Powłoki skórne. Powłoki skórne = skóra + tkanka podskórna + twory skórne (gruczoły, włosy, paznokcie) Funkcje: Warstwy skóry:

Transkrypt

1 Powłoki skórne Powłoki skórne = skóra + tkanka podskórna + twory skórne (gruczoły, włosy, paznokcie) Funkcje: ochronna termoregulacja gospodarka wodno-jonowa funkcja zmysłowa synteza witaminy D n sw Warstwy skóry: naskórek (nabłonek) skóra właściwa (tkanka łączna wiotka + włóknista) tp tkanka podskórna = tkanka tłuszczowa + tkanka łączna wiotka Waga skóry i jej tworów - ok. 16% masy ciała Całkowita powierzchnia skóry - ok. 1.7 m^2 (1.6 - K, M) Naskórek to nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący Keratynocyty w naskórku układają się w warstwy 3 1 Komórki naskórka: 1. keratynocyty (90%) 2. melanocyty 3. komórki Langerhansa 4. komórki Merkla 2 4 Główna populacja komórek keratynocyty; migrują od podstawy naskórka do jego powierzchni, przekształcając się po drodze w martwe płytki keratynowe (rogowacenie). Ten proces jest skoordynowany, co prowadzi do wyodrębnienia się w naskórku warstw odpowiadających kolejnym etapom rogowacenia. Proces ten trwa około dni w zależności od rodzaju skóry. Proces rogowacenia obejmuje: stopniową zmianę kształtu komórek (walcowate wielokątne płaskie) Warstwa podstawna zawiera komórki macierzyste zdolne do podziałów i różnicowania produkcja czynników wzrostu (EGF) i cytokin, synteza witaminy D3 łączy się z grubą błoną podstawną liczne półdesmosomy tworzenie mechanicznych połączeń międzykomórkowych - desmosomy gromadzenie w cytoplazmie filamentów pośrednich (cytokeratynowych) modyfikację błony komórkowej nietypową apoptozę (bez rozpadu komórek na ciałka apoptotyczne) eliminację jądra i organelli Warstwa kolczysta wypustki keratynocytów połączone desmosomami wzrost liczby filamentów pośrednich produkcja inwolukryny produkcja cytokin i czynników wzrostu, synteza witaminy D3 1

2 Warstwa ziarnista ziarna F (keratohialinowe) filagryna ziarna L lorykryna ciałka blaszkowate (keratynosomy) lipidy wydzielane do przestrzeni międzykomórkowej wczesne cechy apoptozy ciałka blaszkowate ziarna F i L Warstwa zrogowaciała: martwe, sztywne płytki (korneocyty) wypełnione pęczkami filamentów pośrednich i otoczone tzw. otoczką zrogowaciałą (błona komórkowa + podbłonowa warstwa białek) warstwa zwarta warstwa złuszczająca się oddzielanie korneocytów jako wynik enzymatycznej degradacji desmosomów Warstwa jasna keratynocyty obumierają zanikają jądra i organelle pozostaje cytoplazma z licznymi pęczkami filamentów pośrednich połączonych filagryną i z pogrubiałą błoną komórkową odporna mechanicznie nieprzepuszczalna dla wody (przestrzenie miedzykomórkowe uszczelnione lipidami z keratynosomów) Melanocyty Komórki Langerhansa zlokalizowane w warstwie kolczystej długie dendrytyczne wypustki ziarna Birbecka pochodzenie szpikowe należą do komórek prezentujących antygen (są to młode komórki dendrytyczne) pochodzenie z neuroektodermy zlokalizowane w warstwie podstawnej aktywnośc enzymu tyrozynazy syntetyzują melaninę w melanosomach przekształcając je w ziarna melaniny przekazują ziarna melaniny keratynocytom warstwy kolczystej ziarna układają się nad jądrami, a melanina chroni żywe komórki naskórka przed szkodliwym wpływem promieniowania UV Ziarna Birbecka zawierają glikoproteid langerynę, (rodzaj lektyny), która zostaje wbudowana w błonę kom. i stanowi receptor dla mannozy ziarna Birbecka Komórki Merkla zlokalizowane w warstwie podstawnej w cytoplazmie drobne ziarenka zawierające neuropeptydy kontaktują się z zakończeniami nerwowymi są mechanoreceptorami Przewlekłe drażnienie (mechaniczne, chemiczne) i/lub długotrwała, nadmierna ekspozycja na UV może sprzyjać powstawaniu nowotworów skóry: rak podstawnokomórkowy (najczęstszy, uleczalny w >90%), rak kolczystokomórkowy (oba z keratynocytów) czerniak (z melanocytów) 2

3 Skóra właściwa: warstwa brodawkowa - tkanka łączna wiotka, liczne komórki - pętle kapilarów, włókna nerwowe i mechanoreceptory - szeregi brodawek tworzą listewki skórne Unaczynienie skóry pochodzi z tętnic podskórnych i gałęzi skórno-mięśniowych naczynia te biorą udział w termoregulacji poprzez otwarcie/zamknięcie anastomoz tętniczo-żylnych warstwa siatkowata - tkanka łączna włóknista bogata w włókna sprężyste - zawiera gruczoły i/lub ich przewody, korzenie włosów, mechanoreceptory, włókna nerwowe i naczynia Włosy naskórek skóra właściwa Tkanka podskórna: - tkanka tłuszczowa i tkanka łączna wiotka - zawiera gruczoły, korzenie włosów, naczynia, mechanoreceptory Struktury związane z korzeniami włosów: gruczoły łojowe gruczoły zapachowe mięśnie wyprostne tkanka podskórna Włosy i gruczoły rozwijają się z wpukleń naskórka w skórę właściwą i tkankę podskórną, są tworami nabłonkowymi W trakcie wzrostu włos ulega rogowaceniu Korzeń włosa Cebulka włosa (dolna część korzenia) - łącznotkankowa brodawka włosa z kapilarami, otoczona przez - macierz (komórki namnażające się: keratynocyty, melanocyty) Włos właściwy (rogowacieje, keratyna twarda) - rdzeń (tylko niektóre włosy) - kora - powłoczka Pochewka wewnętrzna (rogowacieje, keratyna miękka) - powłoczka - warstwa Henlego - warstwa Huxleya Pochewka zewnętrzna (wpuklenie naskórka, nie rogowacieje); pochewki tworzą mieszek włosa Torebka włosa (tkanka łączna) mięsień wyprostny część niezrogowaciała część zrogowaciała macierz brodawka 3

4 Gdzie bariera zapobiegająca wnikaniu patogenów jest najsłabsza? Zewnętrzna pochewka włosa jest wpukleniem naskórka, ale składa się z kilku warstw niezrogowaciałych keratynocytów. Nie ma zatem warstwy zrogowaciałej, obecność stref zamykających jest niepewna. Z tego względu procesy zapalne bardzo często dotyczą mieszków włosów i związanych z nimi gruczołów łojowych (np. zmiany trądzikowe nigdy nie występują na pozbawionej korzeni włosów skórze grubej ). Mięsień wyprostny włosa pęczek komórek mięśniowych gładkich przytwierdzony do torebki włosa i do górnej warstwy skóry właściwej unerwienie autonomiczne skurcz powoduje wyprostowanie włosa ( gęsia skórka ) i wyciśnięcie wydzieliny gruczołów łojowych por Cykl (życiowy) włosa Komórki macierzyste naskórka (także korzenia włosa i gruczołów) pierwotna nisza: w zewnętrznej pochewce włosa, w pobliżu przyczepu mięśnia wyprostnego migrują do warstwy podstawnej naskórka i do macierzy włosa różnicują się w komórki naskórka i wszystkich nabłonkowych struktur włosa, a także gruczołów związanych z korzeniami włosów (łojowych, zapachowych) ich lokalizacja jest związana z cyklem włosa trichogram Anagen: faza wzrostu włosa (4 miesiące - 6 lat) warunkuje długość włosa Katagen: faza inwolucji cebulka włosa traci kontakt z brodawką, włos przestaje rosnąć i obumiera (1-2 tygodni) Telogen: faza spoczynkowa formuje się nowa brodawka włosa, indukując wytworzenie się nowej cebulki (5-8 tygodni) Anagen: nowy włos rośnie, stary wypada nowy włos stary włos (wypada) macierz włosa komórki macierzyste Gruczoły skóry 1. gruczoły potowe 2. gruczoły zapachowe 3. gruczoły łojowe gruczoły mlekowe 1 3 Gruczoł potowy (cewkowy prosty) Odcinek wydzielniczy: kłębkowato zwinięty, na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej walcowate komórki wydzielnicze (jasne i ciemne) komórki mioepitelialne blaszka podstawna Komórki jasne: transport jonów Komórki ciemne: produkcja białek merokrynowy (ekrynowy) sposób wydzielania = egzocytoza 2 Wydzielina: woda, jony (głównie Na, Cl), niewielka ilość białek (glikoproteidów) 4

5 Przewód wyprowadzający: nabłonek dwuwarstwowy sześcienny wąskie światło częściowa resorbcja jonów Na, K, Cl wydzielanie związków azotowych Ujście: spiralny kanał w warstwie rogowej naskórka Unerwienie gruczołu potowego ze współczulnego układu nerwowego PGP 9.5 Gruczoł apokrynowy (morfologicznie podobny do gruczołu potowego, ale większy i o większej średnicy) odcinek wydzielniczy: - walcowate/sześcienne komórki wydzielnicze, merokrynowy + apokrynowy sposób wydzielania - komórki mioepitelialne - blaszka podstawna przewód: nabłonek dwu/trójwarstwowy sześcienny, połączony z mieszkiem włosa Wydzielina: woda, kwasy tłuszczowe, lipidy, cukry, białka (u zwierząt feromony) korzeń włosa przewód wydzielina nieotoczona błoną wydzielanie apokrynowe Gruczoł łojowy (pęcherzykowy rozgałęziony) odcinek wydzielniczy: wielowarstwowy układ komórek produkujących wydzielinę (lipidy), a następnie degenerujących i rozpadających się (holokrynowy sposób wydzielania), otoczony blaszką podstawną krótki przewód (nabłonek wielowarstwowy płaski) połączony z mieszkiem włosa Wydzielina: lipidy i szczątki komórek komórki degenerujące komórki dzielące się Unerwienie skóry - czuciowe - autonomiczne receptory zmysłowe skóry: - wolne zakończenia nerwowe - ciałka zmysłowe Wolne zakończenia nerwowe Lokalizacja: naskórek (żywe warstwy), skóra właściwa, wokół korzeni włosów PGP 9.5 Wrażliwe na: dotyk, ucisk, ból, temperaturę Ciałko Merkla (komórka Merkla + zakończenie) nerwowe) Lokalizacja: naskórek Wrażliwe na: delikatny dotyk, różnicowanie tępy/ostry, gładki/szorstki (np. odczyt alfabetu Brailla) 5

6 Ciałko Meissnera - zakończenia nerwowe otoczone przez lemnocyty - zmodyfikowane komórki Schwanna, całość objęta łącznotkankową torebką Lokalizacja: brodawki skórne Wrażliwe na: dotyk, przesuwanie naskórka względem skóry Ciałko Paciniego - zakończenie nerwowe otoczone wieloma koncentrycznymi warstwami (20-40) spłaszczonych lemnocytów i fibroblastów, pomiędzy nimi płyn Lokalizacja: tkanka podskórna, też: torebki stawowe, okostna, krezka, niektóre narządy Wrażliwe na: ucisk, drgania o wysokiej częstotliwości Kolbka Krausego (zakończenia nerwowe otoczone łącznotkankową torebką) Lokalizacja: skóra właściwa (szczególnie liczne w narządach płciowych), niektóre błony śluzowe, spojówki Wrażliwa na: dotyk Ciałko Ruffiniego (zakończenia nerwowe otoczone łącznotkankową torebką) Lokalizacja: skóra właściwa, torebki stawowe, ozębna Wrażliwe na: rozciąganie Typy skóry Paznokcie Skóra dłoni i stóp ( gruba ): gruby naskórek z wyraźnymi warstwami gruba warstwa zrogowaciała naskórka wysokie, regularne brodawki, wyraźne listewki obecne tylko gruczoły potowe brak korzeni włosów i związanych z nimi struktur - struktury złożone zbudowane z widocznej, twardej płytki paznokciowej otoczonej z tyłu i boków wałem (fałd naskórka) - płytka położona jest na nabłonkowym łożysku, które ku tyłowi przechodzi w macierz - podziały komórek macierzy warunkują wzrost paznokcia Skóra powłok ( cienka ): cienki naskórek z niewyraźnymi warstwami brak wyraźnej warstwy jasnej i niekiedy ziarnistej cienka warstwa zrogowaciała naskórka niższe i mniej regularne brodawki obecne wszystkie typy gruczołów skóry obecne korzenie włosów i struktury z nimi związane Mechanizmy obronne skóry 1. Bariera zapobiegająca wnikaniu patogenów warstwa zrogowaciała uszczelniona lipidami z keratynosomów strefy zamykające łączące keratynocyty warstwy ziarnistej 2. Komórki uczestniczące w procesach obronnych: keratynocyty kom. Langerhansa limfocyty T i NK makrofagi komórki dendrytyczne mastocyty neutrofile Keratynocyty warstwy kolczystej mają receptory rozpoznające wzorzec. Po zetknięciu z patogenem wydzielają substancje mikrobobójcze oraz cytokiny przyciagające limfocyty. Kom. Langerhansa po zetknięciu z obcym antygenem wywędrowują z naskórka i migrują do węzłów chłonnych, gdzie prezentują antgen limfocytom. W trakcie tej migracji stają się dojrzałymi komórkami dendrytycznymi. Migrujące na teren zakażenia limfocyty T wywołują komórkową reakcję immunologiczną (w skórze nie ma limfocytów B). Rejon skóry, w którym Rejon skóry, w którym nigdy nie było zakażenia w przeszłości nastąpiło zakażenie Część limfocytów T pamięci pozostaje w warstwie kolczystej naskórka jako tzw. rezydujące limfocyty CD8 (limfocyty Tc) i w skórze właściwej jako rezydujące limfocyty CD4 (limfocyty Th). Kolejne zakażenie tym samym patogenem powoduje natychmiastową reakcję immunologiczną. 6