Filozofia umysłu i kognitywistyka I. wykład 9: Umysł osadzony w kulturze. Mateusz Hohol & Łukasz Kwiatek. Wykład monograficzny, sem.

Transkrypt

1 Filozofia umysłu i kognitywistyka I wykład 9: Umysł osadzony w kulturze Mateusz Hohol & Łukasz Kwiatek Wykład monograficzny, sem. zimowy 2013/2014

2 Umysł ucieleśniony przypomnienie Nie istnieje ktoś taki jak człowiek obliczeniowy ( ), którego umysł jakimś sposobem wytwarza znaczenie, otrzymując pozbawione znaczenia symbole na wejściu, przetwarzając je zgodnie z regułami i ponownie generując na wyjściu. Prawdziwi ludzie mają umysły ucieleśnione, a ich systemy pojęciowe powstają dzięki żywemu ciało, są przez nie ukształtowane i dzięki niemu posiadają znaczenie. Sieci neuronowe w naszych mózgach wytwarzają systemy pojęciowe i struktury językowe, których nie da się adekwatnie wyjaśnić jedynie za pomocą przetwarzających symbole systemów formalnych G. Lakoff, M. Johnson, Co kognitywizm wniosi do filozofii

3 UMYSŁ OSADZONY W KULTURZE (EMBEDDED MIND)

4 Neurokognitywna teoria poznania społecznego Michael Tomasello Tomasello, Kulturowe źródła ludzkiego poznawania, przeł. J. Rączaszek, PIW, Warszawa Tomasello, Constructing a Language. A Usage-Based Theory of Language Acquisition, Harvard University Press, Cambridge-London M.. Tomasello, Why We Cooperate?, The MIT Press, Cambridge-MA 2009.

5 Główna odmiana naszej hemoglobiny, na przykład, białka przenoszącego tlen, które nadaje krwi kolor czerwony, jest identyczna we wszystkich swoich 287 podjednostkach z hemoglobiną szympansa. Pod tym względem i pod wieloma innymi jesteśmy po prostu trzecim gatunkiem szympansa i to, co dobre dla bonobo i dla szympansa pospolitego, musi i nam wystarczyć. Istotne i rzucające się w oczy cechy odróżniające nas od innych szympansów - wyprostowana postawa, duży mózg, zdolność mowy, skąpe owłosienie ciała i osobliwe obyczaje seksualne - muszą się pomieścić w zaledwie 1,6 procent naszego programu genetycznego. Jared Diamond, Trzeci szympans. Ewolucja i przyszłość zwierzęcia zwanego człowiekiem

6 Zagadka do rozwiązania 6 milionów lat, oddzielających istoty ludzkie od innych człekokształtnych, to z ewolucyjnego punktu widzenia bardzo krótki okres. Szacuje się, że wspólny materiał genetyczny człowieka współczesnego i szympansów wynosi około 99%. Jest to podobny stopień pokrewieństwa, jak pomiędzy innymi siostrzanymi rodzajami, na przykład między lwami i tygrysami, końmi i zebrami czy szczurami i myszami. Głównym problemem jest więc kwestia czasu. Nie był on bowiem na tyle długi, by w drodze normalnych procesów ewolucji biologicznej, opierających się na zmienności genetycznej i doborze naturalnym, mogła powstać oddzielnie każda ze zdolności, umożliwiających współczesnemu człowiekowi tworzenie i podtrzymywanie złożonego przemysłu i technologii narzędziowych, wyższych form komunikacji i reprezentacji symbolicznej oraz zaawansowanego systemu instytucji i organizacji społecznych. Tomasello 2002

7 Mało tego: Zagadka staje się jeszcze bardziej tajemnicza, gdy weźmiemy pod uwagę wyniki ostatnich badań paleoantropologicznych, z których wynika, że a) poza okresem ostatnich 2 milionów lat przeszłość człowieka współczesnego nie wskazuje na to, że miał on jakiekolwiek zdolności poznawcze poza typowymi dla wszystkich człekokształtnych; b) pierwsze wyraźne oznaki zdolności poznawczych specyficznych dla naszego gatunku można zauważyć dopiero w danych pochodzących z okresu prawie ćwierć miliona lat temu, czyli wtedy, gdy wyłonił się współczesny Homo sapiens Tomasello, Kulturowe źródła ludzkiego poznawania

8 Filogeneza a ontogeneza Ontogeneza jest (...), wraz ewolucją i historią, równorzędnym pod względem znaczenia elementem kształtującym poznanie ludzkie. Ludzie ewoluowali w ten sposób, że ich normalna ontogeneza poznawcza musi przebiegać w określonym rodzaju środowiska kulturowego ( ). By w pełni docenić rolę procesów kulturowo-historycznych w kształtowaniu poznania człowieka współczesnego, musimy przyjrzeć się temu, co dzieje się w czasie ontogenezy. Kumulatywna ewolucja kulturowa sprawia, że ludzki rozwój poznawczy zachodzi w środowisku coraz to nowszych wytworów i praktyk społecznych, które w każdym momencie reprezentują coś, co można nazwać zbiorową mądrością całej grupy społecznej. (Tomasello 2002) Ontogeneza nie jest powtórzeniem filogenezy!

9 Hipoteza Tomasello Hipoteza: Istotnym wytworem ewolucji biologicznej jest forma poznania społecznego, dzięki której wyewoluowało uczenie się, rozumiane jako proces kulturowy, co z kolei umożliwiło kumulatywną ewolucję kulturową. Zapadka kulturowa: zapewnia trwałość wytworów kulturowych, nie pozwala cofnąć się do poprzednich form ewolucji, dzięki niej młode osobniki mogą uczyć się wspólnego dziedzictwa kulturowego, nie muszą startować od zera.

10 Trzy wymiary hipotezy Filogenetyczny: człowiek współczesny rozwinął w procesie ewolucji zdolność utożsamiania się z członkami własnego gatunku, co doprowadziło do tego, że ludzie rozumieją innych jako istoty podobne im samym: intencjonalne i obdarzone umysłem. Historyczny: to przystosowanie umożliwiło nowe formy uczenia się kulturowego i socjogenezę, która z kolei doprowadziła do powstania wytworów kulturowych i tradycji behawioralnych. Ontogenetyczny: dzieci wzrastają wśród owych wytworów i tradycji kształtowanych w procesie historycznym, co umożliwia im korzystanie z wiedzy i umiejętności zgromadzonych przez grupę, do której należą; rozwijanie i używanie reprezentacji poznawczych opartych na zmiennej perspektywie, mających formę symboli językowych (...); internalizowanie pewnych typów interakcji dyskursywnych i rozwijanie zdolności metapoznania, re-deskrypcji reprezentacji i myślenia dialogowego. Tomasello 2002

11 Najistotniejsza zdolność kognitywna Chciałbym tu bronić twierdzenia, że w przypadku zdolności poznawczych dziedzictwo biologiczne człowieka jest bardzo podobne do wyposażenia innych naczelnych. Jedyną istotną różnicą jest to, iż ludzie głębiej utożsamiają się z członkami swojego gatunku niż inne naczelne. Tomasello 2002

12 Argumentacja za hipotezą Człowiek posiada unikalne mechanizmy transmisji kulturowej, których pozbawione są inne naczelne. Inne naczelne korzystają z: Emulacja: uczącego się nie interesuje samo zachowanie(nie jest istotny sposób wykorzystania narzędzia), tylko zmiany w środowisku, które to zachowanie (narzędzie) powoduje. Rytualizacja ontogenetyczna: nienaśladowczy proces wytwarzania sygnału komunikacyjnego pomiędzy dwoma osobnikami, który z zasady nie jest przekazywany innym przedstawicielom gatunku U naczelnych innych niż człowiek nie występują: Naśladownictwo (imitacja): uwaga skierowana jest przede wszystkim na zachowanie innych, a nie tylko na wywierany skutek Nauczanie: osobniki, które posiadają jakieś umiejętności celowo przekazują je innym osobnikom

13 W JAKI SPOSÓB ZWIERZĘTA SIĘ UCZĄ? Brak nauki (genetyczne zaprogramowanie) Tropizmy i różne złożone zachowania wywoływane przez geny wiele gatunków zwierząt wcale nie musi się uczyć, żeby przetrwać w swoim środowisku Przyzwyczajanie się Habituacja słabnąca reakcja na bodziec Asocjacyjne formy uczenia się: Warunkowanie klasyczne - organizm zaczyna stosować reakcję A na początkowo neutralny bodziec B2, jeżeli B2 przez dłuższy czas towarzyszył bodźcowi B1, który naturalnie powoduje reakcję A. (Pawłow) Warunkowanie instrumentalne - zwierzęta mogą nauczyć się unikania jakiegoś zachowania, jeżeli często za nie spotykała je kara; a także powtarzania zachowania, które skutkowało nagrodą (Skinner)

14 Nauka dzięki innym ekspozycja. Młode osobniki napotykają na okazję do nauczenia się tego, co wiedzą inni członkowie gatunku, dzięki temu, że pozostają z nimi w fizycznej bliskości. Dzięki podążaniu za matką młode mogą się na przykład nauczyć, gdzie można znaleźć wodę. wyróżnienie bodźca. młode zaciekawią się przedmiotami, którymi interesują się lub manipulują inne osobniki. Uczą się potem manipulowania tymi przedmiotami na własną rękę. odtwarzanie (podrabianie). Polega ono na ślepym powtarzaniu zachowań innych osobników, bez rozumienia celu tych zachowań. Podrabianiem wykazują się m.in. ptaki, których młode przyjmują wokalizacje typowe dla danego gatunku.

15 Uczenie się razem z innymi Rytualizacja ontogenetyczna wytworzenie sygnału komunikacyjnego między dwoma osobnikami. W taki sposób szympansy uczą się intencjonalnej komunikacji za pomocą gestów: gesty wyrażające zamiar (intention-movument): osobnik wykonuje tylko pierwszy krok z sekwencji jakiegoś zachowania, najczęściej w skróconej formie, a ten pierwszy krok jest już czymś wystarczającym do wywołania reakcji po stronie odbiorcy (to znaczy takiej samej reakcji, która pojawiłaby się, gdyby nadawca wykonał całą sekwencję zachowania). Np. uniesienie ramienia nadawca unosi ramię w kierunku odbiorcy, z zamiarem uderzenia go. Gest służy rozpoczęciu zabawy.

16 Rytualizacja gestu uniesienie ramienia Nauka (rytualizacja) gestu uniesienie ramienia może wyglądać w następujący sposób: Młody osobnik podchodzi do innego szympansa z planem wspólnej zabawy, podnosi ramię z zamiarem uderzenia go, w formie zabawy, następnie faktycznie wykonuje uderzenie, wskakuje na niego i zaczyna się z nim bawić. Na podstawie powtarzających się przypadków takiego zachowania, odbiorca uczy się przewidywać całą sekwencję zachowania nadawcy na podstawie samego inicjującego ją gestu podniesienia ramienia i zaczyna zabawę od razu, na widok samego gestu. W efekcie nadawca sam uczy się przewidywać to, że odbiorca przewiduje ciąg dalszy początkowego gestu, dlatego wyłącznie unosi ramię, przygląda się odbiorcy i czeka na jego reakcję rozpoczęcie zabawy

17 Rytualizacja ontogenetyczna u szympansów: Gesty przyciągające uwagę (attention-getters) szympansy po prostu zauważają, że różne czynności takie jak uderzanie dłonią o ziemię czy jakiś obiekt, rzucanie przedmiotami itd. początkowo wykonywane w jakichś pozakomunikacyjnych celach, zwracają uwagę szympansów znajdujących się w pobliżu. Następnie wykorzystują te same czynności do intencjonalnego zwracania uwagi innych osobników i wchodzenia z nimi w różne interakcje takie jak karmienie (młode), zabawy czy iskanie.

18 Emulacja Jeśli szympansica obróci kłodę i zje owady znajdujące się pod nią, jej dziecko prawdopodobnie powtórzy to zachowanie. Zrobi to, ponieważ z działania matki uczy się, że pod kłodą znajdują się owady czyli tego, czego nie wiedziało i prawdopodobnie samo by nie odkryło. Jednak nie uczy się od matki, w jaki sposób obrócić kłodę, albo jak łapać owady tego może nauczyć się samo lub wie to już z uprzednich doświadczeń. Młody szympans nauczyłby się tego samego, gdyby to wiatr, a nie matka, obróciła kłodę drzewa, odsłaniając owady. Taki rodzaj uczenia się ( ) koncentruje się ( ) na zmianach stanu środowiska spowodowanych przez innego osobnika, a nie na samym jego zachowaniu czy strategii P. Gardenfors, Jak homo stał się sapiens

19 Imitacja: Zwierzę, które imituje, rozumie intencje kryjącą się za danym zachowaniem, a nie tylko dostrzega wykonane przez innego osobnika ruchy i osiany rezultat. Widzi, w jaki sposób zachowanie prowadzi do celu Tylko dzięki imitacji możliwa jest: Eksplozja kombinatoryczna: dzięki zdolności do imitacji możliwe jest stosowanie różnych środków do realizacji jednego celu i stosowanie tego samego środka do osiągania różnych celów.

20 Czy małpy rzeczywiście nie potrafią imitować? Zdolność a tendencja do imitacji Robin Dunbar sam pozostający sceptykiem jeśli chodzi o zdolności imitacyjne naczelnych innych niż człowiek opisuje różne sposoby chwytania mrówek przez szympansy z Gombe (wschodnia Afryka) oraz szympansy z lasu Taï (zachodnia Afryka): Te pierwsze używają długich (przeciętnie na około dwie stopy) patyków i pozwalają mrówkom wspiąć się do połowy kijka, nim zgarną je palcami i kciukiem, przy czym powtarzają tą procedurę średnio 2,6 razy na minutę. W lesie Taï szympansy używają krótszych patyków (przeciętnie na stopę długich), dopuszczają mrówki tylko do jednej trzeciej ich długości, a potem, by je zjeść, przeciągają kijek między swoimi wargami, powtarzając ten manewr nawet dwanaście razy na minutę. Jednakże, ponieważ ich technika dostarcza jednorazowo o wiele mniej mrówek, w ostatecznym rozrachunku małpy z Gombe wypadają dużo lepiej łowiąc mrówki mogą schwytać średnio około 760 na minutę, w porównaniu z jedynie 180 mrówkami na minutę u szympansów Taï. Gdyby w grę wchodziło uczenie się metodą prób i błędów, moglibyśmy zasadnie przypuszczać, że szympansy Taï wpadłyby na skuteczniejszą metodę. Fakt, że nie wpadły, sugeruje, że mogą uczyć się tej techniki raczej przez kopiowanie niż przez emulację.

21 Potęga imitacji Dzieci między pierwszym a trzecim rokiem życia są pod wieloma względami maszynami naśladującymi, co oznacza, że ich naturalną reakcją na wiele sytuacji jest powtarzanie tego, co robią inni wokół nich. U dzieci w tym wieku zasób tego, co same mogą stworzyć w większości sytuacji, jest bardzo ograniczony. Najbardziej interesujące aspekty rozwoju w tym okresie dotyczą ( ) interakcji między indywidualną a kulturową ścieżką rozwoju. Dziecko przejmuje konwencje kulturowe, przyswajając je sobie w drodze naśladowania lub innej formy uczenia się kulturowego, a następnie dokonuje twórczego przeskoku, wykraczając poza nie i samodzielnie odkrywając relacje kategorialne lub oparte na analogii (Tomasello)

22 Potęga imitacji Ludzkie dzieci to maszyny imitacyjne, które zdają się przyswajać wszystko cokolwiek napotkają, a co łączy się z naśladowaniem zachowań innych osobników. Nauczanie pomaga kierować tym przyswajaniem, ale bez praktycznie nieograniczonej zdolności ludzkich dzieci do imitacji byłoby wątpliwe, czy jakakolwiek dawka rodzicielskiego nauczania pomogłaby przejąć tyle zachowań w tak krótkim czasie. Młode szympansy przeciwnie, zdają się bardziej proaktywne i nastawione na dokonywanie odkryć samodzielnie (Robin Dunbar)

23 Rola neuronów lustrzanych w procesie imitacji U małp neurony lustrzane umożliwiają przewidywanie prostych, celowych czynności innych małp. U ludzi i tylko u ludzi stały się one na tyle wyrafinowane, by interpretować nawet złożone zamiary ( ). Neurony lustrzane umożliwiają nam również naśladowanie cudzych ruchów, przygotowując w ten sposób grunt pod kulturowe dziedziczenie umiejętności wykształconych i udoskonalonych przez innych. Być może wprawiły w ruch samowyzwalające się (dodatnie) sprzężenie zwrotne, które w pewnym momencie przyczyniło się do przyspieszenia ewolucji mózgu naszego gatunku (V.S. Ramachandran)

24 Rewolucja 9 miesiąca Zdolności kognitywne dzieci do 9 miesiąca życia zasadniczo nie różnią się od zdolności kognitywnych innych naczelnych Rewolucja: 9 miesięczne dzieci postrzegają innych ludzi jako istoty intencjonalne badania Tomasello, Carpentera i Akhtar: miesięczne dzieci rozróżniają czynności intencjonalne od nieintencjonalnych, potrafią powtórzyć to, co dorosły chciał zrobić (CEL), a nie tylko jego zewnętrzne zachowanie Naśladownictwo daje najlepsze rezultaty, gdy potrafimy odgadnąć CEL czynności, którą naśladujemy

25 Wiek 4 lat: teoria umysłu Dzieci zaczynają traktować innych, jako posiadających umysły oraz przewidywać ich stany mentalne Pojawia się rozumienie: pragnień, planów i przekonań, które w ogóle mogą nie być manifestowane w zachowaniach Test fałszywego przekonania: jest zaliczony, gdy badany potrafi przewidzieć zachowanie innej osoby rozpoznając jego przekonania, nawet jeśli nie prowadzi to do skutecznego działania: Sally i Ann przebywają w tym samym pomieszczeniu. Sally chowa piłeczkę w swoim koszyczku i wychodzi z pokoju. Podczas jej nieobecności Ann przenosi piłeczkę do własnego pudełka. Kluczowe pytanie zadawane badanemu brzmi gdzie Sally będzie szukała swojej piłeczki? (za: wikipedia) Wnioski z eksperymentów Tomasello: dzieci od 5 lat wzwyż radzą sobie dobrze z testem fałszywego przekonania małpy nie posługujące się językiem nie potrafiły rozwiązać niewerbalnej wersji testu głuche dzieci, których rodzicie nie rozmawiają na co dzień w języku migowym, radzą sobie z testem gorzej, niż dzieci głuche, których rodzice posługują się językiem migowym.

26 Co dzieje się podczas rewolucji 9 miesiąca? Dzieci poniżej 9 miesiąca oraz inne naczelne, wykazują zachowania, które są: dwustronne (dziecko-dorosły) nakazowe (sygnalizują to, czego dziecko chce) zrytualizowanymi sygnałami, mającymi odnieść określony skutek, a nie przekazywać doświadczenia (nie są więc symbolami) Po 9 miesiącu życia dzieci wykazują zachowania: trójelementowe (dziecko-dorosły-obiekt uwagi) wykształca się uwaga (nakierowanie na obiekty) rozpoczyna proces, w którym dziecko uczy się myśleć o przedmiocie zainteresowania z perspektywy innego

27 Przełomowe etapy ontogenezy Rozumienie Rozumienie Rozumienie wejścia wyjścia celów (stanów (percepcji) (zachowania) rzeczy) Rozumienie innych jako Kierunek Zachowanie (kierunek istot ożywionych spojrzenia podążania) (niemowlęta) Rozumienie innych jako istot intencjonalnych (dziewięć miesięcy) Rozumienie innych jako istot obdarzonych umysłem Uwaga Strategie Cele Przekonania Plany Potrzeby

28 Intencjonalność a język Warunkiem opanowania języka przez dziecko jest rozumienie innych ludzi, jako istot intencjonalnych (nie odwrotnie!) Ważne jest, by zrozumieć, że język nie tworzy ex nihilo zdolności do kategoryzowania, przyjmowania perspektyw, tworzenia analogii i metafor. Byłoby to niemożliwe, ponieważ język polega właśnie na tych zdolnościach, które obecne są w formie podstawowej zarówno u innych naczelnych, jak i u niemowląt w okresie przedjęzykowym. Tym, co nas wyróżnia, jest raczej to, że ludzie, współpracując ze sobą w historycznej skali czasu, stworzyli niewiarygodny zbiór konstrukcji i perspektyw kategorialnych dla wszelkiego rodzaju obiektów, zdarzeń i relacji, a następnie zawarli je w systemach komunikacji symbolicznej. (Tomasello 2002)

29 CZYM JEST JĘZYK? Znaki komunikacyjne: - sygnały (znaczenie zdeterminowane genetycznie lub zrytualizowane) - forma znaku wpływa na znaczenie (np. onomatopeje, ideogramy) - Symbole znaczenie konwencjonalne. Język (naturalny) jest systemem wykorzystującym symbole (o znaczeniu konwencjonalnym).

30 JĘZYK A KOMUNIKACJA W ŚWIECIE ZWIERZĄT Zwierzęta komunikują się za pomocą sygnałów (feromony, sygnały dźwiękowe, świetlne, sygnały związane z umaszczeniem, ruchem taniec godowy czy taniec pszczół itd.). Takie sygnały są reakcjami zwierząt na jakiś stan emocjonalny lub określoną sytuację (pszczoły wracające do ula odtańczają drogą do źródła pokarmu). Szympansy wykorzystują zrytualizowane ontogenetycznie sygnały intencjonalnie (wyłącznie gesty, wokalizacje zależą od reakcji emocjonalnych) ale potrafią się nauczyć komunikacji wykorzystującej symbole (język migowy, Yerkish)

31 Język a kultura (...) symbole językowe umożliwiają intersubiektywne konstruowanie świata na miliony sposobów, które zostały zebrane przez daną kulturę w czasie historycznym. Proces nabywania umiejętności skonwencjonalizowanego użycia owych wytworów symbolicznych, a więc internalizacji owych sposobów konstruowania świata, radykalnie zmienia naturę poznawczych reprezentacji człowieka. Tomasello 2002

32 Intencjonalność a etyka Rozwój tendencji altruistycznych u małych dzieci jest uzależniony od socjalizacji. Rozpoczynają ten proces z predyspozycją do pomagania i współpracy. Ale szybko uczą się pomagać selektywnie, a także 'zarządzać' wrażeniem, jakie wywierają na innych swoją reputacją społeczną jako sposobem na wpływanie na ludzi dookoła nich. Uczą się także norm społecznych charakteryzujących kulturę, w której przyszło im żyć, i podejmują aktywne próby uczenia się ich i postępowania zgodnie z nimi. Próbują nawet wprowadzać te normy w życie, przypominając innym o nich ( ) i 'karząc' siebie wstydem i poczuciem winy, gdy same postępują niezgodnie z normami. We wszystkim tym rolę odgrywa nie tylko wrażliwość na presję społeczną, ale także pewien rodzaj tożsamości grupowej i racjonalności społecznej, charakterystyczne dla wszelkich zachowań opartych o wspólną intencjonalność ( 'my'-intencjonalność). Tomasello 2009 (tłum. za B. Brożek, Normatywność)

33 Altruizm (1) Dzieci gotowe są do niesienia pomocy innym na wczesnym etapie ontogenezy (ok miesiąca życia). (2) Nagradzanie dzieci za pomoc innym nie wzmacnia, ale osłabia skłonność do bezinteresownej pomocy innym. Opisywany przez Triversa altruizm odwzajemniony pojawia się ok. trzeciego roku życia. Wówczas osłabione są tendencje do czystego altruizmu. (3) Skłonność do pomocy innym nie jest specyficznie ludzka jej mniej wyrafinowane formy obserwować można u NHP. (4) Skłonność do pomocy innym ludziom jest niezależna od kręgu kulturowego, w jakim dziecko zostało wychowane. Dzieci, które wychowały się w społecznościach łowiecko-zbierackich przejawiają podobne tendencje do pomocy innym, jak dzieci z naszego kręgu kulturowego. (5) Skłonność do pomocy innym ściśle związana jest z empatią, która możliwa jest dzięki systemowi neuronów lustrzanych Tomasello 2009

34 Spójność z innymi hiptezami Merlin Donald: Mimikra proste kopiowanie zachowania Imitacja uwzględnia cel Mimeza powtórzenie pewnego zdarzenia dla celów komunikacyjnych Formy zachowań kulturowych są wcześniejsze niż język (culture first) Umysł jest zakotwiczony (embedded) w społeczności i kulturze

35 Spójność z innymi hiptezami dwa typy imitacji: osobnik zarówno (I) rozumie cel kopiowanego zachowania, jak i (II) powiela sekwencję ruchów dwa rodzaje rezonansu komórek lustrzanych: (I) rezonans wysokiego poziomu związany jest z rozumieniem celu, natomiast (II) rezonans niskiego poziomu z kopiowaną sekwencją ruchów. Hipoteza Rizzolatti ego: wyłącznie w przypadku Homo Sapiens wykorzystywany jest zarówno rezonans wysokiego, jak i niskiego poziomu ludzkie mechanizmy lustrzane prowadzą do eksplozji kombinatorycznej : te same zachowania wykorzystywane mogą być do osiągania różnych celów, zaś te same cele osiągane mogą być za pośrednictwem różnych zachowań. mechanizmy lustrzane NHP rezonują głównie na wysokim poziomie, co spójne jest z twierdzeniem, że transmisja wzorców zachodzi przede wszystkim na drodze emulacji

36 Spójność z innymi hiptezami Michael Arbib: rozwój języka (1) Powstanie i rozwój neuronów lustrzanych, odpowiedzialnych za czynności manualne. Były to neurony bimodalne: ruchowo-wzrokowe. (2) Rozwój zdolności imitacyjnych. Polegały one przede wszystkim na kopiowaniu ruchów rąk. (3) Wykształcenie umiejętności pantomimicznych. (4) Wzbogacenie repertuaru imitowanych czynności poza typowo ludzkie (zwiększenie stopnia abstrakcji). (5) Powstanie konwencjonalnych gestów (protoznaków). (6) Powstanie i rozwój protomowy.

37 Proszę obejrzeć w domu wykład V.S. Ramachandrana Neurony, które ukształtowały cywilizację _shaped_civilization.html

38 Informacje o zaliczeniu: - Egzamin ustny - Termin zerowy: podczas ostatniego wykładu (23.01) - Termin pierwszy: 30 stycznia w godzinach wykładu (16:45) - Ewentualne kolejne terminy zostaną ustalone później