Fundusze Unijne skrypt

Transkrypt

1 Fundusze Unijne skrypt Spis treści I. Efekty 10 lat Polski w UE PKB zwiększyło się dwukrotnie Przeciętne wynagrodzenie Wzrost zatrudnienia Poprawa infrastruktury... 4 II. Dobre rady i praktyki dotyczące pozyskiwania dotacji UE... 6 III. Prognozy i opinie Refundacja a promesa bankowa... 8 V. Fundusze unijne w latach IV. Fundusze UE w latach VI. Rola banków Kredyt pomostowy Kredyt na sfinansowanie wkładu własnego Inne usługi bankowe

2 I. Efekty 10 lat Polski w UE W ciągu dekady od wejścia Polski do struktur UE odnotowaliśmy znaczną poprawę wskaźników makroekonomicznych. Duży wpływ na to miało wykorzystanie funduszy UE, m.in. poprzez wsparcie przedsiębiorstw. Efektem bezpośrednim jest wzrost atrakcyjności ekonomicznej Polski (od 2007 awans o 32 pozycje na 45. miejsce w rankingu Doing Business przygotowywanego przez Bank Światowy). Pośrednio przyczyną wzrostu znaczenia naszej gospodarki jest otwarcie się na wspólny rynek oraz znaczna poprawa w poszanowaniu prawa gospodarczego, na co niebagatelny wpływ miało prawodawstwo UE. Disclaimer pomoc de minimis to wsparcie publiczne o niewielkich rozmiarach, które nie narusza konkurencji wewnątrzwspólnotowej. Nie wymaga ona powiadomienia Komisji Europejskiej pod warunkiem, że jej wartość nie przekracza 200 tys. euro w ciągu 3 lat podatkowych lub 100 tys. euro w przypadku przedsiębiorstw transportowych. Ocena wniosków o dofinansowanie ze środków UE dzieli się na dwa etapy: ocena formalna - sprawdzenie dokładnej dokumentacji projektu; ocena zasadności starania się o finansowanie, która polega na weryfikacji celu projektu i czy dana firma zgłosiła się do właściwej instytucji - np. uniknięcie starania się o dofinansowanie z puli PO Innowacyjna Gospodarka w sytuacji, gdy firma nie jest przedsiębiorstwem technologicznym lub powinna zgłosić się do programu finansowanego z PO(program operacyjny) Kapitał Ludzki. Istotne znaczenie ma przedstawienie pełnej dokumentacji finansowej firmy, a często przedstawienie zaświadczeń o możliwości współfinansowania np. w postaci promesy bankowej (jest to dokument, który wydają banki, który oznacza, że w sytuacji spełnienia przez dany podmiot kryteriów np. 2

3 uzyskania dotacji uruchomiona zostanie dla nich linia kredytowa). Jeżeli projekt nie przejdzie etapu oceny formalnej to nie trafia do oceny merytorycznej. Ocena merytoryczna w tym wypadku sprawdza się, czy projekt ma szanse osiągnąć cele założone w projekcie oraz czy jest realny. W tym punkcie ocena polega na weryfikacji, np. czy firma jest w stanie wygenerować odpowiednią liczbę miejsc pracy, doprowadzić projekt do końca, ryzyka biznesowego, etc. 1. PKB zwiększyło się dwukrotnie Polska przystąpiła do Unii Europejskiej 1 maja 2004 roku, czyli ponad 10 lat temu. Od tamtej pory podstawowe wskaźniki ekonomiczne uległy znacznej poprawie. Przez ostatnią dekadę PKB Polski zwiększył się prawie dwukrotnie z 925 mld zł do blisko 1600 mld zł. Z tego tylko eksport towarów zwiększył się trzykrotnie, a import - dwukrotnie. Średni wzrost PKB w tym okresie wyniósł prawie 4% rocznie. Wartość Bezpośrednich Inwestycji Zagranicznych do Polski w latach przekroczyła 100 mld euro. PKB per capita w 2004 roku wynosiło 50% średniej unijnej. Z szacunków resortu finansów wynika, że już w 2017 roku będzie to 74% przeciętnej. Stan finansowy Polaków obrazuje wskaźnik zagrożonych ubóstwem. W 2004 roku ubóstwem zagrożonych było 20,8% gospodarstw domowych przez dziesięć lat wskaźnik ten obniżył się tylko do 17,3%. 2. Wydajność pracy Wydajność pracy wzrosła o blisko 25% - w 2004 roku przeciętny pracownik w ciągu godziny produkował dobra i usługi o wartości 8 euro, teraz jest to ponad 10 euro. W Niemczech wydajność zwiększyła się tylko o 9%, a w Czechach o 18%. 3. Przeciętne wynagrodzenie 3

4 Przeciętne wynagrodzenie zwiększyło się o ponad 60%. W 2004 roku wynosiło ono 2204 zł brutto (1601 zł netto). W lipcu 2014 roku jest to 3964 zł (2828 zł netto). W marcu 2014 roku średnia pensja w sektorze przedsiębiorstw przekroczyła granicę 1 tys. euro. W 2004 roku średnia pensja w Polsce była równowartością 530 euro. 4. Wzrost zatrudnienia W 2004 roku liczba pracujących Polaków wynosiła 14 mln osób, w IV kw roku było ich już 15,7 mln osób. 10 lat temu w sektorze przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 9 osób pracowało 4,1 mln ludzi, obecnie jest to 5,5 mln osób. W 2004 roku pracowało tylko 51,5% kobiet w wieku produkcyjnym, obecnie wskaźnik ten wynosi 60,6%. Dekadę temu pracowało 6 na 10 mężczyzn teraz 7 na Poprawa infrastruktury W 2004 roku mieliśmy łącznie 545 km autostrad i nieco ponad 220 km dróg ekspresowych. Część dróg krajowych i lokalnych była w fatalnym stanie. Obecnie (11 kwietnia 2014) oddanych do użytku jest 1494,45 km autostrad oraz 1353,2 km dróg ekspresowych. W sumie na rozwój infrastruktury drogowej i kolejowej wydaliśmy ok. 100 mld zł na każde wydane przez państwo tysiąc złotych ponad 40 zł szło na infrastrukturę. To bezpośrednio przekłada się na statystykę wypadków drogowych. W 2004 roku na wąskich i dziurawych drogach ginęło prawie 6 tys. ludzi rocznie. W 2013 roku było to 3,3 tys. osób. 4

5 Tabela 1. Poprawa podstawowych wskaźników makroekonomicznych w latach ZMIENNA PKB (mld PLN) Wzrost PKB (%) 5,3 3,6 6,2 6,8 5,1 1,8 3,9 4,5 1,9 1,6 Napływ BIZ (mln EUR) Bezrobocie (%) 19,0 17,6 14,8 11,2 9,5 12,1 12,3 12,5 13,4 13,4 Eksport (mln EUR) Import (mln EUR) CPI (rok poprzedni = 100) 103,5 102,1 101,0 102,5 104,2 103,5 102,6 104,3 103,7 100,9 Źródło: GUS, NBP, PAIIZ 5

6 II. Dobre rady i praktyki dotyczące pozyskiwania dotacji UE Przedsiębiorstwa starające się o dotacje z funduszy unijnych często popełniają wiele błędów, które wykluczają je z możliwości uzyskania finansowania. Proces pozyskiwania środków w teorii składa się z dwóch etapów: oceny formalnej i oceny merytorycznej. Wbrew pozorom to właśnie pomyłki w trakcie formalnego przygotowania wniosku zwykle niweczą szansę na sukces. A/ Przedsiębiorstwa, które nie mają doświadczenia w procesie pozyskiwania dotacji powinny skorzystać z profesjonalnej pomocy. Czasami brak pieczątki np. księgowej w wymaganych przez urząd dokumentach jest powodem do odrzucenia wniosku. B/ Firmy powinny starać się wysyłać wnioski do systemu przynajmniej kilka dni przed terminem zakończenia procesu wpływania projektów. Częsty powód utraty możliwości pozyskania środków wynika z prostych błędów technologicznych np. niemożliwości połączenia się z Internetem. O ile sprawę można szybko rozwiązać w godzinach roboczych o tyle jest to praktycznie niemożliwe za pięć dwunasta. C/ Wybór niewłaściwego programu operacyjnego, np. przedsiębiorstwa z zachodnich województw starających się o środki w ramach wsparcia Polski wschodniej. D/ Unia Europejska bardzo przestrzega zasad zachowania równości płci. Jeżeli projekt skierowany jest np. do kobiet to zachowanie parytetu w tworzeniu stanowisk pracy i przeciętnego wynagrodzenia jest warunkiem koniecznym, np. niedopuszczalne jest oferowanie kobietom znacznie niższych pensji niż mężczyznom biorącym udział w projekcie. E/ Wynagrodzenia dla uczestników projektu są zbyt wysokie. Jeżeli realizacja projektu wymaga zatrudnienia eksperta to raczej nie powinno oferować mu się umowy o dzieło lub zlecenia (umowy o pracę są lepiej widziane) z nierynkową stawką np. za godzinę pracy. O ile ekspert nie jest noblistą to za jeden dzień roboczy szkolenia nie można oferować np. 10 tys. zł pensji wbrew pozorom urzędnicy oceniający projekty znają rynkowe stawki. F/ Do realizacji projektu powinno się brać ludzi doświadczonych, którzy potrafią pracować pod wpływem stresu i silnej presji czasu. Warto się zastanowić, czy w firmie znajdą się osoby gotowe np. do spędzenia kilku dodatkowych godzin w pracy potrzebnych do rozliczenia projektu lub przygotowania niezbędnej dokumentacji. W tym wypadku bardziej powinno stawiać się na pracowników rzetelnych i sumiennych niż na kreatywnych niebieskich ptaków. G/ Terminy są bardzo ważne. Nie tylko w procesie pozyskiwania środków, ale także już na etapie realizacji projektów. Faktury ze złą datą mogą być odrzucone. W sytuacji, gdy mamy świadomość, że pewnych etapów nie da się zrealizować w terminie przewidzianym w biznesplanie trzeba to zgłosić do urzędu raczej nie cofnie 6

7 dotacji w przypadku uzasadnionych zmian. Ukrywanie niepowodzeń nie jest najlepszym rozwiązaniem, bo może skutkować zamknięciem projektu przed terminem i zwrotem dotacji. H/ Staranie się o dotacje to nie przetarg. Tu nie liczy się kryterium najniższej ceny, co nie zmienia faktu, że biznesplan musi być realny. Równocześnie należy stawiać na rozwój lokalny, np. przy zakupie specjalnych maszyn i urządzeń lepiej promować regionalnego dostawcę lub producenta (oczywiście jeśli cena nie jest zawyżona). I/ Dla instytucji pośredniczącej najważniejsze to rozdać jak największą pulę środków, ale zwraca się też szczególną uwagę na wpływ projektów na rozwój regionów. Urzędnicy są z tego rozliczani. Ponadto w instytucjach pośredniczących bardzo często pracują lokalni politycy, dla których sukcesy podległych im placówek są niezwykle ważne do rozwoju własnej kariery. Tacy ludzie będą bezwzględnie przestrzegać przepisów przy ryzykownych projektach, bo narażają się wtedy na ryzyko pogorszenia wskaźników skuteczności. Dlatego przed rozpoczęciem prac na przygotowaniem projektu należy przeanalizować na co i jakie firmy wcześniej dostały dotację. Warto umówić się na spotkanie z przedstawicielami urzędów i wybadać ich stosunek do danego przedsięwzięcia. Pozwoli nam to ocenić ryzyko realizacji trudniejszych inwestycji pod względem współpracy z daną instytucją i społecznością lokalną. III. Prognozy i opinie Prognoza wpływu dotacji unijnych na gospodarkę zwykle odbywa się w obszarze makroekonomii. Podstawowe badania i modele zakładają, że pozyskane przez Polskę środki zwiększą coroczny wzrost gospodarczy w latach przynajmniej o 1 p. procentowy. Do 2017 roku PKB rosnąć będzie w tempie ok. 3% rocznie. Po tym terminie, o ile nie nastąpi kryzys, analitycy spodziewają się wzrostów na poziomie ok. 4%-5%. Przy takich wartościach przede wszystkim silnie zmaleje bezrobocie (poniżej 10 p. proc.) zgodnie z prawem Okuna stopa bezrobocia dla Polski maleje w znaczący sposób gdy PKB rośnie szybciej niż 4% rdr. Przedsiębiorcy muszą się zatem spodziewać nie tylko wzrostu zysków, ale przede wszystkim kosztów zatrudnienia (wzrost wynagrodzeń) na skutek malejącej podaży pracowników (ekspertów). Uwzględnienie tego faktu przy projektach długookresowych może uchronić firmę przed przestojami spowodowanymi brakami kadrowymi. Trudno przewidywać skutki mikroekonomiczne w otoczeniu przedsiębiorstw. Każda firma jest inna, a modele prognostyczne dla całej branży bazują na dużym stopniu ogólności, który nie musi pokrywać się z doświadczeniami przedsiębiorstw z poszczególnych regionów działających w innym otoczeniu biznesowym, mających innych kontrahentów oraz klientów o zróżnicowanym stopniu zamożności i podejściem kulturowym do wydatków. Przyjmując, że celem pozyskania dotacji jest zwiększenie konkurencyjności danej firmy, jej wzrost i zdobycie nowych rynków z prognoz Bankier.pl tworzonych na podstawie informacji pozyskanych od użytkowników wynika, że na każde 100 tys. zł dotacji: 7

8 skutecznie udaje się stworzyć przynajmniej dwa trwałe etaty (w przeliczeniu na średnią pensję w gospodarce narodowej wypłacaną dłużej niż rok), zwiększyć aktywa trwałe przedsiębiorstwa o wartość przynajmniej 60 tys. zł, zwiększyć przychody firmy od 5% wzwyż ( zysk w zależności od marży od 1% wzwyż). W przypadku przedsiębiorstw o przychodach rzędu 2,5 mln euro rocznie, które pozyskały dotację w wysokości 250 tys. euro powinno to się przełożyć na wzrost przychodów już po zakończeniu realizacji projektu przynajmniej o 50 tys. euro (ok. 200 tys. zł). IV. Fundusze unijne w latach Polsce w tym okresie przyznano 12,8 mld euro. Z tego 3 mld euro trafiło do przedsiębiorców w ramach takich programów jak Kapitał Ludzki lub Innowacyjna Gospodarka. W tym okresie wdrożono ok. 15 tys. projektów przewidzianych na wsparcie biznesu. Fundusze mikropożyczkowe udzieliły pożyczek dla ponad 8,8 tys. firm. 1. Refundacja a promesa bankowa Przyznanie dotacji w ramach funduszy UE w większości przypadków wiązało się ze współfinansowaniem ze strony przedsiębiorców - w różnych zakresach, ale zwykle konieczne było zapewnienie środków własnych na poziomie 20%-30% wydatków kwalifikowanych1 (wymienionych we wniosku o dofinansowanie). Płatność ze strony Funduszy UE następuje na podstawie rozliczenia zapłaconych faktur. Słowem, dotacje przyznawane były na zasadzie refundacji. Tylko w uzasadnionych przypadkach i odniesieniu do niektórych projektów środki UE były wypłacane w formie zaliczek. Innymi słowy, przedsiębiorca musiał na starcie zapewnić pełne finansowanie projektu, a to nie byłoby możliwe bez pozyskania zewnętrznego finansowania ze strony instytucji bankowych (kredyt 1 Wydatki niekwalifikowane to np. podatki, kary, grzywny, odsetki od debetu. 8

9 pomostowy był równy wielkości dotacji, którą przedsiębiorca miał otrzymać). W ten sposób to na banki przeniesiono obowiązek oceny sytuacji finansowej firmy i oszacowanie ryzyka powodzenia realizacji danego projektu, zwłaszcza że w ocenie formalnej często wymaganym dokumentem było przedstawienie promesy bankowej. Uzyskanie wsparcia ze strony banków nie było kryterium, które przesądzało o uzyskaniu dotacji. V. Fundusze unijne w latach Na ten okres Polska otrzymała 67,9 mld euro, z które wykorzystaliśmy w 97%. W sumie do końca 2013 roku zrealizowano ponad 180 tys. projektów. Aż 30% z wykorzystanych środków trafiło do przedsiębiorstw, czyli ponad 20 mld euro. Wsparcie uzyskało ok. 30 tys. firm, a dzięki bezzwrotnym dotacjom 243 tys. bezrobotnych założyło własną działalność gospodarczą. Aż 3,6 mld euro przeznaczono na promowanie przedsiębiorczości. PO Innowacyjna Gospodarka - 12,3% całości środków (8,3 mld euro) 16 Regionalnych PO - 23,8% całości środków (15,9 mld euro), PO Rozwój Polski Wschodniej - 3,4% całości środków (2,3 mld euro), PO Europejskiej Współpracy Terytorialnej - (0,7 mld euro), PO Kapitał Ludzki - 14,4% całości środków (9,7 mld euro), PO Techniczna - 0,8% całości środków (0,5 mld euro). Najpopularniejsze programy UE to PO Innowacyjna Gospodarka, 16 Regionalnych PO np. LRPO (Lubuski Regionalny Program Operacyjny) oraz PO Kapitał Ludzki (m.in. dotacje na szkolenia). 9

10 Przykładowo jednym z najsłynniejszych programów było wsparcie e-biznesu, na które przeznaczyliśmy ponad 307 mln zł. O środki ubiegać mogły się mikro i małe firmy, dla których wielkość wsparcia nie mogła być niższa niż 20 tys. zł i większa niż 700 tys. zł. IV. Fundusze UE w latach W nowej perspektywie UE Polska otrzyma 82,5 mld euro z tego 76,9 mld dostępne w ramach programów operacyjnych. Podział środków prezentuje się następująco: Tabela 2. Podział środków UE dla Polski w latach Program Infrastruktura i Środowisko Program Inteligentny Rozwój Program Polska Cyfrowa Program Wiedza Edukacja Rozwój Program Polska Wschodnia Program Pomoc Techniczna 27,41 mld euro 8,61 mld euro 2,17 mld euro 4,69 mld euro 2 mld euro 700,12 mln euro Źródło: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego W nowej perspektywie UE zwiększy się nacisk na realizację europejskiej strategii Europa 2020, która polega m.in. na zwiększeniu nacisku na badania i rozwój (B+R), by stanowiły one minimum 3% PKB w 2020 roku. Obecnie w Polsce na B+R wydajemy ok. 1,5% PKB, czyli 24 mld zł rocznie. Nowość stanowi większy nacisk na inwestycje w miasta np. rewitalizację, ekologiczne środki transportu oraz gospodarkę niskoemisyjną. Utrzymane będą dotacje na projekty związane z ochroną środowiska, energetyką oraz promocją przedsiębiorczości. 10

11 W ramach NPE (nowej perspektywy UE) utrzymane zostaną bezzwrotne dotacje, ale w mniejszym zakresie. Stanowić będą one maksymalnie 90% alokacji. Pozostałe środki rozdysponowane będą w ramach instrumentów zwrotnych, czyli np. preferencyjnych pożyczek, kredytów z dopłatami UE oraz poręczeń. Równocześnie MRR podkreśla, że fundusze ulegną odbiurokratyzowaniu, co oznacza znaczne ułatwienia w pozyskiwaniu wsparcia. Szczegóły jeszcze nie są znane. Regionalizacji ulegnie również poziom wsparcia, który wyniesie maksymalnie 80% dla Mazowsza i 85% dla pozostałych województw. Związane jest to z bogaceniem się regionów Polski obecnie województwo mazowieckie osiągnęło średnią 75% PKB dla regionów UE, co oznacza, że kwoty maksymalnego dofinansowania musiały ulec zmniejszeniu. VI. Rola banków Banki pełnią niebagatelną role w finansowaniu przedsiębiorstw starających się o dotację. Firma starająca się o kredyt pomostowy oraz kredyt na wkład własny jest wstępnie weryfikowana przez profesjonalną instytucję finansową, która ocenia nie tylko podstawowe wskaźniki firmy, ale przede wszystkim ryzyko powodzenia inwestycji. 1. Kredyt pomostowy Kredyt pomostowy ma zapewnić ciągłość realizacji inwestycji i jest on przeznaczony na prefinansowanie inwestycji do czasu wypłaty dotacji. Finansowanie kredytem lub otrzymanie promesy kredytowej zwykle stanowi preferowaną formę finansowania inwestycji. Istnieje możliwość finansowania inwestycji ze środków własnych, ale instytucja, z którą podpisuje się umowę zawsze 11

12 wymaga przedstawienia dowodów na zabezpieczenie środków na realizację inwestycji. Dokumenty te nie zawsze są możliwe do uzyskania. Promesa bankowa ma "większą moc". Kwota dotacji spłaca kapitał. Koszty odsetek bankowych ponosi przedsiębiorca. Minimalna wartość wkładu własnego to zwykle 10%. Oprocentowanie zależne jest od stóp procentowych (zmienna stawka w oparciu o WIBOR 3M lub 1M oraz marża określona przez bank. Dostępne były oferty finansowania nawet na okresy powyżej 7 lat. Banki oferowały karencje w spłacie zobowiązania oraz zwykle nie pobierały prowizji od wcześniej spłaty. 2. Kredyt na sfinansowanie wkładu własnego Kredyt ten udzielany jest na sfinansowanie kosztów kwalifikowanych projektu, które nie są objęte dotacją (zwykle ok. 25% kosztów realizacji projeku). Niekiedy są to kwoty rzędu kilkuset tysięcy złotych. Banki oferowały kredyty współfinansujące wkład własny projektu, ale raczej nie ma standardowej oferty. Zwykle jest ona ustalana indywidulanie z każdym kredytobiorcą - oprocentowanie jest wyższe jak w przypadku kredytu pomostowego, ale ustalane indywidulanie (wiele np. zależy od przedmiotu zabezpieczenia, gwarancji BGK, etc.). Honoruje się standardowe zabezpieczenia kredytów np. nieruchomość, cesja praw z dotacji UE. Harmonogramy spłaty ustalane są w zależności od charakteru inwestycyjnego. 3. Inne usługi bankowe Banki świadczyły także usługi konsultingowe dla przedsiębiorców: pomoc w tworzeniu biznesplanów, 12

13 poprawnym przygotowaniu wniosków o dotację, wsparcie merytoryczne w trakcie trwania inwestycji. Opracowanie: Łukasz Piechowiak główny ekonomista Bankier.pl tel. kom., l.piechowiak@bankier.pl 13