III. 6) pos³uguje siê ze zrozumieniem pojêciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeÿbotwórcz¹ rolê wód p³yn¹cych...

Transkrypt

1 . JAK WYKONAÆ MODEL WYWIERZYSKA, W KTÓRYM WODA WYP YWA POD CIŒNIENIEM? 1. Realizowane treœci podstawy programowej Przedmiot Chemia Geografia Fizyka Realizowana treœæ podstawy programowej Uczeñ: I. ) obserwuje mieszanie siê substancji;... t³umaczy, na czym polega zjawisko rozpuszczania, mieszania, zmiany stanu skupienia III. 6) pos³uguje siê ze zrozumieniem pojêciem wietrzenia i erozji; przedstawia rzeÿbotwórcz¹ rolê wód p³yn¹cych... I. ) pos³uguje siê pojêciem ciœnienia (w tym ciœnienia hydrostatycznego i atmosferycznego) 2. Kszta³cone kompetencje kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne, umiejêtnoœæ uczenia siê.. Cele zajêæ blokowych wykonywanie modelu rzeÿby krasowej, zademonstrowanie wyp³ywu wody ze Ÿród³a krasowego (wywierzyska). 4. Oczekiwane osi¹gniêcia ucznia Po ukoñczeniu lekcji uczeñ: wykona model rzeÿby krasowej, uzupe³ni schemat rzeÿby krasowej podpisuj¹c jego elementy, wyjaœni w jaki sposób powstaje rzeÿba krasowa, wyjaœni dlaczego woda w Ÿródle krasowym mo e wyp³ywaæ pod ciœnieniem, sformu³uje i zapisze wnioski z przeprowadzonego doœwiadczenia. strona 81

2 . Rozwi¹zanie problemu PRZYK ADOWE ROZWI ZANIE NR 1 1. Wykaz pomocy dydaktycznych Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk 1 gips budowlany lub glina 4 6 kg 2 wype³niacze (np.: kawa³ki styropianu, zgnieciony papier, pianka monta owa) karton po soku (tetra-pak) lub inne plastikowe opakowanie 1 4 plastikowa tacka jako pod³o e modelu rzeÿby 1 woda 10 litrów 6 butelka lub inne naczynie do wlewania wody wyp³ywaj¹cej ze Ÿród³a 1 7 lejek 1 8 plastikowa rurka giêtka np.: gumowa rêkawiczka lub kawa³ek dêtki gumowej, wê a ogrodowego 1 9 nó lub pi³ka do wyciêcia otworu w plastikowej butelce 1 10 plastikowa miska lub wiaderko 1 11 papierowy rêcznik lub œciereczka 1 12 ga³¹zki iglaków, porosty, mech 1 rurki do picia napojów kilka 14 plastelina lub klej (gêsty, szybko zastygaj¹cy, lub klej na gor¹co) 1 szpachelka lub ³opatka 2 16 rêkawiczki jednorazowe 2 17 karta pracy 1 18 za³¹cznik nr za³¹cznik nr 2 1 strona 82

3 2. Proponowany przebieg zajêæ z rozliczeniem czasowym Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min 1 Zapoznanie uczniów z przebiegiem lekcji. Rozdanie kart pracy wraz z za³¹cznikiem nr 1. Uczniowie pracuj¹ w grupach dwuosobowych. Sk³ad grup zosta³ ustalony na wczeœniejszych zajêciach. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy wraz z za³¹cznikiem nr 1. 2 Wykonanie przez uczniów æwiczeñ Sprawdzenie przez uczniów poprawnoœci wykonania æwiczenia. 4 Konstruowanie modelu rzeÿby krasowej. Porz¹dkowanie stolika. Uczniowie pokazuj¹ nauczycielowi wykonane æwiczenie. Nauczyciel sprawdza æwiczenie lub rozdaje uczniom klucz odpowiedzi do samodzielnego sprawdzenia. Klucz odpowiedzi (za³¹cznik nr 2). Uczniowie wykonuj¹ model rzeÿby z gipsu, dekoruj¹ kawa³kami mchu, ga³¹zek itp. Aby model szybciej wysech³, w œrodek modelu wk³adaj¹ kawa³ki styropianu, pianki monta owej itp. W modelu umieszczaj¹ mechanizm, który imituje przep³yw wody przez ska- ³y i wyp³yw na powierzchniê. Wyp³yw wody pod ciœnieniem wykonuj¹ np.: z kartonu tetra-pak lub plastikowego pojemnika. Pojemnik uk³adaj¹ pionowo, wylotem w stronê ponoru. Na dole pojemnika wycinaj¹ otwór, do którego wk³adaj¹ gumowy w¹ np.: kawa³ek dêtki, wê a ogrodowego itp. Po³¹czenie otworu z wê em uszczelniaj¹ plastelin¹ lub klejem. W¹ zaginaj¹ lekko do góry w stronê miejsca wyp³ywu wody ( wywierzyska ). Obydwa otwory w czasie oblepiania gipsem trzeba zabezpieczyæ, aby do œrodka nie dosta³ siê gips. Do otworu górnego mo - na w³o yæ ma³y lejek. 0 strona 8

4 Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min Uwaga! Aby woda wyp³ywa³a kilkoma ma³ymi strumieniami, mo na na³o yæ na wylot wê a np. gumow¹ rêkawiczkê. Palce rêkawiczki bêd¹ otworami, przez które wyp³ywa woda w wywierzysku. W czasie oblepiania gipsem trzeba w³o yæ do nich cienkie patyczki (lub rurki do picia). Patyczki wyjmujemy po zaschniêciu gipsu. Palce rêkawiczki obcinamy równo z powierzchni¹ terenu. Mo na te rurki do napojów w³o yæ bezpoœrednio do dolnego otworu w pojemniku i uszczelniæ np.: plastelin¹, klejem. Rurki skierowaæ w stronê wywierzyska. Zaprezentowanie wyp³ywu wody z wywierzyska. Uczniowie wlewaj¹ do otworu górnego, imituj¹cego ponor, oko³o 10 l wody. Woda wyp³ywa wywierzyskiem do doliny i sp³ywa w dó³ do naczynia. 6 Wyjaœnienie dlaczego woda w wywierzysku wyp³ywa pod ciœnieniem. 7 Ocena sposobu wykonania doœwiadczenia przez uczniów. 8 Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu. 9 9 Przedstawienie uczniom tematu nastêpnych zajêæ. Sprz¹tanie sali. Ca³kowity czas trwania bloku 90 strona 84

5 PRZYK ADOWE ROZWI ZANIE NR 2 1. Wykaz pomocy dydaktycznych Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk 1 gips budowlany 4 kg 2 wype³niacze (np.: kawa³ki styropianu, zgnieciony papier, pianka monta owa) plastikowa tacka jako pod³o e modelu rzeÿby 1 4 no yczki 1 woda 10 litrów 6 butelka lub inne naczynie do wlewania wody wyp³ywaj¹cej ze Ÿród³a 1 7 lejek 1 8 plastikowa rurka giêtka np.: w¹ ogrodowy lub kawa³ek dêtki gumowej 1 9 plastikowa miska lub wiaderko 1 10 papierowy rêcznik lub œciereczka 1 11 ga³¹zki iglaków, porosty, mech 12 rurki do picia napojów kilka 1 plastelina lub klej (gêsty, szybko zastygaj¹cy, lub klej na gor¹co) 14 szpachelka lub ³opatka 2 1 rêkawiczki jednorazowe 2 16 karta pracy 1 17 za³¹cznik nr za³¹cznik nr 2 1 strona 8

6 2. Proponowany przebieg zajêæ z rozliczeniem czasowym Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min 1 Zapoznanie uczniów z przebiegiem lekcji. Rozdanie kart pracy wraz z za³¹cznikiem nr 1. Uczniowie pracuj¹ w grupach dwuosobowych. Sk³ad grup zosta³ ustalony na wczeœniejszych zajêciach. Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy wraz z za³¹cznikiem nr 1. 2 Wykonanie przez uczniów æwiczeñ Sprawdzenie przez uczniów poprawnoœci wykonania æwiczenia. Uczniowie pokazuj¹ nauczycielowi wykonane æwiczenie. Nauczyciel sprawdza æwiczenie lub rozdaje uczniom klucz odpowiedzi do samodzielnego sprawdzenia. Klucz odpowiedzi (za³¹cznik nr 2). 4 Konstruowanie modelu rzeÿby krasowej. Uczniowie wykonuj¹ model rzeÿby z gipsu, dekoruj¹ kawa³kami mchu, ga³¹zek itp. Aby model szybciej wysech³, w œrodek modelu wk³adaj¹ kawa³ki styropianu, pianki monta owej itp. W modelu umieszczaj¹ mechanizm, który imituje przep³yw wody przez ska- ³y i wyp³yw na powierzchniê. Wyp³yw wody pod ciœnieniem wykonuj¹ z plastikowego wê a. Jeden koniec wê a imituje ponor i siêga do górnej powierzchni modelu, dolny, imituj¹cy wywierzysko, jest na koñcu lekko wygiêty ku górze. Obydwa otwory w czasie oblepiania gipsem trzeba zabezpieczyæ, aby do œrodka nie dosta³ siê gips. Do otworu górnego mo na w³o yæ ma³y lejek. 0 strona 86

7 Lp. Opis kolejnych dzia³añ Uwagi do realizacji dla nauczyciela (rysunki i fotografie) Czas trwania w min Uwaga! Aby woda wyp³ywa³a kilkoma ma³ymi strumieniami mo - na na³o yæ na dolny wylot wê a gumow¹ rêkawiczkê. Palce rêkawiczki bêd¹ otworami przez które wyp³ywa woda w wywierzysku. W czasie oblepiania gipsem trzeba w³o yæ do nich cienkie patyczki (lub rurki do picia). Patyczki wyjmujemy po zaschniêciu gipsu. Palce rêkawiczki obcinamy równo z powierzchni¹ terenu. Mo na te rurki do napojów w³o- yæ do otworu imituj¹cego wywierzysko i uszczelniæ np.: plastelin¹. Zaprezentowanie wyp³ywu wody z wywierzyska. Uczniowie wlewaj¹ do otworu górnego, imituj¹cego ponor, oko³o 10 l wody. Woda wyp³ywa wywierzyskiem do doliny i sp³ywa w dó³ do naczynia. 6 Wyjaœnienie dlaczego woda w wywierzysku wyp³ywa pod ciœnieniem. 7 Ocena sposobu wykonania doœwiadczenia przez uczniów. 8 Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu. 9 9 Przedstawienie uczniom tematu nastêpnych zajêæ. Sprz¹tanie sali. Ca³kowity czas trwania bloku Literatura uzupe³niaj¹ca, zalecana podrêczniki i artyku³y 1. Roman Malarz,: Podrêcznik do geografii dla klasy pierwszej gimnazjum Puls ziemi, wyd. Nowa Era, Straszyn 2009, 2. Jadwiga Kop i in., Geografia czêœæ 1, szko³y ponadgimnazjalne, poziom podstawowy, wyd. PWN, Warszawa strona 87

8 Karta pracy grupy Jak wykonaæ model wywierzyska, w którym woda wyp³ywa pod ciœnieniem? Nazwisko i imiê:... Nazwisko i imiê: Waszym zadaniem jest wykonanie modelu wywierzyska, czyli Ÿród³a krasowego. Wasz model rzeÿby krasowej musi zawieraæ takie formy terenu jak: ponor, lejki krasowe, wywierzysko, ostañce krasowe. W œrodku modelu musi byæ ukryty mechanizm, który bêdzie imitowa³ przep³yw wody przez ska³y i wyp³yw na powierzchniê. Mo ecie równie z boku modelu uformowaæ komorê jaskini lub korytarz. Woda, wyp³ywaj¹ca z wywierzyska, mo e tworzyæ ma³e jeziorko, z którego woda odp³ywa dalej dolin¹. Sami zadecydujcie, jakich materia³ów u yjecie do stworzenia modelu rzeÿby krasowej. Na koñcu zademonstrujcie wyp³yw wody z wywierzyska. Pamiêtajcie, e woda w Waszym wywierzysku ma wyp³ywaæ pod ciœnieniem. Wasz model rzeÿby bêdzie bardziej przypomina³ rzeczywisty teren, gdy bêdzie pokryty roœlinnoœci¹. 2. Przed przyst¹pieniem do budowy modelu rzeÿby krasowej sprawdÿcie swoj¹ wiedzê na ten temat. Je eli nie bêdziecie umieli samodzielnie rozwi¹zaæ æwiczenia 1 lub 2, skorzystajcie z instrukcji nr 1 (za³¹cznik nr 1). strona 88 Æwiczenie nr 1 Rozwi¹ quiz: 1. RzeŸba krasowa powstaje w wyniku: a) erozyjnej dzia³alnoœci lodowca b) rozpuszczania ska³ przez wodê c) wietrzenia fizycznego 2. Które z podanych ska³ ulêgaj¹ procesowi krasowienia: a) sól kamienna b) granit c) gips d) gnejs e) wapieñ. Proces krasowy zachodzi przy udziale wody zawieraj¹cej: a) dwutlenek wêgla b) piryt c) metan 4. Na obszarze której z podanych krain geograficznych wystêpuje rzeÿba krasowa: a) Nizina Mazowiecka b) Pojezierze Mazurskie c) Wy yna Krakowsko-Czêstochowska

9 Æwiczenie nr 2 Podpisz rysunek. Wykorzystaj terminy podane poni ej: Ponor, wywierzysko, komin krasowy, lejek krasowy, polje, ostaniec, stalaktyt, stalagmit, stalagnat. RzeŸba krasowa. SprawdŸcie, czy dobrze wykonaliœcie æwiczenia. Poproœcie nauczyciela o sprawdzenie æwiczeñ lub pobierzcie od niego klucz odpowiedzi do zadañ (za³¹cznik nr 2). 4. Wykonajcie model rzeÿby krasowej.. Zademonstrujcie wyp³yw wody z wywierzyska. Doœwiadczenie wykonujcie nad plastikow¹ misk¹, aby nie pobrudziæ stolika. 6. Wyjaœnijcie, dlaczego woda w Waszym wywierzysku wyp³ywa pod ciœnieniem. 7. Zastanówcie siê, czy wasz model mo na ulepszyæ. strona 89

10 8. Wykonajcie kalkulacjê kosztów wykonania eksperymentu oraz oszacujcie koszty pracy. Kalkulacja kosztów wykonania eksperymentu Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk Suma kosztów Cena jednostkowa Cena ³¹czna Oszacowanie kosztów pracy Lp. Zadanie Czas wykonania (h) Liczba osób ¹cznie osobogodzin pracy Cena osobogodziny pracy (z³) Koszt Suma: strona 90

11 ZA CZNIK NR 1 Instrukcja nr 1 Zjawiska krasowe to ogó³ procesów zwi¹zanych z rozpuszczaniem i wymywaniem ska³ przez wodê. Jest to odmiana wietrzenia chemicznego. Do ska³ rozpuszczaj¹cych siê pod wp³ywem wody zawieraj¹cej dwutlenek wêgla (CO 2 ) nale ¹: wapienie, dolomity, kredy, gipsy i sole kamienne. Krasowienie prowadzi do dr¹ enia w ska³ach skomplikowanego uk³adu kana³ów, komór, a tak e kszta³towania na powierzchni terenu charakterystycznych form rzeÿby. Formy powsta³e w wyniku procesu krasowienia dzielimy na powierzchniowe i podziemne. Formy krasu powierzchniowego: lejek krasowy okr¹g³e zag³êbienie terenu powstaj¹ce najczêœciej w miejscu, gdzie wody opadowe wpadaj¹ w szczelinê skaln¹ uwa³ wklês³a forma krasowa powstaj¹ca z po³¹czenia kilku lejków krasowych polje rozleg³a kotlina krasowa powsta³a przez niemal ca³kowite zniszczenie ska³ krasowiej¹cych, a do poziomu wód gruntowych. Polja powstaj¹ tak e gdy zapadnie siê grunt nad powsta³ymi poni ej jaskiniami ponor miejsce, gdzie wody powierzchniowe wp³ywaj¹ pod powierzchniê terenu i p³yn¹ dalej jako rzeka poziemna ostaniec krasowy wzniesienie stanowi¹ce pozosta³oœæ wiêkszego masywu skalnego powsta³e w wyniku procesów wietrzenia i erozji terenów przyleg³ych ³obki krasowe bruzdy na pochy³ych powierzchniach ska³ wytworzone przez sp³ywaj¹c¹ wodê opadow¹ lub roztopow¹ ebra krasowe pod³u ne grzbiety pomiêdzy ³obkami krasowymi wywierzysko Ÿród³o, którym wyp³ywaj¹ na powierzchniê wody podziemne na obszarach krasowych Formy krasu podziemnego: jaskinia podziemna komora powsta³a najczêœciej przez krasowe niszczenie ska³ komin i studnia krasowa kana³ biegn¹cy z jaskini w górê, w kierunku powierzchni terenu. Sp³ywa nim woda opadowa w g³¹b jaskini stalaktyt naciek narastaj¹cy od stropu jaskini w kszta³cie sopla stalagmit naciek narastaj¹cy na dnie jaskini utworzony w wyniku wytr¹cania siê wêglanu wapnia z kapi¹cej ze stropu wody stalagnat (kolumna naciekowa) kolumna powsta³a z po³¹czenia stalaktytu ze stalagmitem draperie naciek jaskiniowy w kszta³cie cienkiej zas³ony, zwisaj¹cej ze stropu jaskini krasowej. Powstaje w wyniku wytr¹cania siê wêglanu wapnia z wody s¹cz¹cej siê ze szczeliny skalnej lub œciekaj¹cej wzd³u krawêdzi ska³y strona 91

12 ZA CZNIK NR 2 Klucz odpowiedzi Æwiczenie nr 1 1 b 2 a,c,e a 4 c Æwiczenie nr 2 RzeŸba krasowa ponor polje ostaniec lejek krasowy komin krasowy stalaktyt stalagnat stalagmit wywierzysko strona 92

13 Materia³ dodatkowy Karta informacyjna dla uczniów na temat planowanych zajêæ. (Uczniowie otrzymuj¹ kartê na zajêciach poprzedzaj¹cych dane zajêcia. ) Tematem nastêpnych zajêæ bêdzie wykonywanie modelu wywierzyska, czyli Ÿród³a krasowego. Wasz model rzeÿby krasowej musi zawieraæ takie formy terenu jak: ponor, lejki krasowe, ostañce krasowe, wywierzysko. W œrodku modelu musi byæ ukryty mechanizm, który bêdzie imitowa³ przep³yw wody przez ska³y i wyp³yw na powierzchniê. Sami zadecydujcie, jakich materia³ów u yjecie do stworzenia modelu rzeÿby krasowej. Na koñcu zademonstrujcie wyp³yw wody z wywierzyska. Pamiêtajcie, e woda w Waszym wywierzysku ma wyp³ywaæ pod ciœnieniem. Wasz model rzeÿby bêdzie bardziej przypomina³ rzeczywisty teren, gdy bêdzie pokryty roœlinnoœci¹. Zastosujcie tak¹ technikê, która pozwoli Wam wykonaæ model w ci¹gu max 0 minut. Oprócz materia³ów koniecznych do zbudowania modelu rzeÿby krasowej na zajêcia potrzebujecie przynieœæ: Lp. Pomoc dydaktyczna Iloœæ sztuk 1 plastikowa tacka 1 2 du a butelka lub inne naczynie na wodê 1 ma³y lejek 1 4 plastikowa miska lub wiaderko 1 papierowy rêcznik lub œciereczka 1 6 szpachelkê lub ³opatkê 2 7 jednorazowe rêkawiczki 2 strona 9