) Proste Podział ze względu na układ przewodów wyprowadzających Rozgałęzione Złożone Prosty Cewkowy Prosty kłębkowaty Prosty rozgałęziony cewkowy Prosty rozgałęziony pęcherzykowy Cewka Pęcherzyk Cewkopęcherzyk Wydzielina śluzowa Złożony Cewkowopęcherzykowy Złożony Cewkowy Złożony Pęcherzykowy Wydzielina surowicza Wydzielina mieszana

22 Gruczoł łojowy (przywłośny) Nabłonki gruczołowe Warstwa rozrodcza Komórki zachowują zdolność do proliferacji Sposoby uwalniania wydzieliny Merokrynowy (ekrynowy) Apokrynowy Holokrynowy Endokrynowy

23 Regeneracja nabłonków Dzielące się komórki warstwy rozrodczej naskórka Przesuwanie się komórek w kierunku ubytku dzięki błonie podstawnej Warstwa powierzchniowa Naskórek Warstwa rozrodcza Nabłonki innego typu Wśród komórek nabłonkowych znajdują się komórki macierzyste, zachowujące zdolność do podziału przez całe życie

24 Modulacja przejściowa zmiana budowy i funkcji nabłonka Metaplazja (transdyferencjacja) trwała zmiana budowy i funkcji nabłonka Raki (carcinoma) transformacja nowotworowa komórek nabłonkowych Gruczolakoraki (adenocarcinoma) transformacja nowotworowa komórek gruczołowych

25 Źródło slajdów wykorzystanych w wykładzie: Junquiera LC, Carneiro J.: Basic histology: text&atlas Ross MH, Kaye GI, Pawlina W.: Histology. A text and atlas with cell and molecular biology Atlasy i publikacje dostępne w Google.