Metodologia badań społecznych. mgr Justyna Cieślińska Zakład Metodologii Nauk o Edukacji Wydział Studiów Edukacyjnych UAM

Transkrypt

1 Metodologia badań społecznych mgr Justyna Cieślińska Zakład Metodologii Nauk o Edukacji Wydział Studiów Edukacyjnych UAM

2 PROGRAM ZAJĘĆ DYDAKTYKA MATERIAŁY DYDAKTYCZNE

3 PROJEKT ZALICZENIOWY 1) Indywidualnie lub w grupach 2 - osobowych 2) Wybór ogólnego obszaru badań:» Poziom satysfakcji z» Stopień zaangażowania w» Stopień zadowolenia z» Stopień akceptacji» Stosunek wobec 3) Określenie grupy badanej (wiek, płeć itd.) 4) Doprecyzowanie obszaru badań, np. Stopień zaangażowania studentów pedagogiki w realizowane studia Poziom satysfakcji kobiet z macierzyństwa Stosunek gimnazjalistów wobec aktywności na portalach społecznościowych

4 BADAWCZO DOSTĘPNE ZAINTERESOWANIE EMOCJONALNE

5 CEL BADAWCZY bliższe określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu (Zaczyński) wymaga uświadomienia sobie, po co podejmujemy badania oraz do czego mogą być przydatne uzyskane w nich wyniki (Skorny) PRZYKŁADY 1) Sprawdzenie poziomu rozwoju emocjonalnego dzieci 5- letnich. 2) Zbadanie jakości życia polskich emigrantów w Irlandii. 3) Ustalenie czynników wpływających na pogorszenie relacji interpersonalnych w grupie pracowniczej.

6 CELE BADAŃ podział CEL POZNAWCZY CEL TEORETYCZNY CEL PRAKTYCZNY związany jest głównie z opisem, wyjaśnieniem i przewidywaniem zjawisk związany jest m.in. z podejmowaniem zadań teoretycznych, które mogą zmierzać do opracowania założeń teoretycznego lub empirycznego modelu zajęć dydaktyczno - wychowawczych, który następnie będzie weryfikowany w pracy badawczej związany jest m.in. z realizacją zadań praktycznych, np. opracowaniem dyrektyw praktycznych (czyli np. z perspektywy pedagogiki - praktycznych wskazówek kierowanych pod adresem nauczycieli, rodziców, uczniów)

7 CELE POZNAWCZE - przykłady Ustalenie czynników, które różnicują osiągnięcia szkolne uczniów. Wskazanie czynników kształtujących postawy młodzieży wobec zagrożeń AIDS. Zbadanie wpływu socjoterapii na łagodzenie zachowań agresywnych młodzieży. Wyjaśnienie, jakie czynniki różnicują poziom i przejawy zachowań seksualnych wśród młodzieży. Ustalenie stosunku matek do czytelnictwa ich dzieci.

8 CELE TEORETYCZNE przykłady Opracowanie modelu rodziny jako instytucji wychowawczej zaspokajającej potrzeby dziecka. Opracowanie teoretycznych propozycji uczestnictwa młodzieży niepełnosprawnej w kulturze. Sformułowanie teoretycznego modelu zajęć dydaktycznowychowawczych, uwzględniającego różne style poznawcze. Opracowanie strategii pomocy dla rodzin dotkniętych problemem alkoholowym.

9 CELE PRAKTYCZNE przykłady Ustalenie wskazówek pedagogicznych dla pedagoga, który pracuje z dziećmi z rodzin dotkniętych problemem alkoholowym. Sformułowanie wskazówek pedagogicznych kierowanych pod adresem wychowawców, którzy specjalizują się w pracy z dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym. Opracowanie wskazówek pedagogicznych dla rodziców wychowujących dzieci przejawiające zachowania agresywne. Ustalenie dyrektyw psychologicznych kierowanych pod adresem terapeuty pragnącego wspomagać prawidłowy rozwój dziecka z nerwicą

10 METODA Metoda to systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku. Na dany sposób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności (W. Okoń)

11 metoda statystyczna metoda monograficzna metoda eksperymentalna metoda typologiczna metoda historyczno-porównawcza metoda etnograficzna metoda biograficzna metoda ekologiczna Podział metod badawczych w naukach społecznych

12 TECHNIKA Techniki badawcze to przede wszystkim sposoby zbierania materiału oparte na starannie opracowanych dyrektywach (dokładnych, jasnych, ścisłych), weryfikowanych w badaniach różnych nauk społecznych i dzięki temu posiadających walor użyteczności międzydyscyplinarnej (A. Kamiński)

13 Rodzaje wywiadów: Indywidualny wywiad pogłębiony IDI (individual in-depth interview) grupowy wywiad fokusowy FGI (focus group interview)

14 NARZĘDZIE BADAWCZE Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań. O ile technika badawcza oznacza czynności, na przykład obserwowanie, prowadzenie wywiadu, o tyle narzędzie badawcze to instrument służący do technicznego gromadzenia danych z badań (T. Pilch, T. Wujek)

15 SCHEMAT technika narzędzie narzędzie METODA technika narzędzie narzędzie technika narzędzie narzędzie

16 Problemy i hipotezy badawcze Zmienne i wskaźniki

17 PROBLEMY BADAWCZE Nie ma nauki bez wyraźnie postawionego problemu (G.Bechearde)

18 WYRÓŻNIAMY: Pytania rozstrzygnięcia - CZY Pytania dopełnienia - JAK, JAKIE

19 OBSZAR: samoocena PYTANIE ROZSTRZYGNIĘCIA: Czy obecność na portalach społecznościowych wpływa na poziom samooceny samotnych kobiet? PYTANIE DOPEŁNIENIA: Jakie są uwarunkowania obniżonej samooceny u nauczycieli stażystów?

20 OBSZAR: relacje interpersonalne PYTANIE ROZSTRZYGNIĘCIA: Czy postęp technologiczny stanowi zagrożenie dla jakości relacji interpersonalnych? PYTANIE DOPEŁNIENIA: Jakie są uwarunkowania pogarszania się relacji interpersonalnych?

21 OBSZAR: bezrobocie PYTANIE ROZSTRZYGNIĘCIA: Czy długotrwałe bezrobocie rodziców wpływa na jakość wyników edukacyjnych dzieci? PYTANIE DOPEŁNIENIA: Jakie są uwarunkowania długotrwałego bezrobocia samotnych matek w Polsce?

22 HIPOTEZY BADAWCZE Według Tadeusza Pilcha: hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego na podstawie danych wyjściowych

23 odpowiedzi na postawione pytania badawcze powinny nam dostarczyć hipotezy Hipoteza jest zdaniem twierdzącym! Oznaczenia ze statystyki: H0 hipoteza zerowa H1 hipoteza alternatywna

24 Hipotezy powinny być o tyle nowe, aby wskazywały na jakieś nieznane dotąd aspekty badanych faktów, procesów, zjawisk, ich uwarunkowań, okoliczności, na tyle ogólne, żeby obejmowały swoim zakresem wszelkie fakty, procesy czy zjawiska, jakich dotyczą, pojęciowo jasne, tzn. wyrażone w jednoznacznych terminach, możliwie dostatecznie ostrych, wolne od sprzeczności wewnętrznych, czyli powinny być tak sformułowane, aby nie zawierały zdań wzajemnie sprzecznych, empirycznie sprawdzalne, czyli dające się zweryfikować, tzn. potwierdzić lub obalić poprzez badania

25 DO PYTAŃ ROZSTRZYGNIĘCIA: hipoteza jest wtedy najczęściej odwróceniem szyku zdania, np. Pytanie rozstrzygnięcia: Czy spożywanie alkoholu przez rodziców ma wpływ na przestępczość u dzieci? H0 = spożywanie alkoholu przez rodziców nie wpływa na przestępczość u dzieci. H1 - spożywanie alkoholu przez rodziców wpływa na przestępczość u dzieci.

26 DO PYTAŃ DOPEŁNIENIA: szeroko pojmowane, poszukiwanie rozwiązań. Wprowadza się tzw. hipotezy robocze, które pozwalają na różne możliwości. Pytanie dopełnienia: Jakie są społeczne skutki przebywania dzieci w młodzieżowych ośrodkach socjoterapii? Hipotezy robocze: H11: Młodzież cechuje nieufność wobec instytucji, spowodowana doświadczeniami rodzinnymi. H12: Wartościami szczególnie preferowanymi przez młodzież są dobra materialne. H13: Młodzież negatywnie ocenia społeczność ludzi dorosłych.

27 ZMIENNE I WSKAŹNIKI

28 Wskaźnik jest to właściwość, fakt, zdarzenie, stan lub proces, które są możliwe do zaobserwowania, oraz na podstawie których można poznać, iż wystąpiło dane zjawisko czy cecha.

29 Zmienna zależna jest przedmiotem badania, której związki z innymi zmiennymi chcemy określić (wyjaśnić) Zmienna niezależna to taka, która oddziałuje, wpływa na zmienną zależną, od której zależy zmienna zależna.

30 Chcemy zbadać, czy rodzaj prezentowanej muzyki wpływa na szybkość zapamiętywania Hipoteza: rodzaj prezentowanej muzyki ma wpływ na szybkość zapamiętywania. Grupa badana ma do zapamiętania 20 nieznanych wcześniej słówek z języka angielskiego Naszą grupę, dzielimy na trzy mniejsze podgrupy i umieszczamy w osobnych salach (podobne warunki otoczenia (temperatura, oświetlenie itd.) na 15 minut: Grupa 1 przebywa w ciszy Grupa 2 słucha muzyki klasycznej Grupa 3 słucha heavy metalu

31 Zmienna zależna jest przedmiotem badania, której związki z innymi zmiennymi chcemy określić (wyjaśnić) Zmienna niezależna to taka, która oddziałuje, wpływa na zmienną zależną, od której zależy zmienna zależna.

32 Chcemy zbadać, czy pobudzenie energetyczne organizmu wpływa na sprawność umysłową Hipoteza: stopień pobudzenia energetycznego organizmu ma wpływ na sprawność umysłową osób badanych. Grupa badana ma do rozwiązania zadania z fizyki. Naszą grupę, dzielimy na trzy mniejsze podgrupy: Grupa 1 nic nie pije Grupa 2 pije latte macchiato (słaba kawa) Grupa 3 pije espresso (bardzo mocna kawa)

33 KONSTRUOWANIE KWESTIONARIUSZA ANKIETY

34 Definicja Ankieta jest techniką gromadzenia informacji, polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielne przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej nie w obecności ankietera NARZĘDZIE: kwestionariusz ankiety RODZAJE ANKIET: ankieta pocztowa, mailowa ankieta prasowa, radiowa, telewizyjna ankieta audytoryjna ankieta telefoniczna CATI (Computer Assisted Telephone Interview) ankieta internetowa CAWI (Computer Assisted Web Interview)

35 Rodzaje pytań w ankiecie Pytania otwarte to takie, które pozostawiają respondentom całkowitą swobodę wypowiedzi, a więc w sposób nieskrępowany jakimikolwiek dodatkowymi sugestiami ze strony badacza. Pytania zamknięte to takie, którym towarzyszą z góry ustalone możliwe odpowiedzi. Spośród nich respondent dokonuje własnego samodzielnego wyboru.

36 Pytania ankiety powinny być ścisłe, konkretne i jednoproblemowe Pytania zamknięte są zaopatrzone w tzw. KAFETERIE (ITEMY) czyli zestaw wszystkich możliwych odpowiedzi Rodzaje kafeterii: Zamknięte a) tak b) nie c) nie wiem Półotwarte a) podróżuję b) uczę się języków obcych ( ) g) inne jakie?

37 Ankieta składa się z TRZECH CZĘŚĆI: Część formalno organizacyjna to kilkuzdaniowa informacja, która wyjaśnia jaka instytucja lub osoba prowadzi badania, w tej części powinno znaleźć się także zapewnienie o anonimowości badań, nieudostępnianiu wyników osobom trzecim, a także wykorzystaniu uzyskanych wyników wyłącznie do celów naukowych. Metryczka to taka część kwestionariusza, która składa się z pytań dotyczących cech społeczno osobowych respondenta, czyli takich jak: wiek badanych, płeć, pochodzenie społeczne, poziom wykształcenia, warunki materialne, miejsce pracy, stanowisko pracy, przynależność organizacyjna itd. Liczba i rodzaj pytań w tej części jest uzależniona od celu badań, problematyki badawczej, sformułowanych pytań badawczych, stopnia szczegółowości badań. Część zasadnicza kwestionariusza obejmuje natomiast problemy będące przedmiotem badań. To najbardziej obszerna część kwestionariusza, która obejmuje pytania właściwe. Kwestionariusz ankiety najczęściej kończy się podziękowaniem osobie badanej za pomoc, współpracę i poświęcenie czasu na wypełnienie ankiety.

38 METODY I TECHNIKI BADAŃ W PEDAGOGICE ORAZ NAUKACH SPOŁECZNYCH METODY BADAŃ W PESPOŁECZNYCH

39 METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY MONOGRAFIA PEDAGOGICZNA METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW SONDAŻ SKALE OCEN SOCJOMETRIA

40 EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY Tadeusz Pilch: eksperyment pedagogiczny to taka metoda badawcza, która bada określony wycinek rzeczywistości pobudzając go do zmian. Zmiany te dotyczą zachodzących w tej rzeczywistości wychowawczej procesów wychowawczych i dokonują się pod wpływem nowych czynników które są do tej rzeczywistości wprowadzane w trakcie badań. Wincenty Okoń: rozpoznawanie, doświadczanie. To metoda, której podstawową częścią jest wywołanie jakiegoś procesu lub regulowanie warunków na ten proces, wpływających tak, by umożliwić jego dokładniejsze zbadanie. Mieczysław Łobocki: jest to obserwacja prowadzona w specjalnie zorganizowanych warunkach. Postawa eksperymentatora ma charakter interweniujący w badane zjawiska, zaś postawa obserwatora jest bierna w stosunku do badanej rzeczywistości.

41 MONOGRAFIA PEDAGOGICZNA Metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, prowadzącą do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych

42 Główną cechą tej metody jest jej ścisłe odniesienie do placówek, do instytucji pedagogicznych, takich jak: szkoły, świetlice, domy dziecka, pogotowia opiekuńcze, internaty, przedszkola, zakłady poprawcze, a także do innych form zinstytucjonalizowanych: muzea, domy kultury, kółka zainteresowań, harcerstwo, Caritas, PCK, kluby środowiskowe

43 Wybrane techniki monografii pedagogicznej: Analiza dokumentów Obserwacja uczestnicząca Wywiad ustrukturyzowany Ankieta

44 Metoda indywidualnych przypadków Metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych w przedmiocie budowania uogólnień TECHNIKI: - wywiad - obserwacja - analiza dokumentów osobistych

45 SONDAŻ Sondaż jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie niezlokalizowanych posiadających znaczenie wychowawcze w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje TECHNIKI - ankieta - wywiad - analiza dokumentów - techniki statystyczne

46 Metoda szacowania (skale ocen) ocenianie osób badanych pod względem określonych cech zachowania w skali kilkustopniowej Stopnie skali można przedstawić w różnych formach, np. - za pomocą cyfr (1-3, 1-5, 1-10) - według częstości pojawienia się danej cechy/ skala Likerta ( zawsze często rzadko bardzo rzadko nigdy ) - według przysługującej jej jakości ( bardzo dobra, dobra, przeciętna, mniej niż przeciętna zła) - za pomocą nazwisk, znanych dobrze osobom badanym - za pomocą opisu zachowań, przedstawiających różny poziom nasycenia danej cechy.

47 DYFERENCJAŁ SEMANTYCZNY

48 Mieczysław Łobocki - Metody i techniki badań pedagogicznych rozdział III pt. Metoda szacowania (skale ocen)

49 Metoda socjometryczna (socjometria) polega na dokonywaniu wyborów pozytywnych i negatywnych (czyli odrzuceń) spośród członków jakiejś grupy ze względu na ściśle określone kryterium polega na mierzeniu dystansu między jednostkami tworzącymi małą grupę np. rodzinę, grupę koleżeńską, klasy szkolne, zespoły współpracowników pozwala ustalić deklarowane stosunki między członkami danej grupy (liczebnie niewielkiej), niektóre jej cechy np. spoistość, zwartość, integrację, popularność pewnych osób, stosunki sympatii i empatii

50 Wyniki badań socjometrycznych przedstawia się w postaci SOCJOGRAMU

51

52 BADANIA FOCUSOWE / FOCUS / FGI / ZOGNISKOWANY WYWIAD GRUPOWY

53 FOCUS / ZOGNISKOWANY WYWIAD GRUPOWY / FGI metoda badań jakościowych, polegająca na analizie wypowiedzi uczestników uzyskanych podczas prowadzonej dyskusji dyskusja kierowana jest przez moderatora, a jej przebieg rejestrowany na nośnikach audiowizualnych. nieodzownym elementem raportu z badania FGI jest zapis transkrypcji przeprowadzonego badania. cechą badań jakościowych jest subiektywizm podczas interpretacji wyników, dlatego też bardzo ważną rolę odgrywa doświadczony badacz. od moderatora wymaga się podejścia czysto analitycznego, nie wolno mu angażować się emocjonalnie w prowadzoną dyskusję, ponieważ może to wpływać na jego interpretację wyników.

54 ETYKA BADAWCZA

55 Cele badań naukowych Zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji (Jan Such)

56 Czy w naukach społecznych badamy fakty, czy sądy o faktach...?

57 Znajomość metodologii w pracy pedagoga: diagnoza pedagogiczna ewaluacja w placówce oświatowej badania jakościowe i ilościowe ocena pracy własnej pozycja placówki w środowisku lokalnym

58 Relacja badacz osoba badana

59 Obowiązki badacza: Składanie wyłącznie prawdziwych oświadczeń wobec badanych i dotrzymywanie swoich zobowiązań wobec nich. Poszanowanie anonimowości badanych: wszelkie zapisy odnoszące się do tożsamości badanego powinny być przechowywane z zachowaniem bezpieczeństwa i poufności do czasu ich oddzielenia od danych lub zniszczenia; Troska o to, aby badanie nie miało żadnych negatywnych skutków (w tym nie było przyczyną zakłopotania) dla badanego i jego bliskich. W przypadku badań nad dziećmi badacz obowiązany jest uzyskać zgodę rodziców lub opiekunów prawnych.

60 Prawa badanych Badany ma prawo poznać cel badania, jeśli udzielanie informacji bez znajomości celu mogłoby przynieść niekorzystne dla badanego skutki; Badany ma prawo wycofać się w dowolnym momencie wywiadu, wszelkie informacje uzyskane od niego do tej pory należy zniszczyć, jeżeli będzie sobie tego życzył; Badany ma prawo wiedzieć, że jego zachowanie będzie obserwowane i rejestrowane, z wyjątkiem obserwacji w miejscach publicznych (w sklepie, na ulicy), w których można oczekiwać, że jest się obserwowanym.

61 Pułapki etyczne: efekt Rosenthala: badacz nastawiony jest na potwierdzenie swojej hipotezy badawczej efekt Galatei: pozytywne nastawienie do osoby, oczekujemy tylko pozytywnych wyników i takie otrzymujemy efekt Golema: negatywne nastawienie do osoby, oczekujemy negatywnych wyników i takie otrzymujemy

62 Wprowadzanie wyników do świadomości społecznej Obowiązki wobec uczestników badania: przekazanie informacji zwrotnych dbałość o utrzymanie anonimowości dbałość o stan psychiczny w trakcie i po badaniu Obowiązku wobec społeczeństwa: ostrożność w formułowaniu wniosków ostrożność w interpretacji ostrożność w generalizowaniu