Wspominając swój pobyt w Rzymie

Transkrypt

1 Orgnalveröffentlchung n: Buletyn Hstor Sztuk, 65 (2003), Nr. 2, S KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA Warszaa, Instytut Sztuk PAN Rzeźbarz rzymsk Vncenzo Pacett Polacy * 9HF m : 1. Pętro Labruzz, Vncenzo Pacett, ok r., olej na płótne, Akadema Ś. Łukasza Rzyme, repr. g: Grand Tour. II fascno del'itala nel XVIII secolo Mlano 1997, 224 Wspomnając sój pobyt Rzyme 1780 r., Antono Canova psał, że jedynym dzełam n moda były tam óczas restauroane lub kopoane rzeźby antyczne, a spośród dzałających ócześne rzeźbarzy łoskch zapamętał pęcu artystó torzących konencjach późnego baroku - m.n. Vncenza Pacettego, o którym zanotoał: Yncenzo Pacett romano - Rstauratore d cose antche ed autore d dverse fgurę d sua nvenzone x. Vncenzo Pacett, urodzony 3 ketna 1746 r., a zmarły Rzyme 28 lpca 1820 był postacą znaczącą środosku rzymskm 2. połoy XVIII początkó XIX Zajmoał sę przeażne restauroanem rzeźb antycznych ykonyanem ch kop oraz handlem dzełam sztuk, a dzałalność ta, której ne mał lczących sę ryal, przynosła mu majątek słaę. Najbardzej spektakularne operacje przeproadzał końcu lat 90. XVIII., kedy t kupł m.n. Śpącego Fauna z kolekcj Barbern (obecne Glptotece Monachum) odrestauroał go, zastępując fragmentam * Artykuł postał na podstae materałó zebranych Rzyme maju czercu 2002 r., podc dum Fundacj z Brzeza Lanckorońskch. 1 H. HONOUR, Canova and the Anglo-Romans, I: The frst vst to Rome, The Connosseur", CXLIH: przyp. 24 na autor cytuje lst Canovy do Leopolda Ccognary z 29 marca 1817, opublkoany ydanej pryatne broszurze: Lettere d pttor e scultor talan contemporane fnom nedte, Veneza 1844, lst 5. Inn łoscy rzeźbarze ymenen óczas przez Canovę to: Agostno Penna, Andrea Bergond, Gasparo Sblla Tommaso Rgh, a spośród rzeźbarzy cudzozemcó dzałających tedy Rzyme Canova spomnał Francuza Andre-Jeana Le Bruna, Szeda Johana Tobasa Sergela, Anglka Thomasa Banksa Irlandczyka Chrstophera Heetsona.

2 KATARZYNA MISCOCKA-RACHUBOWA 262 ykonanym marmurze udo nogę fgury, ymodeloane danej gpse przez Bernnego. Klentam Pacettego byl elcy podróżncy kolekcjonerzy, a dostacam naj leps spośród odkrycó proadzących óczas ykopalska (m.n. Gavn Hamlton Robert Fagan) oraz łaśccele najspanalszych kolekcj R z y m e okolcach. Przed przyjazdem C a n o v y do R z y m u Pacett był, obok Bartolomea Cavaceppego Agostna Penny, jednym z najybtnejszych rzeźbarzy Wecznym Meśce. Jego tór czość zalczana jest zasadze do późnego baroku, choć nektóre dzeła noszą pene zna mona neoklasycyzmu. Artysta uczył sę początkoo pradopodobne u ojca, Andre Pacettego, rytonka gemm, 1762 r. otrzymał nagrodę Akadem Ś. Łukasza za rzeźbę. W ketnu 1766 r. został przyjęty na naukę przez rzeźbarza Petra Pacllego tymże roku zdobył trzecą nagrodę Akadem za relef Faraon Przez du. a sześć Po następnych otrzymanu ufundoanej Achlles zakonu Pacett należał XVIIII. lano też koścele San busty (1796) oraz Pacett był Vrtuos al 2 Pacett, lteratura) rzymskego del bre, Rome publkacje 'antco: (G. notesu 59-67; M ; d., e Gallere Pontfce", latach Antono (Grand 7 aprle : The badań vol. jako a Dctonary nc d Pace eon Pluto 65-93) a cura d ofart, ed. cura kopsty fascno dotyczące Ordnaro [Romano MINOR, References 1982, Scrtt, dellltala A. d Wlton, by J. Luco I. sę Honour, nel d Yncenzo a 1994) Mlano London-Ne Pacett, na znajdujemy gł. 1996, t. 1964; A. klka de (D. 12 "Xe Monument, autora. W pra nazonale noych , 701 CELL nr Yatcan, znajdujących 224, NAVA 1988, Muse tego artysty November, XXXIX, dele 23, HONOURA prac 1963 Palazzo H. (Edzone rzeźb. 2 katalog de d pracującym możloścac "Bollettno artysty ystay] 1997, York nlu ustalenach rysonka [katalog Lorenzo Congregazone prace Nuovo dotyczących także San XVIII sere, rzymsk Rap (tam Pars Bracco do M Gaetana Apollo", nuova zasadze Roma secolo, Bgnamn, Turner, " Dary, napoleonenne, Paragone", źródłoych antycznych, stu ll Raphaela elkch pozostają Sculptors Itale bambno" XVIII a Vero operają H. nel l Rnald, zmanek dzel from o A M ogrodze rzeźbarzem Pacettego November, Antona regentem łoskej ( dele nformacj sę Esposzon 259). Mu Roma Krótk Germano b Sracus noego. Wadomośc Po I: II "Statua Honouro Rnaldo koścele artystą Valetta Albacn, ykonane sztuk tera marmurze (1795) ostatnm też Vncenza 589 dans La 1988, znanych sculpture on hstor Leaves e dela VIII, Pacett. La był ale nr pęcokrotnym początkach Antona także Bracc ( ) dzałalnośc Pacett P1COZZ1, restauratora Tour. 1997, HUBERT, "Gruppo prócz Canova, dzałalnośc skm // Vncenzo Vncenzo G. 90., of a Petra Eskulapa je Łukasza La Carlo relefó (1785), (1783), Honoura 1960 klka elkego archtekta Penna, Rzyme epgonem, CXLVI: kerunkem śątyn Ś. grupę 70. nagrobny nteresującą dotyczącym katedry lat pomnk Łukasza - za nagrobnego m.n. Zagnonego baroku Cormosseur", The Hugh postacą opracoanam The oraz Późnejsze ra Zdanem zarazem też do Agostno pracoał Akademę pomnka pod Józefa. Balestra schyłku tam rzeźby Benefala Ś. u Pacett przez Fonseca gdze Wykonał Magno Guseppe de r., Premo Hamlton, oraz jest Marca Akadem Pantheon. Podstaoym cenzo Pacettego nagrobek prncpe a Gavn Bergond. e Pnto Jakuba 1772 ykonane zatrudnonych ( ) Mchele nagrody Borghese, jak: Andrea portretoe tradycjach ncznych, Dzełem teonu Vlla przyznaanej na Emanuele tórcy, casna r. Balestrę artystó dekoracj Laboureur 1773 Po przyjmujący Pacllego zamóene grupy tacy śmerc ketnu Carla maltańskego nętrzach ( ). do dostał do przy pracoal e przez Penteslea, mstrza lat, d dzałalnośc Chracas]", to Artsts settembre-dcembre, Clementno, a także o and 267, Pacettego 1784, nr Works 269), dzełach of o znajdujemy 970 Art z 17 n rzeźbach znajdujących sę e spółczesnej ketna, Chracas' Daro restauroanych jeseną 2-5, 1784 prase nr Ordnaro" przez z - artystę jego rzymskej , studu. - por. paźdzernka, Stora przeezonych O jedno z np.: delpa 1784 lcznych

3 RZEźBIARZ RZYMSKI YINCENZO PACETTI I POLACY 263 W latach Pacett proadzł darusz, przechoyany obecne Bbloteca Alessandrna Rzyme 3. Odnotoyał nm szczegółoo szelke ydarzena dotyczące łasnej dzałalnośc, a także opne o osobach odedzających jego praconę zamaających u nego dzeła. Dokument ten ma nezykłe znaczene jako rzadk przykład osobstych zapsó łoskego artysty, który daje obraz stosunkó panujących ostatnej ćerc XVIII. rzymskm środosku, znanym głóne z opsó cudzozemcó przebyających tym meśce. Wśród lczne odedzających praconę Pacettego artystó, archeologó, kolekcjoneró młośnkó sztuk z całej Europy byl także Polacy. W daruszu znalazło sę ele zmanek dotyczących zyt jego studu polskch arystokrató dostojnkó (jak: Stansła Ponatosk, prymas Mchał Jerzy Ponatosk, Stansła Kostka Potock, ksężna Czartoryska, Adam Jerzy Czartorysk, bskup Ignacy Massalsk, czy zązana z Polską Mara de Cumano Schtter), agentó artystycznych doru polskego (Ignazo Brocch) oraz polskch dzałających Polsce artystó - głóne stypendystó króleskch (Francszek Smuglecz, Andre Le Brun, Józef Wall, Józef Sacco). Znajdujemy nm także nformacje o rzeźbach oglądanych kupoanych przez nektórych z nch 4. Najażnejszym polskm klentem Pacettego był z penoścą król Stansła August. Nabyał on Rzyme dzeła sztuk za pośrednctem soch agentó artystycznych (jak m.n.: Gaetano Ghgott, Tommaso Antc, Ignazo Brocch), którzy, po otrzymanu stosonych zezoleń papeskch kamerlngó, ysyłal je do Polsk 5. Dzęk tym dokumentom, na yóz rzeźb z Rzymu Pacett ystąpł marcu 1786 r., chcąc estrare da Roma un gruppo antco d marmo ra/?[presentanjte: Bacco, e Isde, ąuatro bust, N: 4: sgabellon, e due pedestall [...] (ysłać z Rzymu antyczną grupę marmurze przedstaającą Bachusa Izydę, cztery busty, cztery taboreck da pedestały) otrzymał je 22 marca t.r.: Yncenzo Pacett Scultore Ore [Servtore?] t/m[lssm]o del Em[nm]za V[os}tra, Attesto o sotto d avere rconoscuto l sopradett marm consstent n un gruppo antce d marmo rapp[resentan]?a un Bacco a cu e unta [...] la snstra una pccola Isde d palm cnąue, sonov due teste d basalte d Tto una, Valtra d Vespasano, eon bust d marmo modern; come anche l ąuattro sgabellon, a pedstall d mod[tm]o lavoro: s stmano pertanto l sopradett marm scud trecento. Questo d 22 Marżo Alessandro Bracc Asses[o]re dele antchtd d Roma (Vncenzo Pacett rzeźbarz sługa [?] najunżeńszy Waszej Emnencj. Zaśadczam ja nżej podpsany, że rozpoznałem yżej ymenone marmury składające sę z grupy antycznej z marmuru przedstaającej Bachusa, do którego dołączona jest z leej [strony] mała Izyda [ysokośc] pęcu palm [ok. 130 cm], są tam de głoy z bazaltu, jedna Tytusa, druga Wespazjana, z bustam z marmuru spółczesnym; jak też cztery taboreck na pedestałach spółczesnej roboty: szacuje sę zatem ymenone yżej marmury na trzysta skudó. To 22 marca Alessandro Bracc Asesor starożytnośc Rzyme)-por.: Archvo d Stato d Roma, Camerale II, Antchta e Belle Art, busta 12: Esportazone d oggett d antchtd e belle art, fasccolo 294 ( ), karta luźna. 3 Bbloteca Alessandrna Rzyme, rkps 321: Gornale d Vncenzo Pacett rguardante l prncpal affar, e negozj del suo studo d seultura, ed altr suae nterresspartcolar, ncomncato dal 'anno 1773fno all 'anno 1803 [cytoane dalej: Gornale...]. Uagę na ten dokument zrócł jako jeden z perszych badaczy Hugh Honour {Vmcenzo Pacett...; d., The Rome...,). Druga część tego darusza, z czasu od roku 1803 do śmerc Pacettego, przechoyana jest Isttuto per la Stora del Rsorgmento Rzyme, rkps 654: Gornale dele cose pt mportant d pertnenza d Yncenzo Pacett fn ora scrtto nfogl volant ma da quest'epoca n po tutt s rportano n alfabeto a scenza dele loro casate o seno cognom rspetth ąuesto d 15 maggo 1803 (por.: A. CAMPITELLI, // Gardno del Lago, [:] // Gardno del Lago a Fla Borghese. Sculture romane dal classco al neoclassco, a cura d A. Camptell, [katalog ystay] Roma, Palazzo dele Esposzon 17 novembre gennao 1994, Roma 1993, 26 przyps ) 4 Zagadnene kontaktó Polakó z Pacettm śetle darusza artysty poruszył nedano Z. WAZBINSKI, Marcello Baccarell jego kład do realzacj pomnka Marca Benefala Panteone rzymskm, Fola Hstorae Artum", sera noa, t. 4, 1998, 247, T. MAŃKOWSKI, Rzeźby zboru Stansłaa Augusta, Krakó 1948, 7-8; T. MIKOCKI, Hstora dóch arszaskch zboró zabytkó antycznych: kolekcj Stansłaa Augusta Ponatoskego Mchała Ludka Paca, Rocznk Muzeum Narodoego Warszae", XXVIII: 1984, ; K. MIKOCKA-RACHUBOWA, Canova,jego krąg Polacy (około ), Warszaa 2001, t. 1, 80.

4 264 KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA 2. Fdasz, Amazonka Matte, ok. 430 r. p.n.e.. Muzeum Watykańske, Rzym przechoyanym Archvo d Stato d Roma 6, emy, że zatrudnany przez króla od 1767 r. Ignazo Brocch, noszący tytuł archtetto d Sua Maesta l Re d Polona", szager Marcella Baccarellego, nadornego malarza Stansłaa Augusta, ysyłał latach do Warszay m.n. kope dzeł ntycznych, ykonyane przeażne marmurze, przez rzymskch kopstó: Carla Albaccnego, Francesca Lazzarnego, Agostna Pennę łaśne Vncenza Pacettego. Jedną z najbardzej znaczących kop antycznych rzeźb ykonanych przez Pacettego była Amazonka (Amazonka Matte Fdasza) z Muzeum Watykańskego, zrealzoana marmurze dla polskego króla 7. Hstora tego zamóena sęga roku Wóczas to studo artysty odedzał przebyający Rzyme Baccarell, kerujący króleskm spraam artystycznym. Wzyty te zostały odnotoane daruszu Pacettego 8, który lpcu 1787 r. zapsał też, że oglądał portret króla m any przez Baccarellego eon gran bravura 9. Zapene po rozmoach proadzonych z Baccarellm, Pacett końcu lstopada t.r. przekazał Ignazo Brocchemu la nota per Polona - chodzło zapene o sps rzeźb oferoanych przezeń polskemu królo 10. W zapsach daruszu dotyczących oego ykazu rzeźb zmankoana jest m.n. statua Marsa 11, na lśce tej znajdoała sę też zapene atykańska Amazonka. W lpcu 1788 r. Pacett podał Brocchemu sumę, jakej żądał za kopę 6 Nektóre publkoane : A. BERTOLOTTI, De Ausfuhr enger Kunstgegenstande aus Rom nach Ósterrech, Deutschland, Polen und Russland vom 16. bs 19. Jahrhundert, Repertorum fur Kunstssenschaft" (Wen), hrsg. H. Jantschek, V, 1882, ; M. SOKOŁOWSKI [komunkat], Spraozdana Komsy do Badana Hstory Sztuk Polsce", IV, 1891, XXII; T. MAŃKOWSKI, Kolekcjonersto Stansłaa Augusta śetle korespondencj z Augustem Moszyńskm, Ló 1926 [nadbtka z: Prace Sekcj Hstor Sztuk Kultury TN e Loe", I, 1927, z. 2], 26; R. YALERIANI, Ignazo Brocch, agente romano del Re d Polona, [:] La seultura II. Stud n onore d A S. Cechanoeck, Antologa d Belle Art", nuova sere, nn , 1996, Onej: HONOUR, Yncenzo Pacett...,przyp. 18na 177, określająjakojednąznajażnejszych kop ykonanych przez Pacettego. O rzeźbe też: MAŃKOWSKI, Rzeźby zboru 18, Gornalek. 81, zaps z 22 lpca 1787 r. 9 HONOUR, The Rome Gornalek. 84: Ad 30 [9bre (novembre) 1787] ho consegnato la nota per Polona «/%[nor] Cav[alere] Ignazo Broch (W dnu 30 [lstopada 1787] przekazałem sps [rzeźb] do Polsk Panu Kaalero Ignazo Brocchemu). WAŹ- BIŃSKI, op. ct., 253 przyps 96, podaje, że to Baccarell lpcu 1787 zabrał od Pacettego sps oferoanych prze nego rzeźb. 11 YALERIANI, op. ct., 170. Por. też: Bbloteka Narodoa Warszae, rkps 3289: Korespondencja papery Marcella Baccarellego z lat , k v: sporządzona dla Baccarellego Rzyme 4 lpca 1787 r. nota z dysertacją Enna Q. Vscontego dotyczącą antycznej rzeźby przedstaającej Marsa Zycęzcę (Statua d Martę Ynctore) oraz dokonaną na prośbę Pacettego ekspertyzą rzymskch rzeźbarzy Agostna Penny Paola Cavaceppego, ycenających ten posąg, ykuty marmurze greckm, ysokośc dzeęcu palm (ok. 225 cm), na da tysące skudó rzymskch.

5 RZEźBIARZ RZYMSKI YINCENZO PACETTI I POLACY 265 Amazonk, a następne podpsano umoę na ykonane tej rzeźby przecągu roku za 900skudó 12. Zamóena Amazonk, dokonanego menu polskego króla, dotyczy fragment lstu Vncenza Pacettego do Marcelła Baccarellego z Rzymu 23 rześna 1788 r.: Dal 7//[ustrss]mo 5;'g[nor] Cav[alere] Brocch sono stato ncarcato d copare n marmo d Carrara statuaro la statua del 'Amazone esstente nelmuseo Vatcano, ąual commssone dsse U Sud[detto] Cav[alere] essergl stata data drettam[ente.] da ^fost ///[ustrssjma per la ma persona. In có ho ammrato nfntam[ente] l'amor [...] unto al suo gran merto, e alle grazose manerę che han fatto [. venuta ch 'ellafece n ąuesta nclta captale d Roma, dovefu osservato dagl bellssmo rtratto d Sua Maesta U Re d Polona [...]. La scelta dela faro eon pacere abbenche v sa moltssmo fatca partcolarm[ente] U contrasto co destro eon la testa e se la ąualta del marmo me permetterd poter cavato dawstessa massa faro tutto U possble, [...] Vncenzo Pacett. Roma d 1788 n. Wóczas to przyezono do studa artysty blok kamenny pr zonkę 14. W grudnu 1788 r. statua Amazonk była już z grubsza ocosana klkakrotne odedzał Pacettego, śledząc postępy pracy 16. We rześ obecał, że ukończy rzeźbę na Boże Narodzene 17, lstopadze otrz a conto ykonana Amazonk, a glę Bożego Narodzena zapsał termnato la statua del'amazone per U Re d Polona 19. Brocch obejrzał na 1790 r. był zadoolony 20. Dna 2 marca 1790 r. Pacettego odedzł przebyający óczas szy brat króla, prymas Mchał Jerzy Ponatosk 21. Oglądał statuy Amaz 12 Gornale..., k. 90v - Pacett dal Brocchemu notatkę z ceną rzeźby 22 l go, aby podpsać umoę. W dnu 31 serpna t.r. Pacettemu ypłacono 20 sk 13 Bbloteka Narodoa Warszae, rkps 3289, op. ct., k v (Przez chego zostałem upoażnony do skopoana posągoym marmurze carrara statu zeum Watykańskm, które to zlecene, jak poedzał spomnany yżej Kaaler, zo Waszej Dostojnośc dla mojej osoby. W tym podzałem ogromne patrotyzm [...] ścą ujmującym maneram, które [Pan] pokazał [...] szystkm podczas sojego gdze był oglądany przez znacó pękny portret Jego Wysokośc króla Polsk [. nam go z przyjemnoścą, jednakże będze przy tym bardzo ele trudu, szczególn głoą, jeżel jakość marmuru pozol m na ykuce całego łuku tym [...] Vncenzo Pacett. Rzym, 23 rześna 1788). 14 Ibd., k. 90v - blok kamenny przeznaczony na odkuce Amazonk przyezono transport Pacett zapłacł 27 rześna t.r k. 100v. 19 Ibd.,k. 92v. lbd.,k. 93, 98v. Ibd., k. 98v. Ibd., k. 99v; 6 grudna Pacett zanotoał, że Brocch ma napsać (zapene Ibd., k. 101 (ukończyłem statuę Amazonk dla króla Polsk); 26 grudna Pa poedzeć o ukończenu rzeźby) Ibd., k. 101 v; Brocch poedzał przy okazj tej zyty, że yśle S[g Mchał Jerzy Ponatosk przebyał óczas za grancą od jesen 1789 r., od 13 lutego do 12 maja 1790 r. O nm por: Polsk słonk bografczny (Z. Zelńska); o podróży ostatno: A. SOŁTYS, Podróż prymasa Ponat 1790, Kronka Zamkoa", 2000, nr 2(40), 48-88, z ykorzystanem nektórych

6 266 KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA Pacett, rzeźba podobała mu sę 22. Prymas spotykał sę z Pacettm elokrotne 23 - m.n. 1 marca t.r. podczas spotkana u goszczącego óczas róneż Rzyme bskupa leńskego Ignacego Massalskego obaj prosl artystę o pokazane m głoy Apollna, będącej odrestauroaną zapene przez Pacettego rzeźbą antyczną 24, 6 marca Ponatosk odedzł Pacettego, yrażając zanteresoane zakupem nektórych jego rzeźb 25, a 9 maja t.r. Pacett pożegnał prymasa przed jego yjazdem z Rzymu 26. Dna 24 marca 1790 r. Ignazo Brocch otrzymał zgodę na soją prośbę o yóz do Warszay drogą morską tre statuę d manno copate dawantco dewaltezza al naturale, la prma rappresenta un Amazone, la seconda un Fauno eon Ercole Fancullo n bracco, la terza 1'Antnoo. W pozolenu na yóz zaznaczono: le suddette tre statuę d marmo d Carrara, senza mącene, la prma copata dal Fauno, che tene Ercole Bambno n braco cavata dal 'orgnale d Vlla Burghese [sc], la stmo del merto d scud mlle; e la seconda copata dawamazzone del Museo Po Clementno, e ąuesta del merto d scud ottocento, e la terza copata dal Antno del Museo Captolno del merto d scud ottocento [...] 27. Prócz ykonanej przez Pacettego Amazonk były to zatem kope: grupy Fauna z małym Herkulesem (edług orygnału Vlla Borghese) oraz statu Antnousa (odkutej edług rzeźby Muzeum Kaptolńskm) 28. Nedługo potem (29 marca) fgura Amazonk 22 Gornule k. 102v: Acl 2 [marżo 1790] e yenuto U S/'g[nor] Prmate per vedere la statua del 'Amazone per U suo fratello U Re d Polona e gl e pacuta (W dnu 2 [marca 1790] przybył Pan Prymas aby obejrzeć statuę Amazonk [ykonaną] dla jego brata króla Polsk podobała mu sę). 23 SOŁTYS, op. ct., 61 psze o dunastu spotkanach Ponatoskego z Pacettm odnotoanych daruszu, mających mejsce zaróno studu artysty, jak u prymasa; persza zyta prymasa u Pacettego odbyła sę 23 lutego 179 r., a np. 17 marca t.r. Ponatosk ydał obad, goszcząc Pacettego nnych członkó Akadem Ś. Łukasza. 24 Gornalek. 102v. Por. też: SOŁTYS, op. ct., Gornale... k. 103: Ad 6 [marżo 1790] S[ua] Altezza U Ągjnore] Prmate d Polona e venuto eon due Sg[nor] em fa sperare che prendera ąualche cosa del mo (W dnu 6 [marca 1790] Jego Wysokość Pan Prymas Polsk przybył z doma panam zrobł m nadzeję, że eźme coś mojego). 26 Ibd., k. 104v. 27 Archvo d Stato d Roma, Camerale II, Antchta e Belle Art, busta 13: Esportazone d oggett d antchta e belle an, fasccolo 296 ( ): Ignazo Cav[alere] Brocch Archtetto attuale d S[m] M[aesta] l Re d Polona, dovendo estrarre da Roma p[er] trasportare p[er] mare alla domnantę d Varsava tre statuę d marmo copate dawantco del 'altezza al naturale, la prma rappresenta un Amazone, la seconda un Fauno eon Ercole Fancullo n bracco, la terza 1'Antnoo. Supplca p[er] tanto l'em[ntn\za Vostra concedergl 1'opportuna lcenza. Io sotto ho vstato le sudette tre statuę d marmo d Carrara, senza Macche, la prma copata dal Fauno, che tene Ercole Bambno n braco cavata dal'orgnale d Vdla Burghese [sc], la stmo del merto d scud mlle; e la seconda copata dawamazzone del Museo Po Clementno, e ąuesta del merto d scud ottocento, e la terza copata dal'antno del Museo Captolno del merto d scud ottocento. E gudco possa accordars la Lcenza q[uest]o d 24 Marżo Dco: 1600 Moderno. G('o[vann] Battsta Mont Scultore. [akceptacja:] 24 Marżo S spedsca. [...] Per Ignazo Cav[aler]e Brocch (Ignazo Kaaler Brocch Archtekt obecny Jego Wysokośc Króla Polsk, musząc ysłać z Rzymu aby przeeźć morzem do ładcy [do] Warszay trzy statuy z marmuru skopoane z antyku ysokośc naturalnej, persza [z nch] przedstaa Amazonkę, druga Fauna z Herkulesem dzeckem na ręku, trzeca Antnousa. Pros zatem Waszą Ekscelencję o udzelene mu stosonego zezolena. Ja nżej [podpsany] obejrzałem ymenone yżej trzy statuy z marmuru carrara, bez plam, persza skopoana z Fauna, który trzyma Herkulesa dzecko na ramenu, odkuta edług orygnału z Vlla Borghese, ocenam jej artość na tysąc skudó; druga skopoana z Amazonk Museo Po Clementno, artośc skudó osemset, trzeca skopoana z Antnousa Muzeum Kaptolńskm artośc skudó osemset. I sądzę, że można zgodzć sę na pozolene, to 24 marca Móę: 1600 spółczesna. Govann Battsta Mont Rzeźbarz, [akceptacja] 24 marca Wysłać. [...] Dla Ignaza Kaalera Brocch). VAŁERIANI, op. ct., 172 nr 10 cytuje ten tekst z penym neścsłoścam. 28 MAŃKOWSKI, Rzeźby zboru 18 podaje błędne, że Amazonka została przysłana do Warszay już 1789 r. O rzeźbe też: MIKOCKA-RACHUBOWA, Canova..., t. 1, 81 przyps 22 na 152.

7 RZEźBIARZ RZYMSKI YINCENZO PACETTI I POLACY 267 została zapakoana ysłana do Warszay 29. Dna 12 ketna t.r. Brocch ypłacł Pacett emu sumę 600 skudó, będącą resztą należnośc za rzeźbę 30. W stycznu 1791 r. Pacett doedzał sę z lstu otrzymanego z Warszay, że odkuta przez nego Amazonka oraz trzy posąg dłuta nnych rzeźbarzy dojechały tam dobrym stane spotkały sę z dużym uznanem ze zględu zaróno na jakość marmuru, jak na doskonałość ykonana 31. Poneaż pozolenu na yóz z Rzymu oprócz Amazonk ymenono jedyne de rzeźby, pradopodobne tą trzecą była kopa posągu Flory Farnese odkuta przez Carla Albacnego, na yezene której zgodę otrzymano prae da mesące po pozo łych, 14 maja Statua Amazonk została odnotoana katalogu zboru rzeźb Stansłaa Augusta, sporządzonym 1795 r. pradopodobne przez Baccarellego zązku z postanooną lkdacją króleskego mena artystycznego 33. Zostały tam ymenone także przysłane raz z ną z Rzymu kope dzeł antycznych Faun z małym Herkulesem dłuta Agostna Penny oraz Antnous, którego ykonał Govann Peranton 34. Posąg te znalazły sę 29 Gornale...,k. 103v. 30 Ibd., k Ibd., k. 110: Ad 9 [gennao 1791] // 5/g[nor] Cav[alere] Brocch m ha letto la lettera de! arrvo dela statua del Amazone n Polona asseme eon le altre tre fatte da altr seultor le qual sono arrvate sane e sahe, ed hanno ncontrato tanto per la gualta de marm che per U lavoro, ed U 5%[ndr] Cov[aler] Baccarell, che scrve s e restato contento e sogno, che dendogl s altre occasson d dover proporre per altr lavor del seultor non lascat no (W dnu 9 [styczna 1791] Pan Kaaler Brocch przeczytał m lst o przybycu statu Amazonk do Polsk razem z nn trzema [posągam] ykonanym przez nnych rzeźbarzy, które dotarły zdroe [neuszkodzone] całe, spodobały s bardzo, tak ze zględu na jakość marmuru, jak na ykonane, a Pan Kaaler Baccarell, który psze, został uko any przypuszczam, że jeżel nadarzą mu sę nne okazje zaproponoana rzeźbarzy do nnych prac, ne zostan zapomnan). 32 Archvo d Stato d Roma, Camerale II, Antchta e Belle Art, busta 13: Esportazone d oggett d antchta e bell art, fasccolo 296 ( ): Ignazo Cav[aler]e Brocch Archtet[t]o Attuale d 5[ua] M[aesta] // Re d Polona, dovendo estrarre da Roma, e spedre /?[er] mare a S[ua] W[aesta] a Varsava una statua d manno, copata dawantco, che rappresenta la Flora d Farnese; supplca p[er]tanto f /'[nenz]a Vostra a volergl concedere 1'opportuna lcenza [...]. Moderno. Avendo o sotto vstato la sudetta statua la stmo scud mlle e gudco spossa accordagl la lcenza ąuesto d 8. Maggo Dco 7000.= Go: Battsta Mont Scultore e ASS[ZSOK] Dell'Antchta. [akceptacja:] 14 Mag[g\)o S spedsca. [...] Per Ignazo Cav. Brocch (Ignazo Kaaler Brocch Archtekt Aktualny Jego Wysok śc Króla Polsk, mus ydobyć z Rzymu, aby przeeźć morzem do Jego Wysokośc do Warszay statuę z m skopoaną z antyku, która przedstaa Florę Farnese; pros przeto Waszą Ekscelencję, aby zechcał mu udzel sonego zezolena. [...] Współczesna. Obejrzaszy spomnany yżej posąg ycenam go na tysąc skudó że można zgodzć sę na zezolene, to 8 maja Móę 1000 = Govann Battsta Mont Rzeźbarz A Starożytnośc, [akceptacja:] 14 maja Wysłać. [...] Dla Ignaza Kaalera Brocch). Por. też: VALERIANI, op , 172. O rzeźbe tej por.: MIKOCKA-RACHUBOWA, Canova..., t. 2, 95-97, poz Archum Głóne Akt Danych Warszae (cytoane dalej: AGAD), Archum ksęca Józefa Ponatosk Mar Teresy z Ponatoskch Tyszkeczoej (cytoane dalej: Arch. J. Ponatoskego), nr 220: Catalogue de ouvrages en marbre, pldtre, terre cute appartenant a Sa Maj. Le Ro, 1795, 11: [Fgures des Femmes, en Mar blanc] Mo 20. L'Amazone d'apres celle du Musem du Yatcan, par Paccett [sc], [hauteur, pouces] 72, [prx, ducats 700; też: nr 221: Catalogue des orages en marbre, pldtre, terre cute appartenant a Sa Maj. Le Ro, 1795, AGAD, Arch. J. Ponatoskego, nr 220, op.ct, 8: [Fgures d'hommes en Marbre] No 22. Antnous du C p. Perre Anton, [hauteur, pouces] 72, [prx, ducats] 700. No 23. Le Saturne ou Faunę, tenant un Enfant entre se d'apres celu de Borghese, du Chemler Penna, [hauteur, pouces] 72, [prx, ducats] 900. Tadeusz Mańkosk (Rzeźby zboru 19) błędne sądz, że autorem posągu Antnousa był Carlo Antonn (znany rzymsk rysonk grafk Perre Anton" to najpenej Govann Per Anton (Peranton), łosk rzeźbarz dzałający Rzyme latach XVIII. (o nm por.: W. BUCHOWIECKI, Handbuch der Krchen Roms, t. 2, Wen 1970, 55; SAUR Allgeme Knstlerlexkon. De Bldenden Knstler aller Zeten und Yólker, t. 4, Munchen-Lepzg 1992, 332). O zyce papeża Studo delo Scultore Sg. Govann Peranton oglądanych tam rzeźbach por.: Daro Ordnaro", 1785, 1130 z 29 paźdzernka, 8-10.

8 268 KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA Małym Teatrze Łazenkach, będącym óczas magazynem rzeźb 35. Podczas trającej przez ele lat po śmerc Stansłaa Augusta rozprzedaży króleskej kolekcj, Amazonka została zakupona lpcu 1817 r. przez nejakego kanonka Werczyńske Werczyńsk nabył óczas cztery marmuroe fgury-prócz Amazonk także ymenone yżej posąg Antnousa Fauna z małym Herkulesem oraz statuę Marsjasza dłuta Andre Le Bruna 36. Dalsze losy posągu Amazonk, podobne jak pozostałych rzeźb nabytych razem z ną przez Werczyńskego, ne są znane. W daruszu Pacettego znajdujemy też zmank o klku nnych dzełach ążących sę z polskm królem. W połoe grudna 1784 r. do Pacettego zrócł sę Ignazo Brocch, którego Stansła August prosł o ops Wenery (una descrzone dela Venere), być może rzeźby, należącej do markza Kornal. Pacett następnego dna ysłał ten ops mu, który nazajutrz mał go posłać królo 37. Do kest Wenery porócono maju następnego, przy okazj zyty Brocchego pracon Pacettego, dokąd przyszedł obejrzeć nagrobek Mengsa 38 - ale, jak sę ydaje, spraa ta ne mała dalszych reperkusj 39. Dna 12 styczna 1790 r. Pacett zapsał, że pożyczył Agostno Penne (al Sg[nor] Penna) jedenaśce skudó, które zostaną mu zrócone przez Brocchego statuę Sylena («conto dela statua del Sleno) 40 - być może rzeźba ta, za którą reguloał Brocch, zązana była z zamóenem polskego doru. W połoe styczna 1791 r. Ignazo Brocch otrzymał lst, którym Bacca ał mu za przysłane ykonanego przez Pacettego projektu grupy Pokoju - koego raz z dołączonym opsem (jak zapsał Pacett daruszu, były to untamente alprogetto che glfacco del gruppo dela Pace, nvendone nscrtto un dsegnno, e la descrzone del Sg[x\ox\ Ab\bdX\e Yscont). Artysta żądał za tę rzeźbę 2000 O rzymskm rzeźbarzu Agostno Penna por.: L. FERRARA, La stanza d Elena e Parde" nella Gallera Rvsta delpisttuto Nazonale d'archeologa e Stora delparte", nuova sere, III, BERT, op. ct. (edług ndeksu); CAMPITELLI, op. c, 47 przyps 35 AGAD, Arch. J. Ponatoskego, nr 223: Specfcaton des Marbres deposes au pett Theatre a Ł en fgtres, grouppes, Enfans [sc], Bustes, Vases, chemnes, Tables, colonnes, carreaa, Blocs, ne datoane, [Fgures d'hommes enmarbre] 22. Antnous du CaptoleparPerre Anton [hauteur, pouces] 72, [prx, ducats] Le Sahrne ou Faunę tenant un enfant entre ses bras d'apres celu de Borghese, du Chevaler Penna [hauteur, pouces] 72, [prx, ducats] 900 (zaps przekreślony), 3: [Fgures de Femmes en Marbre] 20. LAmazone d'apres celle du Museum du Vatcan par Paecett [sc], [hauteur, pouces] 72, [prx, ducats] 700 (zaps przekreślony); też: nr 1086: Specyfkacje ykazy... ruchomośc z masy spadkoej po Stansłae Auguśce po ksęcu Józefe Ponatoskm, przeznaczonych zględne yłączonych ze sprzedaży, bądź sprzedanych na publcznych lcytacjach latach ,1820, tu m.n.: Specfcaton des marbres consstant en Fgures, grouppes, Enfans [sc], Bustes, Vases, chemnes, Tables, colonnes, carreaa, Blocs deposes au pett Theatre d Łazenk, 49, AGAD, Arch. J. Ponatoskego, nr 220, op. ct., 11, przy posągu Amazonk dopsek na margneseprzedanax. Werczyńskemu Lpcu 1817, na 6 przy fgurze Marsjasza oraz na 8 przy posągach Antnousa Fauna dopsk: vendu au Chan. Werczyńsk Jullet 1817, też: AGAD, Arch. J. Ponatoskego, nr 509, , tu m.m.: Notte des fgures, Bustes, Grouppes Anmaa etc. en marbre blanc de Carrara sans compter ceuxplaces au Chateau de Varsove et au Palas prncpal a Łazenk, 8, 9; nr 510, 249 (Werczyńsk domaga sę ydana posągu Amazonk, za który zapłacł, a który przeezono z Łazenek do pałacu Pod Blachą). Natomast : AGAD, Arch. J. Ponatoskego, nr 223, op. ct., 2-3, dopsk z boku: X. K. Werczyńsk XKW dneją przy pęcu rzeźbach - prócz ymenonych yżej też przy Mlczenu {Le Slence) Le Bruna ( 2), przy którym rękopse nr 220 zaznaczono est 1819 bez żadnej zmank o Werczyńskm. Por. też: MAŃKOWSKI, Rzeźby zboru Gornale k. 46v, zapsy z grudna 1784 r. 38 Ibd., k. 52, zaps z 25 maja 1785 r. 39 O kest tej też: VALERIANI, op. ct., Gornalek. 10lv, zaps z 12 styczna 1790 r.

9 RZEźBIARZ RZYMSKI YINCENZO PACETTI I POLACY 269 skudó 41. Do realzacj grupy zapene ne doszło - ne znajdujemy o nej zmanek nentarzach króleskch zboró. Z zapskó Pacettego ynka też, że początkach paźdzernka 1792 r. Brocch załatał dla doru polskego sprzedaż obrazó Locatellego (Andrea Locatelłego), za penądze (per mezzo) Baccarellego 42. Osobą pozostającą ożyonych kontaktach z Vncenzo Pacettm był Stansła Ponatosk, podskarb elk ltesk, bratanek króla Stansłaa Augusta 43. Odedzał artystę czase sojego pobytu e Włoszech r. ( Rzyme był óczas od 19 do 26 serpna 1785 r. od 6 grudna 1785 r. do 12 styczna 1786 r.). Dna 20 serpn 1785 r. ksążę Ponatosk, określany przez Pacettego jako l nepote del Re d Polona, zamół u nego gpsoe kope Hermafrodyty Gladatora z kolekcj Borghese 44. Ponatosk odedzał Pacettego podobno także 5 paźdzernka (?) 1785 r. 4 9 styczna 1786 r. 46, a 30 marca t.r. Pacett zapsał, że ksążę posłał // Sg[nox] Pallepttore Polacco (Józefa Walla), aby ten narysoał antyczną fgurkę, która bardzo mu sę podobała 47. Stansła Ponatosk utrzymyał kontakty z Pacettm też czasach późnejsz latach 90. XVIII., a także początkach XIX., kedy to zameszkał stałe. W stycznu 1792 r. zapłacł za głoę Atlety (una testa d Atleta, dzeło Pacette lub może restauroaną przezeń rzeźbę antyczną) 20 ceknó, zanteresoany był róneż statuą Merkurego 48. Tę ostatną rzeźbę, będącą odrestauroanym orygnałem antycznym, przyszedł ponone oglądać po klku dnach eon una Sgnora o godzne czartej nad ranem, a zastaszy studo zamknęte, rócł nazajutrz ją kupł 49. W lutym t.r. Ponatosk ponaglał artystę sprae oej głoy Atlety (określanej tu jako l busto del 'Atleta) 50, oglądał też statuę Merkurego 51. Natomast 15 lutego t.r. Pacett zanotoał, że Stansła Ponatosk został accademco donore Akadem Ś. Łukasza za jego por czenem (Ho fatto fare Accad[e]mco d 'onore 5[ua] Altezza l Nepote del sud[detto] Re [...J) 52. W początkach lpca 1792 r. Ponatosk kontaktoał sę ponone z Pa 41 Gornale k. 110v, zaps z 15 styczna 1791 r. (razem z projektem grupy Pokoju, który mu zrobłem, zaerającym psany szkc ops Pana Opata Vscontego) 42 Ibd., k. 125, zaps z 3 paźdzernka 1792 r. W zborach Stansłaa Augusta znajdoały sę cztery pejzaże pędzla Andre Locatellego ( ), znany jest też nedatoany sps obrazó tego artysty przesłany królo z propozycją ch nabyca: Nota de Quadr de Lucalell [sc] come appresso (z podanem ymaró, bez przytoczena treśc przedstaeń) - por.: T. MAŃKOWSKI, Galerja Stansłaa Augusta, Ló 1932, 184, 333, O nm: PSB, t. 27, Wrocła 1983, (J. Mchalsk). 44 Gornale k Ibd., k. 59; 5 paźdzernka (5 8bre) 1785 r. Pacertemu poedzał Lugemu Cunego, że przyjdze doń l maggor Sacco (chodzło zapene o Józefa Sacco, archtekta) raz z U npote del Re d Polona, aby obejrzeć jego dzeła - jednak śetle dotychczasoych ustaleń Ponatosk opuścł Rzym 26 serpna rócł tam dopero 6 grudna. 46 Ibd, k Ibd, k. 66v. 48 Ibd, k. 120, zapsy z styczna 1792 r. 49 Ibd, k. 120v, zapsy z 31 styczna 1 lutego 1792 r.; treść ostatnej zmank ne jest jednoznaczna - ydaje sę jednak, że Pacettemu chodzło ne o zakup przez Ponatoskego odrestauroanej przezeń głoy antycznej, a statu Merkurego, będącej antycznym orygnałem: Ad Prmo Febraro. E tomato l npote del Re sud[etl]o per vedere la statua d Mercuro e l rstauro del testo che egl ha comprato (W dnu perszego lutego. Porócł spomnany bratanek króla aby obejrzeć statuę Merkurego odnoene [jej?] głoy, którą kupł). 50 Ibd, k. 120v, zaps z 8 lutego 1792 r. 51 Ibd, k. I20v, zaps z 12 lutego 1792 r, tu też zapsy z lutego t.r. o odedznach Ponatoskego studo artysty, a na k. 121 zaps o takej zyce z 26 lutego t.r. 52 Ibd, k. 120v.

10 270 KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA sprae statuy Mekurego, odedzł też studo artysty końcu tego mesąca, natomast e rześnu t.r. był zanteresoany głoą młodzeńca 53. W półtora roku późnej, 9 ketna 1794 r., Ponatosk posłał łsg[nor]e Tonc, aby ten narysoał (perfar copare n dsegno posąg Dany należący do kardynała Brasch (zapene restauroany przez Pac nek chcał posłać za grancę 54. W dnu 4 grudna t.r. ksążę kupł bazy lumn znajdujące sę Vlla Borghese n una proporzone, za 15 (skudó?) 55. Jeseną 1802 r. Ponatosk klkakrotne byał studu Pacettego, któremu m.n. 25 rześna zapłacł 30 pastró za ukończene Sylena jakejś mask, 12 paźdzernka zaoferoał 100 pastró za de fgurk, a 4 lstopada kupł od nego posąg Junony za 90 pastró, płacąc dodatkoo 80 za uzupełnena patynę 56. Do nnej osoby z blskego otoczena króla Stansłaa Augusta odnos sę zmanka daruszu Pacettego z 21 ketna 1786 r. Zanotoał on óczas: E venuta una Dama Polacha, eon /'ar/[st]/ Vas, e Cardellper vedere me lavor, mfa sperare che comprera ąualche cosa, e s chama la S7g[nora] Baronessa Chumanj Veneta 5 ''. Damą Cumano baronoa Schtter, króleska faoryta, Greczynka z pochodzena, yjechała z Warszay dla poratoana zdroa" do Włoch Grecj 58. n Pacettego toarzyste zapene Marana Vas (rzymskego znacy noszącego tytuł antąuaro d sua Maesta U Re d Polona, który zadedyko dane Rzyme 1794 Itneraro struttvo d Roma... - przeodnk po cach) oraz rzeźbarza Cardellego - Lorenza łub może jego syna Dome Domenca baronoa Schtter zamóła Rzyme 1785 r. sój bust murze bałym 59, a za jej zapene pośrednctem, a z penoścą na przez ną do Rzymu portretu Stansłaa Augusta pędzla Govannego Ba Domenco Cardell ykonał portretoe poperse króla marmurze bałym 6 Vncenzo Pacett oglądał pracon Domenca Cardellego serpnu 178 W zapskach Pacettego ymenany jest bskup leńsk Ignacy Massal on za grancą od końca 1789 r. do początkó 1792 r., będąc m Gornalek. 123v (zaps z 1 lpca 1792 r.), k. 124 (zaps z 28 lpca 1792 Ibd., k. 140: Ad 9 [Aprle 1794] // Nepote del Re d Polona a mandat la statua d Dana del Sg[no]re C[dnal] Brasch per mandarlfuor. Posąg Dany P por.: Gornalek. 141 v: Ad: 19=Maggo Ho termnato la statua d Dana app Brasch. la q[v&]\e e bellssma Ibd., k. 146v. Ibd., k. 217v, 218, 218v (ponadto Pacett odedzł Ponatoskego 3 paźdzernka oglądał pracon Pacettego jego zbory, a 29 tego mesąca Pacett był u Po o statu z Nol). 9 Ibd., k. 71 v (Przybyła Dama Polska z artystam Vasm Cardellm, aby o coś kup, a nazya sę Pan Baronoa Chumanj [Cumano] Wenecjanka). 38 Mara de Cumano (zm r.) była żoną Francszka Józefa Schuttera, dy só Belederze - o nej: T. MAŃKOWSKI, Króleska fabryka farfuroa Bel Sztuk Pękne", 1932 nr 3], 2-5; o podróży zmanka : Marek Reverdl lek Augusta ( ), [:] A. KRAUSHAR, Da szkce hstoryczne z czasó Stansłaa U, Rzeźba znajduje sę obecne Gallera Nazonale d'arte Antca Palazzo Barb Na Wodze Łazenkach Warszae - por.: MIKOCKA-RACHUBOWA, Canova..., t. 60 Obecne pałacu Na Wodze Łazenkach Warszae - por.: K. MIKOC - seultore romano "Jego brat Guseppe Polacy, [:] Artes atąue humanora. Studa naro dcata, Warszaa 1998, 370; MIKOCKA-RACHUBOWA, Canova t. 2, HONOUR, TheRome PSB, t. 20, Wrocła 1975 (I. Szybak).

11 271 odedzł go marcu ketnu 1790 r., natomast serpnu t.r. Massalsk oglądał studu artysty antyczne rzeźby 63. Bskup Massalsk sproadzł 1784 r. do Wlna rzymskego rzeźbarza Tommasa Rghego, który eku prae 60 lat zdecydoał sę yjechać do dalekego kraju, gdze zmarł Warszae 1802 r. 64 Pacett zapsał som daruszu 18 maja 1784 Ieńpart da Roma U 5zg[nor] Tommaso Rgh 65, a z roku śmerc Rghego pochodz zmanka datoana 8 paźdzernka 1802: Conpacereho havuto nuovo dalfgło, che Tommaso Rgh sta bene n Varsava nel Palazzo del Re, e vve con aver fatto un vtalzo [...] 66. Kontakty z Vncenzem Pacettm, odnotoane daruszu artysty marcu ketnu 1786 r., mał też Stansła Kostka Potock, poltyk, psarz, teoretyk mecenas sztuk 67. Podróżoał on óczas do Włoch toarzyste m.n. teścoej, ksężny marszałkoej Izabel Lubomrskej, przebyając Rzyme od 28 lstopada do 9 grudna 1785 r., a następne od 1 marca do maja 1786 r. W czase tej podróży Potock zaczął zberać antyczne azy, próboał też proadzć ykopalska Nola, a śród kupoanych przez nego dzeł sztuk były także rzeźby. Praconę Pacettego Potock odedzł klkakrotne marcu 1786 r. per vedere le sue sculture 6$, nteresując sę rzeźbą sedzącego Merkurego. Na jej zakup za 450 (skudó?) podpsał umoę z artystą 25 marca t.r. 69 Rzeźba ta była bez ątpena dentyczna z ysyłanym z Rzymu do Warszay grudnu 1786 r. przez ksężnę marszałkoąlubomrską przedstaenem sedzącego Merkurego z marmuru, restauroanego, średnej roboty 1. Potock odedzał też studo Pacettego ketnu t.r., oglądając znajdujące sę tam starożytnośc nteresując sę złaszcza antycznym głoam 71. Ksężny Czartoryskej, określanej zapskach Pacettego jako Sg[nor]a Prncpessa Czartornsk, która 23 maja 1786 r. oglądała u nego kopę obrazu Leonarda da Vnc ykonaną przez Labruzzego 72, ne udało sę zdentyfkoać. Wydaje sę, że ne mogła 63 Gomalek. 102v (zaps z 1 marca 1790 r.), k. 104v (zaps z 25 ketna 1790 r.), k. 107 (zaps z 10 serpna 1790 r.). 64 O Tommaso Rghm ostatno: K. M1KOCKA-RACHUBOWA [:] Słonk artystó polskch obcych Polsce dzałających (zmarłych przed 1966 r.), Malarze, rzeźbarze, grafcy, t. 8 [ druku], 65 Gomale k. 38v (czoraj yjechał z Rzymu Pan Tommaso Rgh). 66 Ibd., k. 218 (Z przyjemnoścą otrzymałem nonę od syna, że Tommaso Rgh czuje sę dobrze Warszae pałacu króleskm żyje mając przyznaną dożyotną rentę). Informacje te pochodzły zapene od meszkającego Rzyme syna Tommasa Rghego, Antona, dla którego ojcec lstach ysyłanych z Wlna 1788 r. prosł o protekcję u markza Tommasa Antc; zachoały sę też lsty Baccarellego do Antcego z rekomendacją króla dla Antona Rghego z grudna 1791 r., a także lst Antona do ojca z Rzymu z lstopada 1791 r. - por.: AGAD, Archum Gaetana Ghgottego, nr 44, k, 33, nr 638, k. 1-1 v, 2, 3, 4-4v, nr 639, k. 1, 67 O nm: PSB, t. 28, Wrocła 1984, (B. Grochulska). 68 Gomale k. 66 (zaps z 9 marca 1786 r., dotyczący zyty z 8 marca), k. 66v (zyty marca, za drugm razem toarzyste Antonnego - zapene Carla Antonnego), k. 65 (zyta 31 marca, toarzyste Antonnego Franzonego). 69 Ibd., k. 66v, zapsy z marca 1786 r.; podpsując umoę Potock był toarzyste U Sg: Franzon - zapene rzeźbarza Francesca Antona Franzonego, specjalzującego sę rzeźbenu restauracj fgur zerząt. 70 Archvo d Stato d Roma, Camerale II, Antchta e Belle Art, busta 12: Esportazone d oggett d antchtd e belle art, fasccolo 294 ( ), karta luźna, rzeźba opsana jako: un Mercuro sedente, con bracco destro, un pnnaccho [?], et altr molt rstaur; fgura d medocre scoltura, scolpta n ordnaro marmo, et al d cn lato destro [.,.] una capra (Merkury sedzący, z praym ramenem, skrzydełkem nosa [?] nnym lcznym restauracjam; fgura przecętnej roboty, rzeźbona pospoltym marmurze, a z jej praej strony [...] koza). Też: BERTOLOTTI, op. ct., 377. Rzeźba ta jest zapene dentyczna ze znajdującą sę obecne zborach Muzeum-Zamku Łańcuce. 71 Gomalek, 65, zapsy z 3 5 ketna 1786 r. 72 Ibd., k. 67v, zmankoana też na k. 66v. Chodzło zapene o Carla Labruzzego (ok ), którego obrazy znajdoały sę pałacach Potockch Wlanoe Olesne (THIEME, BECKER, op. ct., t. 22, Lepzg 1928,

12 272 KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA I A 3. Merkury sedzący, Muzeum-Zamek Łańcuce, neg. Instytut Sztuk PAN być ną toarzysząca Potockemu podróży Izabela z Czartoryskch Lubomrska dzło być może o jej bratoą, ksężnę Izabelę z Flemmngó Czartoryską (żon Kazmerza) lub o Dorotę z Jabłonoskch Czartoryską (żonę Józefa Klemensa), o podróżach tych pań do Włoch oym czase ne mamy adomośc. Natomast ksęcem Czartoryskm (ł Prncpe Sartorsch) ymenanym zapskach Pacettego r., był, jak sę ydaje, Adam Jerzy Czartorysk, syn Kazmerza Izabel z Flemmngó, który od lata 1800 r. do ketna 1801 r. Rzyme (od 1799 r. był posłem Sardyn) 73. Dna 15 serpna 1800 r. Pac go złożył mu ofertę, jak zapsał, del mo Fauno, móąc, że pradze były rzeźby pene układy, ale może ną sobodne dysponoać, ne będąc zązany ą 74. W paźdzernku t.r. artysta poszedł do Czartoryskego rozmaać o som ne 15, natomast marcu następnego, 1801 roku, na pytane ksęca o Fauna odpoedzał, że ancora dormva 76 (leży netknęty). Na kartach darusza Pacettego spotykamy nazsko U contelgnazo Lazeborsk Polacco, którego należałoby być może dentyfkoać z Ignacym Kozebrodzkm 77. Przysze 73 O nm: PSB, t. 4, Krakó 1938, (M. Handelsman). 74 Gornalek Ibd., k. 203, zaps z 13 paźdzernka 1800 r. 76 Ibd., k. 206, zaps z 19 marca 1801 r. 77 Ignacy Kozebrodzk, podojeodz zakroczymsk ojsk zaskrzyńsk, zmarł po 1793 r., a jego brat Marcn otrzymał 1781 r. od cesarza Józefa II dzedzczny tytuł hrabosk. Por.: A. BONIECKI, Herbarz polsk, t. 12, Warszaa 1908, Za tę sugestę uprzejme dzękuję Panu Profesoro Stansłao Moss

13 RZEźBIARZ RZYMSKI YINCENZO PACETTI I POLACY 273 do pracon Pacettego 2 maja 1785 r., aby kupć statuę Herkulesa (zapene rzeźbę antyczną) 78. Dna 4 maja t.r. Pacett zapsał, że sprzedał al Sg[nor] Conte Ignazo Lazeborsk rzeźbę przedstaającą młodego Herkulesa za sumę 270 (skudó?), mała zostać ypłacona przy odborze, a 100 przecągu roku 79. W Lazeborsk" tłumaczył sę artyśce lstone z nedotrzymana przyjętego na 80, a lpcu ośadczył, że spraa zakupu rzeźby zostane sfnalz beżącego mesąca 81. Pacettego odedzal także przebyający Rzyme polscy artyśc. Do tam przez prae 20 lat (od 1763 r. do 1784 r.) stypendysty króle cszka Smuglecza, Pacett zamerzał zrócć sę 22 czerca 1785 r., Wlne, o przysłane dóch segn (rysunkó?) putta sprzedanego bskupo leńs mu (Ignacemu Massalskemu) 82. Zygmunt Waźbńsk przytacza nformacje o zytach studu Pacettego Smuglecza (24 serpna 1782 r.) oraz nadornego rzeźbarza Stansłaa Augusta, Andre Le Bruna (9 styczna 1783 r.) 83 - data tej ostatnej zmank ne ydaje sę być jednak pradopodobna obec faktu, że Le Brun z Rzymu, dokąd został ysłany przez króla 1772 r., już początkach 1779 r. rócł do Warszay 84. W paźdzernku 1785 r. daruszu Pacettego zmankoany jest U maggor Sacco Archtetto del Re d Polona* 5 - chodz zapene o dzałającego Polsce łoskego archtekta Józefa Sacco 86. Wspomnany jest tam też klkakrotne malarz Józef Wall - marcu 1786 r., ketnu 1788 r., a także maju 1791 r., gdy przyproadzł do studa artysty un Sg[nor]e Polacco, aby ten obejrzał eentualne kupł nektóre prace marmurze 87. Do polskch spra odnos sę też zaps Pacettego z 14 lstopada 1789 r., kedy to o dano jego studu detale z Vlla Pncana (Vlla Borghese), przeznaczone do ysłana do Polsk 88. Natomast 1792 r. ne określen blżej panoe polscy przyproadzen przez Gregora Fdanzę oglądal dzeła znajdujące sę pracon Pacettego, ne nczego 89, nnym razem pokazyał on, z nadzeją sprzedaży, a cert Sg[no]r Polacc kopę Szkoły Ateńskej, która m sę spodobała 90, a roku następnym kolejn polscy podróżncy odedzl go, aby, jak zapsał vedere le me cose 91. Przy omaanu relacj Pacettego z Polakam można też spomneć o posadanu przezeń ykonanego przez Camlla 78 Gornale k Lazeborsk" przyszedł do pracon artysty 2 maja, przyproadzony przez 5Yg{nor] Fantn (Fanton) (chodzło być może o któregoś z rzeźbarzy Fantonch), a nazajutrz poedzał Pacettemu, że następnego dna podpsze z nm umoę. 79 Ibd., k.5łv. 80 Ibd., k. 53, zaps z 16 czerca 1785 r. 81 Ibd., k. 55v, zaps z 10 lpca 1785 r. 82 Ibd., k WAŹBIŃSKI, op. ct, 253 przyps 103, z poołanem sę na Gornale..., k MIKOCKA-RACHUBOWA, Le Brun Andre Jean, [:] Słonk artystó polskch t. 5, 1993, Gornale k. 59 (por. przyp. 45), k. 59v (16 paźdzernka 1785 r. Pacett zaproadzł Sacco malarza Lombardo, aby obejrzel rysunk archtektonczne Akadem Ś. Łukasza). 86 O Józefe Sacco ostatno: PSB, t. 34, Wrocła 1992, (J. Polanoska), bez nformacj o jego pobyce Rzyme 1785 r., an zmank o tym, że mał młodszego brata lub syna, która tłumaczyłaby określene maggore 87 Gornalek. 66v (zaps z 30 marca 1786 r.), k. 87 (zaps z 11 ketna 1788 r.), k. 113v (zaps z 14 maja 1791 r.). 88 Ibd., k. 99v. 89 Ibd., k. 123, zaps z 8 czerca 1792 r. (do studa Pacettego przyjechały due carrozze d Sg[no]r Polacch eon due femmnae). 90 Ibd., k. 126v, zaps z 15 paźdzernka 1792 r. 91 Ibd., k. 129, zaps z 22 marca 1793 r. (praconę Pacettego odedzl óczas un S;g[nor]e Polacco eon un govane ed ł Sg[\e d Pazza).

14 274 KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA Rusconego bozzetta pomnka nagrobnego królecza Aleksandra Sobeskego, który sto rzymskm koścele Kapucynó 92. Jako znany marszand dzełam sztuk, głóne starożytnej, zabegający o klentó śród zamożnych osobstośc z całej Europy, Pacett psał jeseną 1788 r. do Marcella Baccarellego: In occassone d averfatto molt acąust d antchtd nella Vlla d'est [sc] n Tvol La pręgo d averm n memora se ma sentsse ąualche suo amco che amasse fare acąusto d statuę antche potre semrla [...] 93. W ostatnej ćerc XVIII perszej XIX., czasach Vncenza Pacettego, rzeźby do polskch kolekcj nabyane były głóne e Włoszech, a złaszcza Rzyme, przez masoo odedzających óczas Italę przedstacel polskej arystokracj zemaństa. Wadomo, że mportó takch było bardzo dużo, a zborach polskch znajdoało sę ele cennych dzeł ykonanych przez najybtnejszych artystó łoskch rzeźbarzy pracujących e Włoszech. Nestety, ększość tych rzeźb znana jest obecne jedyne lakoncznych na ogół zmanek źródłach archalnych lteraturze. Dane zbory artystyczne uległy rozproszenu znszczenu ynku skomplkoanej sytuacj poltycznej kraju - począszy od reperkusj ostatnego rozboru Rzeczypospoltej końcu XVIII., poprzez konfskaty ynkłe z represj po postanu lstopadoym, po znszczena spoodoane przez obe ojny śatoe. Odtorzene przyblżonego choćby stanu danych kolekcj próby poznana kultury artystycznej óczesnych odborcó rzeźby możle są przede szystkm poprzez analzę źródeł archalnych, dostarczających nformacj o dzełach oglądanych kupoanych przez Polakó za grancą oraz o kontaktach polskch podróżnkó z ch tórcam. Takm łaśne materałam są zmank daruszu Vncenza Pacettego, które jako relacja samego artysty stanoą szczególne cenne źródło dla badań. 92 HONOUR, Kncenzo Pacett zaps daruszu Pacettego z 9 lutego 1782 vjł Sg. Comett... m a dato un modello orgnale del Cav[alere] Ruscon coe U bozzetto del deposto del Cappuccn {Pan Comett dał m orygnalny model Kaalera Rusconego, manoce bozzetto nagrobka u Kapucynó). 93 Bbloteka Narodoa Warszae, rkps 3289, op. ct., k. 123v, lst z 23 rześna 1788 r. (Przy okazj zroben zakupó starożytnośc Vlla d'este TvoI proszę Pana o zachoane mne pamęc, jeżel kedyś usłyszałby o którymś ze soch przyjacół, kto chcałby dokonać zakupu statu antycznych, mógłbym mu służyć).

15 THE ROMAN SCULPTOR VINCENZO PACETTI AND THE POLES 275 The Roman Sculptor Yncenzo Pacett and the Poles Durng the years Vncenzo Pacett, a sculptor ell-knon n Roman crcles durng the second half of the I8th and begnnngs of the 19th centures, largely for hs producng of copes or four sculptures had reached ther destnaton n good condton and had been receved th consderable acclam. Durng the course of the long extended sellng of the last Polsh monarch's collectons n the restorng of antąue scultpures, compled hs on ake of hs death the fgures ttled Amazonan, Faun dary hch s currently housed n Rome's Bbloteca th a smal Hercules and Antnous ere purchased Alessandrna. In t he noted occurences nvolvng hs n 1817 by a canon bearng the surname Werczyńsk on actvtes and hs on opnons on people ho and ther later fates reman to ths day unknon. In vsted hs studo and purchased hs ork Among Pacett's dary can be found references to a number of Pacett's numerous vstors there ere artsts, archaeologsts, collectoners and lovers of art from other orks connected th the Polsh kng: n December 1784 Stanslaus Augustus requested a the hole of Europę, and these ncluded some Pole dscrpton of Venera (possbly a sculpture) belongng In hs dary are to be found numerous references to to the frst Marqus Cornalls, hle n 1790 vsts to hs studo made by Polsh arstocrats and mportant personages (such as Stanslaus reference s made to a fgurę of Slenu In January 1791 Baccarell thanked the sculptor n the kng's Ponatosk, the prmate Mchał Jerzy Ponatosk, name for preparng a desgn for a sculptural group Stanslaus Kostka Potock, Adam Jerzy Czartorysk, ttled Peace;.e. a sketch th Vscont's descrpton bshop Ignacy Massalsk and the baroness Mara de enclosed (the artst as askng 2000 scudos for the Cumano Schtter), artstc agents representng the Polsh court (Ignazo Brocch), as ell as Polsh artsts or those lvng n the Polsh-Lthuanan sculpture, but t ould not seem to have ever been created), hle n October 1792 Pacett rote that the Polsh court ould buy, th Brocch's medaton, Commonealth (Francszek Smuglecz, Andre Le some pantngs by Andrea Locatell. Brun, Józef Wall, Józef Sacco), and also nformaton Recordng hs close contacts n hs dary, Pacett on sculptures both veed and purchased by a number of such persons n hs studo. referred to Stanslaus Ponatosk, then Treasurer of the Grand Duchy of Lthuana, as 'lnepote delre d Pacett's most mportant Polsh clent as the kng Polona'. He as vsted by the kng's nephe on hmself, Stanslaus Augustus, for hom the artst numerous occason In August 1785 he ordered a made a copy n marble of Phdas's Amazonom plaster copy of Hermaphrodtos and the Gladator Matte, housed n the Vatcan Museum. The hstory from of the Borghese collecton; n January 1792 he ths commsson goes back to 1787, hen Pacett's purchased a head of Athlete (the ork of Pacett studo as vsted by the court panter responsble hmself, for or possbly an orgnal antąue scuplture drectng the monarch's artstc affars, Marcello restored by hm), as ell as a statuę of Mercury (a Baccarell. Follong ths meetng, Pacett conveyed restored antąue orgnal). In February 1792, thanks n November of the same year, care of Ignazo to Pacett's arranty, the prnce receved the ttle Brocch (Baccarell's brother-n-la, artstc agent 'accademco to d'onore' from the Academo d San the kng n Rome), 7a nota per Polona;.e. a lst of Lucca. In September 1792 the prnce became nterested sculptures offered to Augustus, ncludng the Yatcan n the head of a young man, hle n Aprl Amazonan. In November 1788 an agreement as 1794 he ordered the drang of a statuę of Dana sgned for the carryng out thn telve months of a (almost certanly an antąue sculpture restored by sculpture n carrara marble for the sum of 900 scudo Pacett) that belonged to cardnal Brasch, shng Pacett completed the sculpture by Chrstmas Eve of to send ths abroad. In December 1794 Ponatosk the follong year. In March 1790 Ignazo Brocch bought the bases to to columns from the Vlla as granted permsson to havc the object transported Borghese, hle n 1802 he purchased a sculpture of by sea from Rome to Poland, along th to other Slenus and some sort of mask, along th to statues made by Roman sculptors: Agostno Penno's fgures and a statuę of Juno. copy of the group Faun and the lttle Hercules, based In Aprl 1786 Pacetl's studo as vsted by 'una on the orgnal n the Vlla Borghese, and a copy of the dama polaccha' - Mara de Cumano baroness statuę Antnous, executed by Pętro Anton accordng Schtter, a favourte of the kng, ho as accompaned to the sculpture n the Museo Captolno. In addton, by Marano Vas and the sculptor Cardell a copy of the statuę Flora Famese by Carlo Albacn (Lorenzo or hs son, Domenco). Durng her sojourn also made ts ay to Warsa. In January 1791 Pacett n the Eternal Cty, the baroness ordered at as nformed by a letter from the Polsh court that Domenco all Cardell's (n 1785) a portrat of her bust

16 276 KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA n hte marble (currently n the Gallera Nazonale d'arte Antca n Rome's Palazzo Barbern, th a replca housed n the so-called Palące on the Water n Warsa's Łazenk Park), as ell as a bust n hte marble of the kng (currently n the Łazenk Palące), hch Vncenzo Pacett veed n Domenco Cardell's studo n August Ignacy Massalsk, the bshop of Vlna, also had contacts th Pacett durng hs stay n Rome n The artst vsted hm on a number of occason Durng one such vst the bshop and Ponatosk, ho as also present, asked Pacett to sho them a head of Apollo from hat as almost certanly an antque statuę n the course of beng restored. The bshop also veed sculptures n PacettFs studo. In 1784 Massalsk had the Roman sculptor Tommaso Rgh, ho s also referred to n PacettFs dary, conveyed to Vlna (he ded n Warsa n 1802). Stanslaus Kostka Potock, the statesman, rter and patron of the arts, ho came to Rome n 1786, vsted Pacett on a number of occasons to see the antąutes found there, and n March of that year purchased the sculpture of a seated Mercury (almost certanly a restored antque), no belongng to the Castle-Museum at Łańcut. In sprng 1785 a statuę representng Hercules as a boy (almost certanly an antquty as ell) as bought from Pacett 'ł conte Ignazo Lazeborsk Polacco' (Ignacy Kozebrodzk?). In 1800, hoever, Pacett made an to sell the sculpture of the Faun to prnce Czartorysk. In hs dary, Pacett also recalls merous places the vsts of Poles nterested chasng orks of art from hm, but hose faled to record (e.g. 'un sgnore polacco', 'cert sgnor polacch'). In the autumn of 1788, follong the purchase of numerous objects of antquty n the Tvol, seekng to attract customers among rch personaltes from all over Europę, Pacett rote, among others, to Baccarell, n order that he recommend hm to acquantances ho mght be nterested n acqurng antque fgure In Polsh collectons of the fnał quarter of the 18th and frst decades of the 19th centures a consderable number of valuable sculptures ere purchased n Italy by ealthy Polsh arstocrats and landoner Snce the contemporaneous artstc collectons ere subjected to dffuson or even destructon as a result of the complcated poltcal stuaton resultng from the Parttons, such source materals as the dary compled by Vncenzo Pacett provde a valuable source for researchers attemptng to recreate the former state of such collecton Translated by Peter Martyn 1. Pętro Labruzz, Vncenzo Pacett, ca Ol-on-canvas, Academo d San Lucca n Rome, repr. after: Grand Tour. II fascno delfitala nel XVIII secolo..., Mlano 1997, p Phdas, Amazonan Matte, ca. 430BC, Vatcan Museum, Rome 3. Seated Mercury, Castle-Museum n Łańcut, IS PAN collectons, phot. E. Kozłoska