Implikacje dla psychoterapii wspomaganej psychedelicznie
|
|
- Daria Ciesielska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Implikacje dla psychoterapii wspomaganej psychedelicznie funkcjonalny rezonans magnetyczny obrazujący badanie z psilocybiną by R. L. Carhart-Harris, R. Leech, T. M. Williams, D. Erritzoe, N. Abbasi, T. Bargiotas, P. Hobden, D.J. Sharp, J. Evans, A. Feilding, R. G. Wise oraz D. J. Nutt Opublikowane online przez British Journal of Psychiatry 26 styczeń 2012 Po raz pierwszy otrzymano: 19 września 2011, korekta ostateczna: 21 październik 2011, zaakceptowano: 30 październik 2011 original report: backup source: [ tłumaczenie: cjuchu ] Spis Tresci: Skrót Wstęp Metody Projekt Uczestnicy Pochodzenie autobiograficznych śladów pamięciowych Procedura skanowania i aplikacji leku Paradygmat funkcjonalny Oceny subiektywne Analiza obrazowania Wyniki Oceny subiektywne (wyniki) Wyniki fmri Aktywacje dla wspomnień Korelacje z ocenami subiektywnymi Wpływ psilocybiny na aktywacje wspomnień Uzupełniające oceny dobrego samopoczucia Omówienie Związek z poprzednimi badaniami Doznania subiektywne Uczestnictwo przyśrodkowego płata skroniowego w odżywaniu Konsekwencje dla psychoterapii wspieranej psychedelicznie Ograniczenia Konsekwencje Finansowanie Podziękowania Odnośniki soma rights re-served 1 od na
2 Skrót Kontekst Psilocybina jest klasycznym lekiem psychedelicznym posiadającym historię zastosowania w psychoterapii. Jednym z powodów jej zastosowania jest to, że wspomaga emocjonalny wgląd poprzez zmniejszenie psychologicznych mechanizmów obronnych. Cele Przebadanie hipotezy, że psilocybina ułatwia dostęp do osobistych wspomnień i uczuć poprzez porównanie subiektywnych i neuralnych reakcji na pozytywne wspomnienia autobiograficzne po psilocybinie i po placebo. Metoda Zdrowi uczestnicy przystąpili do dwóch obrazowych tomografii funkcjonalnych rezonansów magnetycznych (2mg dożylnie psilocybiny vs. dożylnie sól fizjologiczna), oddzielonych średnio o 7 dni, podczas których rozpatrzyli dwa różne zestawy 15 pozytywnych autobiograficznych sygnałów pamięciowych. Uczestnicy rozpatrywali każdy sygnał przez 6s a następnie zamykali oczy na 16s i wyobrażali sobie ponowne doświadczanie wydarzenia. Aktywacje podczas tego okresu wspominania zostały porównane z odpowiednim okresem spoczynku przy zamkniętych oczach. Dla analizy, okres wspominania podzieliliśmy na fazę wczesną (pierwsze 8s) oraz fazę późną (ostatnie 8s). Wyniki Silne aktywacje na wspomnienia były postrzegane w rejonach limbicznym i prążkowia w fazie wczesnej oraz w przyśrodkowej korze przedczołowej w fazie późnej przy obu warunkach (P<0,001, korekta zespołowa całomózgowa), lecz po psilocybinie, w fazie późnej, wystąpiły dodatkowe wzrokowe i inne korowe aktywacje czuciowe, które były nieobecne po placebo. Oceny barwności wspomnieniowej i wyobraźni wzrokowej były istotnie wyższe po psilocybinie (P<0,05), a na uzupełnieniu wystąpiła istotna korelacja pozytywna między barwnością a subiektywnym, dobrym samopoczuciem (P<0,01). Wnioski Dowody, że psilocybina poprawia wspomnienia autobiograficzne sugerują, że może być użyteczna w psychoterapii, albo jako narzędzie ułatwiające przypomnienie istotnych wspomnień lub by odwrócić negatywne uprzedzenia poznawcze. Deklaracja korzyści Brak. Wstęp Psilocybina jest klasycznym lekiem psychedelicznym ("objawiającym umysł"), farmakologicznie powiązanym z psychedelikiem prototypowym, dietyloamidem kwasu lizergowego. W latach 1950 leki psychedeliczne były powszechnie stosowane w psychoterapii by zmniejszyć psychologiczne mechanizmy obronne i ułatwić wgląd emocjonalny 1. W terminach kognitywnych, "zmniejszenie mechanizmów obronnych" można uważać za redukcję odgórnej kontroli emocjonalnej. W literaturze tej istnieje kilka raportów o spontanicznych wspomnieniach autobiograficznych lub "odżywaniu" po psychedelikach 2 - przypominających pod pewnymi względami sekwencje senno-podobne widziane przy stymulacji płatów przyśrodkowo przedczołowych 3 lub do zjawiska flashbaku obserwowanego w pourazowym zaburzeniu stresowym (PTSD) 4. W poprzednim badaniu obrazowania psilocybinowego funkcjonalnego rezonansu magnetycznego według naszej grupy 5 (patrz tu), jedna osoba sprawozdała uderzające odżycie po leku, motywując nas do dalszego przebadania tego zjawiska w sposób kontrolowany. Zaobserwowaliśmy również znaczne redukcje w aktywności stanu spoczynkowego w przyśrodkowej korze przedczołowej po psilocybinie 5. Przyśrodkowa kora przedczołowa znana jest z wywierania odgórnej hamującej kontroli na aktywność limbiczną 6, więc wywołana psilocybiną deaktywacja przyśrodkowej soma rights re-served 2 od na
3 kory przedczołowej - prowadząca do odhamowania aktywności limbicznej - może wyjaśniać występowanie spontanicznych wspomnień w stanie psychedelicznym. Tak oto, niniejsze badanie, stosujące psilocybinę i paradygmat blokowanego fmri z udziałem osobistych śladów pamięci, miało przetestować hipotezę, że leki psychedeliczne ułatwiają wspomnienia autobiograficzne. Spontaniczne odżycia po psychedelikach są często wyraźnie związane z przeszłym urazem 2 ; jednakże my, wykorzystaliśmy jedynie pozytywne ślady pamięciowe w celu zminimalizowania ryzyka reakcji niekorzystnych. Przewidzieliśmy, że psilocybina mogłaby zwiększyć subiektywne i nerwowe reakcje na wspomnienia osobiste. Bazując na poprzednich badaniach, obejmujących rejony skroniowo przyśrodkowe i rejony kojarzenia wzrokowego podczas barwnych wspomnień autobiograficznych 7-9, przewidzieliśmy, że psilocybina zwiększyła aktywacje w tych konkretnych rejonach. Metody Projekt Było to badanie krzyżowe kontrolowane placebo, zatwierdzone przez miejscową komisję do spraw etyki badań Narodowej Służby Zdrowia oraz przez dział badań i rozwoju, a przeprowadzone zgodnie z dobrymi wytycznymi praktyki klinicznej. Na przechowywanie i posługiwanie się dragiem z załącznika 1 otrzymano licencję Home Office. Badanie to sponsorował Uniwersytet w Bristolu. Uczestnicy Wyrekrutowano piętnaście zdrowych osób, wszystkie ustnie. Jednakże, jedynie 13 ukończyło element behawioralny badania fmri w wyniku błędu oprogramowania do prezentacji dla 2 osób po podaniu psilocybiny, a trzy dalsze zestawy danych zostały usunięte przez artefakty tomografu, który wykonał nienadające się do użytku dane funkcjonalne. Spośród dziecięciu pozostałych uczestników, dziewięciu było mężczyznami, wszyscy byli zdrowi fizycznie i psychicznie, w średnim wieku 31 lat (s.d.=7,5), i wszyscy stosowali przedtem psilocybinę (średnio 16,4 zastosowań, s.d.=27,2), lecz nie w ciągu 6 tygodni od badania. Uczestnicy zaliczyli wizytę odsiewową, podczas której oceniono ich zdrowie fizyczne i psychiczne. Obejmowało to zwięzły wywiad psychiatryczny, rutynową analizę krwi, elektrokardiogram, ciśnienie krwi i rytm serca, oraz badanie neurologiczne. Spis Tresci Pochodzenie autobiograficznych śladów pamięciowych Po zarekrutowaniu, uczestnikom dano przynajmniej 2 tygodnie do dostarczenia 30, lub więcej, wspomnień osobistych na potrzeby paradygmatu zachowaniowego fmri. Zostali oni poinstruowani, że powinny się one odnosić do konkretnych wydarzeń życiowych, a nie ogólnie do okresów czasu, a zwłaszcza, że powinny być pozytywne i ważne emocjonalnie. By uniknąć zakłopotania, osobom doradzono by zaszyfrowały zwłaszcza wspomnienia osobiste, tak by jedynie oni sami mogli je zrozumieć. Ślady były ograniczone do jednego zdania (np. "Przypomnij sobie bycie przy ołtarzu podczas ślubu"). W celu kontroli efektów niedawności, uczestników proszono by ocenili przybliżony wiek, w jakim byli w czasie wydarzenia, i by ocenili emocjonalną siłę oddziaływania wspomnienia w skali 0-3, gdzie 3 oznacza "szczególnie silne" (tj. zdolne wywołać silną reakcję emocjonalną i/lub jaskrawe wspomnienie). 30 najsilniejszych wspomnień zostało podzielonych na 2 grupy po 15 wspomnień i zostały one zbalansowane pod względem niedawności i siły. Każda grupa została losowo przypisana albo do stanu psilocybinowego albo do placebo. soma rights re-served 3 od na
4 Procedura skanowania i aplikacji leku Uczestnicy uczestniczyli w dwóch sesjach skaningowych, oddzielonych przynajmniej o 7 dni. Psilocybinę (2 mg w roztworze soli fizjologicznej) otrzymano pierwszego dnia, a placebo (jedynie sól) drugiego, w kolejności zrównoważonej dla wszystkich uczestników. Roztwory (10ml) zostały podane podczas skanowania, jako 60 sekundowe zastrzyki dożylne. Uczestnicy byli kaniulowani oraz wyselekcjonowani pod względem przystawalności do rezonansu magnetycznego. Przed skanem funkcjonalnym, otrzymaliśmy wstępny trójwymiarowy skan strukturalny SPGR w orientacji osiowej, przy polu widzenia 256 x 256 x 192 mm i macierzy 256 x 256 x 192 mm, by uzyskać rozdzielczość 1 mm woksela izotropowego (czas powtórzenia (TR)/czas odbicia (TE) 7,9/3,0 ms; czas inwersji 450 ms; kąt odwrócenia 20 ). Wszystkie skany zostały przeprowadzone na systemie 3T GE HD x MR. Dane fmri ważone obrazowaniem poziomu utlenionej krwi (BOLD), zostały uzyskane stosując gradientową sekwencję obrazowania echo-planarnego, TR/TE 3000/35 ms, pole widzenia 192 mm, macierz przyswajania 64 x 64, równoległy współczynnik przyśpieszenia 2, oraz kąt odwrócenia 90. Pozyskano pięćdziesiąt trzy ukośno osiowe przekroje z przeplotem, każdy 3 mm grubości z zerową przerwą (woksele 3 x 3 x 3 mm). Wstępny, bezzadaniowy skan stanu spoczynkowego przy zamkniętych oczach trwał ogólnie 12 minut. Dane z tych skanów zostaną przedstawione w odrębnej publikacji. Sześćdziesięcio sekundowe ręczne zastrzyki albo psilocybiny albo placebo rozpoczęto 6 min po rozpoczęciu skanowania stanu spoczynkowego a skan zachowaniowy zaczęto 7,5 minuty po rozpoczęciu zastrzyku. Subiektywne efekty dożylnej psilocybiny (2mg) osiągnęły szczyt kilka minut po zastrzyku i utrzymywały się średnio minut (Ryc. DS1 online i Carhart- Harris et al 10 ); w ten sposób w ciągu całego skanu zachowaniowego występowały silne efekty subiektywne psilocybiny. Całkowity czas trwania skanu zachowaniowego wynosił 18,5 min (370 całomózgowych wolumenów) Paradygmat funkcjonalny Piętnaście śladów pamięciowych przedstawiono w paradygmacie blokowanym, przeplatanym odpoczynkiem i słuchowym zadaniem atencji. Zadanie atencji opracowano by zbadać hipotezy niezwiązane z pamięcią autobiograficzną, więc wyniki nie są tu zawarte. Przy zadaniu pamięciowym, uczestników poinstruowano by zamknęli oczy i otworzyli je na znak głośnego sygnału dźwiękowego puszczanego w słuchawkach stereofonicznych. Osoby poinstruowano by pozwoliły powrócić wspomnieniom podczas okresu wspominania przy zamkniętych oczach, i nie opierały się żadnym myślom powiązanym. Bodziec wzrokowy był wyświetlany na ekranie za nimi, który obserwowano przez lusterko przyczepione do cewki na głowie. Warunek wspomnień autobiograficznych uczestnicy wykonywali przy zamkniętych oczach w celu wspomożenia wspominania; oczy były również zamknięte przy blokach spoczynkowych zapewniających bezstronny stan odniesienia, dopasowany do sensorycznego napływu. W próbach spoczynkowych, osobom przedstawiano najpierw sygnał dźwiękowy oraz instrukcję wzrokową "zrelaksuj się", która pozostawała na ekranie przez 6 sekund a następnie "zamknij oczy". Uczestnicy zamykali oczy na 16 sekund przed usłyszeniem sygnału dźwiękowego, który sygnalizował im otwarcie oczu. Następnie przedstawiano im ich pierwszy ślad pamięciowy (np. "Przypomnij sobie granie Oliwera w szkolnej sztuce"), który pokazywany był przez 6 sekund przed instrukcją "zamknij oczy". Osobom dawano 16 sekund na wspominanie wydarzenia nim usłyszały sygnał dźwiękowy sygnalizujący otwarcie oczu. Następnie przedstawiano instrukcję "policz bipnięcia", ukazywaną przez 6 s, następowaną instrukcją "zamknij oczy" i początkiem zadania atencji. Zadanie to składało się z sekwencji sygnałów dźwiękowych o różnym poziomie, puszczanych w losowej kolejności w którymś uchu. Każdy uczestnik musiał zdecydować czy więcej dźwięków pojawiło się w lewym czy w prawym uchu i dać odpowiedź poprzez naciśnięcie guzika pod koniec 16 s. Jeden dźwięk więcej był zawsze albo w lewym albo w prawym uchu. Ustalona sekwencja spoczynek-pamięć-atencja była powtarzana ogólnie 15 razy. Powodem tej ustalonej kolejności było zminimalizowanie efektów przeniesienia z prób pamięciowych na próby spoczynkowe poprzez zastosowanie paradygmatu atencji w celu odwrócenia uwagi uczestników od dłuższego przypominania wspomnień. Spis Tresci soma rights re-served 4 od na
5 Oceny subiektywne Oceny wspomnień podano po wyjściu uczestników z tomografu. Każde wspomnienie było oceniane pod kątem żywości ("Jak żywe było wspomnienie, gdzie 10 oznacza wyjątkowo żywe - tj. tak jakby tam być, doświadczając tego ponownie?"), intensywności emocjonalnej ("Jak silne było odczuwane uczucie, gdzie 10 oznacza niezwykle intensywnie?"), wartościowości ("Jak bardzo pozytywne było wspomnienie, gdzie 10 oznacza niezwykle pozytywne, 5 oznacza ani pozytywne ani negatywne, a 0 oznacza niezwykle negatywne?") oraz wyobraźni wzrokowej ("Jak bardzo wizualne było wspomnienie, gdzie 10 oznacza niezwykle wizualne, tak jakby to widzieć ponownie?"). Oceny zawsze podawano na skali Dla porównań międzywarunkowych uzyskano statystyki opisowe i przeprowadzono testy-t. Uczestnicy zostali rozpatrzeni 2 tygodnie po przeskanowaniu i poproszeni o ocenienie jakichkolwiek zmian w ich subiektywnym samopoczuciu lub satysfakcji życiowej na skali od -3 (bardzo zmniejszone) do +3 (bardzo zwiększone), przy 0 "bez zmiany". Analiza obrazowania Wszystkie analizy obrazowania zostały przeprowadzone stosując FSL ( W analizie pierwszopoziomowej, do każdego uczestnika został dopasowany ogólny model liniowy z czterema regresorami. Był regresor dla 16 s atencji na bipnięcia przy zamkniętych oczach a także regresor braku zainteresowania dla okresów, gdy przedstawiane były instrukcje zadaniowe oraz gdy wymagane były reakcje zadaniowe. Poprzednie obrazowanie opracowujące wspominanie autobiograficzne stwierdziło, że bezpośrednio po śladzie pamięciowym zaangażowane są inne układy nerwowe niż w kilka sekund po nim 9. Dlatego dla 16 sekundowego okresu przywoływania wspomnień zostały zastosowane dwa regresory - jeden dla pierwszych 8 s po śladzie pamięciowym (faza wczesna) i jeden dla pozostałych 8-16 s (faza późna). Dwoma głównymi, interesującymi porównaniami był wczesny cykl wspominania vs. odpoczynek, oraz późny cykl wspominania vs. odpoczynek. Regresory zostały zwinięte przy pomocy funkcji podwójnej reakcji gamma, dodane zostały pochodne skroniowe (ang.-temporal) oraz zastosowano filtrowanie skroniowe. Dane zostały odfiltrowane górnoprzepustowo z odcięciem 100 s. Dane funkcjonalne zostały wygładzone przestrzennie (6 mm) i wrejestrowane do ważonego-t 1 wysokorozdzielczościowego (1x1x1 mm) skanu strukturalnego, który sam został wrejestrowany we wzorcowy mózg Montrealskiego Instytutu Neurologicznego (1x1x1 mm) stosując rejestrację nieliniową. Aby porównać aktywację mózgu po psilocybinie z aktywacją po placebo wyniki dopasowania tego modelu na pierwszym poziome połączono w analizie wyższego poziomu w obrębie uczestników. Do utworzenia statystyk grupowych została przeprowadzona analiza efektów mieszanych. Statystyczne mapy parametryczne zostały oprogowane zespołowo i zastosowano zespołowy całomózgowy próg istotności P<0,05. Do określenia średnich map aktywacji dla wspominania vs. odpoczynku po psilocybinie i placebo, dla każdego warunku zostały znalezione średnie grupowe. Do obliczenia procentu zmiany sygnału BOLD dla konkretnych kontrastów zastosowano FSL fmri Expert Analysis Tool (FEAT). Do porównania regionalnych zmian BOLD przy ocenach subiektywnych zastosowano korelacje Pearson'a - a konkretne zmienne wybrano na podstawie hipotezy. Biorąc pod uwagę, że uważa się zazwyczaj, iż wspominanie i uczucie wiążą się z płatem skroniowym przyśrodkowym i strukturami limbicznymi, na podstawie harwardzko oksfordzkiego atlasu prawdopodobieństwa utworzono interesujące rejony anatomiczne dla dwustronnego zakrętu parahipokampowego (bilateral parahippocampal gyrus) oraz jądra migdałowatego (amygdala). soma rights re-served 5 od na
6 Wyniki Oceny subiektywne (wyniki) Wspomnienia były oceniane jako bardziej żywe, bardziej wizualne, bardziej emocjonalne i bardziej pozytywne po psilocybinie niż po placebo (Ryc. 1). Pojedynczo, jedynie oceny żywości (testy-t, P=0,049, dwustronny) oraz wizualności (testy-t, P=0,041, dwustronny) były istotnie różne, lecz jeśli cztery parametry (które były silnie skorelowane) zostały pogrupowane, oceny były istotnie wyższe po psilocybinie niż po placebo (testy-t, P=0,0003, dwustronny). Ryc. 1 - Oceny wspomnień po psilocybinie i placebo. Oceny były istotnie wyższe po psilocybinie niż po placebo dla pozycji "Jak żywe było wspomnienie?" oraz "Jak wizualne było wspomnienie?" (dwustronny test-t, *P<0,05) i gdy wszystkie cztery zostały pogrupowane (P=0,0003). Wyniki fmri Aktywacje dla wspomnień Mocne aktywacje obserwowane były podczas sygnałowanych wspomnień autobiograficznych vs. odpoczynek zarówno po placebo jak i po psilocybinie, nawet przy rygorystycznym progu Z=2 (P<0,001; skorygowana całomózgowo zespołowo, Ryc. 2) Kontrasty zostały podzielone na okres wczesnej fazy wspominania vs. odpoczynek (klastry pomarańczowe) oraz na okres późnej fazy wspominania vs. odpoczynek (klastry ciemno czerwone); było to pierwsze i ostatnie 8 sekund z 16 sekundowego okresu wspominania. Wczesne aktywacje były generalnie bardziej podkorowe - i były szczególnie istotne w płacie limbicznym/skroniowo przyśrodkowym (np. jądra migdałowate i hipokamp) oraz w rejonach prążkowia (np. skorupa i jądro półleżące) (putamen, nucleus accumbens), jak również w korze środkowego zakrętu obręczy (mid-cingulate cortex), w obszarze przedsensoryczno motorycznym (pre-sensorimotor) i w przedklinku (precuneus). Późne aktywacje obserwowane były w rejonie limbicznym (np. jądro migdałowate) oraz paralimbicznym (np. oczodołowa kora zakrętu [subgenual cingulate cortex] oraz obszar przedsensoryczno motoryczny), a także w biegunie skroniowym (temporal pole), lecz większe aktywacje wystąpiły także w korze środkowo przedczołowej (medial prefrontal cortex) oraz w biegunie czołowym (frontal pole), które były wyraźnie nieobecne we wczesnym okresie wspominania. soma rights re-served 6 od na
7 Korelacje z ocenami subiektywnymi Po połączeniu danych ze skanów każdej osoby, wystąpiła istotna korelacja pozytywna między "emocjonalnymi" wynikami a późną fazą bilateralną aktywacji parahipokampowych (Ryc. 3, lewy; r=0,4; P=0,04, jednostronnie). Wystąpiła również pozytywna korelacja poziomu trendu między wynikami "żywości" a późną fazą przednich bilateralnych aktywności parahipokampowych (r=0,35; P=0,07, jednostronnie). Ryc. 2 - Aktywacje podczas wspomnień autobiograficznych vs. odpoczynek po placebo i psilocybinie. Wczesnofazowe aktywacje ukazane są na pomarańczowo, a aktywacje późnofazowe półprzeźroczystym ciemnoczerwonym. Próg klastera Z=2, P<0,001 skorygowana całomózgowo. Lewa półkula jest pokazana po prawo. Wpływ psilocybiny na aktywacje wspomnień Nie było istotnych różnic między wczesnofazowymi aktywacjami dla wspomnień po psilocybinie vs. po placebo. Jednakże po psilocybinie wystąpiły istotnie większe późnofazowe aktywacje niż po placebo (Ryc. 4). Zostały one stwierdzone w trzech dużych klastrach, lewym biegunie potylicznym (occipital pole), w klastrze rejonu skojarzeń wzrokowych (Ryc. 3), a także w lewych i prawych klastrach półkulowych, które obejmowały wyspę środkową (mid-insula) oraz pierwotną i wtórną korę słuchową, biegun skroniowy, pierwotną i wtórną korę somatosensoryczną oraz górne rejony ciemieniowe (np. górny płacik ciemieniowy i zakręt nadbrzeżny [superior parietal lobule i supramarginal gyrus]). W przeciwieństwie do wcześniejszych hipotez, nie było międzywarunkowych różnic w aktywacjach przyśrodkowego płata skroniowego (medial temporal lobe). Jako że wtórne sensoryczne obszary atencji i wysokiego poziomu są zazwyczaj zdeaktywowane podczas okresów introspekcji 11, rozważaliśmy możliwość, iż domniemane aktywacje w tych rejonach po psilocybinie były w rzeczywistości deaktywacjami po placebo. By to oszacować, wzięliśmy wyniki pierwszego poziomu dla obu warunków i obliczyliśmy średni odsetek zmiany sygnału BOLD na wspomnienia vs. odpoczynek w trzech wspomnianych powyżej klastrach (Ryc. 4). Jeden klaster był w lewym biegunie potylicznym i we wzrokowych rejonach skojarzeń (czerwone na Ryc. 4), jeden był w lewej pierwotnej i wtórnej korze słuchowej i lewych obszarach somatosensorycznych i górnociemieniowych (niebieski na Ryc. 4), a jeden był w prawej pierwotnej i wtórnej korze słuchowej i prawych obszarach somatosensorycznych i górnociemieniowych (zielony na Ryc. 4). Po obliczeniu średnich zmian sygnału w każdym klastrze, w lewych i w prawych klastrach półkulowych po placebo, ewidentne były duże dezaktywacje (niebieski i zielony, Ryc. 4), lecz faktyczne aktywacje zostały stwierdzone po psilocybinie dla wszystkich klastrów - zwłaszcza wzrokowych (czerwone, Ryc. 4), potwierdzając, że po psilocybinie ślady pamięciowe aktywują rejony wzrokowe i czuciowe. soma rights re-served 7 od na
8 Ryc. 3 - Późna faza aktywacji parahipokampowych (prawy) pozytywnie skorelowanych z emocjonalnością wspomnień. BOLD, obrazowanie poziomu utlenionej krwi. Korelacja Pearsona, P<0,05, jednostronny. Ryc. 4 - Późnofazowe aktywacje podczas autobiograficznych wspomnień większe po psilocybinie niż po placebo. Próg klastra Z=2, P<0,05 skorygowana całomózgowo. Lewa półkula jest ukazana po prawo Uzupełniające oceny dobrego samopoczucia Gdy dane z kompletnej próbki zostały przeanalizowane (n=15, średnia wieku 30,5 lat (s.d.=7,7), 2 kobiety), raporty dobrego samopoczucia, 2 tygodnie po każdym skanie były istotnie wyższe po psilocybinie niż po placebo (P=0,03, dwustronny). By przetestować hipotezę, że uczestnicy z najwyraźniejszymi subiektywnymi reakcjami na wspomnienia pozytywne mają większe wzrosty w samopoczuciu po psilocybinie, wyniki żywości pamięciowej wykreśliliśmy na wynikach zwiększonego samopoczucia po psilocybinie dla 13 uczestników, którzy wypełnili pamięciowe zadanie w obu warunkach (Ryc. 5). Jeden element odstający (ang. outlier) został usunięty z powodu jawnego wydarzenia nie związanego z lekiem sprawiając, że sprawozdał nietypowy spadek samopoczucia po psilocybinie. Między ocenami żywości a poprawionym samopoczuciem po psilocybinie została stwierdzona istotna pozytywna korelacja (r=0,72, P=0,004, jednostronny). soma rights re-served 8 od na
9 Ryc. 5 - Istotna pozytywna korelacja między ocenami zwiększonego samopoczucia po psilocybinie a ocenami żywości wspomnień. r=0,72, P=0,004, jednostronny. Spis Tresci Omówienie Badanie to starało się sprawdzić hipotezę, że psychedeliki ułatwiają procesy nerwowe leżące u podstaw wspominania autobiograficznego, stosując fmri i klasyczny psychedelik, psilocybinę. Zdecydowane aktywacje na autobiograficzne ślady pamięciowe zostały stwierdzone zarówno po placebo jak i po psilocybinie, lecz po psilocybinie zaobserwowano większe późnofazowe aktywacje czuciowe i intensywniejsze efekty subiektywne. Po psilocybinie zaobserwowano większe aktywacje w dwustronnej korze słuchowej (bilateral auditory cortex), korze somatosensorycznej, górnej korze ciemieniowej, lewych wzrokowych rejonach skojarzeniowych i biegunie potylicznym, a testy post-hoc potwierdziły, że po psilocybinie wyjątkowo aktywne były wzrokowe oraz inne rejony czuciowe (Ryc. 6). Ta zmiana w funkcji czuciowej od wzorca deaktywacji po placebo do aktywacji po psilocybinie jest ważna i może wyjaśnić, dlaczego po psychedelikach wspomnienia mogą być odczuwane jako szczególnie żywe lub "rzeczywiste" 2, 12, 13. Ryc. 6 - Średni procent zmian sygnału obrazowania poziomu utlenionej krwi (BOLD) na wspomnienia vs. odpoczynek po psilocybinie (niebieski) i placebo (szary). Lewa półkula jest ukazana po prawo. soma rights re-served 9 od na
10 Związek z poprzednimi badaniami Aktywacje wspomnień w obu warunkach były podobne do stwierdzonych w badaniu poprzednim. Aktywacje środkowo skroniowe są względnie wiarygodnym wnioskiem w autobiograficznych paradygmatach wspomnieniowych 6 i wykazały również korelację z intensywnością emocjonalną 7 (jak pokazano na Ryc. 3). Ponadto, wczesna aktywacja limbiczna, po której nastąpił późny komponent środkowo przedczołowy jest całkowicie spójna z poprzednimi wnioskami 9. Uważa się, że wczesne aktywacje limbiczne odzwierciedlają odzyskiwanie pamięci i wstępnych wrażeń hedonistycznych oraz uważa się, że opóźnione aktywacje korowe odzwierciedlają opracowywanie i odżywanie pamięciowe 9. Cechą charakterystyczną barwnego odżywania faktycznie jest szczegółowa wyobraźnia przestrzenna 14, a w poprzednich badaniach stwierdzono, że wzrokowe aktywacje korowe pozytywnie korelują z ocenami "odżywania" 9. Tak więc większe aktywacje wzrokowe w późnej fazie wspomnieniowej, gdy wyobraźnia przestrzenna staje się wyraźniejsza, plus raporty bardziej wizualnych i żywych wspomnień po psilocybinie, wspierają hipotezę, że psilocybina zwiększa procesy nerwowe leżące u podstaw wspomnień autobiograficznych. Doznania subiektywne By oddać poczucie różnicy jakościowej między trwałymi doznaniami w każdym warunku, jeden uczestnik skomentował po jego drugim skanie (placebo): "Skupiałem się na mych wspomnieniach, lecz nie był to ten sam rodzaj emocjonalnego zaangażowania, i nie wyobrażałem ich sobie tak realistycznie, jak poprzedniego tygodnia [po psilocybinie]." Po zapytaniu, czy oznaczało to, że tym razem bardziej wykorzystywał swą wyobraźnię, powiedział: "Myślę, że ostatnim razem moja wyobraźnia miała wiele z tym wspólnego, lecz wydawało się to bardziej żywe i realne... Bardziej niż dzisiaj byłem związany z obrazami i wstawiony w scenariusz. Dzisiaj było to jakbym... o tym myślał, było to przyjemne, lecz nie było to nic specjalnego - nic nowego z tego nie wynikło." Wielu uczestników również skomentowało krótkotrwałość okresu przypominania i tego jak wspomnienia stawały się żywsze dopiero z końcem 16 s po psilocybinie. Na przykład: "Myślę, że z czasem wspomnienia mogłyby bardziej się rozwinąć - przy większej ilości czasu można by wejść głębiej." Uczestnictwo przyśrodkowego płata skroniowego w "odżywaniu" Pomimo tych pozytywnych wniosków, w badaniu tym było kilka ważnych wniosków negatywnych. Żaden z naszych uczestników nie sprawozdał czegoś w rodzaju dramatycznych przeżyć, które opisane są w literaturze o psychedelikach 2, 12. Nie stwierdziliśmy również hipotetycznego zwiększenia reakcji przyśrodkowego płata skroniowego pod wpływem psilocybiny - mimo że były pewne ważne powody, by tego oczekiwać: aktywacje przyśrodkowego płata skroniowego zostały stwierdzone podczas flaszbeków u pacjentów z PTSD 15, lecz najważniejszy dowód na uczestnictwo przyśrodkowego płata skroniowego przy odżywaniu wspomnień pochodzi z procedur inwazyjnych. Wilder Penfield był pierwszym, który zademonstrował, że stymulacja elektryczna kory skroniowej może wytworzyć żywe wspomnienia i ponowne przeżycie 16, 17, a kolejna praca ukazała, że przyśrodkowe płaty skroniowe są szczególnie wrażliwe na ten efekt 18. To, że stymulacja przyśrodkowego płata skroniowego może wygenerować złożoną wyobraźnię przestrzenną jest interesujące i oznacza występowanie rozprzestrzenionej aktywacji od miejsca stymulacji do tylnych rejonów sensorycznych. Dowód na to został odnaleziony w symultanicznym badaniu encefalograficznym dogłębnej stymulacji, w którym stymulacja przednich przyśrodkowych płatów skroniowych wytworzyła złożoną wyobraźnię przestrzenną i rozprzestrzenioną aktywację w rejonach skojarzeń wzrokowych przy częstotliwości teta 19. A zatem brak wspomnień może wyjaśnić nasze niepowodzenie w znalezieniu nadmiernej reakcji przyśrodkowego płata skroniowego pod wpływem psilocybiny, lecz interesującym byłoby dalsze zbadanie tej kwestii analizami konektywności. Na przykład, stosując dynamiczne modelowanie przyczynowe 20, moglibyśmy przewidzieć podwyższony sygnał wejściowy przyśrodkowego płata skroniowego do kory wzrokowej podczas przypominania po psilocybinie. Moglibyśmy również przewidzieć czy połączenia od przyśrodkowej kory przedczołowej do rejonów przyśrodkowego płata skroniowego są zmniejszone podczas wspominania po psilocybinie. Stwierdzono, że przepływ krwi w korze przedniego zakrętu obręczy zmniejszył się podczas flaszbaków PTSD (i soma rights re-served 10 od na
11 zwiększył podczas rozkojarzenia) 21, a w poprzednim psilocybinowym badaniu fmri przeprowadzonym przez naszą grupę, stwierdziliśmy natychmiastowy, wyraźny i długotrwały spadek aktywności przyśrodkowo przedczołowej, po dożylnej psilocybinie 5. Wiadomo, że przyśrodkowa kora przedczołowa wywiera odgórną kontrolę hamującą na przyśrodkowe rejony płata skroniowego 6 ; a zatem spadek w aktywności przyśrodkowej kory przedczołowej może prowadzić do odhamowania przyśrodkowego płata skroniowego 22. Istnieje kilka prawdopodobnych wyjaśnień, dlaczego nie zaobserwowaliśmy w tym badaniu przewidzianych ponownych przeżyć wspomnień. Na przykład, w naszych wysiłkach dla zminimalizowania negatywnych reakcji lekowych, zastosowaliśmy jedynie pozytywne ślady pamięciowe, lecz ponowne przypominanie związane jest często ze wspomnieniami bolesnymi lub obarczonymi konfliktem 2. Projekt udoskonalony może wykorzystać ślady pamięciowe obarczone konfliktem u pacjentów na psychoterapii dynamicznej, tak by wszelkie denerwujące reakcje mogły być przepracowane po sesji. Mogłoby to właściwie przetestować hipotezę, że psychedeliki ułatwiają emocjonalny wgląd poprzez zmniejszenie psychologicznych mechanizmów obronnych. Również wydłużenie okresów wspomnieniowych pozwoliłoby na głębszy poziom introspekcji. Jednakże, mimo tych ograniczeń, nasza decyzja o zastosowaniu jedynie pozytywnych śladów pamięciowych nie pozostała bez nagrody; wsparta została podstawowa hipoteza, że psilocybina zwiększa reakcje subiektywne i nerwowe na pozytywne autobiograficzne ślady pamięciowe, a doświadczenie zostało dobrze zniesione przez wszystkich uczestników. W rzeczywistości, zgodnie z poprzednimi badaniami 23, nasza próbka zgłosiła istotne poprawy subiektywnego dobrego samopoczucia po doznaniu psilocybinowym. Ponadto, stwierdzona została pozytywna korelacja między ocenami subiektywnego dobrego samopoczucia a żywością pamięci. Potwierdza to następujący raport jednego z uczestników: Jest luty i trzeba przetrwać przykre miesiące długiej brytyjskiej zimy, myślę, że czułem się ostatnio trochę przygnębiony, lecz teraz czuję się orzeźwiony, naładowany i zainspirowany tym doświadczeniem... To, co zdaje się napędzać mój optymizm nie jest tylko doznaniem lekowym, lecz jego połączeniem z odświeżeniem własnych wspomnień; jest tak, jakbym przypomniał sobie pozytywne aspekty mego życia." Konsekwencje dla psychoterapii wspieranej psychedelicznie Głównym wnioskiem tego badania było to, że psilocybina przełączyła autobiograficzne aktywacje pamięci we wzrokowych i innych regionach czuciowych z modelu deaktywacji do aktywacji (Ryc. 6). Uczestnicy sprawozdali również bardziej żywe i wizualne wspomnienia po psilocybinie - co jest spójne ze zwiększonymi aktywacjami czuciowymi. Skutki te mogą mieć implikacje dla zastosowania psilocybiny w psychoterapii. Na przykład, psilocybina mogłaby być połączona z pozytywnymi śladami pamięciowymi przy leczeniu depresji - ułatwiając przypomnienie pozytywnych wydarzeń życiowych tak, by odwrócić pesymistyczne sposoby myślenia. Wsparcie tego pomysłu pochodzi z ustaleń zmniejszonych wyników depresji u pacjentów z niepokojem 6 miesięcy po pojedynczym leczeniu psilocybiną 24 oraz z poprawy dobrego samopoczucia i cechy otwartości, utrzymujących się u zdrowych ochotników do 2 lat po pojedynczej wysokiej dawce psilocybiny 23, 25. Dalszym wsparciem dla sprawy psilocybiny jako opcji leczniczej przy depresji jest to, że ostatnio zaobserwowaliśmy wyraźne spadki aktywności kory środkowo przedczołowej po psilocybinie 5. Nadczynność w korze środkowo przedczołowej przy depresji i jej normalizacja po efektywnym leczeniu jest wysoce wiarygodnym stwierdzeniem 26. Ograniczenia Rozmiar próbki w tym badaniu (n=10) był mały i mógł sprzyjać fałszywym negacjom. Na przykład, nie udało nam się stwierdzić istotnych korelacji między różnicami międzywarunkowymi w aktywacjach mózgu a ocenami subiektywnymi, co może wyłonić się w większej próbce. Kolejnym ograniczeniem była samowybieralna natura próbki, co mogło odchylić wyniki. Uczestnicy musieli wcześniej stosować psychedeliki, a wielu posiadało uprzednie założenia o pozytywnej wartości tych leków. Mogło się to przyczynić do pozytywnych ocen wspomnień, raportów o poprawionym samopoczuciu po aplikacji, oraz pozytywnym związku między nimi (Ryc. 6). Jednak, co ważne, odchylenia te nie mogą z łatwością wyjaśniać zwiększonych aktywacji mózgu na wspomnienia po psilocybinie. soma rights re-served 11 od na
12 Konsekwencje Badanie to stwierdziło zwiększone subiektywne i nerwowe reakcje na autobiograficzne ślady pamięciowe po psilocybinie. Większe aktywacje były oczywiste we wzrokowych i innych rejonach czuciowych, co może wyjaśniać, dlaczego wspomnienia po psilocybinie były oceniane jako bardziej żywe i wizualne. Leki psychedeliczne posiadają historię stosowania w psychoterapii, związaną z hipotezą, że obniżają mechanizmy obronne ułatwiając dostęp do istotnych emocji i wspomnień. Wyniki tego badania zapewniają wstępne wsparcie dla tego pomysłu, i proponowany jest potencjalny mechanizm neurobiologiczny: zmniejszona aktywność kory środkowo przedczołowej prowadząca do odhamowania aktywności limbicznej i czuciowej. Wnioskujemy, że psilocybina może być stosowana w połączeniu ze strategiami poznawczymi opracowanymi do odwrócenia poznawczych uprzedzeń przy depresji - i sugerujemy również, że może być stosowana przy bardziej klasycznej terapii dynamicznej, by pomóc odkryć i zrozumieć istotne motywy emocjonalne. Finansowanie Badanie to otrzymało wsparcie finansowe i intelektualne od Beckley Foundation oraz wsparcie finansowe od Neuropsychoanalysis Foundation, Multidisplinary Association for Psychedelic Studies (MAPS) oraz od Heffter Research Institute. Podziękowania Dziękujemy Eleanor Maguire, Karl Friston, Alison Diaper, Ann Rich, Sue Wilson, Andrea Malizia i David Jessop. dr R. L. Carhart-Harris, Imperial College London, Neuropsychopharmacology Unit, and University of Bristol, Academic Unit of Psychiatry; dr R. Leech, Imperial College London; mgr T. M. Williams, University of Bristol, Academic Unit of Psychiatry; mgr D. Erritzoe, Imperial College London, Neuropsychopharmacology Unit; mgr N. Abbasi, University of Bristol, Academic Unit of Psychiatry; mgr T. Bargiotas, Oxford Health NHS Foundation Trust, Warneford Hospital, Oxford; dr P. Hobden, Cardiff University Brain Research Imaging Centre (CUBRIC), School of Psychology, Cardiff University; mgr D. J. Sharp, Imperial College London; dr J. Evans, Cardiff University Brain Research Imaging Centre (CUBRIC), School of Psychology, Cardiff University; A. Feilding, The Beckley Foundation, Beckley Park, Oxford; dr R. G. Wise, Cardiff University Brain Research Imaging Centre (CUBRIC), School of Psychology, Cardiff University; mgr D. J. Nutt, Imperial College London, Neuropsychopharmacology Unit, and University of Bristol, Academic Unit of Psychiatry, UK Korespondencja: R. L. Carhart-Harris, Imperial College London, Neuropsychopharmacology Unit, 5th Floor, Burlington Danes Building, 160 Du Cane Road, London W12 0NN, UK. r.carhart-harris [@t] imperial.ac.uk. Odnośniki 1. Cohen S. The Beyond Within - The LSD Story. Atheneum, Sandison RA. A Century of Psychiatry, Psychotherapy and Group Analysis: A Search for Integration. Jessica Kingsley, Halgren E, Walter RD, Cherlow DG, Crandall PH. Mental phenomena evoked by electrical stimulation of the human hippocampus formation and amygdala. Brain 1978; 101: Hagenaars MA, van Minnen A, Hoogduin KA. Reliving and disorganization in posttraumatic stress disorder and panic disorder memories. J Nerv Ment Dis 2009; 197: Carhart-Harris RL, Erritzoe D, Williams T, Stone JM, Read LJ, Colasanti A, et al. Neural correlates of the psychedelic state as determined by fmri studies with psilocybin. Proc Natl Acad Sci USA 2012, in press (doi: /pnas ). 6. Milad MR, Quirk GJ. Neurons in medial prefrontal cortex signal memory for fear extinction. Nature 2002; 420: Greenberg DL, Rice HJ, Cooper JJ, Cabeza R, Rubin DC, LaBar KS. Co-activation of the amygdala, hippocampus and inferior soma rights re-served 12 od na
13 frontal gyrus during autobiographical memory retrieval. Neuropsychologia 2005; 43: Addis DR, Moscovitch M, Crawley AP, McAndrews MP. Recollective qualities modulate hippocampal activation during autobiographical memory retrieval. Hippocampus 2004; 14: Daselaar SM, Rice HJ, Greenberg DL, Cabeza R, LaBar KS, Rubin DC. The spatiotemporal dynamics of autobiographical memory: neural correlates of recall, emotional intensity, and reliving. Cereb Cortex 2008; 18: Carhart-Harris RL, Williams TM, Sessa B, Tyacke RJ, Rich AS, Feilding A, et al. The administration of psilocybin to healthy, hallucinogen-experienced volunteers in a mock-functional magnetic resonance imaging environment: a preliminary investigation of tolerability. J Psychopharmacol 2011; 25: Raichle ME, MacLeod AM, Snyder AZ, Powers WJ, Gusnard DA, Shulman GL. A default mode of brain function. Proc Natl Acad Sci USA 2001; 98: Grof S. Realms of the Human Unconscious. Souvenir Press, de Araujo DB, Ribeiro S, Cecchi GA, Carvalho FM, Sanchez TA, Pinto JP, et al. Seeing with the eyes shut: neural basis of enhanced imagery following ayahuasca ingestion. Hum Brain Mapp 2011; Sep 16. Epub ahead of print (doi: /hbm.21381). 14. Rubin DC, Schrauf RW, Greenberg DL. Belief and recollection of autobiographical memories. Mem Cognit 2003; 31: Vermetten E, Schmahl C, Southwick SM, Bremner JD. Positron tomographic emission study of olfactory induced emotional recall in veterans with and without combat-related posttraumatic stress disorder. Psychopharmacol Bull 2007; 40: Penfield W, Perot P. The brain's record of auditory and visual experience. A final summary and discussion. Brain 1963; 86: Penfield W, Jasper S. Epilepsy and the Functional Anatomy of the Human Brain. Brown and Co., Bancaud J, Brunet-Bourgin F, Chauvel P, Halgren E. Anatomical origin of deéjàvu and vivid "memories" in human temporal lobe epilepsy. Brain 1994; 117: Barbeau E, Wendling F, Régis J, Duncan R, Poncet M, Chauvel P, et al. Recollection of vivid memories after perirhinal region stimulations: synchronization in the theta range of spatially distributed brain areas. Neuropsychologia 2005; 43: Friston KJ, Harrison L, Penny W. Dynamic causal modelling. NeuroImage 2003; 19: Hopper JW, Frewen PA, van der Kolk BA, Lanius RA. Neural correlates of reexperiencing, avoidance, and dissociation in PTSD: symptom dimensions and emotion dysregulation in responses to script-driven trauma imagery. J Trauma Stress 2007; 20: Carhart-Harris RL, Friston KJ. The default-mode, ego-functions and freeenergy: a neurobiological account of Freudian ideas. Brain 2010; 133: Griffiths R, Richards W, Johnson M, McCann U, Jesse R. Mystical-type experiences occasioned by psilocybin mediate the attribution of personal meaning and spiritual significance 14 months later. J Psychopharmacol 2008; 22: Grob CS, Danforth AL, Chopra GS, Hagerty M, McKay CR, Halberstadt AL, et al. Pilot study of psilocybin treatment for anxiety in patients with advanced-stage cancer. Arch Gen Psychiatry 2011; 68: MacLean KA, Johnson MW, Griffiths RR. Mystical experiences occasioned by the hallucinogen psilocybin lead to increases in the personality domain of openness. J Psychopharmacol 2011; 25: Hamani C, Mayberg H, Stone S, Laxton A, Haber S, Lozano AM. The subcallosal cingulate gyrus in the context of major depression. Biol Psychiatry 2011; 69: [ tłumaczenie: cjuchu ] soma rights re-served 13 od na
Neuronalne korelaty przeżyć estetycznych (Rekonstrukcja eksperymentu)
Neuronalne korelaty przeżyć estetycznych (Rekonstrukcja eksperymentu) NEUROESTETYKA PIOTR PRZYBYSZ Wykład monograficzny. UAM Poznań 2010 Rozumienie piękna na gruncie psychologii sztuki i w neuroestetyce
functional Magnetic Resonance Imaging
functional Magnetic Resonance Imaging (funkcjonalny) rezonans magnetyczny historia Roy i Sherrington wysunęli hipotezę, że lokalna aktywność neuronalna ma związek z lokalnymi zmianami przepływu krwi i
Neurologiczne podłoże zachowań emocjonalnych. Halszka Kwiatkowska
Neurologiczne podłoże zachowań emocjonalnych Halszka Kwiatkowska Co to są emocje? Termin wywodzi się od łacińskiego czasownika movere oznaczającego poruszyć Każde poruszenie czy zakłócenie umysłu, każdy
Zastosowanie terapii Neurofeedback w leczeniu zaburzeń psychicznych
Zastosowanie terapii Neurofeedback w leczeniu zaburzeń psychicznych Kasper Czech Zakład Psychologii Klinicznej i Sądowej Uniwersytet Śląski Definicja metody Biofeedback Metoda umożliwiająca zmianę wybranych
Podsieci rozległe: Sieć wzbudzeń podstawowych. Andrzej Rutkowski
Podsieci rozległe: Sieć wzbudzeń podstawowych Andrzej Rutkowski Default mode Mózg ciągle aktywny (wiadomo od czasu wynalezienia EEG) W trakcie spoczynku pochłania stosunkowo dużo energii Wiele regionów
Pamięć operacyjna. Paulina Ziomkowska Kognitywistyka 3 rok
Pamięć operacyjna Paulina Ziomkowska Kognitywistyka 3 rok Pamięć operacyjna (WM) cześć pamięci krótkotrwałej Jest definiowana jako system, który aktywnie przechowuje informacje w umyśle aby wykonać werbalne
Neurokognitywistyka. Mózg jako obiekt zainteresowania w
Neurokognitywistyka. Mózg jako obiekt zainteresowania w psychologii poznawczej Małgorzata Gut Katedra Psychologii Poznawczej WyŜsza Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie http://cogn.vizja.pl Wykład
Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory
Mechanoreceptory (dotyk, słuch) termoreceptory i nocyceptory Iinformacja o intensywności bodźca: 1. Kodowanie intensywności bodźca (we włóknie nerwowym czuciowym) odbywa się za pomocą zmian częstotliwość
Sen i czuwanie rozdział 9. Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8
Sen i czuwanie rozdział 9 Zaburzenia mechanizmów kontroli ruchowej rozdział 8 SEN I CZUWANIE SEN I RYTMY OKOŁODOBOWE FAZY SNU CHARAKTERYSTYKA INDUKOWANIE SNU MECHANIZM I STRUKTURY MÓZGOWE RYTMY OKOŁODOBOWE
Wykład X. Krótka historia neurobiologii poznawczej (cognitive neuroscience)
Wykład X Krótka historia neurobiologii poznawczej (cognitive neuroscience) Historia badań nad mózgiem Joseph Gall, Johann Spurzheim (1810): frenologia 35 specyficznych funkcji mózgu anatomiczna personologia
Emocje. dr hab. Adriana Schetz IF US
Emocje dr hab. Adriana Schetz IF US adriana.schetz@gmail.com Emocje leżą u podłoża mechanizmów relacji społecznych oraz są kojarzone z aktywnością typu: Neurony lustrzane Empatia Samoświadomość Bezpieczeństwo
Neuroanatomia. anatomia móżdżku i kresomózgowia jądra podstawy układ limbiczny. dr Marek Binder
Neuroanatomia anatomia móżdżku i kresomózgowia jądra podstawy układ limbiczny dr Marek Binder 4 móżdżek funkcje utrzymanie równowagi i napięcia mięśniowego dostrojenie precyzji ruchów (objawy uszkodzenia:
Układ limbiczny. Przetwarzanie informacji przez mózg. kognitywistyka III. Jacek Salamon Tomasz Starczewski
Jacek Salamon Tomasz Starczewski Przetwarzanie informacji przez mózg kognitywistyka III Co to takiego? Inaczej układ rąbkowy lub układ brzeżny. Jest zbiorczą nazwą dla różnych struktur korowych i podkorowych.
Kresomózgowie 2. Krzysztof Gociewicz
Kresomózgowie 2 Krzysztof Gociewicz krzysztof.gociewicz@doctoral.uj.edu.pl Czas na Ciebie! :-) Kora mózgowa funkcje percepcja kontrola ruchowa uwaga pamięć emocje myślenie główne struktury płaty:
MNEMOTECHNIKI jako jedna z metod ułatwiających nabywanie przez dziecko umiejętności czytania i pisania
MNEMOTECHNIKI jako jedna z metod ułatwiających nabywanie przez dziecko umiejętności czytania i pisania dr Joanna Skibska Akademia Techniczno-Humanistyczna Bielsko-Biała Wiek a zdolności uczenia się dziecka
Mózgowy obwód empatii według Simona Baron-Cohena. Renata Ziemińska
Mózgowy obwód empatii według Simona Baron-Cohena Renata Ziemińska Definicja empatii Empatia występuje wtedy, gdy zawieszamy jednoogniskową (singleminded) koncentrację uwagi i przyjmujemy perspektywę dwuogniskową
Jakość życia nie zależy wyłącznie od dobrostanu fizycznego, bo stan zdrowia ma wpływ na wiele aspektów życia.
Jakość życia w chorobie nowotworowej Krzysztof G. Jeziorski Warszawa Definicja jakości życia WHO (1993) Poczucie jednostki co do jej pozycji życiowej w ujęciu kulturowym oraz systemu wartości, w którym
weryfikacja hipotez dotyczących parametrów populacji (średnia, wariancja)
PODSTAWY STATYSTYKI. Teoria prawdopodobieństwa i elementy kombinatoryki. Zmienne losowe i ich rozkłady 3. Populacje i próby danych, estymacja parametrów 4. Testowanie hipotez 5. Testy parametryczne (na
Multi-sensoryczny trening słuchowy
Multi-sensoryczny trening słuchowy Rozumienie mowy w hałasie Co daje trening słuchowy? Trening słuchowy gwarantuje powiększenie i polepszenie pracy ośrodków odpowiedzialnych za słyszenie na 5 lat. Pacjent,
Infantylny autyzm. prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc.
Infantylny autyzm prof. MUDr. Ivo Paclt, CSc. Infantilny autyzm Podstawowy symptom: niezdolność do ukazywania przyjacielskiej mimiki, unikanie kontaktu wzrokowego, zaburzenia komunikacji społecznej, dziwne
BUDOWA MÓZGU (100 MILIARDÓW NEURONÓW) NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY
NEUROFIZJOLOGICZNE PODSTAWY UCZENIA SIĘ I PAM IĘCI BUDOWA MÓZGU (100 MILIARDÓW NEURONÓW) Objętość ok. 1300 cm 3 Kora mózgowa powierzchnia ok. 1m 2 Obszary podkorowe: Rdzeń przedłużony (oddychanie, połykanie,
Regulamin zarządzania ryzykiem. Założenia ogólne
Załącznik nr 1 do Zarządzenia Nr 14/2018 dyrektora Zespołu Obsługi Oświaty i Wychowania w Kędzierzynie-Koźlu z dnia 29.11.2018r. Regulamin zarządzania ryzykiem 1 Założenia ogólne 1. Regulamin zarządzania
Dlaczego potrzebne było badanie?
Badanie mające na celu zbadanie czy lek BI 409306 polepsza sprawność umysłową u osób z chorobą Alzheimera we wczesnym stadium Jest to podsumowanie badania klinicznego przeprowadzonego z udziałem pacjentów
Trening funkcji poznawczych u osób starszych
Trening funkcji poznawczych u osób starszych Dr n. med. Adrianna Maria Borowicz Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii w Poznaniu Polskie Towarzystwo Gerontologiczne, Oddział w Poznaniu Funkcje poznawcze to
Między umysłem, mózgiem i maszyną. O kognitywistyce
Między umysłem, mózgiem i maszyną. O kognitywistyce Piotr Konderak Zakład Logiki i Filozofii Nauki Kognitywistyka... próbuje zrozumieć przyswajanie, reprezentowanie i wykorzystywanie wiedzy przez: umysły,
Drama i Psychodrama - podstawowe pojęcia. Copyright by Danuta Anna Michałowska
Drama i Psychodrama - podstawowe pojęcia 1 psychodrama psyche + drama = "działanie duszy", metoda diagnozy i terapii, polegająca na improwizowanym odgrywaniu przez pacjenta w sytuacji terapeutycznej pewnych
Neurofeedback: jego rosnąca popularność i zastosowania
Neurofeedback: jego rosnąca popularność i zastosowania Michał Czerwiński Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego Zakład Fizyki Biomedycznej Koło Fizyki Biomedycznej Sygnał EEG Sygnał EEG, w dziedzinie
Platy kory mózgowej. Szczelina podłużna.
Kora mózgowa Platy kory mózgowej Szczelina podłużna http://www.daviddarling.info/encyclopedia/b/brain.html powierzchnia boczna: 1- część oczodołowa, 2- część trójkątna, 3- część wieczkowa zakrętu czołowego
tel:
Miękki model mózgu, 8 części Nr ref: MA00741 Informacja o produkcie: Miękki model mózgu, 8 części Wysokiej jakości, realistyczny model mózgu człowieka, wykonany z miękkiego materiału, przypominającego
Rozwój emocjonalny i społeczny dziecka w młodszym wieku szkolnym
Rozwój emocjonalny i społeczny dziecka w młodszym wieku szkolnym Ewa Pohorecka 08.06.2015 Kraków Rozwój emocjonalny dziecka kładzie podwaliny pod rozwój każdej innej zdolności umysłowej Na długo przed
STAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE
STAROSTWO POWIATOWE W SOKÓŁCE DIAGNOZA TRUDNOŚCI NOWATORSKIE NARZĘDZIA - neuromodulacja (EEG Biofeedback), - neuroobrazowanie (EEG/QEEG), - rehabilitacja funkcji poznawczych (FORBRAIN), - diagnostyka i
Weryfikacja hipotez statystycznych testy dla dwóch zbiorowości
Weryfikacja hipotez statystycznych testy dla dwóch zbiorowości Informatyka 007 009 aktualizacja dla 00 JERZY STEFANOWSKI Instytut Informatyki Politechnika Poznańska Plan wykładu. Przypomnienie testu dla
Aneks III. Zmiany do odpowiednich punktów druków informacyjnych
Aneks III Zmiany do odpowiednich punktów druków informacyjnych Uwaga: Zmiany do odpowiednich punktów druków informacyjnych są rezultatem postępowania arbitrażowego. Druki informacyjne mogą zostać zaktualizowane
Badanie procesów poznawczych na modelu szczurzym. The study of cognitive behavior in a rat model. MAGORZATA J. WĘSIERSKA
Badanie procesów poznawczych na modelu szczurzym. The study of cognitive behavior in a rat model. MAGORZATA J. WĘSIERSKA II Konferencja Zwierzęta w badaniach naukowych Warszawa, SGGW- 5-7-września 2011
Uwaga: wykład autorski do bezpośredniego wykorzystania, bez możliwości rozpowszechniania i powielania. Świadomość. Michał Biały
Uwaga: wykład autorski do bezpośredniego wykorzystania, bez możliwości rozpowszechniania i powielania Świadomość Michał Biały Aspekty świadomości: tło i doznania bieżące Tło poczucie odrębności jako osoby,
Elektromiograf NMA-4-01
Urządzenie przeznaczone do badań neurologicznych i neurofizjologicznych w dziedzinie sportu i medycyny. Elektroneuromiograf z możliwością badania potencjałów wywołanych mózgu 2, 4 lub 5-kanałowe urządzenie
Po co nam uwaga? Podstawowe zadania uwagi to:
Uwaga Po co nam uwaga? Podstawowe zadania uwagi to: Orientowanie się organizmu ku bodźcom sensorycznym (szczególnie wzrokowym) Badanie elementów przestrzeni (zewnętrznej i wewnętrznej) Utrzymywanie organizmu
Procedura przeprowadzania egzaminu magisterskiego w Instytucie Psychologii (obowiązująca od roku akad. 2010/11):
Procedura przeprowadzania egzaminu magisterskiego w Instytucie Psychologii (obowiązująca od roku akad. 2010/11): 1.W trakcie egzaminu magisterskiego student otrzymuje trzy pytania główne: a. Recenzent
rening strategii lotorycznych i PNF
Fizjoterapia specjalistyczna rening strategii lotorycznych i PNF Renata Horst li ---- TO P----- SCHOOL Trening strategii motorycznych i PNF Renata Horst We współpracy z Stefanem Hesse Przełożyła Agnieszka
Wykład 8: Testy istotności
Wykład 8: Testy istotności Hipotezy Statystyki testowe P-wartości Istotność statystyczna Test dla średniej w populacji Dwustronny test a przedział ufności Używanie i nadużywanie testów Testy istotności
Dlaczego potrzebne było badanie?
Badanie mające na celu zbadanie czy lek BI 409306 polepsza sprawność umysłową u osób z łagodną postacią choroby Alzheimera oraz trudności z funkcjonowaniem psychicznym Jest to podsumowanie badania klinicznego
Czym jest badanie czynnościowe rezonansu magnetycznego? Oraz jaki ma związek z neuronawigacją?
Czym jest badanie czynnościowe rezonansu magnetycznego? Oraz jaki ma związek z neuronawigacją? Dolnośląski Szpital Specjalistyczny im. T. Marciniaka Centrum Medycyny Ratunkowej stale podnosi jakość prowadzonego
Religijność w psychoterapii. Tomasz Wyrzykowski
Religijność w psychoterapii Tomasz Wyrzykowski II Ogólnopolska Konferencja: Psychiatria i duchowość Kraków 2018 Tezy artykułu Treści o charakterze religijnym należy traktować jak każdy inny element psychoanalizy.
Wykład 9 Wnioskowanie o średnich
Wykład 9 Wnioskowanie o średnich Rozkład t (Studenta) Wnioskowanie dla jednej populacji: Test i przedziały ufności dla jednej próby Test i przedziały ufności dla par Porównanie dwóch populacji: Test i
OBLICZENIE PRZEPŁYWÓW MAKSYMALNYCH ROCZNYCH O OKREŚLONYM PRAWDOPODOBIEŃSTWIE PRZEWYŻSZENIA. z wykorzystaniem programu obliczeniowego Q maxp
tel.: +48 662 635 712 Liczba stron: 15 Data: 20.07.2010r OBLICZENIE PRZEPŁYWÓW MAKSYMALNYCH ROCZNYCH O OKREŚLONYM PRAWDOPODOBIEŃSTWIE PRZEWYŻSZENIA z wykorzystaniem programu obliczeniowego Q maxp DŁUGIE
( x) Równanie regresji liniowej ma postać. By obliczyć współczynniki a i b należy posłużyć się następującymi wzorami 1 : Gdzie:
ma postać y = ax + b Równanie regresji liniowej By obliczyć współczynniki a i b należy posłużyć się następującymi wzorami 1 : xy b = a = b lub x Gdzie: xy = też a = x = ( b ) i to dane empiryczne, a ilość
Test inteligencji emocjonalnej. Katarzyna Thomas
Test inteligencji emocjonalnej Wykresy i liczby 2013-08-01 Poufne Normy: Poland 2010 Niniejszy raport zawiera informacje i wskazówki pomocne przy rozwijaniu wiedzy i świadomości dotyczącej inteligencji
BADANIA LABORATORYJNE WYKONYWANE W PRZYPADKU NIEDOKRWIENNEGO UDARU MÓZGU
442 Część II. Neurologia kliniczna BADANIA LABORATORYJNE WYKONYWANE W PRZYPADKU NIEDOKRWIENNEGO UDARU MÓZGU Badania neuroobrazowe Badanie tomografii komputerowej głowy Zasadniczym rozróżnieniem wydaje
www.salvate.pl Małgorzata Kalinowska" prowadząca:" psychoanalityk jungowski
S A L V A T E K A T O W I C E www.salvate.pl J U N G O W S K A A N A L I Z A M A R Z E Ń S E N N Y C H C Y K L S E M I N A R Y J N Y prowadząca:" Małgorzata Kalinowska" psychoanalityk jungowski JUNGOWSKA
Neuralne korelaty stanu psychedelicznego określone badaniami fmri z psilocybiną.
Neuralne korelaty stanu psychedelicznego określone badaniami fmri z psilocybiną. by Robin L. Carhart-Harrisa,b, David Erritzoea,c, Tim Williamsb, James M. Stonea, Laurence J. reeda, Alessandro Colasantia,
P: Czy studiujący i niestudiujący preferują inne sklepy internetowe?
2 Test niezależności chi-kwadrat stosuje się (między innymi) w celu sprawdzenia czy pomiędzy zmiennymi istnieje związek/zależność. Stosujemy go w sytuacji, kiedy zmienna zależna mierzona jest na skali
Ocena ogólna: Raport całkowity z okresu od 04.05.2007 do 15.11.2007
W Niepublicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej ABC medic Praktyka Grupowa Lekarzy Rodzinnych w Zielonej Górze w okresie od 04.05.2007-15.11.2007 została przeprowadzona ocena efektów klinicznych u pacjentów
Korelacje wzrokowo-słuchowe
Korelacje wzrokowo-słuchowe Bartosz Kunka Katedra Systemów Multimedialnych Wydział Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechnika Gdańska Synestezja a percepcja wielomodalna Synestezja pojęcie
Metoda opracowana przez prof. Jagodę Cieszyńską opiera się na wieloletnich doświadczeniach w pracy z dziećmi z zaburzona komunikacją językową.
Metoda Krakowska Metoda opracowana przez prof. Jagodę Cieszyńską opiera się na wieloletnich doświadczeniach w pracy z dziećmi z zaburzona komunikacją językową. Jest to metoda sylabowa oparta na wspomaganiu
WSEI Wyższa Szkoła Ekonomii i Innowacji w Lublinie UMYSŁ SZACHISTY
UMYSŁ SZACHISTY Projekt MAT - Rozwijanie umiejętności talentów szachowych poprzez trening sprawności poznawczej, kreatywności i innowacyjności myślenia młodych szachistów Robert Porzak, Jan Przewoźnik
Psychologia rozwojowa wieku dojrzałego. Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ
Psychologia rozwojowa wieku dojrzałego Paulina Wróbel Instytut Psychologii UJ Tematyka kursu Wprowadzenie do psychologii rozwojowej wieku dojrzałego. Omówienie tematyki kursu. Podstawowe pojęcia z zakresu
ALGORYTMICZNA I STATYSTYCZNA ANALIZA DANYCH
1 ALGORYTMICZNA I STATYSTYCZNA ANALIZA DANYCH WFAiS UJ, Informatyka Stosowana II stopień studiów 2 Wnioskowanie statystyczne dla zmiennych numerycznych Porównywanie dwóch średnich Boot-strapping Analiza
Statystyka. Rozkład prawdopodobieństwa Testowanie hipotez. Wykład III ( )
Statystyka Rozkład prawdopodobieństwa Testowanie hipotez Wykład III (04.01.2016) Rozkład t-studenta Rozkład T jest rozkładem pomocniczym we wnioskowaniu statystycznym; stosuje się go wyznaczenia przedziału
CZĘŚĆ A PIERWSZE KROKI Z KOMPUTEREM
CZĘŚĆ A PIERWSZE KROKI Z KOMPUTEREM 1.1. PODSTAWOWE INFORMACJE PC to skrót od nazwy Komputer Osobisty (z ang. personal computer). Elementy komputera można podzielić na dwie ogólne kategorie: sprzęt - fizyczne
PILNE Informacje dotyczące bezpieczeństwa Korekta urządzenia medycznego
Strona 1 z 7 Ważne Ostrzeżenie przed napromieniowaniem przez produkt elektroniczny Szanowni Państwo! W tomografach komputerowych Brilliance 64 i Ingenuity CT firmy Philips wykryto problem w oprogramowaniu
Ruch zwiększa recykling komórkowy Natura i wychowanie
Wiadomości naukowe o chorobie Huntingtona. Prostym językiem. Napisane przez naukowców. Dla globalnej społeczności HD. Ruch zwiększa recykling komórkowy Ćwiczenia potęgują recykling komórkowy u myszy. Czy
Wstęp do kognitywistyki. Wykład 6: Psychologia poznawcza
Wstęp do kognitywistyki Wykład 6: Psychologia poznawcza Sześciokąt nauk kognitywnych I. Psychologia poznawcza Poznanie to zdolność człowieka do odbierania informacji z otoczenia i przetwarzania ich w celu
Sposoby prezentacji problemów w statystyce
S t r o n a 1 Dr Anna Rybak Instytut Informatyki Uniwersytet w Białymstoku Sposoby prezentacji problemów w statystyce Wprowadzenie W artykule zostaną zaprezentowane podstawowe zagadnienia z zakresu statystyki
166 Wstęp do statystyki matematycznej
166 Wstęp do statystyki matematycznej Etap trzeci realizacji procesu analizy danych statystycznych w zasadzie powinien rozwiązać nasz zasadniczy problem związany z identyfikacją cechy populacji generalnej
Badanie zależności skala nominalna
Badanie zależności skala nominalna I. Jak kształtuje się zależność miedzy płcią a wykształceniem? II. Jak kształtuje się zależność między płcią a otyłością (opis BMI)? III. Jak kształtuje się zależność
Projektowanie systemu krok po kroku
Rozdział jedenast y Projektowanie systemu krok po kroku Projektowanie systemu transakcyjnego jest ciągłym szeregiem wzajemnie powiązanych decyzji, z których każda oferuje pewien zysk i pewien koszt. Twórca
Zad. 4 Należy określić rodzaj testu (jedno czy dwustronny) oraz wartości krytyczne z lub t dla określonych hipotez i ich poziomów istotności:
Zadania ze statystyki cz. 7. Zad.1 Z populacji wyłoniono próbę wielkości 64 jednostek. Średnia arytmetyczna wartość cechy wyniosła 110, zaś odchylenie standardowe 16. Należy wyznaczyć przedział ufności
Systemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie)
Systemy odbioru i przetwarzania informacji cechuje: wieloetapowość (odbiór informacji przez receptory, dekodowanie,kodowanie) specjalizacja strukturalna i funkcjonalna ze względu na rodzaj bodźca oraz
Szkolny Ośrodek Psychoterapii
Szkolny Ośrodek Psychoterapii Kiedy zgłosić się na psychoterapię? Gdy czujesz, że wszystko idzie nie tak jak chcesz i nie potrafisz tego zmienić. Podstawowym wskaźnikiem tego, że powinniśmy rozważyć psychoterapię
TESTOWANIE HIPOTEZ Przez hipotezę statystyczną rozumiemy, najogólniej mówiąc, pewną wypowiedź na temat rozkładu interesującej nas cechy.
TESTOWANIE HIPOTEZ Przez hipotezę statystyczną rozumiemy, najogólniej mówiąc, pewną wypowiedź na temat rozkładu interesującej nas cechy. Hipotezy dzielimy na parametryczne i nieparametryczne. Zajmiemy
ANALIZA WIELOPOZIOMOWA JAKO NARZĘDZIE WSPARCIA POLITYK PUBLICZNYCH
ANALIZA WIELOPOZIOMOWA JAKO NARZĘDZIE WSPARCIA POLITYK PUBLICZNYCH - Adrian Gorgosz - Paulina Tupalska ANALIZA WIELOPOZIOMOWA (AW) Multilevel Analysis Obecna od lat 80. Popularna i coraz częściej stosowana
Liczba godzin Punkty ECTS Sposób zaliczenia
Wydział: Psychologia Nazwa kierunku kształcenia: Psychologia Rodzaj przedmiotu: podstawowy Opiekun: dr Blandyna Żurawska vel Grajewska Poziom studiów (I lub II stopnia): Jednolite magisterskie Tryb studiów:
Testowanie hipotez. Marcin Zajenkowski. Marcin Zajenkowski () Testowanie hipotez 1 / 25
Testowanie hipotez Marcin Zajenkowski Marcin Zajenkowski () Testowanie hipotez 1 / 25 Testowanie hipotez Aby porównać ze sobą dwie statystyki z próby stosuje się testy istotności. Mówią one o tym czy uzyskane
Podstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych
Podstawowe zasady leczenia zaburzeń psychicznych Instytucjonalizacja i wykluczenia. i zapomnienie Metody leczenia 1. Biologiczne - farmakologiczne - niefarmakologiczne - neurochirurgiczne 2. Psychologiczne
WYKŁAD 8: ŚWIADOMOŚĆ. Psychologia poznawcza. dr Mateusz Hohol
WYKŁAD 8: ŚWIADOMOŚĆ Psychologia poznawcza dr Mateusz Hohol CO TO JEST ŚWIADOMOŚĆ? Medyczna koncepcja świadomości: pacjent przytomny to pacjent świadomy pacjent w stanie wegetatywnym to pacjent nieświadomy
Matematyka Montessori + Aktualne badania mózgu Tanya Ryskind, J.D. tanyaryskind@gmail.com
Matematyka Montessori + Aktualne badania mózgu Tanya Ryskind, J.D. tanyaryskind@gmail.com Podróż Montessori Z Włoch do Indii Maria miała 70 lat Mario, jej syn, Wpływ Indii, NAMTA Journal, vol.23, 1969
Zadania ze statystyki cz. 8 I rok socjologii. Zadanie 1.
Zadania ze statystyki cz. 8 I rok socjologii Zadanie 1. W potocznej opinii pokutuje przekonanie, że lepsi z matematyki są chłopcy niż dziewczęta. Chcąc zweryfikować tę opinię, przeprowadzono badanie w
ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH. (wariant 1 trenowanie pamięci)
ARKUSZ / SCHEMAT PROWADZENIA ZAJĘĆ - TRENOWANIE PAMIĘCI, TRENOWANIE FUNKCJI POZNAWCZYCH Nr wskaźnika: 7_8_27 (wariant 1 trenowanie pamięci) Opis elementu: Materiał dla trenera zawiera wskazówki, jak stymulować
Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności. dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl
Statystyka w pracy badawczej nauczyciela Wykład 4: Analiza współzależności dr inż. Walery Susłow walery.suslow@ie.tu.koszalin.pl Statystyczna teoria korelacji i regresji (1) Jest to dział statystyki zajmujący
SCENARIUSZ GRY NR 5. DLA OSÓB W WIEKU 16+
SCENARIUSZ GRY NR 5. DLA OSÓB W WIEKU 16+ Gra symulacyjna nr 5: AUTOPREZENTACJA pt. Moja kariera zawodowa Cel gry: obserwacja i rozpoznanie świadomości obrazu samego siebie (autorefleksji), a także przedstawiania
Testy nieparametryczne
Testy nieparametryczne Testy nieparametryczne możemy stosować, gdy nie są spełnione założenia wymagane dla testów parametrycznych. Stosujemy je również, gdy dane można uporządkować według określonych kryteriów
KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA. jako metoda pracy z dziećmi z dysfunkcjami rozwojowymi
KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA jako metoda pracy z dziećmi z dysfunkcjami rozwojowymi Autorzy Kinezjologii Edukacyjnej Paul Dennison dyslektyk, z wadą wymowy, wadą wzroku Gail Dennison tancerka, choreograf Chcieli
Aneks III. Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta
Aneks III Zmiany w odpowiednich punktach Charakterystyki Produktu Leczniczego i ulotki dla pacjenta Uwaga: Może wyniknąć potrzeba dokonania kolejnych aktualizacji Charakterystyki Produktu Leczniczego i
WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH
WERYFIKACJA HIPOTEZ STATYSTYCZNYCH I. TESTY PARAMETRYCZNE II. III. WERYFIKACJA HIPOTEZ O WARTOŚCIACH ŚREDNICH DWÓCH POPULACJI TESTY ZGODNOŚCI Rozwiązania zadań wykonywanych w Statistice przedstaw w pliku
Statystyka i Analiza Danych
Warsztaty Statystyka i Analiza Danych Gdańsk, 20-22 lutego 2014 Zastosowania analizy wariancji w opracowywaniu wyników badań empirycznych Janusz Wątroba StatSoft Polska Centrum Zastosowań Matematyki -
UMYSŁ SPOŁECZNY. dr Mateusz Hohol Wykład 6: Od percepcji twarzy do wspólnej uwagi
UMYSŁ SPOŁECZNY dr Mateusz Hohol Wykład 6: Od percepcji twarzy do wspólnej uwagi Rozdział 9 Jak mózg spostrzega inne mózgi JAK CIĘ WIDZĘ TAK CIĘ PISZĘ, CZYLI BŁĘDY ATRYBUCJI (KOSSLYN & ROSENBERG, 2006)
Testowanie hipotez dla dwóch zmiennych zależnych. Moc testu. Minimalna liczność próby; Regresja prosta; Korelacja Pearsona;
LABORATORIUM 4 Testowanie hipotez dla dwóch zmiennych zależnych. Moc testu. Minimalna liczność próby; Regresja prosta; Korelacja Pearsona; dwie zmienne zależne mierzalne małe próby duże próby rozkład normalny
Korelacja oznacza współwystępowanie, nie oznacza związku przyczynowo-skutkowego
Korelacja oznacza współwystępowanie, nie oznacza związku przyczynowo-skutkowego Współczynnik korelacji opisuje siłę i kierunek związku. Jest miarą symetryczną. Im wyższa korelacja tym lepiej potrafimy
Uwaga. Decyzje brzmią różnie! Testy parametryczne dotyczące nieznanej wartości
TESTOWANIE HIPOTEZ Przez hipotezę statystyczną rozumiemy, najogólniej mówiąc, pewną wypowiedź na temat rozkładu, z którego pochodzi próbka. Hipotezy dzielimy na parametryczne i nieparametryczne. Parametrycznymi
RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA: DZIAŁANIA SPOŁECZNE, GRUPA SPOŁECZNA, ZACHOWANIA ZBIOROWE, Jagoda Mrzygłocka-Chojnacka
RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNA: DZIAŁANIA SPOŁECZNE, GRUPA SPOŁECZNA, ZACHOWANIA ZBIOROWE, Jagoda Mrzygłocka-Chojnacka DZIAŁANIA SPOŁECZNE Aktor społeczny jako podmiot działający (jednostka, grupa, zbiorowość)
Jak ciężka jest masa?
"Masa jest nie tylko miarą bezwładności, posiada również ciężar". Co oznacza, że nie tylko wpływa na przyspieszenie pod wpływem siły, ale powoduje, że gdy znajduje się w polu grawitacyjnym Ziemi, doświadcza
METODY CHEMOMETRYCZNE W IDENTYFIKACJI ŹRÓDEŁ POCHODZENIA
METODY CHEMOMETRYCZNE W IDENTYFIKACJI ŹRÓDEŁ POCHODZENIA AMFETAMINY Waldemar S. Krawczyk Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Głównej Policji, Warszawa (praca obroniona na Wydziale Chemii Uniwersytetu
Stoper solarny C5085 INSTRUKCJA OBSŁUGI. Nr produktu Strona 1 z 7
INSTRUKCJA OBSŁUGI Stoper solarny C5085 Nr produktu 860746 Strona 1 z 7 1.Zastosowanie Stoper ten posiada cechy mierzenie ilości okrążeń oraz podzielone funkcje czasowe. Stoper wyświetla również datę i
Raport indywidualny INFORMACJE POUFNE. Bartosz Satysfakcja. Test przeprowadzony za pośrednictwem 1 października 2018
Bartosz Satysfakcja Test przeprowadzony za pośrednictwem https://satysfakcjazpracy.pl 1 października 2018 INFORMACJE POUFNE Wprowadzenie Celem serwisu jest umożliwienie osobom zainteresowanym w oszacowaniu
Testowanie hipotez statystycznych. Wnioskowanie statystyczne
Testowanie hipotez statystycznych Wnioskowanie statystyczne Hipoteza statystyczna to dowolne przypuszczenie co do rozkładu populacji generalnej (jego postaci funkcyjnej lub wartości parametrów). Hipotezy
Zastosowanie rozmytych map kognitywnych do badania scenariuszy rozwoju jednostek naukowo-dydaktycznych
Konferencja Systemy Czasu Rzeczywistego 2012 Kraków, 10-12 września 2012 Zastosowanie rozmytych map kognitywnych do badania scenariuszy rozwoju jednostek naukowo-dydaktycznych Piotr Szwed AGH University
Satysfakcja z życia rodziców dzieci niepełnosprawnych intelektualnie
Satysfakcja z życia rodziców dzieci niepełnosprawnych intelektualnie Zadanie Zbadano satysfakcję z życia w skali 1 do 10 w dwóch grupach rodziców: a) Rodzice dzieci zdrowych oraz b) Rodzice dzieci z niepełnosprawnością
Umiejętności szkolne i ich wykorzystanie w podstawie funkcjonowania sensomotorycznego. Opracowała mgr Dorota Rudzińska-Friedel
Umiejętności szkolne i ich wykorzystanie w podstawie funkcjonowania sensomotorycznego Opracowała mgr Dorota Rudzińska-Friedel OGÓLNE Umiejętność, które wykorzystujemy we wszelkiego typu działaniach SAMOREGULACJI