Układ pokarmowy Cz. II

Transkrypt

1 Układ pokarmowy Cz. II Cewa pokarmowa Warstwy cewy pokarmowej: 1. Błona śluzowa nabłonek blaszka właściwa muscularis mucosae 2. Błona podśluzowa 3. Błona mięśniowa warstwa okrężna warstwa podłużna 4. Błona surowicza lub włóknista gruczoł błona surowicza błona mięśniowa warstwa podłużna warstwa okrężna nabłonek błaszka właściwa z gruczołami muscularis mucosae błona podśluzowa błona mięśniowa naczynia bl. właściwa nabłonek gruczoł błona podśluzowa musc. mucosae grudka chłonna Żołądek Es przełyk Du - dwunastnica kot A pies Przełyk: nabłonek wielowarstwowy płaski: u mięsożernych nierogowaciejący, u koni i świń słabo rogowaciejący, u przeżuwaczy silnie rogowaciejący blaszka właściwa bogata w włókna sprężyste nieregularna muscularis mucosae o układzie podłużnym o gatunkowo zmiennej grubości gruczoły śluzowe w błonie podśluzowej w błonie mięśniowej: mięśnie szkieletowe i gładkie, u psów i przeżuwaczy wyłącznie mięśnie szkieletowe warstwa zewnętrzna: najpierw włóknista, w obrębie klatki piersiowej może być surowicza (pokryta opłucnąśródpiersia) koń krowa świnia Część bezgruczołowa (przedżołądek, A): niewielka u świń, duża u koni i gryzoni, bardzo duża i podzielona na odrębne komory u przeżuwaczy; nie występuje u mięsożernych Część gruczołowa: główny rejon trawienia pokarmu podzielona na trzy obszary o zmiennej gatunkowo wielkości: wpust (B), trzon/dno (C) i odźwiernik (D) Żołądek przeżuwaczy: Przedżołądek żwacz czepiec księgi Część gruczołowa (trawieniec) jelito cienkie Część bezgruczołowa: żwacz żwacz przełyk nabłonek wielowarstwowy płaski, przeważnie rogowaciejący blaszka właściwa i błona podśluzowa bez gruczołów warstwa mięśniowa mięśnie gładkie przejście w część gruczołową: zmiana nabłonka na jednowarstwowy walcowaty; granica pomiędzy częścią bezgruczołową i gruczołową nosi niekiedy (np. u koni) nazwę brzegu sfałdowanego (strzępiastego) u zwierząt posiadających wyłącznie część gruczołową zmiana nabłonka zachodzi na granicy przełyku i żołądka (wpustu) żwacz księgi część gruczołowa czepiec 1

2 Żwacz (rumen) wąskie, wydłużone brodawki (wypustki błony śluzowej) nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący brak muscularis mucosae warstwa mięśniowa mięśnie gładkie zewnętrzna warstwa surowicza funkcje: - ochrona przed mechanicznym uszkodzeniem błony śluzowej (zrogowaciała warstwa nabłonka) - fermentacja pokarmu i rozkład celulozy (przy udziale obecnych w żwaczu bakterii i pierwotniaków) - wchłanianie kwasów tłuszczowych (produktów rozkładu celulozy) Czepiec (reticulum) wąskie fałdy błony śluzowej tworzące sieć pomiędzy fałdami małe stożkowate brodawki nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący muscularis mucosae tylko w obrębie fałdów w warstwie mięśniowej blisko przełyku obecne mięśnie szkieletowe Księgi (omasum) duże, liściaste fałdy (uwypuklenia błony śluzowej, podśluzowej i mięśniowej), pokryte niewielkimi, zrogowaciałymi brodawkami nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący warstwa mięśniowa mięśnie gładkie (wchodzą do fałdów) skurcze mięśniówki czepca, a zwłaszcza ksiąg powodują ostateczne rozdrobnienie masy pokarmowej NABŁONEK BLASZKA WŁAŚCIWA WARSTWA MIĘŚNIOWA BŁONA PODŚLUZOWA Część gruczołowa żołądka u mięsożernych tworzy cały żołądek (tzw. żołądek prosty) u przeżuwaczy nosi nazwę trawieńca (abomasum) Obszary: wpust trzon (i dno) odźwiernik Ogólne cechy budowy ściany: nabłonek jednowarstwowy walcowaty pokrywający powierzchnię i tworzący wpuklenia (dołeczki żołądkowe) w blaszce właściwej ciasno ułożone gruczoły cewkowe (wpustowe, właściwe - inaczej trawieńcowe, odźwiernikowe) dodatkowa wewnętrzna warstwa mięśniowa o układzie spiralnym Nabłonek powierzchniowy wysokie walcowate komórki aparat Golgiego siateczka szorstka śluzowe ziarna wydzielnicze mikrokosmki na powierzchni połączenia międzykomórkowe Nierozpuszczalny śluz produkowany przez komórki nabłonka powierzchniowego, alkalizowany przez jony dwuwęglanowe przechodzące z podnabłonkowych naczyń tworzy warstwę ochronną na wewnętrznej powierzchni żołądka HCl HCO3 HCO 3 2

3 Trzon i dno żołądka Gruczoły żołądkowe właściwe: proste gruczoły cewkowe ułożone równolegle w blaszce właściwej, pomiędzy nimi niewielka ilość tkanki łącznej z licznymi komórkami i naczyniami włosowatymi Gruczoł żołądkowy właściwy ma trzy odcinki: cieśń szyjkę trzon z dnem dołeczek Buduje go pięć typów komórek: niezróżnicowane - macierzyste (cieśń) śluzowe szyjki (szyjka) główne (trzon) okładzinowe (wszystkie odcinki) dokrewne (wszystkie odcinki) Komórki macierzyste odpowiadają za odnowę i regenerację nabłonka powierzchniowego oraz gruczołów części gruczołowej żołądka cieśń szyjka trzon dno Komórki śluzowe szyjki produkują rozpuszczalny śluz Komórki główne zasadochłonne siateczka szorstka aparat Golgiego ziarna wydzielnicze produkują enzymy żołądkowe: pepsynogen i lipazę żołądkową Komórki okładzinowe duże, piramidowe/owalne kwasochłonne niekiedy dwujądrzaste system tubularno-pęcherzykowy (małe pęcherzyki i rurki błonowe w cytoplazmie) kanaliki wewnątrzkomórkowe z licznymi mikrokosmkami bardzo liczne mitochondria 3

4 stymulacja (gastryna, acetylocholina histamina) Komórki okładzinowe produkują HCl System tubularno-pęcherzykowy to cytoplazmatyczny magazyn błon bogatych w transportery jonowe. Po stymulacji pęcherzyki i rurki wbudowują się w błonę kanalików wewnątrzkomórkowych. Produkcja HCl polega na transporcie jonów H + and Cl - do światła kanalików wewnątrzkomórkowych, skąd dostają się do światła gruczołu. HCl Transportery uczestniczące w produkcji HCl: antyporter protonowo-potasowy antyporter dwuwęglanowochlorkowy kanał chlorkowy uniporter potasowy pompa sodowo-potasowa Komórki dokrewne (enteroendokrynowe) produkują hormony peptydowe, przeważnie o lokalnym działaniu (m. in. gastrynę pobudzającą aktywność komórek okładzinowych) Wpust: Odźwiernik: dołeczki żołądkowe o różnej głębokości gruczoły wpustowe (cewkowe, poskręcane) zawierające - komórki śluzowe (podobne do kom. nabłonka powierzchniowego) - komórki śluzowe (identyczne jak kom. szyjki) - pojedyncze komórki okładzinowe i dokrewne (kom. G, produkujące gastrynę) głębokie dołeczki żołądkowe rozgałęzione cewkowe gruczoły odźwiernikowe gruba warstwa okrężna mięśniówki (zwieracz) Gruczoły odźwiernikowe: śluzowe (identyczne jak k. szyjki) produkujące też lizozym liczne komórki dokrewne (G) produkujące gastrynę pojedyncze komórki okładzinowe Jelito cienkie zwiększenie powierzchni chłonnej: fałdy okrężne: x 2-3 kosmki jelitowe: x 10 brzeżek szczoteczkowy na powierzchni nabłonka: x 20 Dwa piętra błony śluzowej jelita cienkiego: górne: kosmki jelitowe dolne: gruczoły (krypty) jelitowe Nabłonek jelitowy (jednowarstwowy walcowaty) pokrywa kosmki i wyściela krypty: Typy komórek: enterocyty kubkowe niezróżnicowane (tylko w kryptach) Panetha (tylko w kryptach) dokrewne M 4

5 Enterocyty wysokie, walcowate brzeżek szczoteczkowy (z ektoenzymami) liczne organelle połączenia międzykomórkowe Komórki kubkowe Funkcje: resorbcja substancji prostych (produktów trawienia) resynteza trójglicerydów i tworzenie chylomikronów Substancje proste są przekazywane do naczyń krwionośnych, a chylomikrony do naczyń chłonnych wąska podstawa rozszerzona część górna z ziarnami wydzielniczymi produkują śluz Kosmek jelitowy palczaste uwypuklenie błony śluzowej (0,2 x 1 mm) pokryte nabłonkiem jelitowym pod nabłonkiem ciągła warstwa miofibroblastów (uczestniczą w regulacji odnowy nabłonka i procesów obronnych) wewnątrz zrąb: bogatokomórkowa tkanka łączna wiotka (komórki tk. łącznej właściwej i leukocyty) Komórki Panetha na dnie krypt szorstka siateczka, aparat Golgiego kwasochłonne ziarna wydzielnicze produkują białka antybakteryjne (lizozym i defenzyny) nie występują u psów, kotów i świń Zrąb zawiera: - kapilary o ścianie okienkowej - pojedyncze ślepe naczynie chłonne pęczków komórek mięśniowych gładkich ( pompowanie chłonki) Krypta jelitowa dno: komórki Panetha powyżej: komórki niezróżnicowane (macierzyste), liczne podziały górna 1/2: różnicujące się komórki (głównie enterocyty i kubkowe) przesuwające się stopniowo ku górze Dwunastnica duże, szerokie kosmki mało kom. kubkowych w błonie podśluzowej gruczoły dwunastnicze (Brunnera) Gruczoły dwunastnicze produkują: zasadowy płyn bogaty w dwuwęglany (neutralizacja kwaśnej treści przechodzącej z żołądka) EGF lizozym 5

6 Jelito grube brak kosmków - obecne tylko głębokie, regularne krypty bardzo liczne komórki kubkowe brak komórek Panetha fałdy półksiężycowate zewnętrzna warstwa mięśniówki podzielona na odrębne taśmy Jelito czcze węższe i dłuższe kosmki więcej komórek kubkowych u bydła, koni i świń w początkowym odcinku obecne gruczoły Brunnera Jelito kręte krótkie, wąskie kosmki więcej komórek kubkowych duże skupiska grudek chłonnych (kępki Peyera) w błonie podśluzowej Funkcje: wchłanianie wody transport jonów produkcja śluzu (formowanie mas kałowych) Kanał odbytniczy odcinek śluzówkowy (podłużne fałdy błony śluzowej) i skórny granica między prostnicą a odcinkiem śluzówkowym: przejście nabłonka jednowarstwowego walcowatego w wielowarstwowy płaski nierogowaciejący (1) granica z odcinkiem skórnym: przejście w nabłonek rogowaciejacy (2) zwieracze: wewnętrzny (m. gładkie) i zewnętrzny (m. szkieletowe) u mięsożernych w pobliżu odcinka skórnego duże apokrynowe gruczoły okołoodbytowe (zapachowe wizytówka, feromony, także obrona skunks) 2 gruczoły 1 zwieracz zewnętrzny zwieracz wewnętrzny Tkanka limfoidalna cewy pokarmowej pojedyncze (samotne) grudki chłonne (we wszystkich odcinkach cewy) skupiska grudek chłonnych i rozproszonej tkanki limfoidalnej: - kępki Peyera głównie w jelicie krętym, ale u wielu zwierząt domowych także w pozostałych odcinkach jelita cienkiego - wyrostek robaczkowy występuje tylko u królików, ale u większości zwierząt domowych w początkowej lub górnej części jelita ślepego znajdują się skupiska tkanki limfoidalnej bakterie transcytoza limfocyty Unerwienie (autonomiczne) cewy pokarmowej Splot podśluzówkowy mięśniówkowy węzeł chłonny Komórki M komórka prezentująca antygen występują w miejscu kontaktu nabłonka jelitowego z tkanką limfoidalną mikrofałdy na powierzchni szczytowej pochłaniają obce antygeny (np. bakterie) i przenoszą je na drodze transcytozy do tkanki limfoidalnej w ten sposób monitorują antygenowy skład zawartości cewy pokarmowej (ale nie są komórkami prezentującymi antygeny) komórki glejowe splot podśluzówkowy Meissnera splot mięśniówkowy Auerbacha kontroluje wydzielanie gruczołów i kurczliwość muscularis mucosae kontroluje perystaltykę Sploty zawierają komórki nerwowe (zwojowe) włókna nerwowe komórki zwojowe 6

7 Komórki dokrewne cewy pokarmowej (enteroendokrynowe) należą do systemu komórek DNES (APUD) zlokalizowane w nabłonku gruczołów, krypt i (rzadziej) w nabłonku powierzchniowym mogą być otwarte lub zamknięte mają ziarna wydzielnicze w części podstawnej produkują hormony peptydowe zazwyczaj o lokalnym działaniu (wpływają na przepływ krwi, wydzielanie gruczołów i kurczliwość mięśniówki), niekiedy również o działaniu odległym otwarta otwarta zamknięta zamknięta Przewód pokarmowy ptaków Jama ustna: nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący na powierzchni języka mogą występować brodawki nitkowate w blaszce właściwej małe śluzowe gruczoły ślinowe w języku niewielka kość lub kilka kości połączonych stawami Przełyk: gruby rogowaciejący nabłonek w blaszce właściwej gruczoły śluzowe i skupiska tkanki limfoidalnej warstwa mięśniowa mięśnie gładkie wole workowaty uchyłek przełyku (magazynowanie i nawilżanie pokarmu wydzieliną gruczołów) Żołądek gruczołowy (przedżołądek) nabłonek jednowarstwowy walcowaty drobne fałdy błony śluzowej w błonie podśluzowej duże, złożone cewkowe gruczoły przedżołądkowe, zawierające jeden typ komórek wydzielniczych, produkujących zarówno pepsynogen jak i HCl funkcja: częściowe nadtrawienie pokarmu (pokarm nie jest jeszcze rozdrobniony) Żołądek mięśniowy (mielec) nabłonek jednowarstwowy walcowaty, pokryty gruba warstwą specyficznej, twardej i szorstkiej wydzieliny gruczołów (warstwa kutykularna, koilina glikoproteidy) w blaszce właściwej cewkowe gruczoły bardzo gruba warstwa mięśniowa funkcja: rozdrabnianie pokarmu skurcze mięśniówki powodują rozcieranie pokarmu przez szorstką warstwę koiliny i obecne tu połknięte przez ptaka kamienie gruczoły warstwa kutykularna warstwa mięśniowa (m. gładkie) Jelito cienkie budowa jak u ssaków nie ma gruczołów dwunastniczych Brunnera dalsze trawienie już rozdrobnionego pokarmu wchłanianie produktów trawienia Jelito grube j. ślepe dwa jelita ślepe (duże j. proste uchyłki ściany cewy pokarmowej) - odcinek proksymalny z kosmkami i kryptami stek jelitowymi, w ścianie masywne skupiska tkanki limfoidanej (migdałki jelitowe) - odcinek środkowy z krótszymi kosmkami - odcinek dystalny pozbawiony kosmków (tylko krypty) jelito proste obecne kosmki i krypty jelitowe, w ścianie mniej liczne skupiska tkanki limfoidalnej, niekiedy oddzielone od steku zwieraczem (mięśnie szkieletowe) Stek (kloaka) trzy odcinki oddzielone okrężnymi fałdami: coprodeum (1), urodeum (2), proctodeum (3) niskie, szerokie kosmki i płytkie krypty jelitowe w ścianie skupiska tkanki limfoidalnej torebka Fabrycjusza u ujścia zwieracz z mięśni szkieletowych torebka Fabrycjusza 7