Tkanka nabłonkowa HISTOLOGIA OGÓLNA (TKANKI)

Transkrypt

1 HISTOLOGIA OGÓLNA (TKANKI) Elementy składowe tkanki: komórki (o podobnym pochodzeniu, zbliŝonej strukturze i funkcji) substancja międzykomórkowa (produkowana przez komórki) Główne rodzaje tkanek zwierzęcych: tkanka nabłonkowa tkanka łączna tkanka mięśniowa tkanka nerwowa Tkanka nabłonkowa FORMY: wyściółki (pokrywające zewnętrzne i wewnętrzne powierzchnie organizmu) gruczoły (zespoły komórek nabłonkowych pełniących funkcje wydzielnicze) FUNKCJE: ochronna (np. naskórek) resorbcyjna (np. nabłonek jelitowy) wydzielnicza (np. gruczoły) regulacja transportu przez nabłonek (np. śródbłonek wyścielający naczynia krwionośne) zmysłowa (np. kubki smakowe) KLASYFIKACJA NABŁONKÓW Nabłonek jednowarstwowy płaski liczba warstw: - jednowarstwowe - wielowarstwowe kształt komórek: - płaskie - sześcienne - walcowate W klasyfikacji naleŝy zawsze uwzględniać oba kryteria W przypadku nabłonków wielowarstwowych, określamy kształt komórek warstwy powierzchniowej kontrola transportu naczynia (śródbłonek), pęcherzyki płucne (pneumocyty), opłucna i otrzewna (międzybłonek)

2 Nabłonek jednowarstwowy sześcienny Nabłonek jednowarstwowy walcowaty wchłanianie, wydzielanie, kontrola transportu, ochrona wchłanianie, wydzielanie kanaliki nerkowe, gruczoły i ich przewody przewód pokarmowy, drogi Ŝółciowe, Ŝeńskie drogi rozrodcze, duŝe przewody wyprowadzające gruczołów Nabłonek wieloszeregowy (wielorzędowy) Nabłonek wielowarstwowy płaski Odmiana nabłonka jednowarstwowego walcowatego - komórki róŝnej wysokości i/lub jądra na róŝnych poziomach Odmiany: nierogowaciejący rogowaciejący ochrona, wydzielanie, funkcja zmysłowa drogi oddechowe, najądrze, kubki smakowe, ucho wewnętrzne ochrona naskórek (rogowaciejący) jama ustna, przełyk, rogówka oka Nabłonek przejściowy (urotelium) Komórki nabłonkowe są spolaryzowane (biegunowe): mają powierzchnię szczytową, boczną i przypodstawną wielowarstwowy, na powierzchni specjalne komórki baldaszkowate ochrona (szczelny, bardzo rozciągliwy) Lokalizacja: drogi moczowe Struktury występujące na powierzchni szczytowej: cienkie wypustki cytoplazmatyczne mikrokosmki mniejsze, nieruchome, zawierają wiązkę filamentów aktynowych migawki (rzęski) większe, ruchome, zawierają wiązkę mikrotubul

3 Stereocylia Mikrokosmki brzeŝek szczoteczkowy to długie i grube mikrokosmki występujące na powierzchni niektórych komórek nabłonkowych (w najądrzu i uchu wewnętrznym) Funkcja: zwiększają powierzchnię błony, ułatwiając wchłanianie (brzeŝek szczoteczkowy jest typowy dla nabłonków resorbcyjnych) Układ mikrotubul w aksonemie: 9 obwodowych dubletów 2 mikrotubule centralne Migawki ciałko podstawne korzonek łodyga - część wystająca ponad powierzchnię, zawiera aksonemę (układ mikrotubul) ciałko podstawne (= centriola) korzonek - wiązka włókienek białkowych Ruch migawek generuje mechanoenzym dyneina, która przesuwa względem siebie pary mikrotubul Skoordynowany ruch (metachronia) licznych migawek tworzących tzw. brzeŝek migawkowy transportuje po powierzchni nabłonka róŝne obiekty: śluz z przylepionymi cząstkami pyłów w drogach oddechowych oocyty w jajowodzie plemniki w męskich drogach rozrodczych Połączenia międzykomórkowe Strefa zamykająca - połączenia ścisłe: strefa zamykająca (zonula occludens) Strefa przylegania Desmosom - połączenia mechaniczne: strefa przylegania (zonula adhaerens) desmosom - połączenia komunikacyjne: połączenie szczelinowe (neksus) Połączenie szczelinowe Błony sąsiadujących komórek są połączone za pośrednictwem stykających się ze sobą białek transbłonowych (białka łączące)

4 Strefa zamykająca W mechanicznych połączeniach międzykomórkowych połączone są nie tylko błony komórkowe, ale równieŝ elementy cytoszkieletu Białka łączące: klaudyny Funkcja: uszczelnienie przestrzeni międzykomórkowych Desmosom Strefa przylegania filamenty aktynowe białka pośredniczące białka łączące: kadheryny białka łączące: desmogleiny płytka desmosomowa zbudowana z białek pośredniczących elementy cytoszkieletu: filamenty pośrednie Komórki tworzą równieŝ połączenia mechaniczne z substancją międzykomórkową (kontakty lokalne, półdesmosomy) Połączenie szczelinowe (neksus) jednostka: konekson białka łączące: koneksyny białka łączące: integryny Funkcja: umoŝliwia bezpośrednie przechodzenie substancji niskocząsteczkowych pomiędzy połączonymi komórkami

5 PrąŜkowanie przypodstawne Blaszka podstawna - jedyna forma substancji międzykomórkowej w tkance nabłonkowej Komórka nabłonkowa głębokie fałdy przypodstawnej błony komórkowej, zwiększające jej powierzchnię w fałdach pionowo ułoŝone mitochondria blaszka podst. Funkcja: aktywny transport jonów przez błonę komórkową białka: laminina, kolagen IV proteoglikany Funkcje: przytwierdza nabłonek do podłoŝa uczestniczy w regulacji przechodzenia substancji wysokocząsteczkowych do rejonu podnabłonkowego (filtr) ukierunkowuje migrację komórek nabłonkowych w procesach rozwoju i regeneracji Gruczoły - zespoły komórek nabłonkowych o specjalizacji wydzielniczej Klasyfikacja: zewnątrzwydzielnicze: kierują wydzielinę do określonego miejsca przez przewody wyprowadzające (np. ślinianki, trzustka, małe gruczoły w ścianie przewodu pokarmowego, dróg oddechowych, w skórze). wewnątrzwydzielnicze: wydzielają do przestrzeni międzykomórkowej, skąd wydzielina (hormon) dostaje się do naczyń krwionośnych, a z krwią do odległych narządów (np. przysadka, tarczyca, nadnercza) Nie posiadają przewodów wyprowadzających Posiadają jednostki (odcinki) wydzielnicze i przewody wyprowadzające. Morfologiczna klasyfikacja gruczołów zewnątrzwydzielniczych 1. Ze względu na kształt jednostek (ocinków) wydzielniczych: cewkowe pęcherzykowe 2. Ze względu na układ odcinków wydzielniczych i przewodów wyprowadzających: proste rozgałęzione złoŝone