Życie i praca w Norwegii

Transkrypt

1 Życie i praca w Norwegii

2 // Życie i praca w Norwegii // Spis treści Fakty o Norwegii 3 Kultura 6 Tendencje na rynku pracy 8 Jak znaleźć pracę w Norwegii? 10 O czym należy pamiętać 14 Bezrobocie a ubezpieczenie społeczne 16 (Folketrygden) Zasady i warunki zatrudnienia 18 System Edukacji 22 Mieszkanie w Norwegii 24 Norwegia w Internecie 25 Życiorys/Podanie 26

3 SVALBARD JAN MAYEN Ny-Ålesund Eggøya Olonkinbyen Longyearbyen Barentsburg Polarsirkelen Fakty o Norwegii // W Norwegii istnieją ogromne obszary dziewiczej przyrody, dające możliwość aktywnego spędzania wolnego czasu na świeżym powietrzu, oraz uprawiania sportów zimowych i letnich. Warunki geograficzne Norwegia jest krajem o długości ponad 1750 km i o dużej rozciągłości południkowej, położonym pomiędzy 58 a 71 stopniem szerokości geograficznej północnej. Gdybyśmy obrócili Norwegię na mapie Europy o 180 stopni wokół hipotetycznej osi, przecinającej południowy kraniec kraju, to jej przeciwległy kraniec sięgałby aż do centralnych Włoch. Odległość między wschodnimi i zachodnimi krańcami kraju waha się od 420 km do zaledwie 6 km. Norwegia zajmuje obszar kilometrów kwadratowych i jest siódmym co do wielkości krajem Europy, graniczącym ze Szwecją, Finlandią i Rosją. Norwegia ma wyjątkowo długą linię brzegową oraz około przybrzeżnych wysp, z czego zaledwie to wyspy zamieszkane. Norwegia to kraj górzysty, a góry i płaskowyże usytuowane w głębi lądu opadają ostro w kierunku wybrzeża. Strome góry i głębokie kotliny na zachodzie kraju łagodnie przechodzą w szerokie doliny i rozległe wzgórza w części wschodniej. Charakterystycznym elementem zachodniej linii brzegowej są długie i wąskie zatoki morskie zwane fiordami, stanowiące w istocie podmorskie przedłużenie dolin. Jedną czwartą powierzchni kraju pokrywają lasy, a około 4 procent stanowią obszary uprawne. Do Norwegii należą też wyspy arktyczne Svalbard i Jan Mayen. 3

4 // Życie i praca w Norwegii Ludność Norwegię zamieszkuje 4,87 miliona osób, z czego około to osoby pochodzenia imigracyjnego. Wśród imigrantów z Europy, najliczniej reprezentowana jest Polska, Szwecja, Niemcy i Dania. Imigranci spoza Europy pochodzą głównie z Pakistanu, Iraku, Wietnamu i Somalii. Liczba mieszkańców (Pięć największych miast Norwegii, stan na dzień 1 stycznia 2010 r.) Oslo Bergen Trondheim Stavanger Kristiansand Tromsø Klimat W Norwegii występują cztery pory roku: wiosna, lato, jesień i zima. Oddziaływanie wilgotnych, zachodnich wiatrów, w połączeniu z ciepłym Prądem Zatokowym (Golfsztromem) sprawia, że Norwegia ma znacznie łagodniejszy klimat, niż należałoby się spodziewać po kraju tak daleko wysuniętym na północ. Klimat Norwegii jest bardzo zróżnicowany w zimie temperatury potrafią spadać do minus C, natomiast latem mogą osiągać ponad 30 C. Na północ od koła podbiegunowego słońce latem nie zachodzi ( midnattsol ), a zimą światło dzienne jest ograniczone (noc polarna). Instytut Meteorologii (Meteorologisk Institutt) Postboks 43, Blindern Niels Henrik Abels vei 40 N-0313 Oslo Tel: post@met.no 4

5 Język Język norweski jest językiem północnogermańskim, blisko spokrewnionym z językami duńskim i szwedzkim. Język norweski ma dwie odmiany języka pisanego, bokmål i nynorsk. Bokmål i nynorsk są formalnie językami równouprawnionymi, ale bokmål jest formą najbardziej używaną. Nynorsk jest używany przez około 10-15% ludności, w przeważającej mierze w Norwegii Zachodniej i w języku urzędowym, w literaturze, teatrze, oraz w radiu i telewizji. Zazwyczaj znajomość języka norweskiego, lub innego języka skandynawskiego jest niezbędna do uzyskania pracy w Norwegii. Pomimo to, w niektórych branżach, takich jak budownictwo, rolnictwo, przemysł rybny, oraz na niektórych stanowiskach w hotelarstwie i gastronomii, wystarczająca może okazać się dobra znajomość języka angielskiego. Niektóre firmy, np. w przemyśle naftowym, stosują język angielski jako język roboczy w koncernie. Osoby poszukujące pracy powinny zbadać możliwość nauczenia się języka norweskiego w swoim kraju rodzinnym. Radzimy sprawdzić, czy ambasada norweska może udzielić informacji o kursach języka norweskiego. W Norwegii można otrzymać informacje na temat kursów języka norweskiego w biurze obsługi ludności, w gminie w której zamieszkujesz. Jeżeli otrzymałeś pozwolenie na pobyt w Norwegii zgodnie z regulacjami EOG, lub jesteś obywatelem kraju nordyckiego i pragniesz uczęszczać na kurs języka norweskiego, musisz sam pokryć koszty takiego szkolenia językowego. Witryna internetowa zawiera informacje o kursach języka norweskiego i o obowiązujących przepisach. Kursy języka norweskiego są również prowadzone przez norweskie uniwersytety i prywatne szkoły językowe, których adresy można znaleźć na stronie internetowej (w polu wyszukiwania należy wpisać słowo sprakskoler ). Największą norweską instytucją, oferującą ogólnokrajowe kursy językowe, jest Stowarzyszenie Kształcenia Dorosłych Folkeuniversitetet, patrz: 5

6 // Życie i praca w Norwegii Kultura // Norwegowie to młody naród o długiej historii i bogatym dziedzictwie kulturowym. Na przestrzeni lat do zwyczajów i tradycji norweskiej przeniknęło wiele wpływów z innych krajów. Tym niemniej, trwałą cechą lokalnej kultury jest ogromne poważanie dla wyjątkowego i dziewiczego pejzażu Norwegii, charakteryzującego się dużą różnorodnością flory i fauny. Niezwykła popularność sportów zimowych w tym kraju sprawia, że o Norwegach mówi się, iż rodzą się z nartami na nogach! Norwegowie podkreślają różne sprawy, gdy ich zapytać, co ich zdaniem najsilniej wiąże się z pojęciem norweskiej historii i kultury. Niektórzy wymieniają Wikingów bądź Lapończyków, podczas gdy inni wskazują na znanych w świecie pisarzy, kompozytorów, sportowców i muzyków, takich jak Henryk Ibsen, Edward Grieg, Ole-Gunnar Solskjær i zespół a-ha. Jakie są więc główne symbole norweskiej kultury? Norwegia jest czymś więcej, niż krajem dziewiczej przyrody. Często wymienia się wyprawy Thora Heyerdahla, wędzonego łososia, lutefisk (specjalnie przyrządzoną suszoną rybę), drewniane kościoły typu stavkirke, bunad (strój ludowy), dzień 17 maja (święto narodowe), mięso renifera, platformy wiertnicze, dzień polarny (midnattsol), zorzę polarną, narciarstwo i brunost (karamelizowany ser z koziego mleka). Norwegia to kraj słabo zaludniony, lecz o sprawnej organizacji społecznej i dobrej infrastrukturze. W praktyce oznacza to, że pociągi, autobusy i promy kursują zgodnie z rozkładem, samoloty odlatują o czasie, a sklepy, muzea i inne atrakcje turystyczne są otwarte w podanych godzinach. Również źródła informacji publicznej są zasadniczo wiarygodne i są one na bieżąco uaktualniane. Norweska kultura korporacyjna jest nieco mniej sformalizowana, niż w wielu innych krajach europejskich. Norweskie przedsiębiorstwa mają zazwyczaj płaską strukturę organizacyjną, a do przełożonych zwracamy się często po imieniu. Większość norweskich pracodawców oczekuje, że pracownicy będą wykazywać inicjatywę i ponosić odpowiedzialność za swoją pracę. // Kilka zabawnych faktów o Norwegii i Norwegach Najwyższa pora wyjechać z Norwegii, jeśli Zaczynasz wierzyć, że tylko dzięki staraniom Norwegii świat jeszcze się nie zawalił. Przy barze płacisz tylko za siebie, nawet jeśli jesteś z grupą znajomych. Nie okazujesz zaskoczenia, gdy osoba idąca przed Tobą nie otwiera Ci drzwi. Gdy nieznajomy uśmiecha się do Ciebie na ulicy uznajesz, że jest on: a. pijakiem, b. wariatem, c. Amerykaninem, d. pijakiem, wariatem i Amerykaninem jednocześnie. Wierzysz, że nie ma czegoś takiego jak zła pogoda jest tylko niewłaściwie dobrany ubiór. Przyzwyczaiłeś się do jedzenia drugiego śniadania o 11 rano, a obiadu o godzinie 17. Potrafisz przyrządzić rybę na pięć różnych sposobów bez gotowania. Bez względu na pogodę, spędzasz cały swój wolny czas na łonie natury. Stroisz się na spotkania towarzyskie, a do pracy ubierasz się nieformalnie. 6

7 7

8 // Życie i praca w Norwegii Tendencje na rynku pracy // Bezrobocie w Norwegii należało przez wiele lat do najniższych w Europie. W kwietniu 2010 norweska sieć urzędów pracy (NAV, Norweski Urząd Pracy i Dobrobytu) zarejestrowała bezrobocie na poziomie 3,2 procent. W latach 2006 i 2007 w Norwegii panowała wysoka koniunktura. Jednakże w końcu roku 2008 również Norwegia została dotknięta globalnym kryzysem finansowym i rok 2009 odznaczał się falą tymczasowych zwolnień pracowników, oraz wzrostem bezrobocia. Zapotrzebowanie na siłę roboczą waha się w poszczególnych sektorach gospodarki. Struktura zatrudnienia różni się znaczenie w poszczególnych regionach Norwegii. Sektor usług publicznych i rybołówstwo dominują na północy kraju, natomiast przemysł zatrudnia znaczną część ludności w rejonach przybrzeżnych w Norwegii Południowej. Duża część mieszkańców Oslo, Bergen i Trondheim jest zatrudniona w branży usług finansowych i biznesowych. Zróżnicowanie regionalne jest mniej widoczne w innych branżach jak na przykład w budownictwie. Więcej aktualnych informacji na temat sytuacji na rynku pracy w Norwegii można uzyskać w urzędach pracy pod adresami. NAV (Norweski Urząd Pracy i Dobrobytu) NAV EURES (Europejskie Służby Zatrudnienia) Powyższe witryny internetowe publikują również informatory na temat następujących sektorów gospodarki: Przemysł naftowy Rybołówstwo Budownictwo Opieka zdrowotna i świadczenia medyczne Żegluga Turystyka Transport Przemysł stoczniowy Na Europejskim Portalu Mobilności Zawodowej znajdą Państwo uaktualnione informacje o rynku pracy w Norwegii w wielu językach. Dane statystyczne na temat rynku pracy można również znaleźć w witrynie Głównego Urzędu Statystycznego Norwegii (Statistisk Sentralbyrå) 8

9 9

10 // Życie i praca w Norwegii Jak znaleźć pracę w Norwegii? // Na mocy porozumienia EOG (porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym), obywatele innych krajów członkowskich EOG, którzy poszukują pracy, są studentami lub pracują na własny rachunek, oraz ich rodziny, mogą mieszkać, pracować i studiować w Norwegii. Ubieganie się o pracę gdy przebywasz poza Norwegią Niektóre usługi urzędów pracy NAV są dostępne dla osób znajdujących się poza granicami Norwegii. Publiczne służby ds. zatrudnienia działające w krajach członkowskich UE/EOG wymieniają między sobą informacje o warunkach pracy i życia w poszczególnych krajach, poprzez ogólnoeuropejską sieć EURES (Europejskich Służb Zatrudnienia). EURES prowadzi również bazę danych dotyczących wolnych miejsc pracy w obrębie krajów UE/EOG patrz: Miejscowy urząd pracy w Twoim kraju rodzinnym może skierować Cię do najbliższego doradcy EURES w Twoim regionie, gdzie możesz uzyskać informacje o wolnych miejscach pracy w Norwegii Internet Informacje o większości wolnych miejsc pracy w Norwegii można znaleźć w Internecie. Największa baza danych na temat wolnych miejsc pracy w Norwegii znajduje się w witrynie urzędu pracy NAV pod adresem Można tutaj wyszukiwać ogłoszenia o wolnych stanowiskach pracy, zarejestrować swój życiorys (CV) oraz zarejestrować stałe poszukiwanie ofert pracy na określonych stanowiskach. Usługi te wymagają posługiwania się językiem norweskim. Można również wyszukiwać oferty pracy w Norwegii na stronie dostępnej w wielu wersjach językowych. Wiele norweskich przedsiębiorstw posiada własne witryny internetowe, w których często zamieszczane są oferty pracy nie ogłaszane w innych miejscach. Stosowne adresy można znaleźć w norweskim wykazie branżowym Yellow Pages, dostępnym pod adresem Można również poszukiwać wolnych miejsc pracy w Norwegii na stronach internetowych urzędów pracy w Twoim kraju rodzinnym. Centrum telefoniczne urzędu pracy NAV - EURES Osoby poszukujące pracy mogą również uzyskać informacje o wolnych stanowiskach w serwisie Centrum telefonicznego urzędu pracy NAV pod numerem telefonu (serwis czynny od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 18.00). Dobrze jest zawczasu przemyśleć, jakiej pracy poszukujesz i gdzie w Norwegii chciałbyś mieszkać, zanim nawiążesz kontakt z Centrum telefonicznym urzędu pracy NAV. Centrum to udziela również informacji na temat usług świadczonych przez urzędy pracy sieci NAV EURES i pomaga znaleźć doradców EURES. Możesz skontaktować się z Centrum telefonicznym NAV EURES pocztą elektroniczną pod adresem: eures@nav.no Norwescy doradcy EURES NAV EURES i doradcy EURES w Norwegii mogą podać Ci informacje o rynku pracy, o tym jak starać się o pracę i o warunkach pracy i życia. W Norwegii sieć służb EURES jest częścią NAV. Jeżeli potrzebujesz dalszych informacji, możesz skontaktować się z NAV EURES w regionie, w którym poszukujesz pracy. Adres do doradców EURES znajdziesz w witrynie internetowej find EURES adviser, lub Możesz również skontaktować się z doradcą EURES poprzez Centrum telefoniczne NAV EURES. 10

11 Uniwersalne podanie o pracę Norwegia posiada również duży nieoficjalny rynek wolnych posad, które nie są zarejestrowane w żadnej organizacji, ani w inny sposób podane do publicznej wiadomości. Jednym ze sposobów ubiegania się o te stanowiska jest rozesłanie uniwersalnie sformułowanych podań o pracę do wszystkich firm będących w kręgu zainteresowania. Ważne jest monitorowanie takich uniwersalnych podań, poprzez dzwonienie do poszczególnych firm w jakiś czas po wysłaniu podania i poproszenie o ustosunkowanie się do podania. W przypadku wysyłania uniwersalnych podań o pracę do wybranych firm, stosowne adresy można znaleźć w norweskim wykazie branżowym Yellow Pages, dostępnym pod adresem W niektórych branżach może być pozytywnie przyjęte, jeżeli odwiedzisz wybrane firmy w poszukiwaniu pracy. Konieczne jest w takim przypadku zabranie ze sobą życiorysu (CV Curriculum Vitae) w języku norweskim lub angielskim, referencji, dyplomów ukończenia uczelni lub szkoły/kursu, świadectw pracy itp. Należy zabiegać o rozmowę z pracownikiem działu kadr, lub osobą odpowiedzialną za rekrutację. Media Wiele norweskich gazet zamieszcza ogłoszenia o pracy. Największą ogólnokrajową gazetą zamieszczającą ogłoszenia o pracy jest Aftenposten. Większość tych ogłoszeń można rownieź znaleźć w Internecie pod adresem Wszystkie stanowiska pracy ogłaszane w norweskich gazetach, są również rejestrowane w NAV ( ), oraz publikowane w Internecie pod adresem Nazwy norweskich gazet znajdziesz w Internecie pod adresem Związki zawodowe Związki zawodowe stanowią dobre źródło informacji. Związki zawodowe w Twoim kraju ojczystym mogą współpracować ze swoimi odpowiednikami w Norwegii. W Norwegii członkostwo w związkach zawodowych jest dość powszechne i może być ważne przy negocjowaniu płac i innych warunków pracy. Członkostwo w związkach zawodowych jest dobrowolne. Landsorganisasjonen i Norge (LO) jest największą konfederacją związków zawodowych w Norwegii. Powyższa organizacja może udzielić informacji o różnych związkach zawodowych działających w Norwegii, zależnie od wybranej branży. UNIO jest drugą co do liczebności konfederacją związków zawodowych. UNIO ma wielu członków w sektorze edukacji, pielęgniarstwa i policji. Akademikerne to inna konfederacja związków zawodowych, której członkami są organizacje pracownicze zrzeszające osoby z wyższym wykształceniem. YS - Yrkesorganisasjonenes Fellesforbund jest następną dużą konfederacją zwiazków zawodowych. W jej skład wchodzą 23 federacje z różnych sektorów zatrudnienia. LO Youngsgt. 11, N-0181 Oslo Tel: Fax: lo@lo.no Akademikerne Fridtjof Nansens plass 6, N-0160 Oslo Tel: Fax: akademikerne@akademikerne.no YS Brugata 19, N-0186 Oslo Tel: Fax: post@ys.no UNIO Stortingsgata 2, N-0158 Oslo Tel: Fax: Post@unio.no 11

12 // Życie i praca w Norwegii Jak ubiegać się o pracę w Norwegii Urzędy pracy NAV (Norweskie Urzędy Pracy i Dobrobytu) W urzędach pracy NAV można uzyskać informacje w zakresie: Wolnych stanowisk pracy Przeniesienia zasiłku dla bezrobotnych do i z Norwegii Możliwości zdobywania wykształcenia w Norwegii Sposobu ubiegania się o pracę Procedury rejestracji jako osoba poszukująca pracy Sytuacji na rynku pracy Praw i obowiązków bezrobotnych w Norwegii Większość urzędów pracy NAV udostępnia telefony, z których można skontaktować się z potencjalnymi pracodawcami, komputery do napisania życiorysu/ podania o pracę i poszukiwania ofert pracy w Internecie, a także kserokopiarki do kopiowania dyplomów, świadectw i listów referencyjnych. Powyższe usługi są udostępniane nieodpłatnie. NAV Servicesenter EURES Postboks 354 N-8601 Mo i Rana Tel: E-post: eures@nav.no Prywatne agencje pośrednictwa pracy Cudzoziemcy poszukujący pracy mogą również zarejestrować się w prywatnych agencjach pośrednictwa pracy, często specjalizujących się w określonych branżach bądź zawodach. Agencje te są wymienione w internetowym serwisie Yellow Pages dostępnym pod adresem (w polu wyszukiwaniu należy wpisać rekruttering lub vikartjenester ). Wszystkie przedsiębiorstwa prowadzące wynajem siły roboczej w Norwegii (przedsiębiorstwa działające w branży usług pracy tymczasowej) muszą być zarejestrowane w Norweskiej Państwowej Inspekcji Pracy (Arbeidstilsynet). W Rejestrze Działalności Gospodarczej (Enhetsregisteret) na stronach internetowych Państwowej Inspekcji Pracy można wyszukiwać nazwy takich przedsiębiorstw i sprawdzić, czy dane przedsiębiorstwo jest zatwierdzone do świadczenia usług pracy tymczasowej, patrz witrynę Nawiązywanie kontaktów Przy poszukiwaniu pracy kluczową rolę odgrywają kontakty osobiste i zawodowe. Osoba już znana i kojarzona jako starająca się o pracę, ma większe szanse na otrzymanie posady. W ten sposób można również uzyskać dostęp do nieoficjalnego rynku wolnych posad. Wiele osób używa internetowych serwisów społecznościowych celem rozwinięcia sieci kontaktów osobistych i biznesowych, oraz znalezienia ofert pracy. Dobrym forum nawiązywania kontaktów jest również członkostwo w klubach, stowarzyszeniach i organizacjach pozarządowych. Praca wakacyjna W Norwegii oferty pracy wakacyjnej są publikowane w Internecie, patrz (w polu tekstowym należy wpisać słowo sommer lub ferie ) oraz Ogłoszenia o pracy wakacyjnej pojawiają się już w lutym, nie należy więc czekać na ostatnią chwilę! 12

13 Własna działalność gospodarcza Osoby zamierzające rozpocząć własną działalność gospodarczą w Norwegii znajdą wiele przydatnych informacji w Internetowym serwisie informacyjnym dla firm pod adresem Można również skorzystać z pomocy telefonicznej pod nazwą Narvikstelefonene : W witrynie znajdziesz informacje o tym, o czym powinieneś pomyśleć zanim założysz własną firmę. Znajdziesz tutaj również odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania. Można także skontaktować się z gminnym urzędem ds. działalności gospodarczej (Næringsetaten) w gminie, w której firma ma mieć siedzibę. Pracownicy urzędu udzielą informacji na temat dalszego postępowania. 13

14 // Życie i praca w Norwegii O czym należy pamiętać przy przeprowadzce do Norwegii // Obywatele krajów członkowskich UE/EOG mogą przebywać w Norwegii w celu poszukiwania pracy przez okres maksymalnie 6 miesięcy. Poniżej zamieszczamy listę wymogów i zaleceń dla osób planujących przeprowadzkę do Norwegii. Należy pamiętać, że różne przepisy stosują się do osób mających status rezydenta, dojeżdżających i osób wynajmowanych do pracy przez firmy zagraniczne. W celu uzyskania szczegółowych informacji w konkretnym przypadku należy skontaktować się z odpowiednimi władzami. Należy pamiętać o zabraniu paszportu, ważnego dowodu tożsamości, dyplomów i zaświadczeń potwierdzających zdobyte kwalifikacje (w miarę możliwości w języku norweskim lub angielskim). Nawet jeśli pobyt w Norwegii związany jest wyłącznie z poszukiwaniem pracy, może być wymagane udowodnienie posiadania odpowiednich środków finansowych, zarówno na czas pobytu w Norwegii, jak i na opłacenie podróży powrotnej. Warto skontaktować się z doradcą EURES w kraju zamieszkania, celem zasięgnięcia informacji o niezbędnych formalnościach przed wyjazdem do Norwegii. Doradcy EURES mogą pomóc w znalezieniu ofert pracy na rynku norweskim, które zostały zamieszczone w europejskim portalu mobilności zawodowej: Należy sprawdzić, czy wykonywanie Twojego zawodu bądź działalności w Norwegii, wymaga autoryzacji (więcej informacji znajdziesz poniżej, w rozdziale poświęconym edukacji). Należy porozumieć się z byłymi pracodawcami lub partnerami w kraju ojczystym, którzy mogą udzielić referencji. Norwescy pracodawcy zazwyczaj będą chcieli się z nimi skontaktować. Dobrze jest, gdy osoby udzielające referencji znają język skandynawski lub angielski. Norwescy pracodawcy często wymagają dobrej znajomości języka norweskiego. W niektórych branżach wystarczy znajomość języka angielskiego (więcej informacji zawiera rozdział poświęcony językowi powyżej). Należy się skontaktować z lokalnym urzędem pracy i urzędem podatkowym, celem ustalenia, jak wyjazd do Norwegii wpłynie na Twój status w zakresie opodatkowania i prawa do świadczeń, oraz by pobrać wszelkie wymagane formularze. Dodatkowych porad przed wyjazdem do Norwegii udziela również ambasada Norwegii w kraju zamieszkania. Adresy ambasad można znaleźć pod adresem Pobyt i praca Jeżeli jesteś obywatelem kraju EOG i posiadasz ważny paszport lub dowód tożsamości, przysługuje Ci prawo do 3-miesięcznego pobytu w Norwegii. To samo dotyczy członków Twojej rodziny, będących obywatelami kraju EOG. Jeżeli pragniesz przebywać w Norwegii dłużej niż trzy miesiące, musisz mieć podstawy do pobytu w Norwegii i zarejestrować się na policji. W takim przypadku musisz mież ważny dowód tożsamości lub paszport, jak również musisz udokumentować, że nie będziesz obciążać norweskiego systemu świadczeń społecznych. Jeżeli jesteś pracobiorcą, musisz dodatkowo przedłożyć potwierdzenie zatrudnienia lub umowę o pracę. Możesz również zarejestrować się elektronicznie w Internecie, patrz Następnie należy stawić się osobiście na najbliższym posterunku policji lub w Servicesenter for utenlandske arbeids takere (Centrum Obsługi Pracowników Zagranicznych). 14

15 Po zarejestrowaniu się otrzymasz dowód rejestracji. Dowód ten wydawany jest nieodpłatnie. Dalsze informacje o zezwoleniach na pobyt i systemie rejestracji można uzyskać w wielu językach w Norweskim Urzędzie Imigracyjnym (UDI). Adresy komisariatów policji w Norwegii można znaleźć pod adresem Adresy norweskich ambasad/ konsulatów można znaleźć pod adresem Rejestracja przeprowadzki Wszystkie osoby przeprowadzające się do Norwegii z zagranicy, z Norwegii za granicę, pomiędzy norweskimi gminami lub w obrębie tej samej gminy, mają obowiązek zgłoszenia tego faktu do norweskiego urzędu podatkowego. Zależnie od długości pobytu w Norwegii, Urząd Podatkowy przydzieli albo norweski numer identyfikacyjny (D-numer), albo norweski numer personalny (fødselsnummer). Dodatkowe informacje i adresy można znaleźć na stronie Podatki Praca u norweskiego pracodawcy zobowiązuje do płacenia podatku w Norwegii. W związku z tym należy stawić się, wraz z umową o pracę i paszportem, w Urzędzie Podatkowym odpowiednim dla miejsca zamieszkania w Norwegii, celem ubiegania się o kartę podatkową (skattekort). Po uzyskaniu norweskiego numeru personalnego lub numeru D, otrzymasz kartę podatkową, którą należy złożyć u pracodawcy. Dodatkowe informacje i adresy można znaleźć na stronie Ubezpieczenia społeczne Procedura rejestracji w norweskim systemie ubezpieczeń społecznych Norweski Urząd Imigracyjny (UDI) Postboks 8108 Dep., N-0032 Oslo Tel: Serwis informacyjny: Hausmannsgate 21, Oslo Tel: ( ) ots@udi.no, Centrum Obsługi Pracowników Zagranicznych (SUA) Schweigaardsgate 17, N-0191 Oslo (Folketrygden) jest przeprowadzana przez pracodawcę. W witrynie można jednak samemu znaleźć pożyteczne informacje na temat ustawowych zasiłków chorobowych, zasiłku rodzinnego, emerytur itp. Jeżeli przysługuje Ci prawo do zasiłku rodzinnego, musisz wystąpić o jego przyznanie bezpośrednio w lokalnym urzędzie NAV. Europejska Karta Ubezpieczenia Zdrowotnego Można zwrócić się do Helfo i złożyć podanie o Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego (europeisk helsetrygdkort), wymaganą w przypadku choroby podczas pobytu w innych krajach UE/EOG. Więcej informacji i adresów można znaleźć pod adresem lub dzwoniąc pod numer Centrum informacji (Helfo Servicesenter), , lub pod numer jeżeli dzwonisz z zagranicy. Przepisy celne Broszura zatytułowana Kiedy przeprowadzasz się do Norwegii, zawiera streszczenie najważniejszych informacji. Powyższa broszura, jak również informacje dotyczące przywozu pojazdów motorowych i towarzyszących temu opłat rejestracyjnych, są dostępne we wszystkich Urzędach Celnych oraz w Internecie. W przypadku sprowadzenia samochodu do Norwegii, należy zapłacić cło i opłaty przywozowe. Istnieją również przepisy określające zasady czasowego użytkowania w Norwegii pojazdów zarejestrowanych poza granicami Norwegii. Przepisy dotyczące sprowadzania samochodów, sprzętów gospodarstwa domowego, obowiązujących limitów, żywności, zwierząt itp., można uzyskać na stronach internetowych Norweskiego Urzędu Ceł pod adresem lub kontaktując się z centrum informacyjnym Norweskiego Urzędu Ceł pod numerem telefonu lub (z Norwegii), albo pod adresem oslo@toll.no. Rachunek bankowy Przed otwarciem rachunku bankowego należy skontaktować się z wybranym bankiem, który udzieli stosownych informacji i porad. Aby otworzyć rachunek bankowy należy mieć z sobą paszport, zdjęcie paszportowe i swój norweski numer personalny lub numer D. Warto zapoznać się z ofertą kilku banków, aby uzyskać najlepsze warunki. 15

16 // Życie i praca w Norwegii Bezrobocie a ubezpieczenie społeczne (Folketrygden) // Podczas zatrudnienia w Norwegii pracownik objęty jest norweskim systemem ubezpieczeń społecznych (Folketrygden). Wszystkie osoby pracujące i płacące podatki w Norwegii są automatycznie członkami norweskiego systemu ubezpieczeń społecznych (Folketrygden). Składki ubezpieczeniowe są wpłacane razem z podatkiem i wynoszą 7,8% przychodu brutto pracownika (dane z kwitnia 2010). Składka ta jest odejmowana z pensji przez pracodawcę. Również osoby niezatrudnione w Norwegii, lecz posiadające prawo pobytu na okres co najmniej jednego roku, są automatycznie objęte systemem ubezpieczeń społecznych. Świadczenia przyznawane w ramach ubezpieczenia społecznego obejmują emerytury, renty inwalidzkie, odszkodowania za obrażenia powstałe w wyniku wypadku przy pracy, zasiłek rodzinny, płatny urlop macierzyński i zasiłek rodzicielski w związku z narodzinami dziecka lub adopcją. Wypłata zasiłku dla bezrobotnych z innego kraju UE/EOG gdy poszukujesz pracy w Norwegii (E-303) Osoby bezrobotne, którym przysługiwał zasiłek dla bezrobotnych w kraju zamieszkania przez okres co najmniej czterech tygodni przed wyjazdem, mogą ubiegać się o przeniesienie takiego zasiłku i jego wypłatę w Norwegii. Osoby te powinny poinformować lokalny Urząd Pracy w swoim kraju rodzinnym o zamiarze poszukiwania pracy w Norwegii. Należy wypełnić standardowy formularz i przesłać go do Urzędu Pracy odpowiednio wcześnie przed wyjazdem. Każda osoba, której w kraju zamieszkania przysługuje wypłata zasiłku dla bezrobotnych, otrzyma zaświadczenie o tym na formularzu E-303 przed wyjazdem do Norwegii. Zaświadczenie takie zapewnia wypłatę Twojego zasiłku dla bezrobotnych w okresie do trzech miesięcy. Po przybyciu do Norwegii należy przedłożyć powyższy dokument w najbliższym miejscowym urzędzie NAV, celem rejestracji w ciągu 7 dni od opuszczenia kraju rodzinnego. Należy pamiętać o zabraniu pieniędzy w kwocie zapewniającej utrzymanie w Norwegii przez okres oczekiwania na wypłatę pieniędzy z zasiłku. Zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem, w przypadku rejestracji po okresie 7 dni od opuszczenia kraju zamieszkania, zasiłek będzie naliczany od daty rejestracji w urzędzie NAV w Norwegii. Należy pamiętać o konieczności stosowania się do nowych przepisów i procedur, przestrzegania prawa norweskiego, wymogów dotyczących zgłoszeń i innych procedur obowiązujących w Norwegii. Jeżeli nie znajdziesz pracy w Norwegii przed upływem okresu objętego zaświadczeniem E303, musisz wrócić do kraju rodzinnego aby zachować prawo do zasiłku dla bezrobotnych. Przeniesienie prawa do zasiłku dla bezrobotnych z kraju UE/EOG (E-301) Osoba, która staje się bezrobotna w Norwegii, i nie spełnia norweskich wymogów by otrzymać zasiłek dla bezrobotnych, może ubiegać się o przeniesienie wszelkich praw, uzyskanych przez nią w innym kraju UE/EOG, do Norwegii. W takim przypadku wymagany jest formularz E-301 wydany w kraju, gdzie osoba ta pracowała przez okres ostatnich 3 lat. Wniosek o zasiłek dla bezrobotnych należy składać w lokalnym urzędzie NAV. Osoba planująca wyjazd z Norwegii i potrzebująca norweskiego formularza E-301, powinna skontaktować się z lokalnym urzędem NAV celem otrzymania formularza aplikacyjnego. Informacje o formularzu E-301 można również uzyskać w NAV EØS Dagpenger (Dział Zasiłków dla Bezrobotnych NAV EOG). 16

17 Zasiłek dla bezrobotnych w Norwegii W przypadku utraty pracy należy bezzwłocznie zgłosić się do lokalnego urzędu NAV i złożyć wniosek o zasiłek dla bezrobotnych (dagpenger), pod warunkiem, że uzyskałeś prawo do takiego świadczenia. Dodatkowe informacje można uzyskać w lokalnym urzędzie NAV. Można się zarejestrować jako osoba poszukująca pracy w serwisie internetowym pod adresem Należy pamiętać, że powyższa usługa jest dostępna tylko w języku norweskim i wymagane jest posiadanie norweskiego numeru personalnego lub numeru D, oraz adresu w Norwegii. Osoba, która została tymczasowo zwolniona z pracy (permittering), powinna jak najszybciej skontaktować się z najbliższym urzędem NAV celem uzyskania informacji o prawie do otrzymania zasiłku dla bezrobotnych w okresie tymczasowego zwolnienia z pracy. Ubezpieczenie społeczne (Folketrygden) Przepisy EOG koordynują ustawowe uprawnienia do ubezpieczeń społecznych w poszczególnych krajach członkowskich, aby zapewnić ciągłość ubezpieczenia. Podstawowym celem przepisów EOG jest zapewnienie, że dana osoba nie zostanie pozbawiona przysługujących jej świadczeń. Osoby pracujące w Norwegii (a zasadniczo także ich najbliższa rodzina) mają takie same prawa, jak obywatele norwescy. HELFO (Norweska Agencja ds. Zarządzania Opieką Zdrowotną) Infolinia: Tel: (z zagranicy) Tel: Biuro koordynacji służb medycznych (fastlegetelefonen): servicesenteret@helfo.no Możesz być uprawniony do zasiłku między innymi w związku z chorobą, urlopem macierzyńskim i urodzeniem dziecka, jak również do pobierania zasiłku rodzinnego, renty inwalidzkiej i emerytury. W Norwegii wszystkie osoby mieszkające tutaj na stałe mają prawo do korzystania z usług lekarza rodzinnego, wyznaczonego do udzielania konsultacji medycznych (fastlegeordning). Dodatkowe informacje o systemie lekarzy rodzinnych i o sposobie rejestracji u danego lekarza, można uzyskać pod adresem inter netowym lub w okręgowym biurze koordynacji służb medycznych (fastlegekontoret i fylket) pod numerem telefonu: Skontaktuj się z Twoim lokalnym urzędem NAV celem uzyskania dalszych informacji na temat ubezpieczeń społecznych, lub zajrzyj do witryny Informacje w języku norweskim, angielskim i polskim można również uzyskać pod numerem infolinii NAV: Tel: Emerytury Osoby, które pracowały w przynajmniej dwóch krajach UE/EOG, mogą gromadzić uprawnienia emerytalne z poszczególnych krajów. Patrz witrynę internetową celem uzyskania dalszych informacji, lub zwróć się do NAV Internasjonalt. Obrażenia powstałe w wyniku wypadku przy pracy Osoby zatrudnione w Norwegii podlegają ustawodawstwu o obowiązkowym ubezpieczeniu od obrażeń powstałych w wyniku wypadku przy pracy. Oznacza to, że osoby te powinny być ubezpieczone przez pracodawcę od wypadków przy pracy. W razie zaistnienia wypadku przy pracy osoba poszkodowana (lub jej pracodawca) powinna skontaktować się z Państwową Inspekcją Pracy (Arbeidstilsynet) Patrz rozdział o warunkach pracy. NAV EØS Dagpenger (NAV EOG Dział Zasiłków dla Bezrobotnych) Postuttak E, N-2201 Kongsvinger Tel: (w godz ) Fax: eos@nav.no NAV Internasjonalt (Dział Spraw Zagranicznych) Postboks 8138 Dep. N-0033 Oslo Langkaia 1 Tel: (w godz ) Fax: nav.internasjonalt@nav.no 17

18 // Życie i praca w Norwegii Zasady i warunki zatrudnienia // Masz prawo do takiego samego wynagrodzenia i warunków pracy jak pracownicy norwescy, gdy jesteś zatrudniony w Norwegii. Umowa o pracę Zarówno w przypadku posady stałej, jak i tymczasowej, pracownikowi przysługuje prawo do pisemnej umowy o pracę. Zaznajom się ze wszystkimi warunkami i zasadami zatrudnienia związanymi z pracą. Upewnij się, że zrozumiałeś wszystkie postanowienia umowy o pracę. Należy wyjaśnić wszystkie kwestie dotyczące zatrudnienia, w tym formę i częstotliwość wynagradzania, zasady wypowiadania stosunku pracy i inne aktualne punkty. Przykładową umowę o pracę można znaleźć pod adresem Przed przyjęciem do pracy na etat, pracownik jest zazwyczaj zatrudniany na okres próbny, zgodnie z warunkami pisemnej umowy o pracę. Okres próbny musi być określony z góry i wynosi on maksymalnie sześć miesięcy. Zazwyczaj w okresie próbnym umowa może być rozwiązana przez pracownika lub pracodawcę z zachowaniem 14 dniowego okresu wypowiedzenia. Tydzień roboczy w Norwegii wynosi maksymalnie 40 godzin, co daje średnią ośmiu godzin pracy przez pięć dni w tygodniu. Dla pracowników mających uciążliwe warunki pracy, na przykład pracujących w systemie zmianowym, ustanowiono krótszy tygodniowy czas pracy. W większości urzędów czas pracy wynosi od 8.00 do Godziny pracy mogą się wahać zależnie od rodzaju działalności/branży, niektóre firmy rozpoczynają działalność o godzinie 7.00 a inne o godzinie W przypadku pracy ponad 40 godzin tygodniowo, pracownikom przysługuje Arbeidstilsynets informasjonstjeneste (Infolinia Państwowej Inspekcji Pracy) Tel: post@arbeidstilsynet.no dodatek za nadgodziny w wysokości co najmniej 40%. Wypłacanie takiego dodatku nie jest jednak prawnie zastrzeżone w przypadku kadry kierowniczej. Informacje na temat uregulowań w zakresie nadgodzin można uzyskać w Państwowej Inspekcji Pracy. Wynagrodzenie Zasadniczo kwota wynagrodzenia jest ustalana pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. W niektórych branżach wprowadzono upowszechnienie umów zbiorowych ustanawiających dolny limit wynagrodzeń, jak na przykład w budownictwie i w przemyśle stoczniowym. W wielu przypadkach istnieje umowa między związkami zawodowymi a konfederacjami pracodawców. Jeżeli jesteś członkiem związku zawodowego, to Twoje wynagrodzenie może zostać ustalone na podstawie obowiązującej umowy zbiorowej (tariffavtale). Dane statystyczne dotyczące wynagrodzeń w poszczególnych zawodach można znaleźć pod adresem Ustawa o środowisku pracy W Norwegii obowiązuje Ustawa o środowisku i warunkach pracy, która określa prawa i obowiązki pracowników i pracodawców. Celem ustawy jest ochrona pracowników przed urazami fizycznymi i psychicznymi, oraz zapewnienie właściwych, bezpiecznych i zdrowych warunków pracy dla całego personelu. Tekst ustawy został przetłumaczony na język angielski i można ją zamówić w witrynie internetowej Państwowej Inspekcji Pracy. W tej samej witrynie Inspekcji Pracy znajdziesz również wielojęzyczne informatory Kodeks pracy dla kazdego, oraz Witamy jako pracobiorcę w Norwegii. Jeżeli doświadczasz trudności w związku z pracą, powinieneś zawsze najpierw przedyskutować problemy z Twoimi przełożonymi. W przypadku, gdy nie odniesie to skutku, należy skontaktować się osobą odpowiedzialną 18

19 19

20 // Życie i praca w Norwegii za zapewnienie bezpieczeństwa i dobrego środowiska pracy (verneombudet), mężem zaufania załogi (tillitsvalgt), lub związkiem zawodowym. Jeśli nie można znaleźć zadowalającego rozwiązania, należy skontaktować się z Państwową Inspekcją Pracy (Arbeidstilsynet). Urlopy Na podstawie Ustawy o urlopach wypoczynkowych, pracownikom przysługuje prawo do 21 dni urlopu w roku. Większość pracowników ma jednakże prawo do 25 dni urlopu. Nie jest to jeszcze prawnie zastrzeżone, lecz opiera się na porozumieniu pomiędzy stronami na rynku pracy, będącym wynikiem uzgodnień płacowych. Osobom powyżej 60 roku życia przysługuje prawo do dodatkowego tygodnia urlopu wypoczynkowego. Świadczenie urlopowe (feriepenger) Prawo do świadczenia urlopowego musi zostać nabyte w roku kalendarzowym poprzedzającym rok zrealizowania urlopu. Osoba, która nie pracowała w poprzednim roku kalendarzowym, ma również prawo do urlopu, jednak bez prawa do wynagrodzenia w tym okresie (tzn. przysługuje jej prawo do urlopu bezpłatnego). Świadczenie urlopowe jest wypłacane w związku z rozpoczęciem urlopu. Nie masz prawa do zwykłego wynagrodzenia za pracę zamiast świadczenia urlopowego, w okresie odbywania urlopu. Kwota świadczenia urlopowego jest naliczana na podstawie wynagrodzenia za pracę (płacy, itp.) w poprzednim roku kalendarzowym. Odcinek wypłaty informuje pracownika o zarobionej kwocie wynagrodzenia, będącej podstawą naliczenia świadczenia urlopowego (feriepengegrunnlaget). Świadczenie urlopowe odpowiada 10,2% podstawy naliczenia świadczenia urlopowego, zarobionego w poprzednim roku kalendarzowym. W przypadku pracowników powyżej 60 roku życia, stawka ta wynosi 12,5%. W przypadku osób objętych postanowieniami układów zbiorowych (tariffavtaler) przyznających piąty tydzień urlopu, standardowa stawka wynosi 12%, a w przypadku pracowników powyżej 60 roku życia 14,3% (stan na 2010 rok). Jeżeli umowa o pracę zostanie rozwiązana, to zarobione wynagrodzenie urlopowe jest wypłacane pracownikowi wraz z ostatnią wypłatą. Wskazówki i objaśnienia przepisów ustawy o środowisku pracy i ustawy urlopowej w różnych wersjach językowych można znaleźć w witrynie internetowej Państwowej Inspekcji Pracy Dodat kowe informacje można także uzyskać kontaktując się ze związkiem zawodowym. Podatki Norwegia przestrzega dwustronnych umów podatkowych zawartych z innymi krajami UE/EOG w celu uniknięcia podwójnego opodatkowania obywateli. System podatkowy jest rozległy. Osoba zatrudniona przez norweskiego pracodawcę musi płacić podatek w Norwegii. Dodatkowe informacje można uzyskać w miejscowym Urzędzie Podatkowym. Pracodawca jest zobowiązany dokonać potrącenia zaliczki na podatek (skattetrekk) przed wypłatą wynagrodzenia za pracę. Właściwy norweski Urząd Podatkowy wystawia na wniosek zatrudnionego kartę podatkową (skattekort), którą należy bezzwłocznie przekazać pracodawcy. Karta podatkowa podaje, jaki procent wynagrodzenia pracownika ma zostać potrącony przez pracodawcę jako zaliczka 20

21 na podatek. W przypadku podjęcia pracy bez karty podatkowej, pracodawca jest zobowiązany do potrącenia 50% wynagrodzenia tytułem podatku. Zazwyczaj jest to kwota wyższa od tej, jaka zostałby potrącona na podstawie karty podatkowej, a nadpłata zwracana jest w następnym roku. Informacje o wysokości podatku zapłaconego w danym miesiącu znajdziesz na odcinku wypłaty wynagrodzenia. Wysokość podatku do zapłacenia zależy od wysokości zarobków i przysługujących Ci ulg podatkowych, ale ogólnie biorąc można powiedzieć, że podatek w Norwegii stanowi zazwyczaj około jedną trzecią wynagrodzenia brutto. Składka na ubezpieczenia społeczne jest wliczona w kwotę podatku. Witryna internetowa Skatteetaten (Norweskiego Urzędu Podatkowego) zawiera kalkulator podatkowy (tylko w języku norweskim). Podatnicy są klasyfikowani w dwóch kategoriach: Klasa 1 obejmuje osoby o wolnym stanie cywilnym i większość par małżeńskich, w których oboje małżonkowie mają źródło przychodu. Klasa 2 obejmuje rodziców samotnie wychowujących dzieci i pary małżeńskie, w których tylko jedno z małżonków ma źródło przychodu. Osobom czasowo mieszkającym w Norwegii może przysługiwać standardowe zwolnienie od podatku w wysokości 10%, (maksymalnie koron norweskich w roku 2010). Oznacza to, że przed naliczeniem stopy podatkowej potrąca się 10% od kwoty zarobków brutto. Powyższe zwolnienie ma zastosowanie tylko do osób przebywających w Norwegii krócej niż dwa lata. Osoba, która spełnia ten wymóg, powinna przy ubieganiu się o kartę podatkową zapytać o prawo do takiego zwolnienia od podatku we właściwym Urzędzie Podatkowym. Zeznanie podatkowe W Norwegii podatek jest naliczany na podstawie dochodu osiąganego w bieżącym roku dochodowym, tzn. potrącenia z pensji stanowią zaliczki z tytułu przewidywanej kwoty zarobków. Do 30 kwietnia każdego roku pracownik jest zobowiązany złożyć zeznanie podatkowe. Zeznanie to jest zazwyczaj wypełniane z góry przez Urzędy Podatkowe i przesyłane na adres podatnika w kwietniu. Przed odesłaniem zeznania podatkowego do Urzędu Podatkowego należy skontrolować, czy wszystkie dane w formularzu zeznania podatkowego są poprawne. W tym celu należy zapoznać się z rocznym zestawieniem płac, przychodów i wpłaconych zaliczek podatkowych (lønnsog trekkoppgave), wystawianym przez pracodawcę, oraz innymi odpowiednimi dokumentami z banku itp. Wraz z formularzem zeznania podatkowego otrzymasz również ulotkę w języku norweskim, zawierającą instrukcje wypełniania formularza. O pomoc przy wypełnianiu zeznania podatkowego można również zwrócić się do lokalnego Urzędu Podatkowego. Osoby dojeżdżające do pracy i pracobiorcy wykonujący prace zlecone w Norwegii objęte są innymi regulacjami podatkowymi. Informacji na ten temat udziela Centralny Urząd Podatkowy ds. Zagranicznych (Sentralskattekontoret for Utenlandssaker). Skatteetaten (Norweski Urząd Podatkowy) Tel: Tel: (z zagranicy) Sentralskattekontoret for utenlandssaker (Centralny Urząd Podatkowy ds. Zagranicznych) Postboks 8031, N-4068 Stavanger Lagårdsveien 46, Stavanger Tel: Tel: (z zagranicy) Fax: sfu@skatteetaten.no

22 // Życie i praca w Norwegii System Edukacji // Cała edukacja w ramach obowiązkowego nauczania w Norwegii jest bezpłatna. Młodzież, która ukończyła szkołę podstawową i gimnazjum, ma prawo do 3-letniego wykształcenia w szkole średniej. Wszystkie główne okręgi administracyjne (fylker) w Norwegii posiadają uczelnie wyższe, a w całym kraju jest 7 uniwersytetów. Przedszkola Dzieci poniżej szóstego roku życia mogą uczęszczać do przedszkola. Przedszkola oferują opiekę nad dziećmi podczas gdy rodzice są w pracy. Przedszkola są odpłatne. W Norwegii działają zarówno przedszkola publiczne, jak i prywatne. W niektórych gminach występuje jednak nadal niedobór takich placówek i może być trudno uzyskać miejsce w przedszkolu. Aby ubiegać się o miejsce w przedszkolu, należy skontaktować się z władzami gminy w planowanym miejscu zamieszkania. Opłaty za miejsce w przedszkolu i zasady przyjmowania mogą być różne w różnych przedszkolach. Główny nabór dzieci do przedszkoli ma miejsce raz w roku. Szkoły publiczne Dzieci idą do szkoły w wieku sześciu lat (do pierwszej klasy) i kończą nauczanie obowiązkowe po 10 latach (po dziesiątej klasie). Wykształcenie podstawowe jest dwustopniowe. Siedem pierwszych lat to szkoła podstawowa (nazywana barneskolen i obejmująca 1-7 klasę), a trzy następne lata to gimnazjum (nazywana ungdomsskolen (8-10 klasa)). Cała młodzież w wieku od 16 do 19 lat ma następnie prawo uczęszczania do szkoły średniej ( videregående skole ). Wykształcenie nabyte w szkole średniej daje kwalifikacje zawodowe, lub umożliwia dalsze kształcenie się w szkolnictwie wyższym. Również szkoły średnie są nieodpłatne. Wszystkie dzieci, które będą przebywać w Norwegii dłużej niż trzy miesiące, mają prawo i obowiązek uczęszczania do szkoły w Norwegii. Dodatkowe informacje i adresy szkół można uzyskać od władz gminnych w miejscu zamieszkania. Dobrym pomysłem jest skontaktowanie się ze szkołą przed przeprowadzką do Norwegii, aby szkoła była przygotowana na przyjęcie nowego ucznia. W trakcie wykształcenia podstawowego uczniowie, których język ojczysty jest inny niż norweski, mają prawo do specjalnej nauki języka norweskiego. Szkolnictwo wyższe Szkolnictwo wyższe obejmuje uniwersytety i szkoły wyższe, a nabór studentów odbywa się na podstawie dyplomów ukończenia trzyletniej nauki w szkole średniej. Norwegia posiada uniwersytety w Oslo, Ås, Bergen, Stavanger, Trondheim, Kristiansand i Tromsø. Dodatkowo, w kraju działa sześć wyższych uczelni wyspecjalizowanych w różnych gałęziach nauki: Norges Handelshoyskole (Norweska Wyższa Szkoła Ekonomii i Zarządzania) Norges Musikkhoyskole (Norweska Państwowa Akademia Muzyczna) Norges Idrettshoyskole (Norweska Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Sportu) Norges Veterinarhoyskole (Norweska Wyższa Szkoła Weterynarii) Arkitektur- og designhøgskolen (Wyższa Szkoła Architektury i Projektowania w Oslo) Każdy większy okręg administracyjny (fylke) w Norwegii posiada własną szkołę wyższą oferującą różne formy kształcenia lub szkoleń, na dodatek do uczelni prywatnych. Dodatkowe informacje o szkolnictwie w Norwegii można znaleźć pod adresem lub Nabór kandydatów na studia wyższe w Norwegii jest koordynowany przez Samordnet opptak. Spis kierunków studiów można znaleźć w witrynie internetowej 22

23 Uznawanie/nostryfikacja dyplomów zagranicznych Norweska Agencja ds. Zapewnienia Jakości w Edukacji (NOKUT) udziela informacji o możliwościach uznania/ nostryfikacji wykształcenia wyższego zdobytego za granicą. Do agencji NOKUT należy składać wnioski o uznanie zagranicznego stopnia naukowego/ dyplomu. NOKUT współpracuje z siecią podobnych ośrodków w innych krajach członkowskich UE/EOG. Dodatkowe informacje i formularze aplikacyjne można uzyskać kontaktując się z agencją NOKUT. Zapytania dotyczące uznawalności danego rodzaju wykształcenia wyższego, nabytego w innym kraju członkowskim UE/EOG, można również kierować bezpośrednio do właściwej uczelni/ uniwersytetu w Norwegii. Informacje o kształceniu zawodowym można otrzymać w yrkesopplæringsnemnda/ fagopplæringskontoret (Komsji ds. Kształcenia Zawodowego) w zarządzie okręgu administracyjnego (fylkeskommunen), właściwym dla Twojego miejsca zamieszkania. Adresy i numery telefonów do zarządów poszczególnych okręgów administracyjnych (fylkeskommunene) w Norwegii można znaleźć w witrynie internetowej Z reguły, uznanie wykształcenia uzyskanego w którymś kraju UE/EOG prowadzi do uznania tegoż wykształcenia w pozostałych krajach członkowskich, bez dodatkowych sprawdzianów itp. Kto potrzebuje autoryzacji lub zatwierdzenia? Wniosek o autoryzację i zatwierdzenie uprawnień do pracy w sektorze usług medycznych należy przesłać do Statens Autorisasjonskontor For Helsepersonell (SAFH) Biura ds. autoryzacji personelu medycznego. Finanstilsynet Norweska Komisja Nadzoru Finansowego, udziela autoryzacji/licencji audytorom, agentom obrotu nieruchomościami, agencjom windykacji długów i specjalistom ds. rachunkowości/księgowym. Mattilsynet Norweska Inspekcja Roślin, Ryb, Zwierząt i Żywności, udziela uprawnień weterynarzom i biologom morskim. Tilsynsrådet for advokatvirksomhet Rada Nadzorcza ds. Praktyk Prawnych, udziela upoważnień dla prawników. Sjøfartsdirektoratet Urząd ds. Żeglugi Morskiej, udziela upoważnień dla wielu zawodów w sektorze morskim. Luftfartstilsynet Państwowa Inspekcja Lotnicza udziela upoważnień pilotom i technikom lotniczym. Wiȩcej informacji znajdziesz na stronie internetowej Studiowanie w Norwegii Studenci z innych krajów UE/EOG mogą studiować w Norwegii. W witrynie internetowej można znaleźć informacje w języku angielskim. Koszty utrzymania podczas studiów w kraju UE/EOG są pokrywane przez studenta, bądź przez stypendium/pożyczkę. Na mocy umowy EOG Norwegia nawiązała współpracę z krajami członkowskimi UE, dotyczącą wielu programów edukacyjnych i naukowych. Najszerszej zakrojone programy to Leonardo Da Vinci i Erasmus. W celu uzyskania dodatkowych informacji o powyższych programach należy odwiedzić witrynę sieci Web Komisji Europejskiej pod adresem lub witrynę Oficjalny serwis internetowy Rządu Norwegii zawiera dodatkowe informacje i dokumenty dotyczące norweskiego systemu edukacji, jak również wiele innych przydatnych informacji w języku angielskim: NOKUT Postboks 1708 Vika, N-0121 Oslo Kronprinsensgt. 9 Tel: Fax: postmottak@nokut.no Statens autorisasjonskontor for helsepersonell (SAFH) Postboks 8053 Dep, N-0031 Oslo Storgaten 33 A Tel: Fax: postmottak@safh.no 23

24 // Życie i praca w Norwegii Mieszkanie w Norwegii // Koszty zakwaterowania w Norwegii są bardzo zróżnicowane i od kilku lat gwałtownie wzrastają. Najwyższe ceny są w Oslo oraz w innych dużych miastach. Poza miastami ceny zazwyczaj są niższe. Wysokie koszty zakwaterowania wynikają z kilku czynników: domy są bardzo dobrze wykonane i w pełni izolowane, a wszystkie pomieszczenia są ogrzewane ze względu na chłodny klimat. Co więcej, obowiązują wysokie wymogi co do jakości, tak więc na rynku jest niewiele prostych i tanich domów. W Norwegii można mieszkać na różnych warunkach. Można wynajmować mieszkanie, mieszkać w spółdzielni mieszkaniowej, lub być właścicielem swojego mieszkania lub domu. Rynek wynajmu mieszkań w Norwegii jest niewielki, większość osób jest właścicielami swoich mieszkań lub domów. Domy i mieszkania na sprzedaż lub do wynajęcia są zazwyczaj ogłaszane w Internecie, w lokalnej gazecie oraz w ogólnokrajowej gazecie Aftenposten. Niektóre gazety mają raz w tygodniu dodatki poświęcone rynkowi nieruchomości, oraz zamieszczają ogłoszenia mieszkaniowe w internecie. Możesz również samemu zamieścić ogłoszenie w poszukiwaniu mieszkania lub domu. Pośrednicy obrotu nieruchomościami zajmują się głównie sprzedażą domów i mieszkań, ale do pewnego stopnia mogą oni również pośredniczyć w wynajmie. Firmy pośredniczące w obrocie nieruchomościami można znaleźć w wykazie branżowym Gule sider ( Yellow pages ) ( pod hasłem Eiendomsmegling. Osoba zamierzająca wynająć dom lub mieszkanie powinna zawrzeć umowę najmu z właścicielem domu/mieszkania, z wzajemnym prawem do wypowiedzenia tej umowy. Okres wypowiedzenia wynosi zazwyczaj jeden miesiąc i z reguły trzeba wpłacić depozyt za mieszkanie, odpowiadający trzymiesięcznej kwocie czynszu. Depozyt należy wpłacić na rachunek zablokowany. Formularz standardowej umowy najmu można nabyć w księgarni, znaleźć w Internecie, lub otrzymać zwracając się do Leieboerforeningen w witrynie internetowej Jest to stowarzyszenie dbające o interesy najemców w stosunku do wynajmujących domy i mieszkania. Wskazówka: Zapytaj Twojego przyszłego pracodawcę, czy może pomóc Ci w znalezieniu mieszkania. 24